ام‌حبیبه
 مرقد منسوب به ام‌حبیبه در باب الصغیر سوریه | |
| مشخصات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | رَمَله بنت ابی‌سفیان |
| کنیه | ام‌حبیبه |
| زادروز | ۱۷ سال پیش از بعثت |
| زادگاه | مکه |
| محل زندگی | مکه • حبشه • مدینه |
| مهاجر/انصار | مهاجر |
| نسب/قبیله | قریش |
| خویشاوندان | ابوسفیان(پدر) • پیامبر اسلام(ص)(همسر) |
| درگذشت | سال ۴۴ق، مدینه یا دمشق |
| مشخصات دینی | |
| هجرت به | هجرت به حبشه • هجرت به مدینه |
| نقش‌های برجسته | فرستادن پیراهن خونی عثمان برای معاویه • ابراز خوشحالی برای شهادت محمد بن ابی‌بکر • نقل حدیث از پیامبر(ص) |
اُمّ حَبیبه (درگذشته ۴۴ق)، دختر ابوسفیان، همسر پیامبر اکرم(ص) و از راویان احادیث نبوی است. نامش رَمَله و در برخی منابع هند ذکر شده است. وی از نخستین زنانی بود که هنگام هجرت مسلمانان به حبشه، به آنجا رفت. ام حبیبه، پس از کشته شدن عثمان، پیراهن آغشته به خون وی را نزد برادر خود معاویه، به دمشق فرستاد.
او در ۴۴ق در ۷۴ سالگی در مدینه درگذشت و همانجا نیز مدفون شد.
ولادت
تاریخ ولادت ام‌حبیبه دختر ابوسفیان را ۱۷ سال پیش از بعثت (ح ۵۹۳م) یاد کرده‌اند.[۱] که این تاریخ با روایاتی که سن او را در سال ۷ق، سی و چند ساله دانسته‌اند، توافق دارد.[۲]
 | |
| خدیجه دختر خویلد | (ازدواج: ۲۵ عام‌الفیل) |
| سوده دختر زمعه | (ازدواج: قبل از هجرت) |
| عایشه دختر ابوبکر | (ازدواج: ۲ق) |
| حفصه دختر عمر بن خطاب | (ازدواج: ۳ق) |
| زینب دختر خزیمه | (ازدواج: ۳ق) |
| ام سلمه دختر ابوامیه | (ازدواج: ۴ق) |
| زینب دختر جحش | (ازدواج: ۵هجری) |
| جویریه دختر حارث | (ازدواج: ۵ یا ۶ق) |
| ام‌حبیبه دختر ابوسفیان | (ازدواج: ۶ یا ۷ق) |
| ماریه دختر شمعون | (ازدواج: ۷ق) |
| صفیه دختر حیی | (ازدواج: ۷ق) |
| میمونه دختر حارث | (ازدواج: ۷ق) |
ازدواج
ام‌حبیبه ابتدا همسر عبیدالله بن جحش اسدی بود.[۳] و از وی صاحب دختری شد که او را حبیبه نامیدند و کنیۀ ام‌حبیبه نیز از همین‌جا نشأت گرفته است.[۴] وی از نخستین بانوانی بود که هنگام هجرت مسلمانان به حبشه، همراه همسر خود به آن دیار رفت.[۵]
ازدواج با پیامبر اسلام(ص)
پس از درگذشت عبیدالله در حبشه، پیامبر(ص) در سال ۶ یا ۷ق، عمرو بن امیه ضمری را نزد نجاشی فرستاد و به او وکالت داد تا ام‌حبیبه را به همسری آن حضرت درآورد و همراه دیگر مسلمانان به مدینه بیاورد.[۶] نجاشی نیز ام‌حبیبه را همراه با دیگر مهاجران یا اندکی زودتر از آنان، با هدایایی روانه مدینه کرد.[۷]
از آنجا که ابوسفیان در زمره دشمنان اسلام بود، ابن عباس نزول آیه «عَسَی الله أَن یجْعَل بَینَکم وَ بَین الَّذین عادَیتُم مِنْهُم مَوَدَّةً وَاللَّهُ قَدِیرٌ ۚ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَحِیمٌ»[۸] ترجمه "امید است که خدا میان شما و میان کسانی از آنان که [ایشان را] دشمن داشتید، دوستی برقرار کند، و خدا تواناست، و خدا آمرزنده مهربان است" را با ازدواج پیامبر(ص) و ام حبیبه دختر ابوسفیان، مرتبط دانسته است.[۹]
پس از فتح مکه، ابوسفیان برای تجدید صلح حدیبیه به مدینه آمد، اما چون نزد دخترش ام حبیبه رفت، او پدرش را مشرک و ناپاک خواند و اجازه نداد که وی بر جای رسول خدا(ص) بنشیند.[۱۰]
فعالیت سیاسی
ام حبیبه، پس از کشته‌شدن عثمان، پیراهن آغشته به خون وی را همراه نعمان بن بشیر نزد برادر خود معاویه، به دمشق فرستاد.[۱۱]
وی همچنین پس از شهادت محمد بن ابی‌بکر، از فرط خوشحالی گوسفندی کباب کرد و برای عایشه که خواهر محمد بود فرستاد، گفته شده عایشه از این کار ام حبیبه، ناراحت شد و او را نفرین کرد.[۱۲] [۱۳][یادداشت ۱]
نقل حدیث از پیامبر(ص)
ام حبیبه، احادیثی از پیامبر(ص) نقل کرده است.[۱۴] برادران وی، معاویه و عنبسه و نیز کسانی چون انس بن مالک، ابوبکر بن سعید ثقفی، ابوجراح قرشی و دیگران از او روایت کرده‌اند.[۱۵]
وفات
وی در ۴۴ق در ۷۴ سالگی درگذشت.[۱۶] و مروان بن حکم بر جنازه او نماز گزارد.[۱۷] روایتی نقل شده که وی به دمشق نیز سفر کرده است.[۱۸] حتی برخی، وفات او را در همانجا دانسته‌اند و در کنار گورستان باب الصغیر نیز مزاری به وی منسوب شده است.[۱۹] اما چنانکه در برخی روایات معتبر آمده، وی در مدینه درگذشت و همانجا نیز (قبرستان بقیع)[۲۰] مدفون شد.[۲۱]
پانویس
- ↑ ابن حجر عسقلانی، الاصابة، ج۴، ص۳۰۵.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبیر، ج۸، ص۷۰؛ طبری، المنتخب من کتاب الذیل المذیل، ص۶۰۷؛ ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق : تراجم النساء، به کوشش سکینه شهابی، ج۱، ص۸۷.
- ↑ ابن اسحاق، السیر و المغازی، ص۲۵۹؛ ابن هشام، السیرة النبویة، ج۱، ص۲۳۸.
- ↑ ابن اسحاق، السیر و المغازی، ص۲۵۹؛ ابن سعد، الطبقات الکبیر، ج۸، ص۶۸.
- ↑ ابن اسحاق، السیر و المغازی، ص۲۵۹؛ ابن سعد، الطبقات الکبیر، ج۸، ص۶۸؛ طبری، تاریخ، ج۳، ص۱۶۵.
- ↑ ابن اسحاق، السیر و المغازی، ص۲۵۹؛ ابن سعد، الطبقات الکبیر، ج۸، ص۷۰؛ ابن حبیب، المحبر، ص۷۶.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبیر، ج۸، ص۷۰؛ بلاذری، انساب الاشراف، ج۱، ص۴۳۹؛ ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق : تراجم النساء، به کوشش سکینه شهابی، ج۱، صص ۷۶، ۷۹، ۸۰.
- ↑ ممتحنه /۶۰/۷.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبیر، ج۸، ص۷۰؛ بیهقی، دلائل النبوة، ج۳، ص۴۵۹.
- ↑ ابن هشام، السیرة النبویة، ج۴، ص۳۸؛ نیز: ج۳، ص۳۰۶.
- ↑ مسعودی، مروج الذهب، ج۲، ص۳۵۳.
- ↑ تذکرة الخواص، ص۱۰۲.
- ↑ احادیث ام المومنین عایشه، ج۱، ص۳۵.
- ↑ احمد بن حنبل، مسند، ج۶، صص۳۲۸- ۳۲۵، ۴۲۸- ۴۲۵.
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ج۱، ص۴۴۱؛ ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق : تراجم النساء، به کوشش سکینه شهابی، ج۱، صص۷۰، ۷۶.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبیر، ج۸، ص۷۱؛ بسوی، المعرفة و التاریخ، ج۳، ص۳۱۸؛ بلاذری، انساب الاشراف، ج۱، ص۴۴۰.
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ج۱، ص۴۴۰.
- ↑ ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق : تراجم النساء، به کوشش سکینه شهابی، ج۱، ص۷۰، ۷۶.
- ↑ ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق : تراجم النساء، به کوشش سکینه شهابی، ج۱، ص۷۰؛ ابن بطوطه، رحلة، ص۵۹؛ تنوخی، الاهتداء الی قبر معاویة بن ابی سفیان بدمشق ص۴۶۹؛ احمد رضا، آراء و انباء، قبر معاویة...، ص۲۸۴.
- ↑ جعفریان، آثار اسلامی مکه ومدینه، ۱۳۸۱ش، ص۳۴۳.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبیر، ج۸، ص۷۱؛ بلاذری، انساب الاشراف، ج۱، ص۴۴۰؛ ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق : تراجم النساء، به کوشش سکینه شهابی، ج۱، ص۷۰؛ ابن قدامه، التبیین فی انساب القرشیین، ص۸۲.
یادداشت
- ↑ انگیزه این کار ام حبیبه را نمی‌توان به راحتی در تاریخ ردیابی کرد ولی روابط حاکم میان چند زن(هوو) که همسران یک نفر هستند معمولا خالی از اینگونه حواشی نیست.شاید گزارش عایشه از حلالیت طلبی ام حبیبه در آستانه مرگش بتواند تأییدی بر این ادعا بشود.«دعتنی أم حبیبة زوج النبی صلی الله علیه وسلم عند موتها فقالت قد کان یکون بیننا وبین الضرائر فغفر الله لی ولک ما کان من ذلک» (ابن سعد، طبقات کبری، ج۸، ص۱۰۰.)
منابع
- قرآن کریم.
- ابن اسحاق، محمد، السیر و المغازی، به کوشش سهیل زکار، بیروت،۱۳۹۸ق / ۱۹۷۸م.
- ابن بطوطه، رحلة، بیروت، ۱۳۸۴ق /۱۹۶۵م.
- ابن جوزی(۶۵۴ق)، سبط، تذکره الخواص، منشورات شریف رضی، قم، ۱۴۱۸ق.
- ابن حبیب، محمد، المحبر، به کوشش ایلزه لیشتن اشتتر، حیدرآباد دکن، ۱۳۶۱ق /۱۹۴۲م.
- ابن حجر عسقلانی، احمد، الاصابة، قاهره، ۱۳۲۸ق.
- ابن سعد، محمد، الطبقات الکبیر، به کوشش بروکلمان، لیدن، ۱۳۲۱ق.
- ابن عبدالبر، یوسف، الاستیعاب، به کوشش علی محمد بجاوی، قاهره، ۱۳۸۰ق /۱۹۶۰م.
- ابن عساکر، علی، تاریخ مدینة دمشق، تراجم النساء، به کوشش سکینه شهابی،ج۱، دمشق، ۱۴۰۲ق /۱۹۸۱م.
- ابن قدامه، عبدالله، التبیین فی انساب القرشیین، به کوشش محمد نایف دلیمی، بیروت، ۱۴۰۸ق /۱۹۸۸م.
- ابن هشام، عبدالملک، السیرة النبویة، به کوشش مصطفی سقا و دیگران، قاهره، ۱۳۵۵ق / ۱۹۳۶م.
- احمد بن حنبل، مسند، بیروت، دارصادر.
- بسوی، یعقوب، المعرفة و التاریخ، به کوشش اکرم ضیاء عمری، بغداد، ۱۳۹۶ق /۱۹۷۶م.
- بلاذری، احمد، انساب الاشراف، به کوشش محمد حمیدالله، قاهره، ۱۹۵۹م.
- بیهقی، احمد، دلائل النبوة، به کوشش عبدالمعطی قلعجی، بیروت، ۱۹۸۵م.
- تنوخی، عزالدین، الاهتداء الی قبر معاویة بن ابی سفیان بدمشق، مجلة المجمع العلمی العربی، دمشق، شم ۱۵،۱۳۵۵ق /۱۹۳۷م.
- رضا، احمد، آراء و انباء، قبر معاویة...، مجلة المجمع العلمی العربی، دمشق، شم۲۰، ۱۳۶۴ق /۱۹۴۵م.
- طبری، المنتخب من کتاب الذیل المذیل، همراه ج ۱۱ تاریخ.
- طبری، تاریخ.
- مسعودی، علی، مروج الذهب، به کوشش یوسف اسعد داغر، بیروت، ۱۳۸۵ق /۱۹۶۵م.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله : دائرة المعارف بزرگ اسلامی
