المسائل السرویه (کتاب)
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | شیخ مفید |
| تاریخ نگارش | نیمه دوم قرن چهارم |
| موضوع | عقاید و احکام فقهی امامیه |
| سبک | پرسش و پاسخ |
| زبان | عربی |
| به تصحیح | عبدالحمید صائب |
| تعداد صفحات | ۱۱۲ |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | کنگره جهانی هزاره شیخ مفید |
| محل نشر | قم |
| تاریخ نشر | ۱۴۱۳ق |
المسائل السَرَوِیَه اثری از شیخ مفید (۳۳۶ـ۴۱۳ق)، فقیه و متکلم شیعه درباره یازده مسأله با موضوعات فلسفی، کلامی، فقهی و تاریخی است. ازدواج موقت، رجعت، ماهیت انسان، چگونگی زنده بودن شهیدان، ازدواج ام‌کلثوم، دختر امام علی(ع) با عمر بن خطاب و نقد کلی کتب شیخ صدوق و ابن‌جنید از جمله مسائل مطرح در این کتاب است.
نویسنده
محمد بن محمد بن نعمان (۳۳۶ـ۴۱۳ق) معروف به شیخ مفید[۱] از فقیهان مشهور شیعه در بغداد بود.[۲] او از حدود ۴۰ سالگی، از مراجع اصلی شیعیان در فقه، کلام و حدیث بود و در دفاع از عقاید شیعه، گاه در حضور خلفای عباسی، با عالمان دیگر مذاهب مناظره می‌کرد.[۳] از آثار این فقیه، المُقنَعَة در علم فقه، اوائل المقالات در علم کلام، و الاِرشاد در تاریخ امامان است.[۴]
نام
شیخ طوسی و نجاشی از شاگردان شیخ مفید، در فهرست نوشته‌های استادشان از این اثر نام نبرده‌اند و نیز در متن کتاب، اشاره‌ای به نام کتاب و مکان ارسال پرسش‌ها نشده است. نخستین بار، محمد بن شهرآشوب (۴۸۸ق-۵۸۸ق) در کتاب معالم العلماء از این اثر با عنوان "المسائل السرویه" نام برده است.[۵] در منابع دیگر، اسامی زیر برای آن گفته شده است:
- اَجوبة المسائل السَرویة: این نام در ابتدای یکی از نسخه‌های خطی نوشته شده است.[۶]
- الاسئلة السَرویة و جوابات المسائل السَرویة: این دو نام را آقابزرگ تهرانی در الذریعه ثبت کرده است.[۷]
- المسائل السَرویة: این اسم در ابتدای یکی دیگر از نسخه‌های خطی آمده است.[۸]
عبدالحمید صائب، تصحیح‌گر کتاب، نام المسائل السرویه را به دلیل تکرار در بیشتر نسخه‌ها و نیز اشتراک آن در دو نام دیگر و وجود کتاب‌هایی از شیخ مفید با نام مشابه مانند المسائل الصاغانیه و المسائل الجرجانیه انتخاب کرده است.[۹] او همچنین نام سرویه را برگرفته از شهر ساری دانسته که در تبرستان/طبرستان (مازندران ایران) قرار دارد.[۱۰]
انگیزه و هدف
در ابتدای این کتاب، مفید نوشته که از فردی، یک فهرست شامل چند مسأله دریافت کرده و جواب آنها را نوشته است.[۱۱] او نام این فرد را نبرده و فقط با صفت سیدِ شریفِ فاضل یاد کرده است.[۱۲] این فقیه مجموعه پرسش‌های دیگری نیز دریافت کرده و پاسخ داده که به عناوینی مانند المسائل الصاغانیة و المسائل الجرجانیة مشهور شده است.[۱۳]
محتوا
المسائل السرویه، در واقع، متن نامه‌ای شامل جواب‌های شیخ مفید به پرسش‌های ارسال‌شده است و مطالب آن، در یازده مسأله دسته‌بندی شده که درباره موضوعات زیر است:[۱۴]
- ازدواج متعه و رجعت
- اَشباح و عالَم ذَرّ
- ماهیت روح و معنای حیات
- چیستی انسان
- عذاب قبر و چگونگی آن
- زنده‌بودن شهیدان که در قرآن آمده، حقیقی است یا غیر آن؟
- حکم پیروان مُجْبِره[یادداشت ۱] و مُجسّمه[یادداشت ۲] و حکمِ دادن زکات به آنان
- رجوع به کتاب‌های احکام فقهی و اختلاف در آنها
- عدم تحریف قرآن
- خبر ازدواج دختر پیامبر(ص) با عثمان و دختر امام علی(ع) با عمر
- وضعیت ماندن مسلمانان گناهکار در جهنم و نظریه احباط معتزله.
نکات
- مفید در پرسش از رجوع به کتاب‌های فقهی پیش از او مانند کتب شیخ صدوق و ابن‌جنید گفته ابوجعفر (صدوق) هرچه را شنیده و حفظ داشته، نقل کرده مانند خبر واحد و ضمانتی بر درستی آنان ندارد.[۱۵] او، اصحاب حدیث را ـاز جمله صدوقـ کم‌دقت و بی‌توجه به اندیشه و تحلیل در نقل روایات دانسته که اخبارشان ناسازگار است.[۱۶] همچنین او کتاب‌های ابن‌جنید را انباشته از احکامی گفته که ظنی بوده و نیز شامل دیدگاه مخالفان شیعه است و نتوانسته دیدگاه امامان را به‌درستی تشخیص دهد.[۱۷]
- نویسنده در این کتاب، تعدادی از کتاب‌های دیگر خود را معرفی کرده که برخی از آن، اکنون در دسترس نیست:
- التمهید: مؤلف گفته در این کتاب، فصلی را به اختلافات درباره ظاهر بعضی روایات و روش شناخت حق و تعامل با این روایات اختصاص داده است.[۱۸]
- المسائل الفارسیة[۱۹]
- المسائل المازندرانیة[۲۰]
- المسائل النیسابوریة[۲۱]
- المسائل الموصلیة[۲۲]
- مصابیح النور فی علامات اوائل الشهور[۲۳]
- الموضّح فی الوعد و الوعید: (درباره استحقاق عقاب و ثواب و مسلمانان مرتکب گناهان کبیره).[۲۴]
نگارش و چاپ
در ۱۴۱۳ق/۱۳۷۲ش، با برگزاری کنگره جهانی هزاره شیخ مفید در قم، مجموعه نوشته‌های او، شامل المسائل السرویه چاپ شد. از چهار نسخه خطی و یک نسخه چاپی در نوشتن و چاپ این کتاب (۱۱۲ صفحه) استفاده شد:[۲۵]
- سه نسخه در کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی در قم که دو تا در ۱۰۵۶ق و سومی ۱۲۸۱ق نوشته شده‌اند. نسخه سومی از نسخه ۶۷۶ق رونویسی شده است.
- نسخه چهارم در کتابخانه حرم امام رضا(ع) قرار دارد.
- نسخه پنجم، کتاب چاپ‌شده در نجف است که بعدا در قم توسط چاپخانه مفید نیز نشر شد.
مطالعه بیشتر
- جلالی حسینی،محمدرضا، «نگاهی به مسائل السرویه شیخ مفید»، نشریه نقد و بررسی، ش ۲۶، پاییز ۱۳۸۳.
پانویس
- ↑ شبیری، «گذری بر حیات شیخ مفید»، ۱۳۷۲ش، ص۸-۷.
- ↑ گرجی، تاریخ فقه و فقها، ۱۳۸۵ش، ص۱۴۳.
- ↑ شبیری، «گذری بر حیات شیخ مفید»، ۱۳۷۲ش، ص۲۳-۲۴.
- ↑ گرجی، تاریخ فقه و فقها، ۱۳۸۵ش، ص۱۴۳-۱۴۴.
- ↑ ابن‌شهرآشوب، معالم العلماء، ۱۳۸۰ق، ص۱۱۳.
- ↑ صائب، مقدمه کتاب المسائل السرویه، ۱۴۱۳ق، ص۴ -۱۱.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۸۳ و ج۵، ص۲۲۲.
- ↑ صائب، مقدمه کتاب المسائل السرویه، ۱۴۱۳ق، ص۴-۱۱.
- ↑ صائب، مقدمه کتاب المسائل السرویه، ۱۴۱۳ق، ص۱۱.
- ↑ صائب، مقدمه کتاب المسائل السرویه، ۱۴۱۳ق، ص۱۱.
- ↑ مفید، کتاب المسائل السرویه، ۱۴۱۳ق، ص۲۹.
- ↑ مفید، کتاب المسائل السرویه، ۱۴۱۳ق، ص۲۹.
- ↑ طوسی، الفهرست، ۱۴۱۷ق، ص۱۵۸.
- ↑ صائب، مقدمه کتاب المسائل السرویه، ۱۴۱۳ق، ص۱۲و۱۳.
- ↑ مفید، کتاب المسائل السرویه، ۱۴۱۳ق، ص۷۲.
- ↑ مفید، کتاب المسائل السرویه، ۱۴۱۳ق، ص۷۳.
- ↑ مفید، کتاب المسائل السرویه، ۱۴۱۳ق، ص۷۳.
- ↑ مفید، کتاب المسائل السرویه، ۱۴۱۳ق، ص۷۵.
- ↑ مفید، کتاب المسائل السرویه، ۱۴۱۳ق، ص۷۴.
- ↑ مفید، کتاب المسائل السرویه، ۱۴۱۳ق، ص۷۵.
- ↑ مفید، کتاب المسائل السرویه، ۱۴۱۳ق، ص۷۴.
- ↑ مفید، کتاب المسائل السرویه، ۱۴۱۳ق، ص۷۴.
- ↑ مفید، کتاب المسائل السرویه، ۱۴۱۳ق، ص۷۵.
- ↑ مفید، کتاب المسائل السرویه، ۱۴۱۳ق، ص۱۰۱.
- ↑ مفید، المسائل السرویه، ۱۴۱۳ق، ص۱۴-۱۷.
یادداشت
منبع
- آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه الی تصانیف الشیعه، تهران، کتابخانه اسلامیه، ۱۴۰۸ق.
- ابن‌شهر آشوب، محمدعلی، معالم العلماء، نجف، منشورات حیدریه، ۱۳۸۰ق.
- طوسی، محمد بن حسن، الفهرست، قم، نشر فقاهت، ۱۴۱۷ق.
- صائب، عبدالحمید، مقدمه کتاب المسائل السرویه، قم، کنگره جهانی شیخ مفید، ۱۴۱۳ق.
- شبیری، سید محمدجواد، «گذری بر حیات شیخ مفید»، در مقالات فارسی کنگره جهانی هزاره شیخ مفید، ش۵۵، ۱۳۷۲ش.
- گرجی، ابوالقاسم، تاریخ فقه و فقها، تهران، سمت، ۱۳۸۵ش.
- مفید، محمد بن محمد بن نعمان، المسائل السرویه، قم، کنگره جهانی شیخ مفید، ۱۴۱۳ق.