پرش به محتوا

ختم انعام (آیین)

از ویکی شیعه
ختم انعام (آیین)
ختم انعام (آیین)
برگزاری مراسم ختم انعام توسط بانوان ایرانی
برگزاری مراسم ختم انعام توسط بانوان ایرانی
اطلاعات آیین
مکان برگزاریمجالس خانگی در ایران
اشیاء و نمادهاسفره ختم انعام
ادعیهدعاهای مخصوص لابلای آیات سوره انعام
آیین‌های مهم
سینه‌زنیافطاریتشییع جنازهتعزیه خوانی
سایر آیین‌ها


خَتمِ اَنعام آیینی مذهبی برای برآورده‌شدن حاجت‌ها که در آن، سوره انعام همراه با دعاها و ذکرهایی در بین آیات آن قرائت می‌شود. در روایات، دو شیوه برای ختم انعام ذکر شده است. برخی از مراجع تقلید با توجه به ضعف سند روایات مربوط به ختم انعام، این آیین را معتبر نمی‌دانند. معمولاً این آیین در کنار سفره‌ای معروف به سفره ختم انعام، برگزار می‌شود.

آیینی برای برآورده شده حاجات

آیین ختم انعام، آیینی است که افراد حاضر در آن سوره انعام را با هدف برآورده‌شدن حاجات خود قرائت می‌کنند.[۱] در این مراسم، که البته بیشتر در ایران برگزار می‌شود و بیشتر هم خانم‌ها در آن شرکت می‌کنند،[۲] دعاها و ذکرهایی در بین آیه‌های سوره انعام خوانده می‌شود.[۳]
مراسم ختم انعام برای برآورده‌شدن حاجت‌های مختلف، ازجمله بهبودی بیماران، ازدواج جوانان،[۴] برآورده شدن فوری حاجات،[۵] سلامتی پدر و مادر، یادبود گذشتگان، رفع مشکلاتی همچون ازدیاد مرگ‌و‌میر و خشک‌سالی، پیشگیری از به‌خطر افتادن سلامت مادر و جنین،[۶] افزایش روزی و سلامتی مسافران[۷] برگزار می‌گردد. مراسم ختم انعام، زمان معینی ندارد و در مناطق مختلف ایران، در روزهای متفاوتی انجام می‌گیرد.[۸]

به‌گفته برخی از محققان، هرچند در اکثر نقاط ایران، این مجالس توسط زنان برگزار می‌گردد؛[۹] اما در برخی از شهرها مثل سیرجان، زنان و مردان همزمان در دو مکان مجزا مراسم ختم انعام را برگزار می‌کنند[۱۰] و در شهر ایزد‌خواست استان فارس، مجلس ختم انعام را تنها مردان انجام می‌دهند.[۱۱]
این مجالس با سفره‌ای معروف به سفره ختم انعام تزیین می‌شود.[۱۲] که محتویات آن در شهرهای مختلف، متفاوت است و معمولا در آن میوه، چای، شربت، شیرینی، حلوا و شله‌زرد قرار می‌دهند.[۱۳]

روش‌های ختم انعام

در روایات دو روش برای ختم انعام ذکر شده است:[۱۴]

  • روش اول: علامه مجلسی در بحار الانوار به نقل از کتاب الاختیار سید اِبن‌باقی [یادداشت ۱] درباره چگونگی ختم انعام برای برآورده شدن حاجات مهم، می‌نویسد: «پیامبر اکرم(ص) فرمود: اگر کسی می‌خواهد خداوند دعای او را مستجاب کند، در روز یکشنبه بعد از نماز ظهر دو رکعت نماز بخواند و بعد از آن ۱۱ مرتبه بگوید: «أُفَوِّضُ أَمْرِی إِلَی اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ بَصِیرٌ بِالْعِبادِ»،[۱۵] سپس قرائت سوره انعام را شروع کند و هر گاه به آیۀ «...ذلِکَ الْفَوْزُ الْمُبِین»[۱۶] رسید، باز ۱۱ مرتبه بگوید: «أُفَوِّضُ أَمْرِی إِلَی اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ بَصِیرٌ بِالْعِبادِ»،[۱۷] سپس وقتی آیۀ «... وَ هَدَیناهُمْ إِلی صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ»[۱۸] را قرائت کرد، بگوید: «رَبَّنا آتِنا فِی الدُّنْیا حَسَنَةً ... تا آخر دعا». سپس ادامه سوره را قرائت کند تا وقتی به آیۀ «إِنْ هُوَ إِلّٰا ذِکریٰ لِلْعٰالَمِینَ»[۱۹] رسید، ۴۶ بار بگوید: «إِیٰاک نَعْبُدُ وَ إِیٰاک نَسْتَعِینُ» و بعد از آن بگوید: «صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ». وقتی به آیۀ «...مِثْلَ مَا أُوتِيَ رُسُلُ اللَّهِ اللَّهُ أَعْلَمُ...»[۲۰] رسید میان دو نام جلاله «الله» بگوید: «إِلَهِی مَنْ ذَا الَّذِی دَعَاکَ فَلَمْ تُجِبْهُ؟ إِلَهِی ... تا آخر دعا»».[۲۱]
  • روش دوم: در برخی کتب تفسیری روایتی در مورد ختم انعام از امام صادق(ع) نقل شده است: «سوره انعام یک‌باره نازل شده و هفتاد هزار فرشته آن را بدرقه و احترام و تعظیم می‌کردند؛ چرا که در هفتاد موضع از آن، نام خداوند آمده است. اگر مردم از فضیلتی که در قرائت این سوره وجود دارد، آگاه می‌شدند، هرگز آن را ترک نمی‌کردند. کسی که حاجتی نزد خدا داشته باشد و بخواهد به اجابت برسد، چهار رکعت نماز بخواند با سورۀ حمد و انعام و پس از نماز بگوید: «یا کَریمُ، یا کَریمُ، یا کَریم ... تا آخر دعا» و این جمله را چندین‌بار تکرار کند. سوگند به کسی که جان من در اختیار اوست، اگر خدا را این چنین بخوانی، سپس هر حاجتی داری از خدا بخواهی، خداوند همه آنها را به تو خواهد داد».[۲۲]

اعتبار سند روایات ختم انعام

آیت‌الله بهجت می‌گوید اگر قرار باشد ختم انعام به قصد خصوصیت (یک امر مستحبی) خوانده شود، باید در روایات وارد شده باشد.[۲۳] آیت‌الله مکارم شیرازی هم تصریح می‌کند که درباره ختم انعام، روایت مستندی وجود ندارد و خواندن خود سوره انعام برای حل مشکلات مانعی ندارد؛ اما در لابه‌لای آیات، نباید هیچ ذکر یا دعایی خوانده شود و دعا و مرثیه باید بعد از اتمام سوره باشد.[۲۴] محسن قرائتی، از مفسر قرآن نیز معتقد است بین سوره‌های قرآن فرقی نیست. او این آیین را کاملاً بی‌سند و بی‌اعتبار می‌داند.[۲۵]

پانویس

  1. مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، دانشنامه فرهنگ مردم ایران، ۱۳۹۸ش، ج۲، ص۴۵۳.
  2. انوری، فرهنگ بزرگ سخن، ۱۳۸۲ ش، ج۴، ص۲۶۸۴.
  3. «مجرب‌ترین نحوه ختم سوره انعام»، تبیان.
  4. «مجرب‌ترین روش‌های ختم سوره انعام»، سایت بیتوته.
  5. فقیهی، تاریخ جامع قم، نشر حکمت، ص۲۷۰.
  6. فقیهی شیرازی، «سفره،‌ آش و خوراکی‌های نذری در تهران»، ۱۳۸۲ش، ص۱۹۹، ۲۰۹_۲۱۰.
  7. امیری، فرهنگ باستانی خوانسار، ۱۳۸۱ش، ص۲۸_۲۹.
  8. مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، دانشنامه فرهنگ مردم ایران، ۱۳۹۸ش، ج۲، ص۴۵۳.
  9. مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، دانشنامه فرهنگ مردم ایران، ۱۳۹۸ش، ج۲، ص۴۵۳.
  10. موید محسنی، فرهنگ عامیانه سیرجان، ۱۳۸۶ش، ص۳۱۱.
  11. رنجبر، سرزمین و فرهنگ مردم ایزدخواست، ۱۳۷۳ش، ص۳۳۷.
  12. «مجرب‌ترین روش‌های ختم سوره انعام»، سایت بیتوته.
  13. مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، دانشنامه فرهنگ مردم ایران، ۱۳۹۸ش، ج۲، ص۴۵۳.
  14. «مجرب‌ترین نحوه ختم سوره انعام»، تبیان.
  15. سوره غافر، آیه ۴۴.
  16. سوره انعام، آیه ۱۶.
  17. سوره غافر، آیه ۴۴.
  18. سوره انعام، آیه ۸۷.
  19. سوره انعام، آیه ۹۰.
  20. سوره انعام، آیه ۱۲۴.
  21. علامه مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۱۰ق، ج۸۷، ص۳۴۲_۳۴۲.
  22. عیاشی، تفسیر عیاشی، ۱۳۸۰ق، ج۱، ص۳۵۳؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۴، ص۶.
  23. بهجت، استفتاءات از محضر آیت‌الله بهجت، ۱۳۸۶ش، ج۱، ص۴۱۱، س۱۴۵۰.
  24. مکارم شیرازی، استفتاءات جدید، ۱۴۲۷ق، ج۱، ص۴۹۳.
  25. قرائتی، درس‌هایی از قرآن، ج۱، موسسه درس‌هایی از قرآن، ص۵۲۰.

یادداشت

  1. سید علی بن حسان بن باقی قرشی معروف به ابن باقی (متوفّای ۶۵۳ قمری)، معاصر سید ابن طاووس (متوفّی ۶۶۴ قمری) است.

منابع

  • امیری خوانساری، هوشنگ، فرهنگ باستانی خوانسار، تهران، نشر دل‌آگاه، ۱۳۸۱ش.
  • انوری، حسن، فرهنگ بزرگ سخن، تهران، نشر سخن، ۱۳۸۲ش.
  • بهجت، محمدتقی، استفتاءات از محضر آیت‌الله بهجت، قم، دفتر آیت‌الله بهجت، ۱۳۸۶ش.
  • رنجبر، سرزمین و فرهنگ مردم ایزدخواست، تهران، موسسه فرهنگی آیات، ۱۳۷۳ش.
  • عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر العیاشی، تهران، المطبعة العلمیه، ۱۳۸۰ق.
  • علامه مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، موسسة الطبع و النشر، ۱۴۱۰ق.
  • فقیهی، علی‌اصغر، تاریخ جامع قم، قم، حکمت، بی‌تا.
  • فقیهی شیرازی، مهناز، «سفره،‌ آش و خوراکی‌های نذری در تهران»، پژوهش‌نامه، ۱۳۸۲ش.
  • قرائتی، محسن، درس‌هایی از قرآن، تهران، موسسه درس‌هایی از قرآن، بی‌تا.
  • طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۴۱۵ق.
  • «مجرب‌ترین نحوه ختم سوره انعام»، سایت تبیان، تاریخ درج مطلب: ۱۷ بهمن ۱۳۹۰ش، تاریخ بازدید: ۳۰ دی ۱۴۰۳ش.
  • «مجرب‌ترین روش‌های ختم سوره انعام»، سایت بیتوته، تاریخ بازدید: ۲۶ دی ۱۴۰۳ش.
  • مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، دانشنامه فرهنگ مردم ایران، تهران، ۱۳۹۸ش.
  • مکارم شیرازی، ناصر، استفتاءات جدید، قم، مدرسة الإمام علی بن ابی‌طالب(ع)، ۱۴۲۷ق.
  • موید محسنی، مهری، فرهنگ عامیانه سیرجان، کرمان، مرکز کرمان‌شناسی، ۱۳۸۶ش.