شهید جاوید (کتاب)
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | نعمت الله صالحی نجف‌آبادی |
| موضوع | امام حسین(ع) |
| زبان | فارسی |
| مجموعه | ۱ جلد |
شهید جاوید کتابی تحلیلی درباره قیام امام حسین(ع) اثر نعمت‌الله صالحی نجف‌آبادی. نویسنده در این کتاب گفته است که امام حسین(ع) به قصد تشکیل حکومت قیام کرد نه شهادت. این تفسیر برخلاف تفسیر رایج از قیام امام حسین(ع) بود که هدف آن را شهادت می‌دانست از این رو انتشار کتاب مخالفت، انتقاد و واکنش شماری از علمای شیعه را در پی داشت.
سازگار نبودن نظریه نویسنده شهید جاوید درباره قیام امام حسین(ع) با علم غیب امامان از ایرادات بر این کتاب بود که سبب نوشتن آثاری در این زمینه شد از جمله آنها شهید آگاه اثر لطف‌الله صافی گلپایگانی است.
نویسنده
نعمت‌الله صالحی نجف‌آبادی(۱۳۰۲ـ۱۳۸۵ش) تاریخ‌پژوه و فقیه شیعه، از شاگردان آیت‌الله بروجردی بود. او در فقه‌پژوهی و اجتهاد، توجه به مبانی کلامی و اخلاقی شریعت اسلام را بسیار مهم می‌شمرد و نظراتی خاص نیز درباره اهمیت دلایل عقلی و نقلی معتبر در اجتهاد و نیز بی‌اعتباری احکامی داشت که صرفا با اجماع صادر شده‌اند. صالحی در تاریخ‌پژوهی، بازخوانی تاریخ اسلام را لازم می‌شمرد و از تأثیر آن در کشف حقایق شریعت سخن می‌گفت و به همین جهت سال‌ها در تاریخ و علم رجال مطالعه کرد و به تبحر رسید. وی نظراتی خاص نیز درباره برخی موضوعات مرتبط با امامت شیعه از جمله علم امام داشت. نظرات صالحی نجف‌آبادی، مخالفت‌هایی را در حوزه‌های علمیه شیعه با او برانگیخت.
جایگاه و اهمیت
شهید جاوید اثر نعمت‌الله صالحی نجف‌آبادی است که به تحلیل واقعه عاشورا پرداخته است. به گفته محمد اسفندیاری در کتاب عاشوراشناسی بحث درباره هدف امام حسین(ع) به صورت جدی در ایران با نگارش کتاب شهید جاوید متداول شد. انتشار این کتاب سبب شد آثار زیادی در نقد یا پیرامون آن نوشته شده است.[۱]
محتوا
صالحی نجف‌آبادی در کتاب شهید جاوید نظریه مشهور را که هدف امام حسین را شهادت می‌دانست رد کرده و هدف از قیام امام حسین را تشکیل حکومت دانسته است.[۲] به باور او پس از مرگ معاویه، بستری برای تشکیل حکومت اسلامی فراهم شده بود و در این هنگام امام حسین احساس مسئولیت بیشتری کرد و بر خود لازم دانست که برای زنده کردن اسلام اقدام کند و با تشکیل حکومتی نیرومند، وضع موجود را تغییر دهد و اسلام و مسلمانان را از چنگال ستمگران برهاند. البته او معتقد است که امام حسین نخست در پی حکومت بر آمد اما هنگامی که اوضاع دگرگون شد، خواستار صلح گشت و سرانجام ذلت را نپذیرفت و تن به شهادت داد.
صالحی معتقد بود درباره قیام امام حسین(ع) دو دیدگاه افراطی وجود دارد:
- دیدگاه برخی اهل‌سنت که طبق آن قیام امام حسین(ع) نارس و نسنجیده بود و امام در محاسبات خود به‌خطا رفت.
- دیدگاه عده‌ای از نویسندگان شیعه که بنابر آن قیام امام حسین تابع محاسبات رایج و عقلایی نبود بلکه به پیروی از فرمان غیبی شکل گرفت.
هیچیک از این دو تفسیر مورد قبول صالحی نبود و با تحلیل نصوص تاریخی و خدشه وارد ساختن به برخی مفروضات رایج، نظر خود را ارائه کرد.
صالحی نجف‌آبادی بر این باور بود که کشته شدن در راه خدا مطلوب خدا نیست بلکه آنچه که خدا خواسته، دفاع از دین است نه کشته شدن.[۳] از این رو گفته است که امام حسین(ع) برای کشته‌شدن هیچ فعالیتی نکرد.[۴] از نظر او شهادت حالت انفعالی قهری است که در اختیار مجاهد نیست بنابراین ممکن نیست امر خدا به شهادت تعلق گیرد. هدف مجاهد پیروزی است اما ممکن است به این هدف نرسد بنابراین شهادت مرگی است که بر شهید تحمیل می‌شود.[۵]
نقدها و اعتراضات
ناسازگاری با تفاسیر رایج
تفسیر صالحی نجف‌آبادی از قیام امام حسین(ع) با تفاسیر رایج در میان شیعیان تعارض داشت چراکه در دیدگاه رایج امام علم غیب دارد و از طریق این علم آینده را همچون گذشته می‌بیند. در نتیجه لازمه باور به اینکه امام به قصد تشکیل حکومت قیام کرد آن است که او نمی‌دانست چه فرجامی در انتظارش است و این به معنای نفی علم غیب امام است.
انتشار کتاب و رساله علمیه
انتشار کتاب شهید جاوید نقدها و اعتراضاتی را به دنبال داشت و سبب شد که در نقد آن آثاری نوشته شود. رضا استادی در کتاب سرگذشت کتاب شهید جاوید از بیست کتاب و رساله در نقد آن نام برده که در نقد آن نوشته است.[۶] از جمله:
- «حسین علیه‌السلام شهید آگاه و رهبر نجات‌بخش» نوشته لطف‌الله صافی گلپایگانی. نویسنده در این کتاب با بررسی روایات به این نتیجه رسیده که برنامه امام حسین قیام و شهادت بود و او به آن علم داشت.
- «بررسی قسمتی از کتاب شهید جاوید» نوشته رضا استادی. این کتاب در سال ۱۳۵۰ش در رد نظر نویسنده کتاب شهید جاوید درباره علم امام حسین(ع) به شهادت خود در قیام عاشورا منتشر شد.[۷]
- کتاب «هفت‌ساله چرا صدا در آورد» اثر علی‌پناه اشتهاردی در حدود ۴۰۰ صفحه در سال ۱۳۶۱ش منتشر شد.[۸] نویسنده مذمت‌های بی‌جا، توهین‌های ناروا، ستایش از دشمنان آن هم توأم با خلاف واقع، عذر تراشی‌های بی‌جا از قاتلان کربلا، خیانت در نقل حدیث‌ها و تاریخ‌ها و ذکر یک سلسله امور بر خلاف صریح مذهب شیعیان را از عیب‌های برجستۀ کتاب شهید جاوید می‌دانست.[۹]
- «یک بررسی مختصر در پیرامون قیام مقدس شهید جاوید حسین بن علی» اثر محمدحسین اشعری، حسین کرمی و سید حسن آل‌طه در ۱۲۰ صفحه.[۱۰] هدف نویسندگان این کتاب اثبات این موضوع بود که امام حسین(ع) از سرنوشت خویش اطلاع داشته است و روی مصالح اجتماعی از مدینه به مکه و از مکه به عراق حرکت نموده است.[۱۱]
- «نقدهای استاد مطهری بر کتاب شهید جاوید»: این کتاب برگرفته از سخنرانی‌های مرتضی مطهری است که از اسفند ١٣٤٨ش تا فروردین ١٣٤٩ش تحت عنوان «عنصر امر به معروف و نهی از منکر در نهضت حسینی» در حسینیه ارشاد ایراد شده بود. پس از انتشار کتاب حماسه حسینی و انعکاس نقدهای مطهری در آن، صالحی نجف‌آبادی طی مصاحبه‌ها و گفت‌وگوهایی به آنها پاسخ داد. پس از آن شورای نظارت بر نشر آثار شهید مطهری نیز نقدهای مطهری را در جزوه‌ای مستقل با عنوان «نقدهای استاد مطهری بر کتاب شهید جاوید» در ۹۴ صفحه منتشر کرد.
همچنین «دفاع از حسین شهید» اثر محمدعلی انصاری، «یک تحقیق عمیق‌تر در موضوع قیام امام حسین(ع)» اثر سید محمدمهدی مرتضوی لنگرودی، «حسین و پذیرش دعوت» (انتشار ۱۳۵۱ش) اثر محمدتقی صدیقین، «راه سوم در موضوع قیام مقدس شهید جاوید حسین بن علی» (انتشار ۱۳۹۱ش) اثر علی کاظمی، «مقصد الحسین» (انتشار ۱۳۵۰ش) اثر میرزا ابوالفضل زاهدی قمی، «سالار شهیدان حسین بن علی» اثر سید احمد فهری و پاسداران وحی اثر شهاب‌الدین اشراقی و محمد فاضل لنکرانی از دیگر آثاری است که در نقد این کتاب نوشته شده است.[۱۲]
دیگر واکنش‌ها
آیت‌الله مشکینی بر کتاب شهید جاوید تقریظی نوشته بود. او در پاسخ جمعی از طلاب حوزه علمیه که از وی پرسیده بودند که آیا همه مطالب کتاب شهید جاوید را که بر آن تقریظ نوشته‌اید تأیید می‌کنید؟ تقریظ نوشتن بر یک کتاب را بیشتر ناظر به حسن انتخاب موضوع و نحوۀ تقریر و تحریر آن دانست که مستلزم تصدیق تمام مطالب طرح شده در آن نیست.[۱۳] همچنین آیت‌الله منتظری تقریظی بر کتاب شهید جاوید نوشته بود در جلسه‌ای از او خواسته شده بود که نوشته‌ای علیه این کتاب بنویسد.[۱۴]
محمدتقی بروجردی این کتاب را مضر به عالم تشیع، گمراه‌کننده و مشتمل بر نسبت‌های ناروا دانست. سید محمدرضا گلپایگانی در پاسخ استفتایی نوشت: «حکم کتب ضاله معلوم است. این کتاب را مطالعه نکنید.»[۱۵] همچنین آیت‌الله مرعشی نجفی با نقد برخی منابع مورد استناد شهید جاوید نظیر تاریخ طبری، ابن سعد و زبیر بن بکار نتیجه گرفت:
- «هرکس و هر نویسنده که اعتذار به فرض یا اتکاء به چنین اشخاص فوق‌الذکر نماید از طریق صواب دور است و کتاب او برخلاف اصل اعتقادیه اهل تشیع می‌باشد و برادران دینی به این گونه نوشته‌ها مراجعه نفرمایند.»[۱۶]
واکنش صالحی نجف‌آبادی به نقدها
صالحی نجف‌آبای کتاب عصای موسی یا درمان بیماری غلو را در پاسخ به نقدهای مخالفان منتشر کرد. او در این کتاب نظریات رفیعی قزوینی، علامه طباطبایی، زاهدی قمی، محمد فاضل لنکرانی و شهاب اشراقی، سید احمد فهری، سید محمد مرتضوی، رضا استادی و صافی گلپایگانی را نقد کرد. او در این کتاب اشاره می‌کند که اصل این کتاب در اوائل دههٔ پنجاه نوشته و چاپ شد و قرار بود که با نام مستعار عبدالله مظلوم منتشر گردد ولی عناصر ساواک مانع امر شدند.[۱۷]
صالحی نجف‌آبادی در پاسخ به مرتضی مطهری کتاب نگاهی به حماسهٔ حسینی استاد مطهری را در ۴۶۰ صفحه را منتشر کرد. او در این کتاب مطهری را به برداشت‌های ابتدایی، تناقضات، اشتباهات تاریخی و اعتماد به منابع بی‌اعتبار متهم نمود.
استفاده ساواک از اختلاف
گفته شده ساواک (سازمان اطلاعات و امنیت حکومت پهلوی) از تکثیر کتاب شهید جاوید حمایت می‌کرد و آن را وسیله‌ای برای تعمیق اختلافات میان شیعیان سنتی و هواداران امام خمینی می‌دانست ولی از آنجا که این کتاب به تدریج مورد استقبال واقع شده بود با این طرح مخالفت کرد و به حمایت از جبهۀ رقیب پرداخت. برخی با استناد به اسنادی که موافقان و مخالفان کتاب شهید جاوید به سود خود ارائه می‌کنند هدف ساواک را تفرقه‌افکنی دانسته که از طریق کتاب شهید جاوید یا کتاب‌هایی که در نقد آن منتشر شده بود، دنبال می‌کرد.[۱۸]
دیدگاه امام خمینی
امام خمینی وارد اختلافات علما درباره کتاب شهید جاوید نشد. او اختلاف درباره کتاب شهید جاوید را نشان از عدم رشد جامعه دانست. چراکه در زمانی که اصول احکام دست اجانب و نوکرهای آنهاست اهل منبر و اهل علم به جای وحدت کلمه دچار این مباحث تفرقه‌انگیز می‌شوند.[۱۹] امام خمینی در نامه‌ای به فرزندش سید احمد خمینی نوشت:
- «شما در اختلافات بین طلاب و اهل منبر راجع به کتاب و هر چیز دیگر وارد نشوید.»[۲۰]
حواشی
دفاع حسینعلی منتظری و تقریظ‌نویسی او بر کتاب شهید جاوید و نیز ماجرای قهدریجان که به کشته شدن سید ابوالحسن شمس‌آبادی به علت مخالفتش با کتاب شهید جاوید انجامید و قبل و بعد از انقلاب به سید مهدی هاشمی و گروه هدفیون نسبت داده شد بر حواشی سیاسی اجتماعی این کتاب افزوده است.
چاپ‌ها
کتاب شهید جاوید در ابتدا با عنوان مرد صلح و دفاع خونین سپس با نام «شهید جاوید؛ حسین بن علی علیه‌السلام» در سال ۱۳۴۷ش منتشر شد. این کتاب تا سال ۱۳۸۴ش حداقل هفده بار تجدید چاپ شده است. شهید جاوید در نسخه‌های اولیه دو تقریظ از حسینعلی منتظری و علی‌اکبر فیض مشکینی با خود داشت. البته علی مشکینی پس از چندی به دلیل مخالفت‌های گسترده تقریظ خود بر این کتاب را پس گرفت.
تک‌نگاری
«کتاب سرگذشت کتاب شهید جاوید» اثر رضا استادی که در ۶۰۰ صفحه توسط انتشارات قدس در سال ۱۳۸۲ش منتشر شده است. به گفته نویسنده، این کتاب با هدف فراموش نشدن داستان کتاب جاوید و نظریات مختلف درباره آن و نیز روشن شدن اینکه ادعای نویسنده که امام خمینی را موافق نظریه خود معرفی کرده خلاف واقع است، تألیف شده است.[۲۱] نویسنده همچنین یادداشت‌هایی را که در سال ۱۳۵۰ش درباره کتاب جاوید داشته در این کتاب منتشر کرده است.[۲۲]
پانویس
- ↑ اسفندیاری، عاشوراشناسی، ۱۳۸۷ش، ص۲۵.
- ↑ اسفندیاری، عاشوراشناسی، ۱۳۸۷ش، ص۲۵.
- ↑ صالحی نجف‌آبادی، شهید جاوید، ص۴۰۰
- ↑ صالحی نجف‌آبادی، شهید جاوید، ص۱۵۹
- ↑ تطبیق قیام امام حسین با موازین فقهی، در قضاوت زن در فقه اسلامی، تهران، امید فردا، ص۲۱۳
- ↑ استادی، رگذشت کتاب شهید جاوید، ۱۳۸ش، ص۲۱۱-۲۸۴.
- ↑ استادی، سرگذشت کتاب شهید جاوید، ۱۳۸۲ش، ص۳۷۴.
- ↑ استادی، سرگذشت کتاب شهید جاوید، ۱۳۸۲ش، ص۲۳۴.
- ↑ اشتهاردی، کتاب هفت‌ساله چرا صدا در آورد، ص۲.
- ↑ استادی، سرگذشت کتاب شهید جاوید، ۱۳۸۲ش، ص۲۱۳.
- ↑ اشعری، کرمی و آل‌طه، یک بررسی مختصر در پیرامون قیام مقدس شهید جاوید حسین بن علی علیهماالسلام از نظر روایات، ص۴.
- ↑ استادی، رگذشت کتاب شهید جاوید، ۱۳۸ش، ص۲۱۱-۲۸۴.
- ↑ استادی، سرگذشت کتاب شهید جاوید، به ضمیمه دو رساله در علم امام از علامه طباطبائی، رضا استادی، ۱۳۸۲ش، ۱۸۱.
- ↑ صالحی نجف‌آبادی، ۱۳۹۵، ص۳۱۵.
- ↑ سرگذشت کتاب شهید جاوید، به ضمیمه دو رساله در علم امام از علامه طباطبائی، استادی، ص۱۸۱.
- ↑ سرگذشت کتاب شهید جاوید، به ضمیمه دو رساله در علم امام از علامه طباطبائی، رضا استادی، ص۱۹۲.
- ↑ صالحی نجف‌آبادی، عصای موسی یا درمان بیماری غلوّ، ص۱۶
- ↑ https://psri.ir/?id=2dszarsr؛ هفت‌هزار روز تاریخ ایران، ج۱، ص۴۲۹، ۵۵۱ به نقل از جریان‌ها و سازمانهای مذهبی‌سیاسی ایران، ص۳۷۲.
- ↑ امام خمینی، صحیفه‌امام، ج۲، ص۳۴۱.
- ↑ امام خمینی، صحیفه‌امام، ج۳، ص۱۸.
- ↑ استادی، سرگذشت کتاب شهید جاوید، ۱۳۸۲ش، ص۱۱-۱۲.
- ↑ استادی، سرگذشت کتاب شهید جاوید، ۱۳۸۲ش، ص۲۰.
منابع
- اشتهاری، علی‌پناه، کتاب هفت‌ساله چرا صدا در آورد، قم، چاپخانه علمیه قم، ۱۳۹۱ق.
- امام خمینی، سید روح‌الله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۷۸.
- تطبیق قیام امام حسین با موازین فقهی، در قضاوت زن در فقه اسلامی، تهران، امید فردا.
- صافی گلپایگانی، لطف‌الله، حسین علیه‌السلام شهید آگاه و رهبر نجات‌بخش اسلام، مؤسسه نشر و تبلیغ، چاپ سوم.
- صالحی نجف‌آبادی، نعمت‌الله، شهید جاوید، تهران، رسا، ۱۳۶۱.
- صالحی نجف‌آبادی، نعمت‌الله، عصای موسی یا درمان بیماری غلوّ، تهران، امید فردا، ۱۳۸۰.
- هفت‌هزار روز تاریخ ایران، به نقل از جریا نها و سازمانهای مذهبی-سیاسی ایران.
- استادی، رضا، سرگذشت کتاب شهید جاوید به ضمیمه دو رساله در علم امام از علامه طباطبائی، قم، قدس، ۱۳۸۲ش.
- اسفندیاری، محمد، عاشوراشناسی پژوهشی درباره هدف امام حسین(ع)، قم، صحیفه خرد، ۱۳۸۷ش۱۴۳۰ق.
- مطهری، مرتضی، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، تهران و قم، انتشارات صدرا، ۱۳۹۰ش.