مهدی حائری تهرانی
 | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| تاریخ تولد | ۱۳۰۴ش |
| تاریخ وفات | ۱۳۷۹ش |
| محل دفن | قم |
| شهر وفات | تهران |
| خویشاوندان سرشناس | شیخ عباس حائری تهرانی(پدر) |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | سید حسین طباطبایی بروجردی، سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی، محمدعلی اراکی، امام خمینی |
| محل تحصیل | تهران، قم و نجف |
| اجازه اجتهاد از | سید جمال‌الدین گلپایگانی، سید عبدالهادی شیرازی |
| تألیفات | پندهاى معصومين علیهم السلام، تاريخ علوم قرآن، تاریخ علم فقه، تاريخ فلسفه و... . |
| فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی | |
| اجتماعی | تأسیس کتابخانه، تأسیس مراکز آموزشی در شهرهای مختلف، ساخت مسجد، تأسیس مراکز خیریه، مشارکت در احداث بیمارستان، تأسیس حوزه علمیه و... |
مهدی حائری تهرانی (۱۳۰۴ ـ ۱۳۷۹ش) روحانیِ شیعه و از شاگردان آیت‌الله بروجردی، آیت‌الله گلپایگانی و امام خمینی بود. وی مؤسس و بنیان‌گذار مراکز فرهنگی و آموزشیِ متعدد از جمله کتابخانۀ بنیاد فرهنگی امام مهدی(ع) در قم، مدارس علمیه، مراکز خیریه‌ای چون بنیاد ازدواج کوثر در مشهد، بیمارستان و مساجد بوده است.
وی در مبارزات سیاسیِ دهۀ چهل و پنجاه قرن ۱۴ شمسی، علیه حکومت پهلوی، شرکت داشت. کتاب‌های «پندهاى معصومين علیهم السلام»، «تاريخ علوم قرآن» و «تاریخ فقه» برخی از آثارِ علمی اوست.
زندگانی و تحصیلات
مهدی حائری تهرانی، فرزند شیخ عباس حائری، در سال ۱۳۰۴ش، در کربلا متولد شد.[۱] او در شانزده‌سالگی و پس از فوت پدرش، وارد حوزه علمیه شد.[۲] وی تحصیلات حوزوی خود را به‌ترتیب، در تهران، قم و نجف دنبال کرد.[۳]
در سال‌های حضورش در مدرسه علمیه مرویِ تهرانِ، علوم حوزوی را از نزد اساتیدی چون محمدحسین زاهد، سید صدرالدین جزایری، میرزا محمدباقر آشتیانی و میرزا مهدی آشتیانی فراگرفت.[۴] وی در کنار تحصیلِ دروس حوزوی، تحصیلات کلاسیک خود را ادامه داد و دکتری خود را در رشته معارف اسلامی از دانشکده الهیات دریافت کرد.[۵]
مهدی حائری در سال ۱۳۲۷ش، در ۲۳ سالگی، برای تکمیل و ادامه دروس خود به قم رفت و در آنجا در درس اساتیدی چون آیت‌الله بروجردی، گلپایگانی، مرعشی نجفی، مرتضی حائری، اراکی و امام خمینی شرکت کرد. وی همچنین در درس خصوصیِ تفسیر و فلسفه علامه طباطبایی، شرکت می‌کرد.[۶]
مهدی حائری در سال ۱۳۳۵ش به نجف رفت و در درس سید جمال‌الدین گلپایگانی و سید عبدالهادی شیرازی شرکت کرد و از آنان اجازه اجتهاد دریافت کرد.[۷] سپس به قم بازگشت و به تدریس و ارائه فعالیت‌های اجتماعی مشغول شد.[۸]
مهدی حائری تهرانی در ۳۰ دی ۱۳۷۹ در تهران درگذشت. جنازه او، ۱ بهمن ۱۳۷۹، در قبرستان شیخان قم به خاک سپرده شد.[۹]
فعالیت‌های سیاسی علیه حکومت پهلوی
مهدی حائری تهرانی در فعالیت‌ها و مبارزات سیاسی دهۀ چهل و پنجاه قرن ۱۴ شمسی، علیه حکومت پهلوی شرکت داشت.[۱۰] او دربارۀ مبانی حکومت در اسلام و ریشه‌های انقلاب جلساتی تشکیل می‌داد که در آن جلسات، افرادی چون سید محمد بهشتی و علی قدوسی شرکت می‌کردند؛ همچنین وی در چاپ و تکثیر اطلاعیه‌های امام خمینی نقش داشت.[۱۱]
در سال ۱۳۴۲ش حائری و ده تن از دوستان و همفکرانش، مانند ابراهیم امینی، حسینعلی منتظری، احمد آذری قمی، سید علی خامنه‌ای، اکبر هاشمی رفسنجانی و محمدتقی مصباح یزدی، زیر پوشش اصلاح حوزه و متأثر از تشکیلِ جامعه مدرسین، گروهی مخفی تشکیل دادند که اهداف سیاسی علیه حکومت پهلوی را دنبال می‌کرد؛[۱۲] اما با دستگیری اعضای آن در ۱۳۴۴ش، این گروه مبارزات و فعالیت‌های آشکار علیه حکومت را به مبارزات فرهنگی تغییر داد.[۱۳] وی همچنین با امضا و صدور بیانیه‌ها و نامه‌ها، مبارزان حوزه علمیه قم و تهران علیه حکومت پهلوی را همراهی می‌کرد که برخی از آن‌ها عبارت‌اند از:
- امضای نامه‌ای خطاب به آیت‌الله طالقانی و تقدیر از مبارزات او در تاریخ ۷ شهریور ۱۳۴۲ش.
- دستگیری و بازداشت به همراه ۲۹ نفر دیگر از روحانیون در وقایع پانزده خرداد سال ۱۳۴۲ش.
- امضای نامه‌ای خطاب به نخست‌وزیر وقت، جهت آزادی امام خمینی و علما در اسفند سال ۱۳۴۲ش.
- صدور بیانیه‌ای در اعتراض به بازداشت امام خمینی در تاریخ ۸ مهر ۱۳۴۳ش.
- صدور بیانیه در اعتراض به توهین روزنامه اطلاعات به امام خمینی در سال ۱۳۵۶ش.[۱۴]
فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی
مهدی حائری تهرانی، در بنیان‌گذاری مراکز فرهنگی و آموزشی مشارکتی فعال داشت.
تأسیس کتابخانه
به گفته مهدی حائری، وی به دستور آیت‌الله حجت، کتابخانۀ مدرسه حجتیه قم را در سال ۱۳۳۰ش تأسیس کرد.[۱۵] محل احداث این کتابخانه در مدرسه حجتیه بود.[۱۶]
مهدی حائری در تأسیس چند کتابخانۀ دیگر نقش داشت؛ از جمله کتابخانۀ بنیاد فرهنگی امام مهدی(ع)، کتابخانه‌ای در کنار دبیرستان دین و دانشِ قم، کتابخانه تخصصی حضرت ولی عصر(ع)، کتابخانه حائری تهرانی در مدرسه علمیه حضرت بقیةاللّه علیه‌السلام در مشهد، کتابخانه بنیاد فرهنگی امام مهدی علیه‌السلام در مشهد و چهارده کتابخانه کوچک در روستاهای اطراف شیراز.[۱۷]
تأسیس مراکز آموزشی و فرهنگی
مهدی حائری تهرانی بنیان‌گذار دانشکده الهیات و معارف اسلامیِ دانشگاه آزاد اسلامی واحد شمال تهران بود؛ ریاست این دانشکده تا آخر عمر برعهده او بود.[۱۸] فعالیت‌های دیگر مهدی حائری عبارت‌اند از:
- احداث مجتمع فرهنگی - آموزشی «آیین روشن»؛
- احداث بنیاد فرهنگی امام مهدی(ع)؛
- احداث بنیاد فرهنگی امام رضا(ع)؛
- همکاری در تأسیس مدرسه دین و دانش قم؛
- همکاری در تأسیس انتشارات دارالفکر، دارالعلم، هجرت؛
- همکاری در تأسیس مؤسسه در راه حق؛[۱۹]
- تأسیس مدرسه دخترانه نمونه در قم.[۲۰]
ساخت مسجد و مدرسه علمیه
مهدی حائری تهرانی در احداث چندین مسجد ازجمله «مسجد حضرت سجاد(ع) در منطقه غرب تهران»، «مسجد ولی‌الله الاعظم(ع) در میدان آرژانتین تهران»، «مسجد حضرت امام عصر(عج) در قم» حضور و مشارکتی فعال داشت.[۲۱]
مهدی حائری تهرانی در ایجاد و تجدید بنای چندین مدرسه علمیه نقش داشت که عبارت‌اند از:
- تجدید بنای مدرسه علمیه رضویه در قم، سال ۱۳۵۰ش؛
- تأسیس مدرسه علمیه فاطمیه در قم، جنب امام‌زاده حمزه در سال ۱۳۵۰ش: مدیریت این مدرسه برعهده خود حائری تهرانی بود.
- تأسیس مدرسه علوم دینی حاج شیخ فضل‌الله نوری با همکاری سازمان اوقاف در تهران، در سال ۱۳۶۹ش؛
- تجدید بنای چند مدرسه علوم دینی در مشهد؛ از جمله مدرسه علوم دینی امام مهدی(ع)؛ مدرسه علوم امام محمد باقر(ع)؛ مدرسه علوم دینی حضرت بقیةالله.[۲۲]
افزون‌بر موارد فوق، وی به‌همراه آیت‌الله بهشتی و حسین حقانی، مدرسه علمیه حقانی قم را در سال ۱۳۳۹ش، تأسیس کردند.[۲۳]
تأسیس مراکز خیریه
- تأسیس بیمارستان امام سجاد(ع) در شهرک کاروان تهران؛
- احداث ۵۰۰ واحد مسکونی برای استفاده عموم مردم در شرق تهران؛
- ایجاد بنیاد حمایت از بیماران جزامی در مسجد ارک تهران؛
- ایجاد بنیاد ازدواج کوثر در مشهد.[۲۴]
همچنین مهدی حائری امام جماعت مسجد ارک تهران و مسجد الغدیر تهران واقع در منطقه میراداماد بود.[۲۵]
آثار
مهدی حائری تهرانی کتاب‌های متعددی در حوزۀ معارف دینی نوشته است که برخی از آن‌ها عبارت‌اند از: «تاریخ علوم قرآن»، «تاریخ فقه»، «تاریخ ادیان»، «تاریخ و سیر کتابخانه» «تاریخ فلسفه»، «بنیادهای اخلاق اسلامی»، «شخصیت انسان از نظر قرآن و عترت»، «اصول عقاید و آفریدگار جهان»؛ افزون‌بر موارد فوق، تقریرات درس‌های آیت‌الله العظمی بروجردی، امام خمینی و علامه طباطبایی و همچنین نگارش مقاله‌های متعدد در مجلات «مکتب اسلام»، «مکتب تشیع» و «نشریۀ معارف جعفری» از دیگر آثار اوست.[۲۶]
تک‌نگاری
- کتاب «تاریخ شفاهی زندگانی و خدمات اجتماعی فرهنگی آیت‌الله حائری تهرانی»، نوشتۀ رحیم نیکبخت است که در سال ۱۳۸۸ش، به همت انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی چاپ شد. این کتاب پژوهشی درباره زندگانی و فعالیت‌های اجتماعی و فرهنگی مهدی حائری تهرانی بوده که در پنج فصل گردآوری شده است.
پانویس
- ↑ شریف‌رازی، گنجینه دانشمندان، ۱۳۵۲ش، ج۲، ص۱۲۸.
- ↑ نیکبخت، تاریخ شفاهی زندگانی و خدمات اجتماعی فرهنگی آیت‌الله حائری تهرانی، ۱۳۸۸ش، ص۵۶.
- ↑ مرکز بررسی اسناد تاریخی، مسجد ارک تهران به روایت اسناد ساواک، ۱۳۹۰ش، ص۴۳.
- ↑ مرکز بررسی اسناد تاریخی، مسجد ارک تهران به روایت اسناد ساواک، ۱۳۹۰ش، ص۴۳.
- ↑ مرکز بررسی اسناد تاریخی، مسجد ارک تهران به روایت اسناد ساواک، ۱۳۹۰ش، ص۴۳.
- ↑ مرکز بررسی اسناد تاریخی، مسجد ارک تهران به روایت اسناد ساواک، ۱۳۹۰ش، ص۴۴.
- ↑ مرکز بررسی اسناد تاریخی، مسجد ارک تهران به روایت اسناد ساواک، ۱۳۹۰، ص۴۴.
- ↑ مرکز بررسی اسناد تاریخی، مسجد ارک تهران به روایت اسناد ساواک، ۱۳۹۰ش، ص۴۴.
- ↑ گروهی از نویسندگان ماهنامه کوثر، ستارگان حرم، ۱۳۷۷ش، ج۱۱، ص ۸۰.
- ↑ گروهی از نویسندگان ماهنامه کوثر، ستارگان حرم، ۱۳۷۷ش، ج۱۱، ص۷۵.
- ↑ گروهی از نویسندگان ماهنامه کوثر، ستارگان حرم، ۱۳۷۷ش، ج۱۱، ص ۷۵.
- ↑ جوادزاده و صالح، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم از آغاز تا کنون، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۵۴.
- ↑ مرکز اسناد انقلاب اسلامی، «مقدمه»، در تاریخ شفاهی زندگانی و خدمات اجتماعی فرهنگی آیت‌الله حائری تهرانی، ص۱۲.
- ↑ گروهی از نویسندگان ماهنامه کوثر، ستارگان حرم، ۱۳۷۷ش، ج۱۱، ص۷۵.
- ↑ مروری بر زندگی سیاسی و اجتماعی آیت‌الله حاج شیخ مهدی حائری تهرانی به نقل از پایگاه مرکز بررسی اسناد تاریخی.
- ↑ شریف رازی، گنجینه دانشمندان، ۱۳۵۲ش، ج۱، ص۲۱۰؛ ناصرالشریعه، تاریخ قم، ۱۳۸۳ش، ص۴۲۳.
- ↑ گروهی از نویسندگان ماهنامه کوثر، ستارگان حرم، ۱۳۷۷ش، ج۱۱، ص۷۵.
- ↑ گروهی از نویسندگان ماهنامه کوثر، ستارگان حرم، ۱۳۷۷ش، ج۱۱، ص۷۷.
- ↑ گروهی از نویسندگان ماهنامه کوثر، ستارگان حرم، ۱۳۷۷ش، ج۱۱، ص۷۷.
- ↑ نیکبخت، تاریخ شفاهی زندگانی و خدمات اجتماعی فرهنگی آیت‌الله حائری تهرانی، ۱۳۸۸ش، ص۱۷۵.
- ↑ مرکز بررسی اسناد تاریخی، مسجد ارک تهران به روایت اسناد ساواک، ۱۳۹۰ش، ۴۵.
- ↑ رحیم نیکبخت، تاریخ شفاهی زندگانی و خدمات اجتماعی فرهنگی آیت‌الله حائری‌تهرانی،۱۳۸۸ش، ص۱۶۵، ۱۶۶.
- ↑ حیدر نظری، خاطرات و مبارزات حجت‌الاسلام و المسلمین دری نجف‌آبادی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۹۰، ص۳۵، ۳۶.
- ↑ گروهی از نویسندگان ماهنامه کوثر، ستارگان حرم، ۱۳۷۷ش، ج۱۱، ص۷۸.
- ↑ مرکز بررسی اسناد تاریخی، مسجد ارک تهران به روایت اسناد ساواک، ۱۳۹۰ش، ۴۳.
- ↑ گروهی از نویسندگان ماهنامه کوثر، ستارگان حرم، ۱۳۷۷ش، ج۱۱، ص ۷۹.
منابع
- جوادزاده، علیرضا و سید محسن صالح، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم از آغاز تا کنون، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۸۵ش.
- شریف‌رازی، محمد، گنجینه دانشمندان، تهران، کتابفروشی اسلامیه، ۱۳۵۲ش.
- گروهی از نویسندگان ماهنامه کوثر، ستارگان حرم، ۱۳۷۷ش.
- مرکز بررسی اسناد تاریخی، مسجد ارک تهران به روایت اسناد ساواک، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، ۱۳۹۰ش.
- ناصرالشریعه، محمدحسین، تاریخ قم: یا حرم مطهر بانوی عالیقدر اهلبیت عصمت و طهارت حضرت فاطمه معصومه، تصحیح علی دوانی، تهران، انتشارات رهنمون، ۱۳۸۳ش.
- نظری، حیدر، خاطرات و مبارزات حجت‌الاسلام و المسلمین دری نجف‌آبادی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۹۰ش.
- نیکبخت، رحیم، تاریخ شفاهی زندگانی و خدمات اجتماعی فرهنگی آیت‌الله حائری تهرانی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۸۸ش.
- مرکز اسناد انقلاب اسلامی، «مقدمه»، در تاریخ شفاهی زندگانی و خدمات اجتماعی فرهنگی آیت‌الله حائری تهرانی، تألیف رحیم نیکبخت، در تاریخ شفاهی زندگانی و خدمات اجتماعی فرهنگی آیت‌الله حائری تهرانی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۸۸ش.