چاه عریضه چاهی در مسجد جمکران است که برخی شیعیان، عریضه‌های خود به امام زمان(عج) را در آنجا می‌اندازند. این چاه تاریخچه مشخصی نداشته و در برخی مساجد دیگر نیز چاه‌هایی برای انداختن عریضه وجود داشته است. از آنجا که اصل عریضه نویسی به عنوان یکی از مصادیق حاجت و توسل به شمار میآید و روایاتی نیز برای آن وجود دارد این عمل در هر چاه یا آب روان می‌تواند انجام شود حتی در چاه مسجد جمکران.
برخی از مراجع دینی هرگونه قداستی را برای این چاه فاقد سند دانسته‌اند و با عریضه‌نویسی برای چاه مسجد جمکران به دلیل اعتقاد برخی به تقدس چاه مسجد مخالفت کرده‌اند. به گفته مسئولان مسجد جمکران سالانه حدود یک میلیون عریضه در چاه جمکران انداخته میشود که جمع‌آوری و بازیافت میشود؛ البته بنا بر گزارش برخی از سایت‌های خبری، این چاه در آبان سال ۱۳۹۹ش تعطیل شده است.
مشخصات ظاهری
چاه عریضه، چاهی است که در جنوب ساختمان اصلی مسجد جمکران و حدوداً پشت دیوار محراب مسجد قرار گرفته است. برخی نیز به اشتباه، این چاه را «چاه امام زمان» می‌نامند. مساحت اطراف چاه که به وسیله نرده محصور شده حدود ۳۰ متر مربع است. دهانۀ چاه، مربعی به ضلع ۵۰ سانتی‌متر است که با میله‌های آهنی پوشیده شده و تنها فضایی که بتوان یک کاغذ را از میان میله‌ها به داخل چاه انداخت، وجود دارد. به دلیل نبودن نور و کوچک بودن دهانۀ چاه، داخل آن پیدا نیست. در کنار محوطه‌ای که مخصوص آقایان است، محوطۀ بزرگتری به چشم می‌خورد که مخصوص خانم‌ها است و چاه جداگانه‌ای برای انداختن عریضه برای آنان تعبیه شده است. معمولا تعداد خانم‌هایی که اطراف چاه هستند، بیشتر از آقایان است.[۱]
تاریخچه چاه
تاریخچه مشخصی از چاه جمکران وجود ندارد. در گذشته چاهی در مسجد وجود داشت که مردم خاک آن را برای تبرک برمی‌داشتند؛ در سال ۱۳۱۰ شمسی آیت الله میرزا محمد فیض این چاه را به دلیل اینکه نزد مردم قداست بی‌موردی پیدا کرده بود پُر کرد و سنگ مرمری را که برخی قدمگاه امام زمان می‌پنداشتند از بین برد.[۲] در سال ۱۳۷۲ش. و با توسعه مسجد، چاهی که مردم عریضه‌های خود را در آن می‌انداختند داخل مسجد فعلی قرار گرفت و به جای آن اتاقکی به ارتفاع ۳ تا ۴ متر در مکان عریضه نویسی جدید ایجاد شد که عریضه‌ها را از ورودی بالای آن داخل این مکان می‌اندازند. هر دو تا سه ماه یکبار عریضه‌ها را جمع‌آوری کرده و به خمیر کاغذ تبدیل می‌کنند.[۳]
قداست چاه
درباره چاه عریضۀ مسجد جمکران سندی وجود ندارد که نشان دهد به امر امام زمان حفر شده باشد. تولیت مسجد جمکران یا هیچ یک از مراجع دینی برای این چاه قداستی قائل نیستند و در بنرهای اطراف چاه نیز به صراحت مقدس نبودن چاه بیان شده است.[۴]مکارم شیرازی از مراجع تقلید شیعه ضمن تأکید بر اصل عریضه نویسی در روایات تصریح کرده است که انحصار انداختن عریضه در چاهی در جمکران دلیلی ندارد و این چاه به دستور امام زمان حفر نشده است و عریضه را می توان درهر چاه یا آب روانی انداخت.[۵]
سایر چاه‌های عریضه
در برخی مساجد شهرهای دیگر مانند اصفهان و کرمان نیز چنین سنتی رایج است. در مسجد جامع اردکان یزد نیز چاهی بوده که نزد مردم آن سامان مقدس بوده است اما امروزه آن را پوشانده‌اند.[۶]
عریضه‌نویسی
عَریضه‌نویسی نوشتن نامه به منظور درخواست و حاجت گرفتن است که مخاطب آن می‌تواند خداوند یا یکی از معصومان باشد. این نوشته‌ها را معمولاً در کنار مزار معصومان یا آب روان یا چاه می‌اندازند. مضمون این کار نوعی دعا و توسل دانسته شده است.
عریضه‌نویسی، در ادیان پیش از اسلام نیز وجود داشته است از جمله عریضه‌نویسی یهودیان در پای دیوار ندبه است. آن‌ها نامه‌های خود را با مضون دعا و درخواست، خطاب به خدا نوشته و با آرزوی اجابت، آن را در شیارهای این دیوار قرار می‌دهند.[۷]
بازدیدکنندگان از چاه
تعداد افرادی که برای انداختن عریضه در محوطه چاه حاضر می‌شوند نسبت به افرادی که داخل مسجد هستند و به نماز و عبادت مشغولند، بسیار کمتر است.[۸] در پژوهشی که حدود سال ۱۳۹۰ انجام شد، بیشتر افرادی که عریضه خود را در چاه می‌انداختند، عریضه‌نویسی را از راه‌های توسل به خدا دانسته و در جواب این سؤال که چرا حاجات خود را در نماز یا در دعا در مسجد مطرح نمی‌کنید، می‌گفتند هم در نماز و دعا می‌گوییم و هم به صورت کتبی می‌نویسیم.[۹] آنان انداختن عریضه به چاه را به نوعی یک عمل سمبلیک و نمادین می‌دانند و هدفشان برقراری ارتباط با امام در قالب این کنش و تخلیۀ روحی ناشی از بیان گرفتاری‌ها است و در ضمن امید به برآورده شدن حاجاتشان از این طریق دارند.[۱۰]
مخالفتها و تعطیلی
بر اساس اخباری که آبان ۱۳۹۹ش در سایت‌های خبری غیررسمی انتشار یافته است، چاه مسجد جمکران به‌طور موقت و به‌دلیل آغاز عملیات عمرانی بسته شده و امکان انداختن عریضه در آن وجود ندارد.[۱۱] بر این اساس در اطلاعیه‌ای که در همین زمینه در مسجد جمکران نصب شده، چنین نوشته شده است: «شما می‌توانید برای انداختن برگه‌های عریضه از هر چاه آب یا نهر و رودخانه جاری در هر منطقه‌ای استفاده کنید و چاه عریضه قبلی مسجد هیچ خصوصیت و قداستی نداشته است.»[۱۲]
پیش از این، سید علی خامنه‌ای، از مراجع تقلید شیعه و رهبر جمهوری اسلامی ایران، انداختن نامه در چاه مسجد جمکران را دارای سند صحیح ندانسته و توصیه کرده بود در این چاه، عریضه انداخته نشود.[۱۳] ناصر مکارم شیرازی، دیگر مرجع تقلید شیعه نیز اعمال مرتبط با این چاه را صحیح ندانسته است.[۱۴] برخی چهره‌های دینی دیگر، این گونه توسل را باعث سست نشان دادن باورهای شیعه معرفی کرده‌اند.[۱۵]
پانویس
- ↑ خان‌محمدی، «چاه عریضه جمکران...»، ص۱۶۵.
- ↑ خان‌محمدی، «چاه عریضه جمکران...»، ص۱۷۶.
- ↑ «سرانجام عریضه‌های درون چاه جمکران»، سایت تابناک.
- ↑ خان‌محمدی، «چاه عریضه جمکران...»، ص۱۷۵.
- ↑ https://makarem.ir/maaref/fa/article/index/246653/
- ↑ پیری اردکانی، نادر، پله هشتم، ۱۳۸۵ش، ص۱۰۱.
- ↑ Sperling, Avraham Yitzchak (1999). Sefer Tamei Ha-minhagim U’mekorei Ha-dinim; Inyanei Hilula D’Rashbi, p. 270. Jerusalem: Shai Le-morah Publishing.
- ↑ خان‌محمدی، «چاه عریضه جمکران...»، ص۱۶۳.
- ↑ خان‌محمدی، «چاه عریضه جمکران...»، ص۱۹۰.
- ↑ خان‌محمدی، «چاه عریضه جمکران...»، ص۱۹۵.
- ↑ «چاه مسجد جمکران موقتا بسته شد»، سایت روز نو؛ «چاه مسجد جمکران بسته و تخریب شد»، سایت شعار سال.
- ↑ «چاه مسجد جمکران موقتا بسته شد»، سایت روز نو؛ «چاه مسجد جمکران بسته و تخریب شد»، سایت شعار سال.
- ↑ مسیح در شب قدر، ۱۳۹۳ش، ص۴۳۱.
- ↑ «چاه عریضه در مسجد جمکران»، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حضرت آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی.
- ↑ خان‌محمدی، «چاه عریضه جمکران...»، ص۱۷۰.
یادداشت
منابع
- پیری اردکانی، نادر، پله هشتم: تاریخچه مسجد جامع اردکان، قم، مجمع ذخائر اسلامی، ۱۳۸۵ش.
- خان‌محمدی، کریم، و محمدرضا انواری، «چاه عریضه جمکران: از خرافه تا واقعیت»، فصلنامه علمی پژوهشی شیعه‌شناسی، بهار ۱۳۹۱ش، شماره ۳۷.
- «چاه عریضه در مسجد جمکران»، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حضرت آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی، تاریخ بازدید: ۲۶ آبان ۱۳۹۹ش.
- «چاه مسجد جمکران بسته و تخریب شد»، سایت شعار سال، تاریخ درج مطلب: ۳ آبان ۱۳۹۹ش، تاریخ بازدید: ۲۶ آبان ۱۳۹۹ش.
- «چاه مسجد جمکران موقتا بسته شد»، سایت روز نو، تاریخ درج مطلب: ۳ آبان ۱۳۹۹ش، تاریخ بازدید: ۲۶ آبان ۱۳۹۹ش.
- «سرانجام عریضه‌های درون چاه جمکران»، سایت تابناک، بایگانی‌شده از صفحه اصلی، تاریخ درج مطلب، ۳۰ فروردین ۱۳۸۹ش، تاریخ بازدید: ۲۶ آبان ۱۳۹۹ش.
- کمیته انتشارات موسسه فرهنگی هنری ایمان جهادی، مسیح در شب قدر، تهران، انتشارات مؤسسه جهادی صهبا، ۱۳۹۳ش.
- «مراجع عظام برای چاه مسجد جمکران موضوعیتی قائل نیستند/ سرنوشت عریضه‌های انداخته شده در چاه»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۳۰ مرداد ۱۳۹۲ش، تاریخ بازدید: ۲۶ آبان ۱۳۹۹ش.