امکلثوم دختر پیامبر(ص)
| مشخصات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | ام کلثوم بنت رسولالله |
| محل زندگی | مکه • مدینه |
| مهاجر/انصار | مهاجر |
| نسب/قبیله | قریش |
| خویشاوندان | پیامبر(ص) • خدیجه |
| درگذشت | شعبان ۹ق |
| مدفن | بقیع |
| مشخصات دینی | |
| دلیل شهرت | دختر پیامبر |
| نقشهای برجسته | صحابه |
اُمّکُلْثوم دختر پیامبر (درگذشت شعبان ۹ق)، سومین دختر پیامبر اسلام(ص) و خدیجه دانسته شده است. او پیش از بعثت با عُتیبة، فرزند ابولهب، ازدواج کرد. پس از نزول سوره مسد در مذمت ابولهب و همسرش، عتیبة بهدستور پدرش، امکلثوم را طلاق داد. پس از جنگ بدر، امکلثوم به ازدواج عثمان بن عفان درآمد. وی سرانجام در سال ۹ قمری درگذشت و در بقیع به خاک سپرده شد.
برخی از محققان شیعه، از جمله سید جعفر مرتضی عاملی، امکلثوم، زینب و رقیه را دخترخواندههای پیامبر(ص) دانستهاند، نه فرزندان حقیقی او.
دیدگاههای متفاوت درباره نسب
| نام | درگذشت |
|---|---|
| قاسم | قبل از بعثت |
| عبدالله | قبل از هجرت |
| رقیه | قبل از هجرت - ۲ هجری |
| زینب | سال ۳۰عام الفیل - ۸ هجری |
| ام کلثوم | قبل از هجرت - ۹ هجری |
| ابراهیم | ۸ هجری - ۱۰ هجری |
| فاطمة الزهرا(س) | بعثت-۱۱ هجری |
برخی از محققان شیعه، از جمله سید جعفر مرتضی عاملی و ابوالقاسم کوفی، بر این باورند که رقیه، زینب و امکلثوم، فرزندان حقیقی رسول خدا(ص) و خدیجه نبودهاند؛ بلکه دخترخواندههای انان بودهاند.[۱] جعفر مرتضی عاملی برای اثبات این دیدگاه، کتابی با عنوان بنات النبی أَم ربائبه؟ (دختران پیامبر یا دخترخواندههای او؟) تألیف کرده است.[۲]
پیش از بعثت
از امکلثوم بهعنوان دومین یا سومین دختر رسول خدا(ص) و حضرت خدیجه یاد شده است.[۳] او در دوران جاهلیت با عُتیبة فرزند ابولهب ازدواج کرد.[۴] پس از نزول سوره مسد در مذمت ابولهب و همسرش، عُتیبة به دستور پدرش، امکلثوم را طلاق داد.[۵]
ازدواج با عثمان
امکلثوم همراه رسول خدا(ص) به مدینه هجرت کرد. پس از وفات رقیه، دختر بزرگتر پیامبر، امکلثوم با عثمان بن عفان ازدواج نمود.[۶] این ازدواج در ربیعالاول سال سوم هجرت و پس از جنگ بدر صورت گرفت. عثمان از امکلثوم صاحب فرزندی نشد.[۷]
درگذشت
امکلثوم در ماه شعبان ۹ق از دنیا رفت.[۸] غسل پیکر امکلثوم را اسماء بنت عمیس و صفیه دختر عبدالمطلب انجام دادند و پیامبر(ص) بر جنازه او نماز خواند. همچنین، امام علی(ع)، فضل بن عباس، اسامة بن زید و ابوطلحه انصاری در مراسم تدفین شرکت کرده و داخل قبر او شدند.[۹]
ام عطیه انصاری نیز شاهد غسل او بوده است، هرچند بهگفته ابن اثیر، ام عطیه خود شخصاً او را غسل داد.[۱۰]
بقعه دختران پیامبر(ص) در بقیع
در بقیع، بقعهای منسوب به سه دختر پیامبر اسلام(ص) یعنی رقیه، امکلثوم و زینب وجود داشت که در شمال قبور امامان شیعه و جنوب غربی قبور همسران پیامبر(ص)، نزدیک قبر عثمان بن مظعون قرار گرفته بود.[۱۱]
منابع تاریخی، دفن رقیه[۱۲] و زینب[۱۳] را در بقیع، نزدیک قبر عثمان بن مظعون، بر اساس سفارش پیامبر(ص) گزارش کردهاند.
با این حال، درباره مکان دفن امکلثوم گزارش دقیقی در منابع اولیه وجود ندارد. تنها برخی نویسندگان متأخر مانند فرهاد میرزا[۱۴] و رفعت پاشا[۱۵] به دفن او در کنار دیگر دختران پیامبر اشاره کردهاند و از بقعهای ساختهشده بر قبور آنان یاد کردهاند.
در گذشته، بر این قبور ضریحی برنجی قرار داشت که در سفرنامههای دوره قاجار نیز به آن اشاره شدهاست.[۱۶] این بقعه در دوره وهابیون تخریب شد.[۱۷]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ عاملی، الصحیح من سیرة النبی الأعظم، ۱۳۸۵ش، ج۲، ص۲۱۸؛ عاملی، بنات النبی أَم ربائبه؟، ۱۴۱۳ق، ص۷۷–۷۹؛ کوفی، الاستغاثه، ج۱، ص۶۸.
- ↑ نگاه کنید به: عاملی، بنات النبی أَم ربائبه؟، ۱۴۱۳ق.
- ↑ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۵۰؛ ج۴، ص۱۸۱۸؛ ج۴، ص۱۹۵۲.
- ↑ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۱۹۵۲.
- ↑ ابن اثیر، اسدالغابه، ۱۴۰۹ق، ج۶، ص۳۸۴.
- ↑ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۱۰۳۹؛ ج۴، ص۱۹۵۲.
- ↑ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۱۹۵۲؛ طبری، تاریخ الأمم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۱۱، ص۵۹۵.
- ↑ ابن حجر عسقلانی، الاصابه، ۱۴۱۵ق، ج۸، ص۴۶۰؛ تاریخ خلیفه بن خیاط، ۱۴۱۵ق، ص۴۵.
- ↑ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۱۹۵۲–۱۹۵۳؛ ابن حجر عسقلانی، الاصابه، ۱۴۱۵ق، ج۸، ص۴۶۰.
- ↑ ابن اثیر، اسدالغابه، ۱۴۰۹ق، ج۶، ص۳۸۴.
- ↑ حرم دختران رسول خدا(ص)، پایگاه اطلاعرسانی حوزه.
- ↑ ابن شبه، تاریخ المدینه المنوره، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۰۳؛ ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۸ق، ج۸، ص۳۷.
- ↑ احمد بن حنبل، مسند احمد، دار صادر، ج۱، ص۲۳۷؛ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۳، ص۱۰۵۶؛ حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، ۱۴۰۶ق، ج۳، ص۱۹۰.
- ↑ فرهاد میرزا، سفرنامه فرهاد میرزا، ۱۳۶۶ش، ص۱۵۶.
- ↑ رفعت پاشا، مرآة الحرمین، ۱۳۴۴ق، ص۴۷۸.
- ↑ جعفریان، پنجاه سفرنامه حج قاجاری، ۱۳۸۹ش، ج۵، ص۲۴۱.
- ↑ حرم دختران رسول خدا(ص)، پایگاه اطلاعرسانی حوزه.
منابع
- ابن الاثیر، علی بن محمد، اسد الغابة فی معرفة الصحابة، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۹ق/۱۹۸۹م.
- ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، الإصابة فی تمییز الصحابة، تحقیق عادل احمد عبد الموجود و علی محمد معوض، بیروت، دارالکتب العلمیة، الطبعه الأولی، ۱۴۱۵ق/۱۹۹۵م.
- ابن سعد، الطبقات الکبری، به کوشش محمد عبدالقادر، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق.
- ابن شبه، تاریخ المدینة المنوره، به کوشش شلتوت، قم، دارالفکر، ۱۴۱۰ق.
- ابن عبدالبر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب فی معرفة الأصحاب، تحقیق علی محمد البجاوی، بیروت، دارالجیل، الطبعه الأولی، ۱۴۱۲ق/۱۹۹۲م.
- احمد بن حنبل، مسند احمد، بیروت، دار صادر، بیتا.
- جعفریان، رسول، پنجاه سفرنامه حج قاجاری، تهران، نشر علم، ۱۳۸۹ش.
- حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله، المستدرک علی الصحیحین، به کوشش مرعشلی، بیروت، دارالمعرفه، ۱۴۰۶ق.
- خلیفه بن خیاط، تاریخ خلیفة بن خیاط، تحقیق فواز، بیروت، دارالکتب العلمیة، الطبعه الأولی، ۱۴۱۵ق/۱۹۹۵م.
- رفعت پاشا، ابرهیم، مرآة الحرمین، قم، المطبعة العلمیه، ۱۳۴۴ق.
- طبری، محمد بن جریر، تاریخ الأمم و الملوک، تحقیق محمد أبوالفضل ابراهیم، بیروت، دارالتراث، الطبعه الثانیة، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م.
- عاملی، سید جعفر مرتضی، الصحیح من سیرة النبی الاعظم، قم، دارالحدیث، ۱۴۲۶ق/۱۳۸۵ش.
- عاملی، سید جعفر مرتضی، بنات النبی ام ربائبه؟، مرکزالجواد، ۱۴۱۳ق/۱۹۹۳م.
- کوفی، علی بن احمد، الاستغاثه فی بدع الثلاثه، بینا، بیتا.
- فرهاد میرزا قاجار، سفرنامه فرهاد میرزا، به کوشش طباطبایی، تهران، مؤسسه مطبوعاتی علمی، ۱۳۶۶ش.
- حرم دختران رسول خدا(ص)، پایگاه اطلاعرسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: ۱۵ دی ۱۳۹۷ش.
