سید مهدی روحانی

سید مهدی روحانی

اطلاعات فردی
نام کامل	سید مهدی حسینی روحانی
لقب	آیت‌الله
نسب	خاندان روحانی قمی
تاریخ تولد	۱۳۰۳ش
محل زندگی	قم
تاریخ وفات	۳ آذر سال ۱۳۷۹ش
محل دفن	حرم حضرت معصومه(س)
شهر وفات	قم
خویشاوندان سرشناس	سید ابوالحسن روحانی(پدر) • سید صادق روحانی قمی(پدربزرگ) • سید محمدصادق روحانی (پسر عمو) سید محمد روحانی (پسر عمو)
اطلاعات علمی
استادان	سید حسین طباطبایی بروجردی • امام خمینی • سید محمد محقق داماد • سید احمد خوانساری • سید محمدحسین طباطبائی
شاگردان	علی صفایی حائری
محل تحصیل	قم و نجف
تألیفات	فرقة السلفية و تطوراتها فى التاريخ • بحوث مع اهل السنة والسلفية • الوتر ثلاث ركعات • احاديث اهل البيت عليهم السّلام عن طرق اهل السنة
فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی
سیاسی	از روحانیان فعال در انقلاب اسلامی ایران و از مؤسسان و اعضای جامعه مدرسین حوزه علمیه قم و نماینده مردم استانهای مرکزی و قم در مجلس خبرگان رهبری
اجتماعی	امام جماعت مسجد سید صادق قم

سید مهدی روحانی (۱۳۰۳-۱۳۷۹ش) فقیه، متکلم، مفسر، ادیب، استاد سطوح عالی حوزه علمیه قم و از خاندان روحانی قمی است. وی تحصیلات خود را در قم و نجف نزد اساتیدی چون سید یحیی مدرسی یزدی، امام خمینی، سید حسین طباطبایی بروجردی، سید محمد محقق داماد و سید محمد حجت کوه‌کمری به پایان رساند. از آثار علمی او می‌توان کتاب «احاديث اهل البيت عليهم السّلام عن طرق اهل السنة» که احادیث اهل‌بیت(ع) را از کتب اهل تسنن جمع‌آوری کرده، نام برد.

سید مهدی روحانی از روحانیان فعال در انقلاب اسلامی ایران و از مؤسسان و اعضای جامعه مدرسین حوزه علمیه قم بود. وی سه دوره به نمایندگی از مردم استان‌های قم و مرکزی به عضویت مجلس خبرگان رهبری برگزیده شد. فرزندش سید علی در جنگ عراق علیه ایران شهید شد. سید مهدی روحانی پس از ابتلا به بیماری سرطان، در سال ۱۳۷۹ش در قم درگذشت و در حرم حضرت معصومه(س) دفن شد.

معرفی و جایگاه

سید مهدی روحانی متولد ۱۳۴۳ق/۱۳۰۳ش در قم روحانی فقیه، متکلم، مفسر شیعه، از مؤسسان جامعه مدرسین حوزه علمیه قم و از روحانیان فعال در جریان پیروزی انقلاب اسلامی ایران محسوب می‌شود. وی در جریان انقلاب اسلامی ایران بسیاری از اعلامیه‌های ضد حکومت پهلوی از جمله اعلامیه مخالفت با لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی و اعلامیه خلع محمدرضا شاه از سلطنت را امضا و تأیید کرده است.

سید مهدی روحانی سه دوره در مجلس خبرگان رهبری به نماینده مردم استان‌های مرکزی و قم انتخاب شد. سید مهدی روحانی به همراه چند فقیه دیگر از جمله علی احمدی میانجی، محمدابراهیم جناتی، سید محمود هاشمی شاهرودی از سوی آیت‌اللّه خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی ایران جهت بررسی موضوعات جدید و پاسخگویی به مسائل روز جهان اسلام منصوب شده بود.

وی پس ابتلا به بیماری سرطان در ۳ آذر سال ۱۳۷۹ش در قم درگذشت و پس از تشییع، محمدتقی بهجت بر پیکرش نماز خواند و در حرم حضرت معصومه(س) دفن شد. فرزند وی سید علی روحانی که از طلاب علوم دینی بود بارها به جبهه‌های جنگ تحمیلی عراق علیه ایران برای فعالیت‌های تبلیغی-رزمی اعزام شد، و در اسفند ۱۳۶۲ش شهید شد.

خاندان

مقالهٔ اصلی: خاندان روحانی قمی

خاندان روحانی را از خاندان‌های علمی مشهور و با سابقه یکصد ساله مرجعیت در قم دانسته‌اند. پدر سید مهدی، سید ابوالحسن و جدش سید صادق از عالمان قم بوده‌اند. مادرش دختر سید فخرالدین حسینی قمی از نوادگان میرزای قمی است. دو مرجع تقلید شیعه سید محمد و سیدمحمدصادق روحانی پسرعموهای او بودند.

تحصیلات در قم و نجف

سید مهدی روحانی مقدمات و بخشی از دروس سطح حوزه را نزد پدر و برخی از اساتید قم به پایان رساند. سپس در نوزده سالگی به نجف مهاجرت کرد و بخش زیادی از سطوح عالی را نزد علمای نجف و کربلا از جمله سید یحیی مدرسی یزدی و میرزا باقر زنجانی فراگرفت و پس از بازگشت به قم باقیمانده سطوح عالی و دروس خارج فقه و اصول، فلسفه و کلام و تفسیر را تکمیل کرد. از جمله اساتید وی امام خمینی، سید محمد حجت کوه‌کمری، سید حسین طباطبایی بروجردی، سید محمد محقق داماد، سید احمد خوانساری و سید محمدحسین طباطبائی بوده‌اند. وی همزمان با تحصیل به تدریس سطوح عالی نیز اشتغال داشت و از جمله شاگردان وی علی صفایی حائری است.

روحانی از دوران جوانی موضوعاتی را در زمینه‌های فقه، اصول، حدیث و تفسیر در جلساتی با کسانی چون سید موسی شبیری زنجانی، احمد پایانی، احمد آذری قمی، امام موسی صدر، سید محمد بهشتی، سید عبدالکریم موسوی اردبیلی و صمیمی‌ترین دوست او علی احمدی میانجی مباحثه می‌کرد.

جایگاه علمی و حوزوی

سید موسی شبیری زنجانی در بیان مرتبه علمی و تواضع سید مهدی روحانی گفته است که وی در فقه، اصول، تفسیر، تاریخ، ادبیات و ریاضی احاطه داشته و در ملل و نحل بی نظیر بوده است و علی‌رغم اینکه از لحاظ علمی در مظان مرجعیت بود؛ ولی در فکر این مسایل نبود و با آن مایه‌های علمی کاملا متواضع بود. شبیری زنجانی معتقد است که سید مهدی دارای ذهن ریاضی و هندسی قوی بود و در فهم معانی و تفسیر قرآن ابتکار داشت؛ ولی از آنجا که شخصیت وارسته‌ای داشت از بروز و ظهور پرهیز داشت.

فعالیت‌های علمی

از کارهای علمی ایشان که با همکاری علی احمدی میانجی انجام شده است جمع‌آوری احادیث اهل‌بیت(ع) از کتب اهل تسنن بود که حاصل آن تدوین کتاب "احاديث اهل البيت عليهم السّلام عن طرق اهل السنة" شد. سید مهدی روحانی در کنار مطالعات رایج حوزه‌های علمیه نظیر فقه و اصول به تحقیق در علوم تفسیر، حدیث، تاریخ، کلام و مذاهب اسلامی اشتغال داشته است. مقارنه و تطبیق کتاب‌های آسمانی تورات و انجیل با قرآن مجید و بیان نقاط اشتراک و افتراق آنها با قرآن از اشتغالات علمی روحانی بوده است. به خاطر همین آگاهی که در تاریخ و فقه و اعتقادات مذاهب مختلف داشت به نمایندگی از حوزه علمیه قم و جمهوری اسلامی ایران به ترکیه و عربستان و ژاپن رفته و از اعتقادات شیعه دفاع کرده است.

احمدی میانجی، سید مهدی روحانی و سید موسی شبیری زنجانی

فعالیت‌های فرهنگی

روحانی از نخستین کسانی بود که در حوزه علمیه قم کارگروهی را آغاز کرد و به بحث در موضوعاتی درباره مبانی مارکسیسم و اصول دیالکتیک پرداخت او و عالمانی چون امام موسی صدر، مرتضی مطهری، سید محمد حسینی بهشتی و محمد مفتح و نیز حسینعلی منتظری و ناصر مکارم شیرازی جلساتی را برای مقابله با تبلیغات گسترده حزب توده تشکیل می‌دادند، و پس از آن با هم‌فکری یکدیگر شالوده جامعه مدرسین حوزه علمیه قم (هیئت مدرسین آن زمان) را بنیاد نهادند و برای اصلاح نظام آموزشی حوزه طرح‌هایی را تدوین کردند و به مراجع تقلید از جمله سید حسین طباطبایی بروجردی ارائه نمودند.

روحانی سالیان متمادی در مسجدی که جدش سید صادق بنا نهاده بود (مشهور به مسجد و مدرسه حاج سید صادق) در سه نوبت اقامه نماز جماعت داشت. او هم‌چنین از مؤسسان «جامعه اسلامی ناصحین» قم و عضو هیئت امنای «مؤسسه خیریه الزهراء(س)» نیز بود.

تالیفات

از سید مهدی روحانی آثارى در فقه، تفسیر، حدیث و کلام بر جای مانده که برخی از آنها چاپ شده و برخی از آنها هنوز چاپ نشده‌اند که به شرح زیر است:

کتاب‌ها

• فرقة السلفية و تطوراتها فى التاريخ (در كنفرانس علوم انسانى ژاپن، به عربى و انگليسى وسپس در مجله نور علم به چاپ رسيد).
• بحوث مع اهل السنة والسلفية .
• الوتر ثلاث ركعات (كه همراه بانظريات سید موسی شبیری زنجانی به چاپ رسيد).
• احاديث اهل البيت عليهم السّلام عن طرق اهل السنة (با همكارى علی احمدی میانجی) كه يك جلد آن چاپ شده است.
• حاشيه بر تفسير جوامع الجامع (غير چاپى).
• تاريخ فِرَق و مذاهب اسلامى (۲ج، غيرچاپى).
• تقريرات درس فقه سید محمد محقق داماد.
• يادداشت هاى فقهى.
• هم‌چنین سید حسن خمینی کتاب فرهنگ جامع فرق اسلامی را در سه جلد بر اساس یادداشت‌های سید مهدی روحانی گردآوری و منتشر کرده است.

مقاله‌ها

• اشاعره (بخش اول)، مكتب اسلام، خرداد ۱۳۳۸ش.
• اشاعره (بخش دوم)، مكتب اسلام، تير ۱۳۳۸ش.
• فواتح سور، مكتب اسلام، مرداد ۱۳۳۸ش.
• اشاعره (بخش سوم)، مكتب اسلام، شهريور ۱۳۳۸ش.
• پيشنهادى براى تعيين خط دقيق قبله، مجله نورعلم، بهمن ۱۳۶۳ش.
• مصاحبه پيرامون مسائل حوزه و...، مجله نور علم، بهمن ۱۳۶۷ش.
• النظرات الفقهية و الأُصولية للشيخ البهائى، مجله الثقافة الاسلامية، ش ۵.
• مبدأ تاريخ؛ هجرى يا ميلادى؟ (نقدى بر مقاله تقى‌زاده)، مجموعه سيماى اسلام.
• مقدمه بر كتاب سرّ السعادة (نوشته: آقا احمد روحانى).
• رساله اى در تجويد (فارسى).