علی‌اکبر فیض مشکینی

میرزا علی مشکینی

اطلاعات فردی
تاریخ تولد	۱۳۰۰ش، ۱۳۴۰ق
محل زندگی	مشکین شهر • اردبیل • نجف • قم
تاریخ وفات	۸ مرداد ۱۳۸۶ش، رجب ۱۴۲۸ق
محل دفن	حرم حضرت معصومه(س)، قم
شهر وفات	قم
اطلاعات علمی
استادان	امام خمینی • سید محمد حجت کوه کمره ای • سید حسین طباطبایی بروجردی • سید محمد محقق داماد • سید محمدصادق روحانی
شاگردان	محمد محمدی گیلانی • محمد امامی کاشانی • یوسف صانعی • محمدرضا مهدوی کنی • اکبر هاشمی رفسنجانی
تألیفات	اصطلاح‌ الاصول‌ • مصطلحات‌ الفقه‌ • الفقه‌ الماثور • المنافع‌ العامه‌ • المواعظ‌ العددیه‌ • ترجمه‌ قرآن‌ کریم‌ به‌ زبان‌ فارسی • الهدی الی موضوعات‌ نهج‌‌البلاغه‌ • بحث‌ تکامل‌ از نظر قرآن‌ • نهج‌‌البلاغه‌ موضوعی • نصایح
سایر	امام جمعه شهر قم، رئیس مجلس خبرگان رهبری، رئیس جامعه مدرسین، استاد فقه ، اصول ، تفسیر و اخلاق
فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی
سیاسی	چند ماه امام جمعه تبریز(پس از شهادت آیت الله مدنی) • حاکم شرع دادگاه های خوزستان • عضو شورای تدوین قانون اراضی شهری در سال‌های ۵۹ ـ ۶۰ • نماینده مردم آذربایجان در مجلس خبرگان قانون اساسی • رئیس شورای بازنگری قانون اساسی

علی‌اکبر فیض‌ آلنی مشهور به علی مشکینی(۱۳۰۰- ۱۳۸۶ش) از روحانیون تاثیرگذار در انقلاب اسلامی ایران بود. وی ریاست مجلس خبرگان رهبری را از هنگام تأسیس در ۱۳۶۱ش تا پایان عمر بر عهده داشت. آیت الله مشکینی رئیس جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، امام جمعه دائم قم و استاد فقه، اصول، تفسیر و اخلاق بود. درس‌های اخلاق وی از دروس مهم حوزه علمیه قم گزارش شده است.

وی یکی از ۱۲ امضاکننده اعلامیه مرجعیت امام خمینی در سال ۱۳۴۹ش بوده است. مشکینی به همراه حسینعلی منتظری و سید محمد حسینی بهشتی در تدوین قانون اراضی شهری در سال‌های ۵۹-۶۰ نقش داشته است. او ریاست‌ شورای بازنگری قانون‌ اساسی را هم برعهده داشت. آیت الله مشکینی در دوران جنگ ایران و عراق در جبهه‌های جنگ حضور داشت.

زندگی‌نامه

علی اکبر فیض‌ آلنی مشهور به آیت الله مشکینی، در سال ۱۳۴۰ق مصادف با ۱۳۰۰ش در روستای آلنی از توابع‌ شهر خیاو اردبیل که بعدها نام آن به مشکین‌شهر تغییر یافت، متولد شد.

آیت‌الله مشکینی پس از ابتلا به بیماری خونی مزمن، دوشنبه ۸ مرداد ۱۳۸۶ش درگذشت.پس از تغسیل بدن وی در حسینیه فاطمیون تهران توسط مداح مشهور حاج منصور ارضی ناصر مکارم شیرازی، از مراجع تقلید شیعه، ۱۱ مرداد بر او نماز خواند و در حرم فاطمه معصومه در مسجد بالاسر به خاک سپرده شد.

فعالیت علمی

علی مشکینی، پس از مرگ پدر و به سفارش وی، برای تحصیل علوم دینی به اردبیل سفر کرده و مقداری از صرف و نحو را در آنجا فرا گرفت و سپس عازم قم شد. او در قم در درس‌های سید محمد حجت کوه کمره‌ای، سید حسین طباطبائی بروجردی، سید محمد محقق داماد و سید محمدصادق روحانی حاضر می‌شد. مشکینی، نویسنده نامه‌ای دانسته شده که در سال ۱۳۳۷ش با امضای ۲۰۰ طلبه و استاد حوزه علمیه قم، برای سازماندهی آموزشی در حوزه علمیه قم و اضافه شدن دروسی همچون اخلاق به برنامه‌های تحصیلی طلاب، خطاب به آیت‌الله بروجردی نوشته شده است.

آیت الله مشکینی، از مؤسسان مدرسه حقانی در دهه ۱۳۴۰ش بوده و دروس اخلاق و مکاسب را در آن مدرسه تدریس می‌کرده است. وی همچنین کتاب‌های رسائل و مکاسب شیخ مرتضی انصاری را خلاصه کرد و با سبک و سیاقی متفاوت در اختیار طلاب آن مدرسه قرار داد. مشکینی به همراه تعداد دیگری از استادان حوزه، حلقه‌ای ۱۱ نفره را شکل دادند که برای اصلاح حوزه فعالیت کرده و دغدغه‌های سیاسی را در بحث‌های خود مطرح می‌کردند. دیگر اعضای این حلقه، عبدالرحیم ربانی شیرازی، حسینعلی منتظری، علی قدوسی، سید علی خامنه‌ای، سید محمد خامنه‌ای، اکبر هاشمی رفسنجانی، احمد آذری قمی، ابراهیم امینی، محمدتقی مصباح یزدی و مهدی حائری تهرانی بوده‌اند. در همین دوران آیت الله مشکینی به منظور متواری شدن و رهایی از تعقیب ساواک، نزدیک به هفت ماه در نجف ساکن شد و در کلاس‌های درس عده‌ای از مراجع، خصوصاً امام خمینی حاضر شد. با این حال او به دلیل ضعف مزاج و هوای گرم نجف، بار دیگر به قم بازگشت.

علی مشکینی، در سال ۱۳۴۹ش بر کتاب شهید جاوید اثر نعمت الله صالحی نجف آبادی تقریظی نوشت. او در پاسخ به پرسش برخی طلاب حوزه، تقریظ نوشتن بر کتاب شهید جاوید را نه به منزله تایید مطالب آن، بلکه بیشتر به دلیل انتخاب موضوع و شیوه نوشتن کتاب دانست. با این حال او بعدها تقریظ خود از این کتاب را پس گرفت.

شاگردان

• مهدی شب‌زنده‌دار
• ربانی املشی
• فضل‌الله محلاتی
• غلامحسین حقانی
• محمد محمدی گیلانی
• محمد امامی کاشانی
• یوسف صانعی
• زهره صفاتی
• محمدرضا مهدوی کنی
• اکبر هاشمی رفسنجانی
• عباس محفوظی
• مرتضی بنی‌فضل
• محمد مؤمن
• احمد جنتی
• صادق احسان‌بخش
• علی دوانی
• محمدعلی گرامی
• سید حسن طاهری خرم‌آبادی
• سید محسن خرازی
• محی‌الدین فاضل هرندی.

آثار مکتوب آیت الله مشکینی

آثار علمی

مقالهٔ اصلی: فهرست آثار آیت‌الله مشکینی

مشکینی در دوران عمر خویش، کتاب‌هایی را در علوم مختلف به زبان فارسی و عربی تألیف کرد. مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی نور، نرم‌‌افزاری موسوم به «مجموعه آثار همایش بزرگداشت حضرت آیة الله مشکینی» را در سال ۱۳۹۳ش تولید کرد. این مجموعه در چند بخش کتاب‌های تألیفی، گفتارها (خطبه‌های نماز جمعه)، یادنامه و نگارخانه (ده‌ها سخنرانی درس اخلاق (ارائه شده در شبکه رادیویی معارف) به همراه تصاویر منتشر شد.

مبارزه سیاسی

مشکینی یکی از ۱۲ امضاکننده اعلامیه مرجعیت امام خمینی در سال ۱۳۴۹ش بوده است. وی بعداز حوادث پانزده خرداد به جمع مبارزین پیوست. کارهای فردی و مخفی، ارتباط با شخصیت‌های سیاسی پیرو امام خمینی و مبارزه علنی و موضع‌گیری صریح در برابر حکومت پهلوی از ویژگیهای مبارزه وی بود و چندین بار در زندان ساواک قم و زندان شهربانی زندانی شد. او چهار ماه در تهران متواری و با نام مستعار زندگی کرد. پس از این چهار ماه به مدت هفت ماه به نجف رفت و بعد از بازگشت بلافاصله به مشهد تبعید و قریب ۱۵ ماه در مشهد ساکن شد. مدت کوتاهی پس از بازگشت از مشهد٬ حکم تبعید ۲۷ نفر از طلاب و مدرسین حوزه که از نظر ساواک عاملین تخریب و خرابکاری بودند صادر شد. آیت الله مشکینی هم جزو این افراد به سه سال تبعید به شهر ماهان کرمان محکوم شد. وی به مدت یک سال در شهر ماهان تحت مراقبت زندگی کرد و در اثر فعالیت‌های مختلف و به صلاح دید شهربانی به شهرستان گلپایگان تبعید شد. اقامت او در شهرستان گلپایگان – نزدیک قم- ارتباط وسیع طلاب و رفت و آمدهای بسیار آنان را موجب شد. به همین دلیل ساواک وی را از گلپایگان به مدت دو سال به کاشمر خراسان تبعید کرد. در سال ۱۳۵۷ شمسی و پس از بازگشت از کاشمر و هم زمان با حرکت امام خمینی از نجف به پاریس، ساواک آ‌یت‌الله مشکینی را دستگیر کرد. پس از خروج محمدرضا پهلوی از کشور و پیش از بازگشت امام خمینی٬ وی یکی از روحانیان متحصن در دانشگاه تهران برای ورود امام خمینی در دوره حکومت(نخست وزیری) بختیار شد،

پس از انقلاب

پس از انقلاب آیت الله مشکینی اقداماتی را در جهت تثبیت نظام انجام داد؛ وی در بلوای حزب خلق مسلمان در منطقه آذربایجان حضور یافت. در جریان دستگیری فرزندنش که در عضویت و همکاری سازمان مجاهدین خلق (منافقین) بود، نامه‌ای به عنوان «سرپرست کمیته مرکزی انقلاب» نوشت و این اتفاق را طلیعه عدالت در نظام اسلامی و مسرت بخش توصیف کرد. وی همچنین یکی از منتقدان دولت موقت به ریاست مهدی بازرگان شد. پس از شهادت سید اسدالله مدنی، چند ماهی امام جمعه تبریز بود. و بعد از آن به دستور امام خمینی راهی قم شد. در پی سخنان هاشم آغاجری از اعضای سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی، آیت الله مشکینی با عنوان رئیس جامعه مدرسین اطلاعیه این جامعه در مورد نامشروع بودن سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی ایران را امضا کرد.

مسؤولیت‌ها

• عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم
• امام جمعه موقت تبریز.
• حاکم شرع دادگاه‌های خوزستان و ساماندهی اوضاع و ادارات آن استان
• رئیس شورای بازنگری قانون اساسی نظام اسلامی با حکم امام خمینی
• نماینده مردم آذربایجان در مجلس خبرگان قانون اساسی در تدوین قانون اساسی
• نماینده خبرگان رهبری از تهران
• رئیس مجلس خبرگان(از هنگام تأسیس در ۱۳۶۱ تا پایان عمر)
• امام جمعه قم با حکم امام و رهبری
• مسئول گزینش و اعزام قضات با حکم امام خمینی.

اقدامات فرهنگی و اجتماعی

• از اعضاء موسس جامعة الزهراء قم
• از اعضاء موسس دانشگاه امام صادق(ع)
• موسس مدرسه علمیه الهادی
• از اعضای مؤسس مدرسه علمیه حقانی
• موسس مصلای قدس قم
• موسس بیمارستان و داروخانه الهادی قم
• موسس چاپخانه الهادی قم

در کلام دیگران

• آیت‌الله سید علی خامنه‌ای در پیام تسلیت خود جایگاه او را در نظام جمهوری اسلامی ایران رفیع و وی را فقیهی پارسا٬ جامع علم و عمل٬ جهاد و زهد و تشخیص و سلوک صائب و مستقیم و بدون انحراف توصیف کردند که هرگز نمی‌توان در تواضع و فروتنی او یا در زندگی زاهدانه و دامن پاک او کم‌ترین خدشه‌ای وارد آورد.به اعتقاد ایشان، مشکینی علاوه بر جهات علمى و اخلاقى و سیاسى و تقوایى و مانند اینها، بسیار اهل ذوق و اهل سلیقه بود.
• محمد شریف‌رازی در کتاب گنجینه دانشمندان (۱۴۰۴ق) آیت الله مشکینی را از علما و مدرسین بنام، که به فضل و دیانت و علم و تقوا شهره و دارای آثار گران‌قدری از قبیل تنقیح و تلخیص اثنا عشریه به نام المواعظ العددیه، معرفی کرده‌است.
• در کتاب طبقات مفسران شیعه هم علی‌اکبر فیض مشکینی یکی از مدرسین شاخص و محترم حوزه علمیه قم و رئیس مجلس خبرگان و مفسری به نام یاد شده است.