مسجد اعظم قم مسجدی در کنار حرم حضرت معصومه(س) که پرجمعیت‌ترین درس‌های حوزه علمیه قم در آن برگزار می‌شود. این مسجد، در دهه ۱۳۳۰ش با حمایت آیت‌الله سید حسین بروجردی و معماری حسین لرزاده ساخته شد.
 | |
| اطلاعات اوليه | |
|---|---|
| بنيانگذار | آیت‌الله بروجردی |
| تأسیس | دهه ۱۳۳۰ش |
| کاربری | مسجد • مَدرس |
| مکان | قم |
| مشخصات | |
| مساحت | ۱۲ هزار متر مربع |
| وضعیت | فعال |
| امکانات | کتابخانه آیت‌الله بروجردی |
| معماری | |
| معمار | حسین لرزاده |
در مسجد اعظم، حوادث سیاسی مهمی از جمله سخنرانی امام خمینی در فروردین ۱۳۴۳ش رخ داده است. مسجد اعظم یکی از مهم‌ترین مراکز تدریس حوزه علمیه قم است و معمولا جلسه تدریس مراجع تقلید، هر روزه در این مسجد برگزار می‌شود. به جز نماز جماعت و مراسم مهم مذهبی، این مسجد محل برگزاری مجالس ترحیم عالمان مشهور شیعه و اعتکاف در ایام البیض ماه رجب است.
مسجد اعظم قم ۱۲ هزار متر مربع مساحت، چهار شبستان، یک صحن و یک کتابخانه دارد. قبر آیت‌الله بروجردی نیز در یکی از ورودی‌های این مسجد است.
انگیزه تأسیس
آیت‌الله بروجردی به محمدتقی فلسفی گفته بود که میل دارد قسمت غرب و جنوب غربی حرم حضرت معصومه(س) به خانه‌های مردم متصل نباشد و خانه‌های که در این قسمت وصل به دیوار حرم است، خریداری شود و در آن محل تا لب رودخانه، مسجد بزرگی ساخته شود تا حریم حرم مطهر محفوظ بماند.[۱] سه طرف صحن حضرت معصومه به وسیله مدرسه فیضیه و میدان آستانه و خیابان صحن موزه احاطه شده و فقط یک طرف آن بود که با اتصال به مسافرخانه تاریک و تو در تو و بدنما و خانه‌های شخصی افراد، باعث نگرانی و ناراحتی عمومی بود. از سوی دیگر نبودِ مکانی مناسب برای برپایی نماز، مراسم اعیاد، وفیات و محصور کردن این بارگاه با قبرستان‌هایی در اطراف آن از انگیزه ساخت این مسجد بوده است؛ چنانچه خود آیت الله بروجردی بنابر نقل آیت الله محمد فاضل لنکرانی گفته بود که «بنا دارد در جوار حرم حضرت معصومه(س) مسجدی چون مسجد گوهرشاد بنا کند» و پیش‌بینی او این بود که حوزه علمیه قم در درازمدت به فضایی وسیع و مناسب جهت برگزاری دروس حوزویان نیاز دارد و چه بهتر که این مرکز در کنار حرم و با نام مسجد باشد. کلنگ بنای این مسجد در ۱۱ ذی‌القعده ۱۳۷۳ق.، سالروز ولادت امام رضا(ع) برابر با ۲۱ تیر سال ۱۳۳۳ش. طی مراسمی به زمین زده شد و در سال ۱۳۳۹ به پایان رسید. قسمتی از هزینه ساخت را آیت الله بروجردی قبول کرد و بقیه با کمک‌های مردمی تأمین شد.[۲]
مشخصات ساختمانی
مجموع مساحت مسجد تقریباً ۱۲۰۰۰ مترمربع است و کلیه ساختمان آن با بتون مسلح بنا گردیده ولذا این مسجد از نظر استحکام از بناهای کم‌نظیر اسلامی است. مسجد دارای چهار شبستان می‌باشد که مساحت شبستان زیرگنبد ۴۰۰ مترمربع و شبستان‌های جانبی آن هر کدام ۹۰۰ مترمربع است و در طرف شمال مسجد نیز شبستان زیر ساعت با مساحتی حدود ۳۰۰ مترمربع قرار دارد. ارتفاع سقف هر یک از شبستان‌ها با سطح آن حدوداً ۱۰ مترمربع است. در ضلع غربی مسجد سرویس بهداشتی و وضوخانه مسجد و محلی برای استراحت خادمین احداث شده است. همچنین کتابخانه‌ای با دو سالن مطالعه و یک سالن مخزن در ضلع غربی صحن مسجد بنا گردیده است که درب ورودی آن در طرف راهرو ورودی مسجد اعظم قرار دارد.
مسجد به سبک معماری اسلامی بنا شده است که دارای گنبد بسیار بزرگی به قطر ۳۰ مترمربع و به ارتفاع ۱۵ مترمربع از سطح پشت بام و به ارتفاع ۳۵ مترمربع از کف شبستان می‌باشد و دارای گلدسته‌هایی بلند به ارتفاع ۲۵ مترمربع از سطح زمین است و دارای دو مأذنه به ارتفاع ۵ مترمربع می‌باشد و همچنین یک برج با ساعت زنگی بزرگ و زیبا در شمال مسجد قرار دارد که از چهار جهت دیده می‌شود.
این مسجد از نظر تزئینات و کاشی‌کاری و جلوه‌های هنر اسلامی از نمونه‌های مورد توجه کاشی‌کاری در قرن اخیر به شمار می‌رود. فرش‌های داخل شبستان‌ها از نوع قالی کرمان است که مخصوص مسجد بافته شده است. مخارج مسجد را عمدتاً مردم و تجار به عهده داشتند که مخارج ساختمانی آن را تا روز افتتاح که بالغ بر مبلغ ۶/۰۰۰/۰۰۰ تومان شد.[۳] برخی نیز هزینه ساخت مسجد را تا ۱۰/۰۰۰/۰۰۰ تومان اعلام کرده‌اند.[۴]
کتابخانه
آیت الله سید حسین بروجردی ابتدا قصد داشت کتابخانه مستقلی در شهر قم بنا کند اما موفق به این کار نشد. پس از تکمیل بنای مسجد اعظم قم، از طرف فضلای حوزه پیشنهاد شد کتابخانه‌ای برای مسجد در نظر گرفته شود. وی در (۲۳ بهمن ۱۳۳۸ه. ش) دستور تأسیس کتابخانه بزرگ عمومی مسجد اعظم را برای استفاده عموم داد. از معمار مسجد، حسین لرزاده خواست، محلی را برای کتابخانه در نظر بگیرند. وی در ضلع غربی مسجد محلی را که قبلا به عنوان شبستان ساخته شده بود، به عنوان کتابخانه در نظر گرفت این کتابخانه دارای ۷۰۹۶ عنوان نسخه خطی، ۸۰۰۰ عنوان نسخه چاپ سنگی، ۲۰۰ عنوان کتاب چاپ سربی نفیس و بیش از ششصد و شصت نسخه مصوّر، رساله‌های عملیه و کتاب‌های درسی جدید در دوره قاجار است. در حال حاضر تولیت این کتابخانه به عهده سید محمدجواد علوی بروجردی نوه آیت الله سید حسین بروجردی است و اداره آن به عهده مدیریت حوزه علمیه قم است.[۵]
مرقد آیت‌الله بروجردی
مرقد آیت الله سید حسین بروجردی در ضلع غربی مسجد اعظم قرار دارد. بنابر نقل محمدجواد علوی بروجردی این مکان قبلاً خانه کوچکی به مساحت ۶۰ متر مربع بوده است که از مال شخصی آیت الله خریداری شده و بعد از مشخص نمودن محل دفن خود، باقی زمین‌ها را وقف مسجدکردند. آیت‌الله بروجردی گفته بود: «ازآنجاکه این مکان راهروی ورود به حرم مطهر است، مرا در این مکان دفن کنید تا خاک کفش زوار، روی قبر من باشد.[۶]
موقوفات
- یک دهکده شش دانگ به نام محمدآباد واقع در بروجرد.
- چهل و هفت شعیر از یک قریه نیز در بروجرد به نام (مگسان).
- سه دانگ از کلیه شش دانگ یک دهکده به نام (سراب زارم) نیز در بروجرد.
- هفت شعیر از شش دانگ (زارم).
- چهاردانگ از چهارخانه متعلق به یک بانوی متدین واقع در تهران.
- ۱۳۵ سهم از کارخانه برق قم.
- ۱۸باب مغازه فوقانی و تحتانی از متعلقات مسجد اعظم.[۷][۸]
تولیت
طبق وقف‌نامه، تولیت مسجد و موقوفات آن در زمان حیات مؤسس با خود او بوده است. پس از درگذشت آیت الله بروجردی، تولیت مسجد از سال (۱۳۴۰ تا ۱۳۵۶ه.ش)با سید محمدحسن طباطبائی بروجردی بود. در دوران تولیت وی بخش عمده‌ای از نواقص ساختمانی مسجد در زمان ایشان تکمیل شد. از سال (۱۳۵۶ تا ۱۳۸۳ش) تولیت مسجد با سیدصادق طباطبائی بروجردی بوده است. در دوران تولیت وی اختلافاتی بین او و تولیت آستانه حرم حضرت معصومه(س) در خصوص نحوه اداره مسجد به وجود آمد و در نتیجه آستانه اداره امور مسجد را علی رغم مخالفت وی در دست گرفت.
از سال ۱۳۸۳ شمسی تولیت مسجد طبق وقف نامه به سید محمدباقر طباطبائی بروجردی رسید. او با لحاظ ویژگی‌های خاص مسجد و شرایط بوجود آمده بین مسجد و آستانه مقدسه در همان روزهای اول شرایط و نحوه اداره مسجد را با بیت آیت‌الله بروجردی در میان می‌گذارد و با یک تصمیم جمعی از سید محمدجواد علوی بروجردی نواده آیت‌الله سید حسین بروجردی درخواست می‌کنند؛ تولیت مسجد اعظم و اماکن وابسته به حضرت آیت‌الله بروجردی را قبول کنند، با قبول کردن تولیت توسط وی تعاملات با آستانه آغاز و اداره مسجد به تولیت آن واگذار می‌شود.[۹]
رویدادهای مهم در این مسجد
- دیدار آیت الله سید حسین بروجردی و محمدرضا پهلوی در سال ۱۳۳۷ش در مسجد اعظم.[۱۰][۱۱]
- سخنرانی محمد صادقی تهرانی علیه محمدرضا پهلوی (در پی سخنان تند وی علیه روحانیت در ۴ بهمن ۱۳۴۱ش در جریان سفر به قم) در سالگرد درگذشت آیت الله بروجردی در مسجد اعظم.[۱۲]
- سخنرانی امام خمینی در مسجد اعظم قم پس از آزادی از حبس و حصر در تاریخ ۲۶ فرودین سال ۱۳۴۳.[۱۳]
- درگیری برخی از طرفداران امام خمینی و طرفداران آیت الله سید کاظم شریعتمداری در سال ۱۳۴۵ش در مسجد اعظم قم و سیلی خوردن یکی از طلاب طرفدار امام که به لیلة الضرب معروف است.[۱۴]
- تجمع طلاب در صبح ۱۹ دی سال ۱۳۵۶ش در حیاط مسجد اعظم در اعتراض به چاپ مقاله رشیدی مطلق در روزنامه اطلاعات در ۱۷ دی ۱۳۵۶.[۱۵]
- اقامه نماز جماعت در ماه‌های پیش از انقلاب توسط آیت الله مرتضی حائری یزدی
- سخنرانی آیت الله عبدالله جوادی آملی در جمع طلاب و روحانیون و در رد سخنان آیت الله حسینعلی منتظری در سال ۱۳۷۶ش در مسجد اعظم.[۱۶]
- در مجلس فاتحه سید محمد صدر در سال ۱۳۷۷ش که در مسجد اعظم قم برگزار شد، وقتی سید محمد باقر حکیم شرکت کرد طرفداران صدر با او برخورد مناسبی نداشتند و در مسجد درگیری ایجاد شد.[۱۷]
- تحصن گروهی از طلاب و روحانیون در مسجد اعظم در اعتراض به سیاست‌های فرهنگی دولت وقت در سال ۱۳۷۸ش.[۱۸]
- گردهمایی اعتراضی با حضور مراجع تقلید و علمای حوزه‌های علمیه قم در مسجد اعظم به مناسبت تخریب حرم عسکریین در سال ۱۳۸۴.[۱۹]
دروس مراجع تقلید
این مسجد یکی از مهم‌ترین مراکز تدریس حوزه علمیه قم است. جلسه تدریس درس حسین وحید خراسانی، ناصر مکارم شیرازی، جعفر سبحانی، سید موسی شبیری زنجانی، حسین نوری همدانی، عبدالله جوادی آملی همه روزه در این مسجد برگزار می‌شود پیش از این نیز تعدادی از مراجع تقلید دروس خود را در این محل تدریس می‌کردند.[۲۰]
برگزاری مجالس
در حال حاضر مسجد اعظم مهم‌ترین مرکز برگزاری مراسم‌های مهم سیاسی-مذهبی در قم است اکثر مجالس ترحیم بزرگان از علما در این مکان برگزار می‌شود. همه ساله در رجب و رمضان مراسم اعتکاف در این مسجد برگزار می‌شود.
پانویس
- ↑ دوانی، علی، خاطرات و مبارزات محمدتقی فلسفی، چاپ مرکز اسناد انقلاب اسلامی، بهار ۱۳۸۲، ص۲۱۲.
- ↑ ابوالفضل عرب زاده، ۱۳۸۳، ص۱۸۷.
- ↑ فصلنامه فرهنگ کوثر، شماره ۴۷، بهمن ۱۳۷۹.
- ↑ خاطرات آیت الله سید حسین موسوی کرمانی، تدوین مرکز اسناد انقلاب اسلامی ایران، چاپ ۱۳۸۴ ص۱۰۷.
- ↑ تاریخچه کتابخانه آیت الله بروجردی، سایت کتابخانه آیت الله بروجردی.
- ↑ پایگاه اطلاع رسانی دفتر آیت الله العظمی بروجردی.
- ↑ فصلنامه فرهنگ کوثر، شماره ۴۷، بهمن ۱۳۷۹.
- ↑ ابوالفضل عرب زاده، ۱۳۸۳، ص۱۸۸.
- ↑ تاریخچه کتابخانه آیت الله بروجردی، سایت کتابخانه آیت الله بروجردی.
- ↑ خاطرات آیت الله محمد علی گرامی، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۸۱، ص۱۳۲.
- ↑ خاطرات آیت الله سید حسین موسوی کرمانی، تدوین مرکز اسناد انقلاب اسلامی ایران، چاپ ۱۳۸۴ ص۱۰۷.
- ↑ گفت‌و‌گو با آیت الله دکتر محمّد صادقی تهرانی، مجله بینات شماره ۳۰ تابستان ۱۳۸۰.
- ↑ مجله حضور - پاییز ۱۳۷۰، شماره ۲ - روز شمار تبعید امام خمینی ره.
- ↑ مجله یاد» زمستان ۱۳۷۱ و بهار ۱۳۷۲ - شماره ۲۹ و ۳۰، (۲۱ صفحه - از ۱۰۰ تا ۱۲۰).
- ↑ توهینی که دامن شاه و ساواک را گرفت، پرتال پژوهشی و اطلاع رسانی مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
- ↑ فرید مدرسی، تاریخچه زندگی آیت‌الله شیخ عبدالله جوادی آملی، شهروند ۱۳۸۷، تیرماه، شماره ۵۵.
- ↑ پدیده صدری‌ها، سایت فرهنگ و ارتباطات اسلامی.
- ↑ رجوع شود به: حمید رسایی، تحصن چرا و چگونه؟ قم، ۱۳۷۹.
- ↑ اخبار شیعیان - اسفند ۱۳۸۵، شماره ۱۶ – گزارش، سالروز تخریب بارگاه ملکوتی امامین عسکریین.
- ↑ دروس مراجع تقلید در مسجد اعظم، سایت ارتباط شیعی.
منابع
- علی دوانی، خاطرات و مبارزات محمدتقی فلسفی، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، بهار ۱۳۸۲.
- خاطرات آیت الله سید حسین موسوی کرمانی، مرکز اسناد انقلاب اسلامی ایران، چاپ ۱۳۸۴.
- ابوالفضل عرب زاده، جغرافیای تاریخی قم، قم، ۱۳۸۳.
- فصلنامه فرهنگ کوثر، شماره ۴۷، بهمن ۱۳۷۹.
- مجله یاد» زمستان ۱۳۷۱ و بهار ۱۳۷۲ - شماره ۲۹ و ۳۰، (۲۱ صفحه - از ۱۰۰ تا ۱۲۰).
- گفت‌و‌گو با آیت الله دکتر محمّد صادقی تهرانی، مجله بینات شماره ۳۰ تابستان ۱۳۸۰.
- اخبار شیعیان - اسفند ۱۳۸۵، شماره ۱۶ – گزارش، سالروز تخریب بارگاه ملکوتی امامین عسکریین.
- مجله حضور - پاییز ۱۳۷۰، شماره ۲ - روز شمار تبعید امام خمینی ره.
- فرید مدرسی، تاریخچه زندگی آیت‌الله شیخ عبدالله جوادی آملی، شهروند ۱۳۸۷، تیرماه، شماره ۵۵.
- پایگاه اطلاع رسانی دفتر آیت الله العظمی بروجردی.
- سایت کتابخانه آیت الله بروجردی.
- پرتال پژوهشی و اطلاع رسانی مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی ره.
- پدیده صدری‌ها، سایت فرهنگ و ارتباطات اسلامی.