مُروجُ الذَّهَب و مَعادنُ الجَوهَر (ترجمه: دشتی از طلا و معادن سنگ‌های گران‌بها) کتابی تاریخی و به زبان عربی نوشته علی بن حسین مسعودی مورخ شیعی در قرن چهارم هجری قمری. مروج الذهب تاریخی عمومی است که علاوه بر تاریخ مسلمانان، به تاریخ جهان و احوال دیگر ملل نیز پرداخته است. روش مسعودی در تاریخ‌نگاری، به شیوه موضوعی است، هر چند او بین روش موضوعی و سال‌شمار جمع کرده و هنگام پرداختن به یک موضوع، ترتیب زمانی را رعایت کرده است.
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | مسعودی |
| موضوع | تاریخ |
| زبان | عربی |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | دار الهجره |
| تاریخ نشر | ۱۴۰۹ق |
درباره مؤلف
علی بن حسین مسعودی تاریخ‌نگار و جغرافی‌دان مسلمان سده چهارم هجری قمری که از او کتاب‌های مروج الذهب و التنبیه و الاشراف به یادگار مانده است. به دلیل گزارش‌های بی‌طرفانه وی از وقایع تاریخی، مذهبش به روشنی معلوم نیست با این حال از دیرباز در منابع زندگی نامه و رجال شیعه، وی را دانشمندی شیعه مذهب شناخته‌اند. امروزه نیز بسیاری از پژوهشگران وی را شیعه به شمار آورده و آثار باقی مانده از وی را حاوی شواهد کافی برای اثبات این مدعا می‌دانند.
انگیزه تألیف
مسعودی ابتدا کتابی با عنوان «اخبار الزمان و من اباده الحدثان» در ۳۰ جلد نگاشت، سپس آن را مختصر کرد و «الکتاب الاوسط» نامید، اختصاری از این کتاب را نیز برگزید و «مروج الذهب» نام نهاد. او بهترین و عالی‌ترین مطالب دیگر کتاب‌هایش را برگزید و در این کتاب آورد.[۱] از این رو کتاب را مروج الذهب نامید. وی در این باره می‌نویسد:
- «چیزی که مرا به تألیف این کتاب در تاریخ و اخبار جهان و حوادث سَلَف از سرگذشت پیغمبران و شاهان و موطن اقوام وادار کرد. پیروی از رفتاری بود که عالمان کرده‌اند و حکیمان داشته‌اند تا از جهان یادگاری پسندیده و دانشی منظم و کهن بجا ماند که مؤلفان کتاب‌ها در این زمینه موفق یا مقصر، مفصل یا مختصر نویس بوده‌اند و دیده‌ایم که حوادث به مرور زمان فزون می‌شود و با زمانه وقوع می‌یابد و تواند بود که حوادث جالب از هوشمند نهان ماند که هر کس به قسمتی از آن توجه دارد و هر اقلیمی را شگفتی‌هاست که فقط مردم آن دانند و آنکه در وطن خویش به‌جا ماند و به اطلاعاتی که از اقلیم خود گرفته قناعت کند با کسی که عمر خود را به جهانگردی و سفر گذرانیده و دقایق و نفایس اخبار را از دست اول گرفته برابر نتواند بود.»[۲]
محتوای اثر
مروج الذهب دارای دو بخش است:
- بخش نخست: تاریخ خلقت و انبیاء و ملل مختلف تا قبل از بعثت پیامبر(ص) بررسی شده است.
- بخش دوم: کتاب با بعثت پیامبر آغاز و با ذکر حوادث تا سال ۳۳۶ پایان می‌یابد.[۳]
باب اول کتاب مقدمه و بیان اغراض تألیف کتاب است و بیان این نکته است که غرض اصلی تدوین کتابی بوده مختصر درباره مشاهدات و معاینات نویسنده که حجم کتاب بسیار کمتر از دو کتاب اخبارالزمان و الکتاب الاوسط است که پیش از مروج الذهب نگاشته است. باب دوم فهرست باب‌های مطرح‌شده در کتاب و نخستین مطلب کتاب در باب سوم(پس از مقدمه و فهرست) که در واقع آغاز کتاب است اختصاص دارد به آغاز کار خلقت و پیدایش مخلوق و نقل روایتی از ابن عباس و غیر او مبنی بر این‌که نخستین چیزی که خدا آفریده آب است.[۴]
مسعودی بدین جهت که در راه جمع‌آوری و تهیه و تدوین محتوای کتاب مروج الذهب در مسافرت‌های زمینی و دریایی و درنوردیدن شرق و غرب زمین و حضور در مکان‌های مختلف بسیار رنج و زحمت کشیده(وشاید به تعبیری نسبت به محتوای این کتابش که آن را نُخبه و برگزیده آثارش دانسته تعصب خاصی دارد) در فرازهای پایانی مقدمه کتاب در باب اول آرزو کرده هر کسی(از هر ملت و فرقه) هر گونه محو، تغییر، تحریف، تصرف و کاستی و مانند آن در کتابش اعمال کند آن‌چنان گرفتار غضب وانتقام و بلایای سخت خدا شود که صبرش ناچیز و فکرش حیران شود و خدا او را انگشت‌نمای جهانیان و عبرت بینندگان و ضرب‌المثل اهل نظر شود. مسعودی افزوده که این تهدید را در آغاز و پایان کتابم قرار دادم که مانع مردمِ هوسناک از چنین کارهایی شود و بدانند که همه روزی در پیشگاه خداوند حاضر خواهند شد.[۵]
جایگاه
مروج الذهب در سال ۳۳۲ق نوشته شده و در سال‌های ۳۳۶ق و ۳۵۴ق بازبینی گردیده است. مسعودی، شهرتش را مرهون این کتاب است. این اثر به‌صورت گسترده‌ای از سوی خاورشناسان مورد استفاده قرار گرفته است.[۶]
منابع کتاب
مسعودی در مقدمه مروج الذهب فهرستی از مهم‌ترین کتاب‌های تاریخی موجود تا آن عصر را آورده و از منابع مورد استفاده خود نام برده است، او «تاریخ طبری» را کتابی پرفایده و سودمند دانسته است. عده‌ای از کسانی که مسعودی از طریق آنان مطالب را نقل کرده است عبارتند از: هیثم بن عدی ابن اسحاق، ابو مخنف، محمد بن سائب کلبی، واقدی و مدائنی.[۷]
ترجمه و چاپ
اِشپِرنگر برخی از آن را به انگلیسی ترجمه کرده و در لندن به سال ۱۸۴۱م منتشر کرده است. باربیه دومینار نیز متن کامل آن را تحقیق و به فرانسوی ترجمه و بین سال‌های ۷۷-۱۸۶۱م در پاریس منتشر کرده است.[۸]
از ترجمه‌های فارسی می‌توان به ترجمه میرزا حیدر علی فخر الادباء در سال ۱۳۱۶ش اشاره کرد که نسخه آن در تهران و در کتابخانه مجلس شورای اسلامی موجود است. ترجمه رایج «مروج الذهب» به زبان فارسی با قلم ابو القاسم پاینده در ۲ جلد توسط انتشارات علمی و فرهنگی چاپ شده است.
کتابی با عنوان «داستان‌های مروج الذهب» نیز توسط وهاب جعفری منتشر شده است.[۹]
پانویس
- ↑ مسعودی، مروج الذهب، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۱و۲.
- ↑ مسعودی، ترجمه مروج الذهب، ج۱، ص۳.
- ↑ مسعودی، ترجمه مروج الذهب، ج۱، ص۱۰.
- ↑ مروج الذهب، ترجمه ابوالقاسم پاینده، ۱۳۸۲ش، ج۱، ص۱۹-۲۰.
- ↑ مروج الذهب، ترجمه ابوالقاسم پاینده، ۱۳۸۲ش، ج۱، ص۸-۹.
- ↑ عسگری، مسعودی و «التنبیه و الاشراف»، ۱۳۷۶ش.
- ↑ کتاب مروج الذهب و معادن الجوهر، سایت کتابخانه دیجیتال نور.
- ↑ عسگری، مسعودی و «التنبیه و الاشراف»، ۱۳۷۶ش.
- ↑ مروج الذهب، شبکه جامع کتاب گیسوم.
یادداشت
منابع
- مسعودی، علی بن الحسین، مروج الذهب، تحقیق اسعد داغر، قم، دار الهجرة، ۱۴۰۹ق.
- مسعودی، علی بن الحسین، مروج الذهب، ترجمه پاینده.
- علیرضا عسگری، مسعودی و «التنبیه و الاشراف»، مقالات و بررسی‌ها، زمستان ۱۳۷۶ - شماره ۶۲.
- مروج الذهب، شبکه جامع کتاب گیسوم، تاریخ بازدید: ۳۰ آبان ۱۳۹۹ش.
- کتاب مروج الذهب و معادن الجوهر، سایت کتابخانه دیجیتال نور.