اُم‌ّکُلْثوم دختر پیامبر(درگذشت شعبان ۹ق)، سومین دختر پیامبر(ص) و خدیجه بود. او پیش از بعثت با عتیبة فرزند ابولهب ازدواج کرد و هنگامی که سوره مسد در مذمت ابولهب و همسرش نازل شد، عتیبة به دستور پدر، ام کلثوم را طلاق داد. ام کلثوم پس از جنگ بدر به ازدواج عثمان در آمد. وی سرانجام در سال ۹ قمری درگذشت و در بقیع مدفون شد.
| مشخصات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | ام کلثوم بنت رسول‌الله |
| محل زندگی | مکه • مدینه |
| مهاجر/انصار | مهاجر |
| نسب/قبیله | قریش |
| خویشاوندان | پیامبر(ص) • خدیجه |
| درگذشت | شعبان ۹ق |
| مدفن | بقیع |
| مشخصات دینی | |
| دلیل شهرت | دختر پیامبر |
| نقش‌های برجسته | صحابه |
برخی از محققان شیعه مانند سید جعفر مرتضی عاملی، ام کلثوم، زینب و رقیه را دختر خوانده‌های رسول خدا دانسته‌اند نه فرزندان او.
پیش از بعثت
| نام | درگذشت |
|---|---|
| قاسم | قبل از بعثت |
| عبدالله | قبل از هجرت |
| رقیه | قبل از هجرت - ۲ هجری |
| زینب | سال ۳۰عام الفیل - ۸ هجری |
| ام کلثوم | قبل از هجرت - ۹ هجری |
| ابراهیم | ۸ هجری - ۱۰ هجری |
| فاطمة الزهرا(س) | بعثت-۱۱ هجری |
از ام کلثوم به عنوان دومین یا سومین دختر رسول خدا و حضرت خدیجه یاد شده است.[۱] او در جاهلیت با عتیبة بن ابولهب ازدواج کرد.[۲] هنگامی که سوره مسد در مذمت ابولهب و همسرش نازل شد، عتیبه به دستور پدرش، ام کلثوم را طلاق داد.[۳]
ازدواج با عثمان
ام کلثوم، همراه پیامبر به مدینه هجرت کرد. زمانی که رقیه دختر بزرگ‌تر آن حضرت از دنیا رفت، ام کلثوم با عثمان ازدواج کرد.[۴] ازدواج آنها در ربیع الاول سوم هجرت و پس از جنگ بدر صورت گرفت. عثمان از او صاحب فرزندی نشد.[۵]
سید جعفر مرتضی عاملی از محققان شیعه و ابوالقاسم کوفی عالم شیعی قرن چهارم هجری بر این باورند که رقیه، زینب و ام کلثوم، فرزندان رسول خدا(ص) و خدیجه نبوده‌اند؛ بلکه دخترخوانده‌های آنها بودند.[۶] جعفر مرتضی کتاب بنات النبی اَم رَبائبُه؟ (دختران پیامبر یا دخترخوانده‌های او؟) را برای اثبات همین مطلب نوشته است.[۷]
درگذشت
ام کلثوم در شعبان ۹ق از دنیا رفت[۸] پیامبر بر جنازه او نماز خواند. اسماء بنت عمیس و صفیه دختر عبدالمطلب او را غسل دادند و امام علی(ع)، فضل، اسامة بن زید و ابوطلحه انصاری داخل قبر او شده و او را دفن کردند. ام عطیه انصاری نیز شاهد غسل او بوده است.[۹] البته به گفته ابن اثیر، ام عطیه وی را غسل داده است.[۱۰]
مدفن
بقعه منسوب به دختران پیامبر(ص) در بقیع، رقیه، ام کلثوم و زینب از بقعه‌هایی بود که در شمال قبور امامان شیعه و جنوب غربی قبور همسران پیامبر(ص) و نزدیک قبر عثمان بن مظعون قرار داشت.
منابع از دفن رقیه[۱۱] و زینب[۱۲] در بقیع، نزدیک قبر عثمان بن مظعون، بر پایه سفارش پیامبر(ص) حکایت دارند. اما از مکان دفن ام کلثوم گزارشی در دست نیست. تنها نویسندگان پسین چون فرهاد میرزا[۱۳] و رفعت پاشا[۱۴] به دفن ام کلثوم کنار دیگر دختران پیامبر اشاره نموده و به بقعه ساخته شده بر قبر اینان توجه کرده‌اند. درگذشته بر این قبور ضریحی برنجی قرار داشت.[۱۵] وهابیون این بقعه را تخریب کردند.
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۵۰؛ ج۴، ص۱۸۱۸؛ ج۴، ص۱۹۵۲
- ↑ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۱۹۵۲.
- ↑ ابن الاثیر، اسدالغابه، ۱۴۰۹ق، ج۶، ص۳۸۴.
- ↑ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۱۰۳۹؛ ج۴، ص۱۹۵۲
- ↑ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۱۹۵۲؛ طبری، تاریخ الأمم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۱۱، ص۵۹۵
- ↑ عاملی، الصحیح من سیرة النبی الاعظم، ۱۳۸۵ش، ج۲، ص۲۱۸؛ عاملی، بنات النبی اَم ربائبه؟، ۱۴۱۳ق، ص۷۷-۷۹؛ کوفی الاستغاثه، ج۱، ص۶۸.
- ↑ نگاه کنید به عاملی، بنات النبی اَم ربائبه؟، ۱۴۱۳ق.
- ↑ ابن حجر عسقلانی، الاصابه، ۱۴۱۵ق، ج۸، ص۴۶۰؛ تاریخ خلیفه بن خیاط، ۱۴۱۵ق، ص۴۵
- ↑ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۱۹۵۲-۱۹۵۳؛ ابن حجر عسقلانی، الاصابه، ۱۴۱۵ق، ج۸، ص۴۶۰
- ↑ ابن الاثیر، اسدالغابه، ۱۴۰۹ق، ج۶، ص۳۸۴
- ↑ ابن شبه، تاریخ المدینه المنوره، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۰۳؛ ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۸ق، ج۸، ص۳۷
- ↑ احمد بن حنبل، مسند احمد، دار صادر، ج۱، ص۲۳۷؛ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۳، ص۱۰۵۶؛ حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، ۱۴۰۶ق، ج۳، ص۱۹۰
- ↑ فرهاد میرزا، سفرنامه فرهاد میرزا، ۱۳۶۶ش، ص۱۵۶
- ↑ رفعت پاشا، مرآة الحرمین، ۱۳۴۴ق، ص۴۷۸
- ↑ جعفریان، پنجاه سفرنامه حج قاجاری، ۱۳۸۹ش، ج۵، ص۲۴۱
منابع
- ابن الاثیر، علی بن محمد، اسد الغابة فی معرفة الصحابة، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۹ق/۱۹۸۹م.
- ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، الإصابة فی تمییز الصحابة، تحقیق عادل احمد عبد الموجود و علی محمد معوض، بیروت، دارالکتب العلمیة، الطبعه الأولی، ۱۴۱۵ق/۱۹۹۵م.
- ابن سعد، الطبقات الکبری، به کوشش محمد عبدالقادر، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق.
- ابن شبه، تاریخ المدینة المنوره، به کوشش شلتوت، قم، دارالفکر، ۱۴۱۰ق.
- ابن عبدالبر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب فی معرفة الأصحاب، تحقیق علی محمد البجاوی، بیروت، دارالجیل، الطبعه الأولی، ۱۴۱۲ق/۱۹۹۲م.
- احمد بن حنبل، مسند احمد، بیروت، دار صادر، بی‌تا.
- جعفریان، رسول، پنجاه سفرنامه حج قاجاری، تهران، نشر علم، ۱۳۸۹ش.
- حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله، المستدرک علی الصحیحین، به کوشش مرعشلی، بیروت، دارالمعرفه، ۱۴۰۶ق.
- خلیفه بن خیاط، تاریخ خلیفة بن خیاط، تحقیق فواز، بیروت، دارالکتب العلمیة، الطبعه الأولی، ۱۴۱۵ق/۱۹۹۵م.
- رفعت پاشا، ابرهیم، مرآة الحرمین، قم، المطبعة العلمیه، ۱۳۴۴ق.
- طبری، محمد بن جریر، تاریخ الأمم و الملوک، تحقیق محمد أبوالفضل ابراهیم، بیروت، دارالتراث، الطبعه الثانیة، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م.
- عاملی، سید جعفر مرتضی، الصحیح من سیرة النبی الاعظم، قم، دارالحدیث، ۱۴۲۶ق/۱۳۸۵ش.
- عاملی، سید جعفر مرتضی، بنات النبی ام ربائبه؟، مرکزالجواد، ۱۴۱۳ق/۱۹۹۳م.
- کوفی، علی بن احمد، الاستغاثه فی بدع الثلاثه، بی‌نا، بی‌تا.* فرهاد میرزا قاجار، سفرنامه فرهاد میرزا، به کوشش طباطبایی، تهران، مؤسسه مطبوعاتی علمی، ۱۳۶۶ش.