آیه ۱۲۱ سوره بقره
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| واقع در سوره | سوره بقره |
| شماره آیه | ۱۲۱ |
| جزء | ۱ |
| اطلاعات محتوایی | |
| مکان نزول | مدینه |
| موضوع | اعتقادی |
| درباره | معرفی ایمان‌آورندگان از اهل کتاب |
آیه ۱۲۱ سوره بقره خبر از کسانی می‌دهد که با تلاوت کتاب آسمانی خود، به آن کتاب و آورنده‌اش ایمان می‌آورند. به گزارش ابن‌عباس این آیه درباره جعفر بن ابی‌طالب و همراهان او نازل شد که از حبشه به مدینه سفر کردند. به عقیده عبدالله جوادی آملی، عبارت «کسانی که کتاب به آنها داده‌ایم»، معنایی جامع دارد و گروه‌هایی مانند اصحاب پیامبر و علمای بنی‌اسرائیل را در بر می‌گیرد. درباره اصطلاح «حق تلاوت» در این آیه، گفته شده؛ کسانی حق تلاوت را ادا می‌کنند که علاوه بر تلاوت درست و فهم معانی قرآن، به آموزه‌های آن نیز عمل می‌کنند.
معرفی، متن و ترجمه آیه
آیه ۱۲۱ سوره بقره به باور عبدالله جوادی آملی خبر می‌دهد که دریافت‌کنندگانِ با انصافِ کتاب آسمانی در حالی که آن را با تدبّر و عمل به آموزه‌ها تلاوت می‌کنند، به آن کتاب و آورنده‌اش ایمان می‌آورند.[۱] به گفته وی آیه اختصاص به موارد شأن نزول ندارد.[۲] به بیان طبرسی در تفسیر جوامع الجامع بخش انتهایی آیه درباره کافرانی است که به وسیله تحریف کتاب در مواجهه با هدایت و گمراهی، خریدار گمراهی شدند.[۳]
الَّذِينَ آتَيْنَاهُمُ الْكِتَابَ يَتْلُونَهُ حَقَّ تِلَاوَتِهِ أُولَٰئِكَ يُؤْمِنُونَ بِهِ وَ مَنْ يَكْفُرْ بِهِ فَأُولَٰئِكَ هُمُ الْخَاسِرُونَ
كسانى كه كتاب [آسمانى] به آنان دادهايم، [و] آن را چنان كه بايد میخوانند، ايشانند كه بدان ايمان دارند. و[لى] كسانى كه بدان كفر ورزند، همانانند كه زيانكارانند.[۴]
شأن نزول و تبیین کتاب
تفسیر مجمع البیان سه شأن نزول درباره آیه ۱۲۱ سوره بقره نقل کرده است:[۵]
- به گزارش ابن‌عباس این آیه درباره اهل کشتی یعنی گروه ۴۰ نفری همراهان جعفر بن ابی‌طالب که از حبشه به مدینه رفتند، نازل شده است. ۳۲ نفر آنان از حبشه و هشت نفر از جمله بُحیرا از راهبان شام بوده‌اند.
- به گفته ضَحّاک (ضحّاک بن مزاحم هلالى، ۱۰۲ یا ۱۰۵ق. مفسر و از اصحاب امام سجاد(ع))[۶] آیه در مورد جمعی از یهودیان که مسلمان شدند، نازل شد. افرادی مانند عبدالله بن سلام، شعبة بن عمرو، تمام بن یهودا، ابن یابین و ابن صوریا.
- قَتادة بن دِعامه و عِکْرِمه آیه را درباره اصحاب رسول خدا(ص) دانسته‌اند.
طبرسی منظور از واژۀ «الکِتاب» در آیه را بنابر احتمال اول و دوم، تورات و براساس احتمال سوم، قرآن دانسته است.[۷] جوادی آملی در تفسیر تسنیم با استناد به برخی آیات، تورات و انجیل بدون تحریف را نور و هدایت خوانده و واژهٔ «کتاب» در آیه را هر کتاب آسمانی اصیل دانسته است.[۸]
دریافت‌کنندگان کتاب آسمانی
مفسران شیعه درباره مقصود از تعبیر «الَّذِينَ آتَيْنَاهُمُ الْكِتَابَ» (کسانی که ما به آنها کتاب داده‌ایم) دیدگاه‌هایی ارائه کرده‌اند، از جمله:
- مفسرانی چون علامه طباطبایی در تفسیر المیزان و طبری در جامع البیان دو احتمال داده‌اند؛ یکی گروه بدون هوا و هوس و معتقد به دین خود از یهودیان و مسیحیان و احتمال دیگر گروه مومنان به پیامبر اسلام.[۹] ابو‌جعفر طبری به دو جهت، احتمال عالمان یهود و مسیحیت را به صواب و درستی سزاوارتر دانسته است؛ یکی اینکه آیات گذشته درباره اهل کتاب بود و دیگر اینکه نامی از اصحاب رسول خدا(ص) به میان نیامده است.[۱۰]
- به عقیده جوادی آملی آیه معنایی جامع داشته و شامل همه دریافت‌کنندگان کتاب می‌شود. وی سخن طبری را موجب اختصاص آن به علمای بنی‌اسرائیل ندانسته است.[۱۱]
معنای حق تلاوت کتاب
مفسران در معنی و تبیین مقصود از مرتبه حق تلاوت کتاب در خواندن آن، نظرات مختلفی دارند. برخی از آنها عبارتند از:
- از دیدگاه تفسیر نمونه گروهی از مردم که علاوه بر تلاوت درست و فهم معانی قرآن، به آموزه‌های آن عمل می‌کنند، حق تلاوت آن را ادا کرده‌اند.[۱۲]
- عدم تحریف تورات و پیروی کامل با عمل به حلال و ترک حرام آن؛ ابن مسعود، مُجاهد و قَتاده این نظریه را در آیه داده و البته منظور از کتاب را قرآن دانسته‌اند.[۱۳]
- به نظر محمد بن سائب کلبی تلاوت به معنای توصیف است و ضمیر در (یتلونه) به حضرت محمد برمی‌گردد یعنی اهل کتاب (یهودیان و مسیحیان) براساس آن‌چه در کتاب‌هایشان آمده حضرت محمد را به درستی برای کسانی که از آنان سؤال می‌کنند توصیف می‌کنند. بر‌پایه این نظریه آنان به حضرت محمد(ص) ایمان می‌آورند.[۱۴]
- بر اساس حدیثی از امام صادق(ع) حق تلاوت کتاب، درنگ و درخواست بهشت از خدا به هنگام خواندن آیات یاد‌کننده آن و توقف و پناه‌بردن به خدا به هنگام رسیدن به آیات توصیف جهنم تفسیر شده است.[۱۵]
در حدیثی از امام صادق(ع) در تفسیر آیه، تلاوت حقیقی کتاب به امامان نسبت داده شده است[۱۶] که برخی مفسران آن را معرفی مصداق کامل تلاوت‌کنندگان به حق دانسته‌اند.[۱۷]
کافران و زیانکاران
برخی از مفسران کافران و زیانکاران در قسمت پایانی آیه (وَمَنْ يَكْفُرْ بِهِ فَأُولَٰئِكَ هُمُ الْخَاسِرُونَ) «و[لى] كسانى كه بدان كفر ورزند، همانانند كه زيانكارند.» را یهودیان و برخی تمام کافران دانسته‌اند و شیخ طوسی در تفسیر تبیان و طبرسی در مجمع البیان قول دوم را به جهت عمومیت لفظ آیه بهتر برشمرده‌اند.[۱۸] هم‌چنین خسران را به از دست دادن سرمايه ايمان و منفعتِ ثواب [۱۹] از دست دادن سرمایه عمر و پاداش اعمال و محرومیت از نصرت و رستگاری و کامروائی در دنیا و از نعمت‌های بهشتی در آخرت تفسیر کرده‌اند. [۲۰]
پانویس
- ↑ جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ۱۳۸۹ش، ج۶، ص۳۷۹ و ۳۸۷.
- ↑ جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ۱۳۸۹ش، ج۶، ص۳۸۲.
- ↑ طبرسی، تفسیر جوامع الجامع، ۱۳۷۷ش، ج۱، ص۷۶.
- ↑ سوره بقره، آیه ۱۲۱، ترجمه فولادوند.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ۱۳۷۲ش، ج۱، ص۳۷۴.
- ↑ طوسی، رجال طوسی، ص۹۴.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ۱۳۷۲ش، ج۱، ص۳۷۴.
- ↑ جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ۱۳۸۹ش، ج۶، ص۳۸۶.
- ↑ علامه طباطبایی، تفسیر المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۲۶۶-۲۶۵؛ طبری، جامع البیان، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۴۱۱.
- ↑ طبری، جامع البیان، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۴۱۱.
- ↑ جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ۱۳۸۹ش، ج۶، ص۳۸۲.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱، ص۴۳۱.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ۱۳۷۲ش، ج۱، ص۳۷۴.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ۱۳۷۲ش، ج۱، ص۳۷۴-۳۷۵.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ۱۳۷۲ش، ج۱، ص۳۷۵.
- ↑ بحرانی، تفسیر برهان، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۳۱۵-۳۱۶.
- ↑ علامه طباطبایی، تفسیر المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۲۶۶؛ جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ۱۳۸۹ش، ج۶، ص۳۹۵.
- ↑ طوسی، تفسیر تبیان، ج۱، ص۴۴۲؛ طبرسی، مجمع البیان،۱۴۱۵ق، ج۱، ص۳۷۱.
- ↑ شاه عبدالعظیمی، تفسیر اثنی عشری،۱۳۶۳ش، ج۱، ص۲۵۶.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۳۷۱.
منابع
- بحرانی، سید هاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، تهران، بنیاد بعثت، چاپ اول، ۱۴۱۶ق.
- حسینی شاه عبدالعظیمی، حسین، تفسیر اثنی عشری، انتشارات ميقات، تهران، چاپ اول، ۱۳۶۳ ش.
- جوادی آملی، عبدالله، تفسیر تسنیم، قم، مرکز نشر اسراء، ۱۳۸۹ش.
- طبرسی، تفسیر جوامع الجامع، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ اول، ۱۳۷۷ش.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، انتشارات ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.
- طبری، ابو جعفر محمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار‌المعرفه،چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
- شیخ طوسی، تفسیر تبیان، بی تا، بی جا، بی نا.
- علامه طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۷ق.
- فولادوند، محمد‌مهدی، ترجمه قرآن(فولادوند)، تهران، دار القرآن الکریم، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.
- مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، تهران، دار‌الکتب الاسلامیه، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.