انفجار دفتر حزب جمهوری اسلامی در سال ۱۳۶۰ش یا حادثه هفت تیر بزرگترین اقدام تروریستی علیه جمهوری اسلامی ایران است. این حادثه شش روز پس از عزل بنی‌صدر از ریاست جمهوری و یک روز پس از ترور نافرجام سید علی خامنه‌ای به وقوع پیوست و بر اثر آن سید محمد حسینی بهشتی رئیس دیوان عالی کشور، دبیرکل حزب جمهوری اسلامی و هفتاد و دو نفر از چهره‌های سیاسی از جمله چهار وزیر، چند معاون وزیر و ۲۷ نماینده مجلس به شهادت رسیدند.
 انفجار دفتر حزب جمهوری اسلامی | |
| نام‌های دیگر | حادثه هفت تیر |
|---|---|
| شرح ماجرا | انفجار تروریستی دفتر حزب جمهوری اسلامی توسط سازمان مجاهدین خلق |
| زمان | ۷ تیر سال ۱۳۶۰ش. |
| اهداف | ضربه زدن به نظام جمهوری اسلامی ایران |
| عاملان | سازمان مجاهدین خلق |
| تلفات | شهادت سید محمد حسینی بهشتی و ۷۲ نفر از مقامات سیاسی |
محمدرضا کلاهی، یکی از اعضای سازمان تروریستی مجاهدین خلق بود که در ساختار حفاظتی حزب جمهوری اسلامی نفوذ کرده و به عنوان عامل این انفجار معرفی شد. سازمان مجاهدین خلق مستقیماً مسئولیت آن را به عهده نگرفت؛ اما به صورت تلویحی و با کنایه آن را به خود نسبت داد. وزارت خارجه آمریکا سال‌ها بعد به صراحت این سازمان را عامل حادثه هفت تیر معرفی کرد. طبق اعترافات اعضای سازمان مجاهدین، یکی از اهداف سازمان، نابودی یا حداقل ضربه زدن به نظام جمهوری اسلامی با از کار انداختن قوای سه‌گانه بود.
اهمیت حادثه هفت تیر
انفجار دفتر حزب جمهوری اسلامی معروف به فاجعه هفتم تیر، به عنوان یکی از بزرگترین و بی‌سابقه‌ترین اقدامات تروریستی[۱] بعد از انقلاب اسلامی ایران[۲] شناخته می‌شود. این انفجار شش روز پس از عزل بنی‌صدر رئیس‌جمهور وقت[۳] و یک روز پس از ترور نافرجام سید علی خامنه‌ای امام جمعه تهران و یکی از ارکان اصلی حزب جمهوری در مسجد ابوذر تهران رخ داد.[۴] موضوع جلسه هفتگی[۵] حزب جمهوری اسلامی تورم و همچنین انتخابات آینده ریاست جمهوری[۶] بود.
این حادثه که در شبانگاه هفت تیر ۱۳۶۰ش به وقوع پیوست، منجر به شهادت سید محمد بهشتی دبیرکل حزب و رئیس دیوان عالی کشور و همچنین هفتاد و دو نفر از مقامات و چهره‌های برجسته سیاسی شد.[۷] در این حادثه ۲۶ نفر نیز زخمی شدند.[۸] امام خمینی، رهبر وقت جمهوری اسلامی ایران، پیامی صادر کرد و این حادثه را فاجعه‌ای بزرگ برای ملت ایران دانست.[۹]
شهدای حادثه
علاوه بر شهادت سید محمد بهشتی، ۷۲ نفر از جمله چهار وزیر، چند معاون وزیر، ۲۷ نماینده مجلس و جمعی از اعضای حزب جمهوری اسلامی در جریان انفجار مقر اصلی این حزب به شهادت رسیدند.[۱۰] محمد منتظری، محمدعلی حیدری، سید رضا پاک‌نژاد، غلامحسین حقانی و عبدالحمید دیالمه از دیگر اعضای نام‌دار حزب بودند که در این حادثه کشته شدند. برخی دیگر از اعضای حزب همچون هاشمی رفسنجانی، محمد جواد باهنر، محمدعلی رجایی، بهزاد نبوی[۱۱] و دیگران به دلایل مختلف، نتوانستند در جلسه حزب شرکت کنند و دقایقی قبل از انفجار از ساختمان حزب خارج شدند.[۱۲]
تشییع شهدا و تظاهرات در محکومیت حادثه تروریستی
طبق اطلاعات مرکز اسناد انقلاب اسلامی، مراسم تشییع پیکر سید محمد بهشتی به همراه شهدای دیگر این حادثه به رغم تبلیغات گسترده علیه سید محمد بهشتی، با حضور گسترده مردم صورت گرفت که این امر باعث تعجب همگان گردید.[۱۳] گستردگی جمعیت به‌اندازه‌ای بود که امکان دفن پیکر شهدا فراهم نشد و خاکسپاری به روز بعد افتاد.[۱۴]
در هشتم تیرماه در محکومیت اقدام تروریستی تظاهراتی برگزار شد که برخی معتقدند یکی از بی‌نظیرترین تظاهرات کشور ایران بود و خیابان‌ها و کوچه‌های شهرها پُر از جمعیت شد.[۱۵]
مدفن تعدادی از شهدای حادثه در قطعه ۲۴ بهشت زهرا است که به مزار شهدای هفتم تیر شهرت دارد.[۱۶] در محل سابق دفتر مرکزی حزب جمهوری که در انفجار ویران شد، مجموعه فرهنگی به نام شهدای انقلاب اسلامی بنا شده است و زیر نظر سازمان تبلیغات اسلامی اداره می‌شود.[۱۷] هر سال مراسم بزرگداشت شهدای هفتم تیر در محل انفجار دفتر حزب برگزار می‌شود.[۱۸]
نقش سازمان مجاهدین خلق در انفجار
گفته شده است عامل انفجار هفتم تیر یکی از عناصر نفوذی سازمان مجاهدین خلق به نام محمدرضا کلاهی[۱۹] ملقب به نام سازمانیِ «کریم رادیو» بود.[۲۰] کلاهی با هدایت سازمان مجاهدین و نفوذ به داخل حزب جمهوری اسلامی توانست مسئولیت حفاظت حزب را به عهده گیرد.[۲۱] گفته شده که او قبل از انفجار، برای حضور حداکثری همه اعضای شورای مرکزی اصرار زیادی داشت.[۲۲] وی پس از جاسازی بمب‌ها زیر تریبون و کنار یکی از ستون‌های سالن، [۲۳] دقایقی قبل از انفجار از ساختمان حزب خارج شد.[۲۴] وی سرانجام در سال ۱۳۹۴ش در هلند ترور شد.[۲۵] عامل حذف کلاهی را نیز سازمان مجاهدین خلق دانسته‌اند.[۲۶] یکی از اعضای کادر مرکزی سازمان مجاهدین خبر از یکسره شدن کار جمهوری اسلامی در روز هفتم تیر داد.[۲۷] موسی خیابانی نفر دوم سازمان، انفجار را سیلی محکم سازمان به جمهوری اسلامی توصیف کرد و معتقد بود که این حادثه سبب نابودی جمهوری اسلامی خواهد شد؛[۲۸]
گزارش وزارت خارجه آمریکا دربارهٔ سازمان مجاهدین خلق که در سال ۱۳۷۳ش انتشار یافت، صراحتاً این سازمان را مسئول انفجار هفتم تیر عنوان کرد.[۲۹] سازمان مجاهدین خلق به علت برخی ملاحظات؛[۳۰] ازجمله جلوگیری از تبعات حقوقی[۳۱] و ابعاد و آثار گسترده داخلی و بین‌المللی، مسئولیت انفجار را صریحاً به عهده نگرفت؛ اما به صورت تلویحی و با کنایه آن را به خود نسبت می‌داد.[۳۲] اعترافات گوناگونی از اعضای اصلی سازمان وجود دارد؛[۳۳] چنان‌که طبق اعتراف سعید شاهسوندی عضو سابق کمیته مرکزی سازمان مجاهدین، این انفجار اولین و بزرگترین عمل مسلحانه‌ای بود که توسط سازمان طراحی و اجرا شد.[۳۴] به گفته برخی مدیریت ستاد عملیات ترور توسط بنی‌صدر، رجوی و تعدادی از اعضای رده بالای منافقین اداره شد.[۳۵] علی فراستی از اعضای قدیمی و جدا شده سازمان در بیان چگونگی اقدام سازمان به انفجار هفتم تیر، شوروی را پشتیبانی این عملیات معرفی کرد.[۳۶]
پانویس
- ↑ «نقشه منافقین برای انفجار دفتر حزب جمهوری چگونه اجرا شد؟»، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
- ↑ «فاجعه هفتم تیر»، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.
- ↑ «واقعه هفت تیر چگونه به وقوع پیوست»، پرتال امام خمینی؛ «هفتم تیر ماه؛ یادآور رشادت‌های راست قامتان جاودانه تاریخ»، ایسنا آذربایجان غربی.
- ↑ «امدادرسانی ضعیف در انفجار ۷ تیر»، خبرگزاری جمهوری اسلامی؛ «حزب جمهوری اسلامی، جلسات هفتگی خود را یکشنبه‌ها برگزار می‌کرد»، نهاد نمایندگی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری؛ «فاجعه هفتم تیر»، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.
- ↑ «حزب جمهوری اسلامی، جلسات هفتگی خود را یکشنبه‌ها برگزار می‌کرد»، نهاد نمایندگی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری.
- ↑ «روایت لحظه به لحظه از انفجار دفتر حزب جمهوری/ آخرین جمله شهید بهشتی قبل از شهادت چه بود؟»، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ «سالروز انفجار ۷ تیر / «کریم رادیو»، از نفوذ مرگبار در حزب تا ترور در هلند»، خبر آنلاین.
- ↑ «۷ تیر و انفجار دفتر حزب جمهوری اسلامی»، خبرگزاری رسمی حوزه؛ «واقعه هفت تیر چگونه به وقوع پیوست»، پرتال امام خمینی. «هفتم تیر ماه؛ یادآور رشادت‌های راست قامتان جاودانه تاریخ»، ایسنا آذربایجان غربی.
- ↑ «۷ تیر انفجار دفتر حزب جمهوری اسلامی و شهادت دکتر بهشتی»، بیتوته.
- ↑ امام خمینی، صحیفه امام خمینی، ج۱۵، ص۱–۳.
- ↑ «۷ تیر و انفجار دفتر حزب جمهوری اسلامی»، خبرگزاری رسمی حوزه؛ «واقعه هفت تیر چگونه به وقوع پیوست»، پرتال امام خمینی؛ «هفتم تیر ماه؛ یادآور رشادت‌های راست قامتان جاودانه تاریخ»، ایسنا آذربایجان غربی.
- ↑ «امدادرسانی ضعیف در انفجار ۷ تیر»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
- ↑ «هاشمی رفسنجانی روز انفجار مرگبار هفتم تیر چرا به جلسه حزب نرفت؟»، خبرآنلاین.
- ↑ «بی‌تابی مردم در سوگ شهدای هفتم تیر/ تشیع بی‌نظیر شهید بهشتی توسط مردم»، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
- ↑ تاریخ شفاهی حادثه هفتم تیر ۱۳۶۰، تهران، مؤسسه فرهنگی هنری مرکز اسناد انقلاب اسلامی، «خروش ملت در مراسم تشییع پیکر شهدای هفتم تیر»، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
- ↑ «چگونگی نفوذ کلاهی در حزب جمهوری/ موارد مشکوک از فعالیت‌های کلاهی در حزب»، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تاریخ درح مطلب: ۵ تیر ۱۳۹۸ش.
- ↑ «۷ تیر و انفجار دفتر حزب جمهوری اسلامی»، خبرگزاری رسمی حوزه؛ «۷ تیر انفجار دفتر حزب جمهوری اسلامی و شهادت دکتر بهشتی»، بیتوته.
- ↑ «۷ تیر و انفجار دفتر حزب جمهوری اسلامی»، خبرگزاری رسمی حوزه؛ «۷ تیر انفجار دفتر حزب جمهوری اسلامی و شهادت دکتر بهشتی»، بیتوته.
- ↑ «بزرگداشت شهدای هفتم تیر در محل انفجار دفتر حزب جمهوری اسلامی»، خبرگزاری فارس.
- ↑ «واقعه هفت تیر چگونه به وقوع پیوست»، پرتال امام خمینی؛ «فاجعه هفتم تیر»، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.
- ↑ «سالروز انفجار ۷ تیر / «کریم رادیو»، از نفوذ مرگبار در حزب تا ترور در هلند»، خبر آنلاین.
- ↑ دارابی، جریان‌شناسی سیاسی در ایران، ۱۳۸۹ش، ص۱۷۷.
- ↑ «نحوه نفوذ و ارتقاء کلاهی در حزب جمهوری اسلامی»، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
- ↑ «۷ تیر انفجار دفتر حزب جمهوری اسلامی و شهادت دکتر بهشتی»، بیتوته.
- ↑ دارابی، جریان‌شناسی سیاسی در ایران، ۱۳۸۹ش، ص۱۷۷.
- ↑ «سالروز انفجار ۷ تیر / «کریم رادیو»، از نفوذ مرگبار در حزب تا ترور در هلند»، خبر آنلاین؛ «۷ تیر انفجار دفتر حزب جمهوری اسلامی و شهادت دکتر بهشتی»، بیتوته.
- ↑ «خوشکوشک: حذف کلاهی کار منافقین بود»، تاریخ ایران.
- ↑ «واقعه هفت تیر چگونه به وقوع پیوست»، پرتال امام خمینی؛ «فاجعه هفتم تیر»، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی؛«حزب جمهوری اسلامی، جلسات هفتگی خود را یکشنبه‌ها برگزار می‌کرد»، نهاد نمایندگی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری.
- ↑ «فاجعه هفتم تیر»، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.
- ↑ «فاجعه هفتم تیر»، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.
- ↑ «سالروز انفجار ۷ تیر / «کریم رادیو»، از نفوذ مرگبار در حزب تا ترور در هلند»، خبر آنلاین.
- ↑ «عوامل انفجار هفتم تیر ۱۳۶۰ چه کسانی بودند؟»، دنیای اقتصاد.
- ↑ «فاجعه هفتم تیر»، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.
- ↑ «فاجعه هفتم تیر»، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.
- ↑ «۷ تیر و انفجار دفتر حزب جمهوری اسلامی»، خبرگزاری رسمی حوزه؛ «سالروز انفجار ۷ تیر / «کریم رادیو»، از نفوذ مرگبار در حزب تا ترور در هلند»، خبر آنلاین.
- ↑ «نقشه منافقین برای انفجار دفتر حزب جمهوری چگونه اجرا شد؟»، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
- ↑ «فاجعه هفتم تیر»، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.
منابع
- «ابهاماتی از حادثه هفت تیر که هرگز پاسخ داده نشد!»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: ۸ تیر ۱۳۹۶ش، تاریخ بازدید: ۱۳ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
- امام خمینی، صحیفه امام خمینی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۷۸ش.
- «امدادرسانی ضعیف در انفجار ۷ تیر»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۷ تیر ۱۴۰۱ش، تاریخ بازدید: ۱۳ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
- «بزرگداشت شهدای هفتم تیر در محل انفجار دفتر حزب جمهوری اسلامی»، خبرگزاری فارس. تاریخ درج مطلب: ۹ تیر ۱۳۹۱ش، تاریخ بازدید: ۱۳ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
- «بی‌تابی مردم در سوگ شهدای هفتم تیر/ تشیع بی‌نظیر شهید بهشتی توسط مردم»، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۵ تیر ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۱۳ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
- دارابی، علی، جریان‌شناسی سیاسی در ایران، تهران، سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ هفتم، ۱۳۸۹ش.
- صادقی، زهرا، تاریخ شفاهی حادثه هفتم تیر ۱۳۶۰، تهران، مؤسسه فرهنگی هنری مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۹۵ش.
- «تعبیر شهید رجایی از فاجعه هفتم تیر/ نقش بی‌بدیل امام در مدیریت بحران»، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۵ تیر ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۱۳ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
- «خروش ملت در مراسم تشییع پیکر شهدای هفتم تیر»، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۵ تیر ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۱۳ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
- «خوشکوشک: حذف کلاهی کار منافقین بود»، تاریخ ایران. تاریخ درج مطلب: ۱۶ خرداد ۱۳۹۷ش، تاریخ بازدید: ۱۳ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
- «چگونگی نفوذ کلاهی در حزب جمهوری/ موارد مشکوک از فعالیت‌های کلاهی در حزب»، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تاریخ درح مطلب: ۵ تیر ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۱۳ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
- «حزب جمهوری اسلامی، جلسات هفتگی خود را یکشنبه‌ها برگزار می‌کرد»، نهاد نمایندگی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری، تاریخ بازدید: ۱۳ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
- «حزب جمهوری اسلامی از پیدایش تا انحلال؛ ریشه یابی فاجعه هفتم تیر ماه سال ۱۳۶۰»، مجله شاهد یاران، شماره ۱۱۲، بهمن ۱۳۹۳ش.
- «روایتی از انفجار تروریستی هفتم تیر ۱۳۶۰ به نقل از شهید زنده واقعه»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۷ تیر ۱۴۰۰ش، تاریخ بازدید: ۱۳ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
- «روایتی از شب سخت حادثه هفتم تیر ۱۳۶۰/ چه چیزی مانع از اختلال امور کشور بعد از انفجار دفتر حزب جمهوری شد؟»، مرکز اسناد انقلاب اسلامی. تاریخ درج مطلب: ۵ تیر ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۱۳ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
- «روایت لحظه به لحظه از انفجار دفتر حزب جمهوری/ آخرین جمله شهید بهشتی قبل از شهادت چه بود؟»، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۵ تیر ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۱۳ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
- «سالروز انفجار ۷ تیر / «کریم رادیو»، از نفوذ مرگبار در حزب تا ترور در هلند»، خبر آنلاین. تاریخ درج مطلب: ۷ تیر ۱۴۰۱ش، تاریخ بازدید: ۱۳ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
- «فاجعه هفتم تیر»، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، تاریخ بازدید: ۱۳ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
- «عوامل انفجار هفتم تیر ۱۳۶۰ چه کسانی بودند؟»، دنیای اقتصاد. تاریخ درج مطلب: ۲۴ بهمن ۱۴۰۰ش، تاریخ بازدید: ۱۳ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
- «هفتم تیر ماه؛ یادآور رشادت‌های راست قامتان جاودانه تاریخ»، ایسنا آذربایجان غربی. تاریخ درج مطلب: ۷ تیر ۱۴۰۱ش، تاریخ بازدید: ۱۳ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
- «هاشمی رفسنجانی روز انفجار مرگبار هفتم تیر چرا به جلسه حزب نرفت؟»، خبرآنلاین، تاریخ درج مطلب: ۹ تیر ۱۴۰۱ش، تاریخ بازدید: ۱۳ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
- «هفتم تیر شروع یک تاریخ / بهشتی مظلوم زیست»، پایگاه تخصصی مسجد، تاریخ بازدید: ۱۳ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
- «هفتم تیر انقلاب را بیمه کرد»، پاسدار اسلام، شماره ۱۱۵، تیر ۱۳۷۰ش.
- «نحوه نفوذ و ارتقاء کلاهی در حزب جمهوری اسلامی»، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۵ تیر ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۱۳ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
- «نقشه منافقین برای انفجار دفتر حزب جمهوری چگونه اجرا شد؟»، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۵ تیر ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۱۳ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
- «واقعه هفت تیر چگونه به وقوع پیوست»، پرتال امام خمینی. تاریخ درج مطلب: ۷ تیر ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۱۳ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
- «واکنش سمپات‌های منافقین به انفجار دفتر حزب جمهوری»، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۵ تیر ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۱۳ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
- «۷ تیر انفجار دفتر حزب جمهوری اسلامی و شهادت دکتر بهشتی»، بیتوته، تاریخ بازدید: ۱۳ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
- «۷ تیر و انفجار دفتر حزب جمهوری اسلامی»، خبرگزاری رسمی حوزه، تاریخ درج مطلب: ۷ تیر ۱۴۰۱ش، تاریخ بازدید: ۱۳ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.