شعب ابی‌طالب: تفاوت میان نسخه‌ها
Shamsoddin (بحث | مشارکتها) جز removed Category:حوادث از بعثت تا هجرت using HotCat |
Shamsoddin (بحث | مشارکتها) جز removed Category:ابوطالب using HotCat |
||
| خط ۸۶: | خط ۸۶: | ||
[[رده:مکان‌های تاریخی مکه]] | [[رده:مکان‌های تاریخی مکه]] | ||
[[رده:مقاله‌های با درجه اهمیت ب]] | [[رده:مقاله‌های با درجه اهمیت ب]] | ||
نسخهٔ ۱۳ اکتبر ۲۰۲۴، ساعت ۰۹:۳۲
شِعْب ابی‌طالب، درّه‌ای میان دو کوه ابوقبیس و خندمه در مکه است. در سال هفتم بعثت، رسول خدا(ص)، بنی‌هاشم و مسلمانان به سبب آزارهای مشرکان مکه به شعب پناه جستند و سه سال در محاصره اقتصادی و اجتماعی در این مکان به سر بردند. امام علی(ع) در نامهای به معاویه به دشمنی قریش و محاصرۀ ۳ ساله شعب ابی‌طالب اشاره کرده است.
این منطقه ملک عبدالمطلب بوده است. خانه متعلق به خدیجه که پیامبر اکرم(ص) با او در آن زندگی می‌کرده و همه فرزندانشان در آنجا به دنیا آمد، در این محله واقع بوده است. این شعب که در قسمت شرق کعبه، و پس از مَسعیٰ قرار گرفته، به دلیل نزدیکی به کعبه بهترین نقطه مکه بوده است. به علت تولد پیامبر(ص) در این منطقه آن را "شعب مولد" نیز نامیده‌اند. فاطمه زهرا(س) نیز در این شعب به دنیا آمده است. امروزه تنها بخشی از محلۀ شعب ابی‌طالب به نام سوق اللیل باقی مانده و سایر قسمت‌های آن در توسعه‌های مختلف در داخل مسجد الحرام قرار گرفته است.
مفهوم و نام‌ها
شعب به‌معنای شکاف میان دو کوه،[۱] دره، راهی در کوه[۲]و به محدودۀ قرار گرفته میان دو کوه نزدیک به هم گویند.[۳] این شعب در اختیار خاندان بنی هاشم بوده و در دوره‌های مختلف به نامهای متفاوتی چون شعب بنی‌هاشم، شعب ابی‌طالب، شعب علی بن ابی طالب و شعب ابی یوسف[۴] نامیده شده است.[۵]
موقعیت جغرافیایی
این شعب در نزدیکی مسجد الحرام پشت کوه صفا و مروه و در دهانه و فاصله کوه ابوقبیس و کوه خندمه قرار داشته است.[۶] زمانی که فرد از مسجد الحرام خارج می‌شود و از باب العباس، باب علی یا باب السلام بیرون می‌آید و از مَسعیٰ هم عبور می‌کند، به فضای بازی میرسد که در پایین کوه ابوقبیس قرار دارد. این منطقه جایی است که پیش‌تر شعب ابی‌طالب در آن قرار داشت. در حال حاضر فقط بخشی از محلۀ شعب ابی طالب باقی مانده که نام آن سوق اللیل و بر فراز کوه است محلۀ سوق اللیل خانه‌هایی را که روی کوه، مقابل مسعی ساخته‌اند را دربرمی‌گیرد؛ و بیشتر خانه‌ها و اماکن تاریخی موجود در شعب در توسعه‌های مختلف مسجد الحرام، در مسجد قرار گرفته و امروزه سنگ‌فرش شده و استراحتگاه حجاج در زمان حج است.[۷]
برخی به غلط قبرستان حُجون را که ابوطالب در آنجا مدفون است، شعب ابوطالب پنداشته‌اند؛ در صورتی که آنجا از پیش قبرستان مکه و جدای از شهر بوده است.[۸]
محل زندگی بنی هاشم
وقتی قُصَی بن کِلاب بر مکه حاکم شد، هر خاندانی از قریش را در جایی از مکه سکونت داد. او وَجه کعبه (قسمت روبه‌روی درب کعبه) را که دربردارندۀ شعب ابی طالب و به سمت معلاة مکه بود، برای خاندان خود و فرزندانش عبد مناف و عبدالدار برگزید. این شِعب به لحاظ نزدیکی به کعبه، بهترین نقطۀ مکه بود. زمین شعب متعلق به عبدالمطلب بود و او نیز در اواخر عمر، آن را میان فرزندان قسمت کرد و پیامبر(ص) سهم پدرش عبدالله را سهیم گشت.[۹]
شِعب همچنین محل تولد رسول خدا(ص) بوده[۱۰] و به همین جهت به "شعب مولد" نیز معروف است.[۱۱] [یادداشت ۱] خانۀ خدیجه و محل زندگی وی با پیامبر(ص) نیز در این منطقه بوده و فاطمه زهرا(س) در آنجا زاده شده است.[۱۲] همچنین عبدالله بن عباس نیز در این شعب متولد شد[۱۳]و زندگی کرد.
محاصره بنی هاشم
مهم‌ترین حادثه‌ای که موجب شهرت شعب ابی‌طالب شده، ماجرای محاصره بنی‌هاشم در این منطقه است. در شب ۱ محرم سال هفتم بعثت[۱۴]در این شعب رسول خدا(ص) به همراه بنی‌هاشم و بنی‌عبدالمطلب به جزابولهب و فرزندانش[۱۵]در محاصره اقتصادی سایر خاندان‌های قُرَیش قرار گرفتند و آن دوران را با مشقت و رنج فراوان سپری کردند.[۱۶] این محاصره با هدف جلوگیری از نفوذ و گسترش اسلام انجام شد. اسلام‌آوردنِ افرادی مانند حمزه و تمایل جوانان قریش و آزادی عملی که در کشور حبشه نصیب مسلمانان شده بود، سبب این تصمیم شده بود.[۱۷]
مشرکان در دارالندوه جلسه‌ای تشکیل دادند و عهدنامه‌ای نوشتند و در داخل کعبه آویزان کردند مبنی بر اینکه هرگونه خریدوفروش و معاشرت با بنی‌هاشم ممنوع است و سوگند یاد کردند که قریش، تا دم مرگ طبق موازین ذیل عمل کند مگر اینکه بنی‌هاشم محمد(ص) را برای کشتن به آنان تسلیم کنند.[۱۸] ابوطالب بنی هاشم را دعوت کرد و حمایت از پیامبر را بر عهده آنان گذاشت. وی دستور داد عموم فامیل از محیط مکه به دره‌ای که در میان کوه‌های مکه قرار داشت و به شعب ابی طالب معروف بود که دارای خانه‌های کوچک و سایبان‌های مختصری بود منتقل شوند و در آنجا سکنا گزینند. او افرادی را در اطراف شعب گماشت تا از شعب حراست کنند. [۱۹] محاصره شعب سه سال طول کشید فشار و سختگیری‌ها به حدی رسید که نالۀ فرزندان بنی‌هاشم به گوش مشرکان مکه می‌رسید[۲۰] و در سال دهم بعثت با خورده‌شدن پیمان‌نامه توسط موریانه پایان یافت.[۲۱]
پانویس
- ↑ ابن منظور، لسان العرب، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۴۴۹.
- ↑ طریحی، مجمع البحرین، ۱۳۷۵ش، ج۲، ص۹۰.
- ↑ جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۸۷ش، ص۱۴۹
- ↑ حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۳، ص۳۴۷
- ↑ قائدان، تاریخ و آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۸۱ش، ص۱۱۴؛ جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۸۷ش، ص۱۴۹
- ↑ ابن هشام، السیرة النبویة، دار المعرفة، ج۱، ص۳۵۲.
- ↑ جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۸۷ش، ص۱۵۱
- ↑ قائدان، تاریخ و آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۸۱ش، ص۱۱۵
- ↑ حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۳، ص۳۴۷
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۳۶۵ش، ج۱، ص۴۳۹
- ↑ قائدان، تاریخ و آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۸۱ش، ص۱۱۴
- ↑ قائدان، تاریخ و آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۸۱ش، ص۱۱۴
- ↑ نک: اخبار الدولة العباسیة، ۱۳۹۱ق، ص۲۵
- ↑ مقریزی، إمتاع الأسماع، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۴۴.
- ↑ مقریزی، إمتاع الأسماع، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۴۴.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۱،ص۱۶۳.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۶۳؛ شهیدی، تاریخ تحلیلی اسلام، ۱۳۹۰ش، ص۵۳.
- ↑ ابن کثیر، البدایه و النهایه، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۸۴-۸۶؛ ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۶۳.
- ↑ ابن هشام، السیرةالنبویه، ج۱، ص۳۵۰ به نقل از سبحانی، فروغ ابدیت، ۱۳۸۵ش، ص۳۴۲.
- ↑ قائدان، تاریخ و آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۸۱ش، ص۱۱۴
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۲۳۴
یادداشت
- ↑ با اصرار شيخ عباس قطان شهردار وقت مکه و درخواست وی از ملك عبد العزيز قرار شد تا در آنجا کتابخانه ای بنا کنند که امروزه به نام «مكتبة مكة المكرمه» شناخته می‌شود. در حال حاضر بر سر در اين مکان تابلوئی با عنوان «مكتبة مكة المكرمه» نصب است. https://hajj.ir/fa/50508سایت حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت
منابع
- ابن سعد، الطبقات الکبری، تحقیق محمد عبد القادر عطا، بیروت،دار الکتب العلمیة، چاپ اول، ۱۴۱۰ق.
- ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۷ق.
- ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دار صادر، چاپ سوم، ۱۴۱۴ق.
- ابن هشام، عبدالملک، السیرة النبویة، تحقیق مصطفی السقا و ابراهیم الأبیاری و عبد الحفیظ شلبی، بیروت، دار المعرفة، بی‌تا.
- أخبار الدولة العباسیة و فیه أخبار العباس و ولده، تحقیق عبد العزیز الدوری و عبد الجبار المطلبی، بیروت، دار الطلیعة، ۱۳۹۱ق.
- بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۷ق.
- جعفریان، رسول، آثار اسلامی مکه و مدینه، تهران، نشر مشعر، چاپ نهم، ۱۳۸۷ش.
- حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، بیروت، دار صادر، چاپ سوم، ۱۹۹۵م.
- ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الإسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام، بیروت، دار الکتاب العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۹ق.
- زرگری نژاد، غلامحسین، تاریخ صدر اسلام (عصر نبوت)، تهران، انتشارات سمت، چاپ سوم، ۱۳۸۴ش.
- سبحانی، جعفر، فروغ ابدیت، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۵ش.
- شهیدی، سیدجعفر، تاریخ تحلیلی اسلام، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، ۱۳۹۰ش.
- شوشتری، محمدتقی، بهج الصباغه فی شرح نهج البلاغه، تهران، مؤسسه انتشارات امیرکبیر، چاپ اول، ۱۳۷۶ش.
- طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری (زندگانی چهارده معصوم علیهم السلام)، ترجمه عزیز الله عطاردی، تهران، انتشارات اسلامیة، چاپ اوّل، ۱۳۹۰ق.
- طریحی، فخرالدین بن محمد، مجمع البحرین، تهران، انتشارات کتابفروشی مرتضوی، چاپ سوم، ۱۳۷۵ش.
- قائدان، اصغر، تاریخ و آثار اسلامی مکه و مدینه، تهران، نشر مشعر، چاپ چهارم، ۱۳۸۱ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دار الکتب الإسلامیة، ۱۳۶۵ش.
- مقریزی، احمد بن علی، إمتاع الأسماع بما للنبي من الأحوال و الأموال و الحفدة و المتاع، تحقیق محمد عبدالحمید نمیسی، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۲۰ق.
- یعقوبی، احمدبن اسحاق، تاریخ یعقوبی، نشر دار صادر. بی تا.
پیوند به بیرون
