الفُصولُ الْمُختارَة کتابی کلامی در اثبات عقاید شیعه است که توسط سید مرتضی(۳۵۵-۴۳۶ق) به روش مناظره‌ای در قرن چهارم هجری قمری جمع‌آوری شده است. عمده مناظره‌های الفصول المختاره، مناظره‌های شیخ مفید (۳۳۶ق یا ۳۳۸ق- ۴۱۳ق) است. در این کتاب به مباحثی چون نص بر امامت، معنی کلمه ولی، ارث زنان، رجعت و عقاید فرق شیعه می‌پردازد.
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | سید مرتضی |
| تاریخ نگارش | قرن چهارم |
| موضوع | کلامی |
| سبک | مناظره‌ای |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | ۱ |
| ترجمه به دیگر زبان‌ها | فارسی |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | منشورات داوری |
| محل نشر | قم |
| تاریخ نشر | ۱۳۹۶ق |
| نوبت چاپ | چهارم |
| نسخه الکترونیکی | https://lib.eshia.ir/15089/1/2 |
الفصول المختارة را آقا جمال خوانساری در قرن یازدهم هجری قمری به درخواست یکی از مقامات حکومت صفویه به فارسی ترجمه کرد. از کتاب الفصول المختارة چند نسخه خطی وجود دارد که یکی از آنها در کتابخانه آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود.
معرفی و جایگاه
الفصول المختاره با نام کامل الفصول المختارة من العیون و المحاسن کتابی کلامی به زبان عربی در اثبات عقاید شیعه است که سید مرتضی از مطالب دو کتاب المجالس المحفوظة فی فنون الکلام و کتاب العیون و المحاسن از آثار شیخ مفید جمع‌آوری کرد .[۱]
سید مرتضی در کتاب الفصول المختاره، علاوه بر مناظرات شیخ مفید، مناظره‌های دیگری از امامان و علمای شیعه را جمع کرده است که حاوی مطالب کلامی، تفسیری، فقهی و تاریخی است.[۲] به گفته برخی از محققان، این کتاب بسیاری از شبهات و اشکالات اهل سنت را بر شیعه، جواب داده است و اینکه در صدد ارائه یک نظام فکری منسجم است که برجسته‌ترین مشخصه آن، مسئله امامت است و معیار انتساب هر فرد یا گروه به مذهب شیعه را اعتقاد به اصل محوری امامت می‌داند.[۳] البته به باور برخی از فقها مثل شیخ طوسی[۴]، نجاشی[۵] و ابن‌شهر آشوب،[۶] کتاب الفصول المختارة جزو مصنّفات سید مرتضی نیست.
برخی محققان گفته‌اند که الفصول المختارة، کتابی است که با توجه به استدلال‌های عقلی و استناد به قرآن و روایات نگاشته شده و بحث‌های جدلی، کلامی و فقهی از صدر اسلام تا زمان شیخ مفید را به خوبی به تصویر کشیده است.[۷] و همچنین به پیدایش و تاریخ شیعه و دیدگاه فرقه‌های شیعی و بحث‌هایی که در رابطه با آنها مطرح بوده نیز اشاره کرده است.[۸]
الفصول المختارة کتابی است که، بسیاری از منابع شیعه به آن استناد داده‌اند.[۹] محمدرضا حکیمی نیز معتقد است الفصول المختارة کتابی است پر مطلب و مفید، و دیدن این مناظره‌ها، قدرت استدلال و شیوه بحث را به اندیشمندان می‌آموزد.[۱۰]
انگیزه نگارش کتاب
علّت جمع‌آوری این کتاب، توسط سید مرتضی به درخواست یکی از علاقه مندانش بوده است، که از سید مرتضی خواسته بود برای او از این دو کتاب شیخ مفید مطالبی را جمع‌آوری کند تا در شهر خودش به تبلیغ دین و دفاع از تشیع بپردازد. سید مرتضی در سال ۳۷۳ق مشغول تألیف این کتاب بوده است.[۱۱]
محتوا
مباحث کتاب الفصول المختاره مجموعه‌ای از مناظرات شیخ مفید، امامان(ع) و علمای شیعه است که برخی از این مطالب عبارتند از:
- مناظره با قاضی ابن سیار در معنی نص بر امام (ص: ۱۸)
- مناظره درباره معنی مولیٰ (ص: ۲۲)
- مناظره بین امام رضا(ع) و مأمون عباسی درباره آیه مباهله (ص: ۳۸)
- مناظره پیرامون آیه تطهیر (ص: ۵۳)
- کلام درباره قضا و قدر (ص: ۷۰)
- إبطال قول مرجئه درباره شفاعت (ص: ۷۸)
- مناظره درباره خلافت (ص: ۸۶)
- افضلیت امام علی(ع) بر خلافت (ص: ۹۶)
- مناظره درباره رجعت (ص: ۱۵۳)
- مناظره درباره مفهوم سه‌طلاقه (ص: ۱۷۵)
- مناظره درباره ارث زن (ص: ۱۸۰)
- خلافت بعد از حضرت محمدصلی الله علیه و آله (ص: ۲۴۰)
- درباره ایمان امام علی(ع) (ص: ۲۵۴)
- در بیان ادله ایمان اَبی‌طالب (ص: ۲۸۲)
- کلام در شجاعت امام علی(ع) (ص: ۲۹۲)
- مذهب کیسانیه و ادله آنها (ص: ۳۰۰)
- درباره امام مهدی(عج) (ص: ۳۲۷)
- مناظره پیرامون فدک (ص: ۳۳۱)
چاپ کتاب
نسخه شناسی و چاپ کتاب
نسخه خطی کتاب الفصول المختارة در چند کتابخانه وجود دارد:
- نسخه‌ای در کتابخانه آستان قدس رضوی در مشهد است.[۱۲]
- نسخه‌ای در کتابخانه آیت‌الله بروجردی در قم است.[۱۳]
- نسخه‌ای در کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی در قم است.[۱۴]
ترجمه و چاپ کتاب
کتاب الفصول المختاره از جمله کتاب‌های است که زمان صفویه در اواخر قرن یازدهم به در خواست حاجی احمد بیک یکی از ارکان دولت حکومت صفویه مورد اهمیت قرار گرفت و توسط آقا جمال خوانساری (درگذشت: ۱۱۲۵ق) با عنوان دفاع از تشیع به فارسی ترجمه شده است.[۱۵] [۱۶] و انتشارات مومنین قم در سال ۱۳۷۷ش با تصحیح صادق حسن‌زاده، و علی‌اکبر زمانی‌نژاد آن را چاپ کرد.
پانویس
- ↑ خوانساری، «مقدمه»، در دفاع از تشیع، ص۲۷.
- ↑ جعفری، «مناظرات شیخ مفید و یادداشت‌هایی درباره کتاب الفصول المختاره»، ص۵-۱۲.
- ↑ جعفری، «مناظرات شیخ مفید و یادداشت‌هایی درباره کتاب الفصول المختاره»، ص۵-۱۲.
- ↑ شیخ طوسی، الفهرست، ۱۴۲۰ق، ص۲۸۸.
- ↑ نجاشی، رجال النجاشی، ۱۳۶۵ش، ص۲۷۰.
- ↑ ابن‌شهر آشوب، معالم العلماء، ۱۳۸۰ق، ص۶۹.
- ↑ جعفری، «مناظرات شیخ مفید و یادداشت‌هایی درباره کتاب الفصول المختاره«، ص۵-۱۲.
- ↑ جعفری، «مناظرات شیخ مفید و یادداشت‌هایی درباره کتاب الفصول المختاره»، ص۵-۱۲.
- ↑ جعفری، «مناظرات شیخ مفید و یادداشت‌هایی درباره کتاب الفصول المختاره»، ص۵-۱۲.
- ↑ حکیمی، میر حامد حسین، ۱۳۸۶، ص۶۶.
- ↑ خوانساری،«مقدمه» در دفاع از تشیع، ص۲۹.
- ↑ صفحه اختصاصی الفصول المختارة در سایت کتابخانه آستان قدس رضوی.
- ↑ صفحه اختصاصی الفصول المختارة در سایت کتابخانه آیت الله العظمی بروجردی.
- ↑ صفحه اختصاصی الفصول المختارة در سایت کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی.
- ↑ حسینی جلالی، «درنگی در الفصول المختاره من العیون و المجالس»، ص ۱۳۵.
- ↑ خوانساری، «مقدمه» در دفاع از تشیع، ص۳۱.
منابع
- جعفری، یعقوب، مناظرات شیخ مفید و یادداشت‌هایی درباره کتاب الفصول المختاره، در مجله کلام اسلامی، شماره ۵، بهار ۱۳۷۲ش.
- حسینی جلالی، سید محمدرضا، درنگی در الفصول المختاره من العیون و المجالس، ترجمه جویا جهانبخش، در مجله آینه میراث، شماره ۴، زمستان ۱۳۸۷ش.
- حکیمی، محمدرضا، میر حامدحسین، قم ایران، دلیل ما، چاپ هشتم، ۱۳۸۶ش.
- خوانساری، آقا جمال، «مقدمه»، در دفاع از تشیع، تحقیق صادق حسن‌زاده، قم، انتشارات مؤمنین، چاپ اول، ۱۳۷۷ش.
- مفید، محمد بن محمد، الفصول المختارة، به تحقیق: علی میرشریفی و دیگران، قم، انتشارات دارالمفید، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
- شیخ طوسی، الفهرست(طبع جدید)، قم، انتشارات کتابخانه محقق طباطبایی، چاپ اول، ۱۴۲۰ق.
- ابن‌شهر آشوب، محمد بن علی، معالم العلماء، انتشارات المطبعة الحیدریه، نجف، چاپ اول، ۱۳۸۰ق.
- نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، انتشارات موسسه النشر الاسلامی و جامعه مدرسین قم، نوبت چاپ اول، ۱۳۶۵ش.
- صفحه اختصاصی الفصول المختارة ، سایت کتابخانه آستان قدس رضوی، تاریخ بازدید: ۲۲ مهر ۱۴۰۳ش.
- صفحه اختصاصی الفصول المختارةدر سایت کتابخانه آیت‌الله بروجردی، تاریخ بازدید: ۲۲ مهر ۱۴۰۳ش.
- صفحه اختصاصی الفصول المختارة در سایت کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، تاریخ بازدید:۲۲ مهر ۱۴۰۳ش.