شفابخشی قرآن
شفابخشیِ قرآن به معنای تأثیر آیات قرآن در بهبود بیماریهای اعتقادی، اخلاقی و جسمی است و از ویژگیهای فرامادی قرآن بهشمار میرود. مفسران، آلودگیهای معنوی مانند کفر، نفاق و حسادت را مصداق «بیماریِ دل» دانستهاند که با هدایت قرآن قابل اصلاح هستند. برخی سورهها و آیات، از جمله فاتحه، ناس، فلق و آیةالکرسی، در روایات برای درمان بیماریها توصیه شدهاند.
این اثرگذاری به اراده و قدرت الهی نسبت داده شده و فراتر از اسباب طبیعی دانسته میشود. با این حال، در سنت پیامبر و اهلبیت، قرآن در کنار دارو و طبیب به کار رفته است. همچنین تجربههایی از مؤمنان، گزارشهایی از برخی عالمان شیعه و یافتههای مطالعات روانشناسی به تأثیر قرآن در درمان بیماریها اشاره کردهاند، مشروط بر یقین به تأثیر، اخلاص در قرائت و عمل به آموزههای قرآن.
مفهومشناسی و جایگاه
شفابخشیِ قرآن بهمعنای درمان یا بهبود بیماری از طریق آیات قرآن است[۱] و از ویژگیهای فرامادی قرآن بهشمار میرود.[۲] از نظر مفسران، همه آیات قرآن خاصیت شفابخشی دارند[۳] و آیه ۸۲ سوره اسراء را ازجمله آیاتی میدانند که به این ویژگی اشاره کرده است.[۴] به گفته برخی محققان، واژه شِفا و مشتقات آن در شش آیه از قرآن[۵] بهکار رفته که با عنوان آیات شفا شناخته میشوند.[۶]
بر اساس برخی روایات،[۷] قرآن میتواند در درمان بیماریهای اعتقادی، اخلاقی و حتی جسمی مؤثر باشد؛[۸] البته تأثیر شفابخشی قرآن را مشروط به عملکردن به آموزههای آن میدانند.[۹] آیتالله خامنهای قرآن را درمانی برای دردهای جوامع بشری، همچون جنگها، ظلمها و بیعدالتیها میداند.[۱۰]
نسبت شفابخشی قرآن با اراده الهی
شفابخشی قرآن به اراده و قدرت خدا نسبت داده میشود؛ یعنی خدا میتواند فراتر از اسباب طبیعی، شفای بیماران را رقم بزند. چنانکه در قرآن از شفای بیماران و زندهکردن مردگان توسط حضرت عیسی(ع) به اذن الهی[۱۱] یاد شده است.[۱۲] با این حال، در تحلیل روایاتِ خواص سورهها و شفابخشی قرآن، دیدگاههای مختلفی مطرح شده است؛[۱۳] گروهی، قرآندرمانی را همانند دارویی میدانند که برای همگان مؤثر است. برخی، شفا را از باب لطف الهی و نوعی کرامت تلقی میکنند. بعضی نیز معتقدند، خواندن برخی سورهها صرفا زمینه اثر شفابخشی را فراهم میکند نه اینکه علت مستقیم بهبودی باشد.[۱۴] به گفته برخی پژوهشگران، در سیره پیامبر و اهلبیت، قرآن در کنار دارو و طبیب به کار رفته، اما نباید آن را در سطح یک داروی معمولی تقلیل داد، بلکه خواص آن در کنار اسباب طبیعی تفسیر میشود.[۱۵]
تأثیر قرآن بر درمان بیماریهای روحی و روانی
قرآن همه بیماریهای اعتقادی و اخلاقی انسان را درمان میکند؛ جهل را که بدترین بیماری درونی است با علم درمان میکند، شک را با یقین، اندوه و غم را با آرامش، ترس و هراس را با طمأنینه و امید، و اضطراب و نگرانی از آینده را با عزم و ثبات برطرف میسازد.
جوادی آملی، تفسیر موضوعی قرآن کریم، ۱۳۸۱ش، ص۲۳۶.
قرآن، شفابخش بیماریهای روحی دانسته شده است.[۱۶] آیتالله مکارم شیرازی مفسر شیعه، در تفسیر آیه ۶۷ سوره یونس،[۱۷] منظور از بیماریِ دل را آلودگیهای معنوی و روحانی میداند.[۱۸] این دسته از بیماریها در حوزه باورها (مانند کفر و شرک)، و اخلاق و رفتار (همچون حسادت، بخل و کینه) تعریف شدهاند.[۱۹] به اعتقاد فخر رازی از مفسران اهلسنت، قرآن با تبیین حقایق عالم هستی و معرفی حقیقت انسان، مبدأ و معاد، باورهای نادرست را اصلاح میکند و با بیان رذایل اخلاقی، زمینه درمان آنها و هدایت انسان به سوی فضایل را فراهم میسازد.[۲۰]
بر پایه روایتی از امام علی(ع)،[۲۱] کفر، نفاق و گمراهی از مهمترین بیماریهای روحی انسان بهشمار میرود و قرآن بهعنوان شفای آنها معرفی شده است.[۲۲] علی نصیری بنیانگذار مؤسسه معارف وحی و خرد، با استناد به آیه ۵۷ سوره یونس و ۸۲ سوره اسراء بر این باور است که قرآن ظرفیتِ شفابخشی برای همه انسانها در بیماریهای اعتقادی و برای مؤمنان در بیماریهای اخلاقی دارد.[۲۳]
تأثیر قرآن بر کاهش اضطراب
به گفته برخی پژوهشگران، مطالعات روانشناسی نشان میدهد که قرائت و فهم قرآن در کاهش اضطراب و افسردگی مؤثر است.[۲۴] مطالعات انجامشده بر گروههای مختلف مانند زنان باردار و بیماران نیز نشان میدهد شنیدن صوت قرآن به بهبود وضعیت روانی و جسمی کمک میکند.[۲۵] همچنین استمرار ششماهه قرائتِ روزانه قرآن با کاهش محسوس اضطراب در جوانان همراه بوده است.[۲۶]
تأثیر قرآن بر درمان بیماریهای جسمی
بر اساس نظر برخی مفسران، قرآن میتواند در درمان برخی بیماریهای جسمی مؤثر باشد.[۲۷] قرائت، تبرک و عمل به آن از عوامل مرتبط با این اثر شمرده شدهاند.[۲۸] همچنین برخی پژوهشگران، با اشاره به آموزههای قرآن درباره بهداشت در موضوعاتی مانند تغذیه،[۲۹] بهداشت جنسی،[۳۰] روزهداری[۳۱] و مصرف عسل[۳۲] معتقدند قرآن میتوانند در قالب احکام پیشگیرانه، در سلامت و بهبود بیماریها نقش داشته باشد.[۳۳]
روایات شفابخشی قرآن
روایات بسیاری درباره خواص آیات و سورههای قرآن نقل شده است؛[۳۴] بر پایه این روایات، برخی سورهها برای درمان بعضی بیماریها توصیه شدهاند.[۳۵] از جمله:
- سوره فاتحه: برای درمان همه بیماریها،[۳۶]
- سورههای ناس و فلق: برای رفع دردهای شدید،[۳۷]
- آیة الکرسی: برای دفع آفات و پیشگیری از فلجشدن،[۳۸] در حدیثی نیز نقل شده که امام علی(ع) خواندن آیةالکرسی را برای درمان بیماری چشم، توصیه کرده است.[۳۹]
- آیه «وَ إِنْ یکاد...»:[۴۰] برای دفع چشمزخم.[۴۱]
البته این تأثیرات را مشروط به باور به شفابخشی قرآن دانستهاند.[۴۲] برخی عالمان همچون سید ابوالقاسم خویی، در سند اینگونه احادیث تردید کرده و برخی از آنها را ساخته راویان میداند.[۴۳]
تجربههای شفابخشی قرآن
تجربهها و گزارشها نشان میدهد که برخی آیات و سورههای قرآن در درمان بیماریهای جسمی مؤثر بودهاند.[۴۴] آیتالله جوادی آملی، شفابخشی قرآن نسبت به بیماریهای جسمی را تجربهشده میداند.[۴۵] ملاصالح مازندرانی از علمای قرن ۱۱ق، معتقد است هر آیهای از قرآن -بهویژه اگر با اخلاص و یقین خوانده شود- میتواند شفابخش باشد و سوره حمد برای درمان انواع بیماریها تجربه شده است، بهخصوص با قرائت هفتاد مرتبه.[۴۶] محمدتقی مجلسی نیز، از شفای بیش از هزار بیمار -که خود شاهد آن بوده- با قرائت سوره حمد یاد میکند.[۴۷]
آثار مرتبط
برخی آثار درباره شفابخشی قرآن عبارتاند از:
- بیماریهای اخلاقی و شفابخشی قرآنی، نوشته ناصر رفیعی محمدی؛ منتشرشده توسط انتشارات مرکز بینالمللی ترجمه و نشر المصطفی(ص) در سال ۱۴۰۱ش .[۴۸]
- بیماریهای اخلاقی و درمانهای قرآنی، تألیف محمود اکبری؛ انتشارات فتیان، سال ۱۳۹۰ش، در یک جلد.[۴۹]
- درمان با قرآن، به قلم محمدرضا کریمی بختیاری؛ بررسی تأثیر قرآن، دعا و نیایش در شفای بیماریهای روحی و جسمی.[۵۰]
- شفا و درمان با قرآن، نوشته مجتبی رضایی؛ ارائه دستوراتی از قرآن برای نجات از بیماریها به همراه داستانهایی در این زمینه.[۵۱]
- خواص آیات قرآن کریم، تألیف محمدتقی آقانجفی، منتشرشده در سال ۱۳۸۵ش توسط نشر فراهانی.[۵۲]
پانویس
- ↑ فراهیدی، کتاب العین، واژه «شفی».
- ↑ نصیری، تفسیر موضوعی قرآن کریم، ۱۳۹۸ش. ص۵۵.
- ↑ فخررازی، التفسیرالکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۲۱، ص۳۹۰؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۳، ص۱۸۴.
- ↑ برای نمونه رجوع کنید به هاشمی رفسنجانی و محققان، فرهنگ قرآن، ۱۳۸۳ش، ج۱۷، ص۳۰۲؛ رضایی اصفهانی و جمعی از پژوهشگران، تفسیر قرآن مهر، ۱۳۸۷ش، ج۱۲، ص۱۴۳؛ محمدی، «نگاهی به شفابخشی قرآن کریم»، ص۱۹۵.
- ↑ سوره اسراء، آیه، ۸۲؛ سوره یونس، آیه ۵۷؛ سوره فصلت، آیه ۴۴، سوره توبه، آیه ۱۴؛ سوره نحل، آیه ۶۹؛ سوره شعراء، آیه ۸۰.
- ↑ محسنی، «قرآن و شفابخشی بیماریهای روحی و جسمی»، ص۵۹.
- ↑ برای نمونه رجوع کنید به امام عسکری(ع)، التفسیر المنسوب الی الامام العسکری، ۱۴۰۹ق، ص۱۴؛ نهج البلاغه، تصحیح صبحی صالح، خطبۀ ۱۷۶، ص۲۵۲.
- ↑ سعدی، پرسمان قرائت قرآن، ۱۳۸۶ش، ج۳۲، ص۳۳؛ فرقانی و حیدری، آشنایی با تفسیر و روشهای تفسیری، مرکز تحقیقات اسلامی، ص۲۰.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، دار الکتاب الاسلامی، ۱۳۷۴ش، ج۱۲، ص۲۴۲.
- ↑ «بیانات در دیدار شرکتکنندگان در مسابقات بینالمللی قرآن»، پایگاه اطلاعرسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیتاللهالعظمی سیدعلی خامنهای.
- ↑ سورهٔ مائده، آیهٔ ۱۱۰؛ سوره آلعمران، آیه ۴۹.
- ↑ محسنی، «قرآن و شفابخشی بیماریهای روحی و جسمی»، ص۵۹.
- ↑ علایی و رضایی، «درمان اعجازآمیز قرآن»، ص۸۳-۸۵.
- ↑ علایی و رضایی، «درمان اعجازآمیز قرآن»، ص۸۴-۸۵.
- ↑ علایی و رضایی، «درمان اعجازآمیز قرآن»، ص۸۴-۸۵.
- ↑ جوادی آملی، تفسیر موضوعی قرآن کریم، ۱۳۸۱ش، ص۲۳۶؛ محسنی، «قرآن و شفابخشی بیماریهای روحی و جسمی»، ص۵۷.
- ↑ سوره یونس، آیه ۵۷.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، دار الکتاب الاسلامی، ۱۳۷۴ش، ج۸، ص۳۱۸.
- ↑ محسنی، «قرآن و شفابخشی بیماریهای روحی و جسمی»، ص۵۷؛ نصیری، تفسیر موضوعی قرآن کریم، ۱۳۹۸ش. ص۵۶.
- ↑ فخررازی، التفسیرالکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۲۱، ص۳۸۹-۳۹۰.
- ↑ نهج البلاغه، تصحیح صبحی صالح، خطبۀ ۱۷۶، ص۲۵۲؛ دیلمی، أعلام الدین فی صفات المؤمنین، ۱۴۰۸ق، ص۱۰۵.
- ↑ نصیری، تفسیر موضوعی قرآن کریم، ۱۳۹۸ش. ص۵۷.
- ↑ نصیری، تفسیر موضوعی قرآن کریم، ۱۳۹۸ش. ص۵۶.
- ↑ جمعی از نویسندگان، مجمومه مقالات اولین همایش نقش دین در بهداشت روان، ۱۳۸۲ش، ص۸۸.
- ↑ محسنزاده و حسینی، «تأثیر قرآن در درمان بیماریها، مروری بار مطالعاات»، ص۲۵.
- ↑ جمعی از نویسندگان، مجمومه مقالات اولین همایش نقش دین در بهداشت روان، ۱۳۸۲ش، ص۷۹.
- ↑ برای نمونه رجوع کنید به شیخ طوسی، التبیان، دار احیاء التراث العربی، ج۶، ص۵۱۳؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۶، ص۶۷۳؛ ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۴۰۸ق، ج۱۲، ص۲۷۷؛ فیض کاشانی، تفسیر الصافی، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۲۱۳.
- ↑ محمدی، «نگاهی به شفابخشی قرآن کریم»، ص۱۹۶؛ محسنی، «قرآن و شفابخشی بیماریهای روحی و جسمی»، ص۶۱.
- ↑ سوره اعراف، آیه ۳۱ و سوره انعام، آیه ۱۴۵.
- ↑ سوره بقره، آیه ۲۲۲ و سوره اسراء، آیه ۳۲.
- ↑ سوره احزاب، آیه ۳۵.
- ↑ سوره نحل، آیه ۶۸-۶۹.
- ↑ علایی و رضایی، «مبانی بهداشت و سلامت در قرآن»، ص۱۳۸.
- ↑ برای نمونه رجوع کنید به ابنحیون، دعائم الإسلام ، ۱۳۸۵ق، ج۲، ص۱۴۶، ابنشعبه حرانی، تحف العقول، ۱۴۰۴ق، ص۱۰۶؛ شیخ صدوق، الخصال، ۱۳۶۲ش، ج۲، ص۶۱۶؛ قطب الدین راوندی، الدعوات، ۱۴۰۷ق، ص۱۸۸.
- ↑ نصیری، تفسیر موضوعی قرآن کریم، ۱۳۹۸ش. ص۵۷.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۶۲۳، حدیث ۱۵؛ شیخ طوسی، الامالی، ۱۴۱۴ق، ص۲۸۴، حدیث ۵۵۳.
- ↑ بحرانی، البرهان، ۱۴۱۶ق، ج۵، ص۸۱۲۰؛ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۸، ص۷۱.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۶۲۱، حدیث ۸؛ شیخ صدوق، ثواب الاعمال، ۱۴۰۶ق، ص۱۰۵.
- ↑ ابنشعبه حرانی، تحف العقول، ۱۴۰۴ق، ص۱۰۶؛ شیخ صدوق، الخصال، ۱۳۶۲ش، ج۲، ص۶۱۶.
- ↑ شعیری، جامع الاخبار، مطبعة حیدریة، ص۱۵۷؛ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۲، ص۱۳۲.
- ↑ نصیری، تفسیر موضوعی قرآن کریم، ۱۳۹۸ش. ص۵۷؛ محسنی، «قرآن و شفابخشی بیماریهای روحی و جسمی»، ص۶۲.
- ↑ محمدی، «نگاهی به شفابخشی قرآن کریم»، ص۱۹۶.
- ↑ خویی، البیان، ۱۴۱۸ق، ص۲۸-۲۹.
- ↑ محسنی، «قرآن و شفابخشی بیماریهای روحی و جسمی»، ص۶۳.
- ↑ جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ۱۳۸۱ش، .ج۱، ص۲۶۳.
- ↑ مازندرانی، الکافی، الاصول و الروضة، ۱۳۸۲ق.
- ↑ مجلسی اول، روضة المتقین، ۱۴۰۶ق، ج۱۳، ص۱۳۷.
- ↑ بیماریهای اخلاقی و شفابخشی قرآنی، وبگاه کتابخانهٔ قائمیه.
- ↑ بیماریهای اخلاقی و درمانهای قرآنی، کتابخانه دیجیتالی نور.
- ↑ «درمان با قرآن»، پایگاه اطلاعرسانی کتابخانههای ایران.
- ↑ «شفا و درمان با قرآن»، پایگاه اطلاعرسانی کتابخانههای ایران.
- ↑ «خواص آیات قرآن کریم به همراه ملحقات»، پایگاه اطلاعرسانی کتابخانههای ایران.
منابع
- ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیرالقرآن، تحقیق: دکتر یاحقی، محمد جعفر، دکتر ناصح، محمد مهدی، مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، ۱۴۰۸ق.
- ابنحیون، نعمان بن محمد مغربی، دعائم الإسلام و ذکر الحلال و الحرام و القضایا و الأحکام، محقق و مصحح: فیضی، آصف، قم، مؤسسة آل البیت(ع)، چاپ دوم، ۱۳۸۵ق.
- ابنشعبه حرانی، حسن بن علی، تحف العقول عن آل الرسول(ع)، محقق و مصحح: غفاری، علی اکبر، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق.
- امام عسکری(ع)، حسن بن علی، التفسیر المنسوب الی الامام العسکری، مدرسه امام مهدی، قم، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.
- بحرانی، سید هاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، تهران، بنیاد بعثت، چاپ اول، ۱۴۱۶ق.
- «بیانات در دیدار شرکتکنندگان در مسابقات بینالمللی قرآن»، پایگاه اطلاعرسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیتاللهالعظمی سیدعلی خامنهای، تاریخ درج: ۳ اسفند ۱۴۰۲ش، تاریخ بازدید: ۲۵ آبان ۱۴۰۴ش.
- «بیماریهای اخلاقی و شفابخشی قرآنی»، وبگاه کتابخانهٔ قائمیه، تاریخ بازدید: ۲۴ آبان ۱۴۰۴ش.
- «بیماریهای اخلاقی و درمانهای قرآنی»، کتابخانه دیجیتالی نور، تاریخ بازدید: ۲۴ آبان ۱۴۰۴ش.
- جمعی از نویسندگان، مجمومه مقالات اولین همایش نقش دین در بهداشت روان، تهران، نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها، چاپ اول، ۱۳۸۲ش.
- جوادی آملی، عبدالله، تفسیر تسنیم، تنظیم و ویرایش: رزقی، روحالله جمالی، احمد، قم، مرکز نشر اسراء، چاپ سوم، ۱۳۸۱ش.
- جوادی آملی، عبدالله، تفسیر موضوعی قرآن کریم (قرآن در قرآن)، تنظیم و ویرایش: غلامعلی امین دین، قم: مرکز نشر اسراء، چاپ سوم، ۱۳۸۱ش.
- «خواص آیات قرآن کریم به همراه ملحقات»، پایگاه اطلاعرسانی کتابخانههای ایران، تاریخ بازدید: ۲۴ آبان ۱۴۰۴ش.
- خویی، سید ابوالقاسم، البیان فی تفسیر القرآن، قم، مؤسسة احیاء آثار الامام الخوئی، ۱۴۱۸ق.
- «درمان با قرآن»، پایگاه اطلاعرسانی کتابخانههای ایران، تاریخ بازدید: ۲۴ آبان ۱۴۰۴ش.
- دیلمی، حسن بن محمد، أعلام الدین فی صفات المؤمنین، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، چاپ اول، ۱۴۰۸ق.
- رضایی اصفهانی، محمدعلی، و جمعی از پژوهشگران، تفسیر قرآن مهر، قم، پژوهشهای تفسیر و علوم قرآن، چاپ اول، ۱۳۸۷ش.
- سعدی، محمدجواد، پرسمان قرائت قرآن، قم، موسسه بوستان کتاب، چاپ چهارم، ۱۳۸۶ش.
- سید رضی، محمد بن حسین، نهج البلاغة، محقق: صبحی صالح، قم، هجرت، چاپ اول، ۱۴۱۴ق.
- شعیری، محمد بن محمد، جامع الاخبار، نجف، مطبعة حیدریة، چاپ اول، بیتا.
- شیخ صدوق (ابن بابویه)، محمد بن علی، ثواب الاعمال و عقاب الأعمال، دار الشریف الرضی للنشر، قم، چاپ دوم، ۱۴۰۶ق.
- شیخ صدوق (ابنبابویه)، محمد بن علی، الخصال، محقق و مصحح: غفاری، علی اکبر، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۲ش.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، با مقدمه: شیخ آقابزرگ تهرانی، تحقیق: قصیرعاملی، احمد، دار احیاء التراث العربی، بیروت، بیتا.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، الامالی، قم، دار الثقافة، چاپ اول، ۱۴۱۴ق.
- طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیرالقرآن، بیروت، موسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۰ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تصحیح: یزدی طباطبایی، فضلالله و رسولی محلاتی، هاشم، تهران، ناصرخسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.
- علایی حسینعلی، و رضایی، حسنرضا، «درمان اعجازآمیز قرآن»، در دو فصلنامهٔ قرآن و علم، سال هفتم، شمارهٔ ۹، پژوهشهای تفسیر و علوم قرآن، قم، پاییز و زمستان ۱۳۹۰ش.
- علایی حسینعلی، و رضایی، حسنرضا، «مبانی بهداشت و سلامت در قرآن»، در دو فصلنامهٔ قرآن و علم، سال هفتم، شمارهٔ ۱۲، پژوهشهای تفسیر و علوم قرآن، قم، بهار و تابستان ۱۳۹۲ش.
- فخر رازی، محمدبن عمر، التفسیرالکبیر، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۲۰ق.
- فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، تصحیح: مهدی مخزومی و ابراهیم سامرائی، قم، نشر هجرت، چاپ دوم. ۱۴۱۰ق.
- فرقانی، قدرتالله، و حیدری، احمد، آشنایی با تفسیر و روشهای تفسیری، قم، مرکز تحقیقات اسلامی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، چاپ اول، بیتا.
- فیض کاشانی، ملامحسن، تفسیر الصافی، تحقیق: اعلمی، حسین، انتشارات الصدر، تهران، چاپ دوم، ۱۴۱۵ق.
- قطب الدین راوندی، سعید بن هبة الله، الدعوات (سلوة الحزین)، قم، انتشارات مدرسه امام مهدی(عج)، چاپ اول، ۱۴۰۷ق.
- «شفا و درمان با قرآن»، پایگاه اطلاعرسانی کتابخانههای ایران، تاریخ بازدید: ۲۴ آبان ۱۴۰۴ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، محقق و مصحح: غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- مازندرانی، محمدصالح، الکافی، الاصول و الروضة، تهران، المکتبة الإسامیة، چاپ اول، ۱۳۸۲ق.
- مجلسی اول، محمدتقی، روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، محقق و مصحح: موسوی کرمانی، سید حسین، اشتهاردی، علیپناه، طباطبائی، سید فضل الله، قم، مؤسسه فرهنگی اسلامی کوشانپور، چاپ دوم، ۱۴۰۶ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
- محسنی، محمدسالم، «قرآن و شفابخشی بیماریهای روحی و جسمی»، فصلنامه علمی پژوهشی قرآن و طب، دوره دهم، شمارهٔ ۱، بهار ۱۴۰۴ش.
- محسنزاده، فریده، و حسینی منیرالسادات، «تأثیر قرآن در درمان بیماریها: مروری بر مطالعات»، نشریه اسلام و سلامت، دوره سوم، شماره ۱، بهار ۱۳۹۵ش.
- محمدی، محمدعلی، «نگاهی به شفابخشی قرآن کریم»، فصلنامه علمی-تخصصی رهتوشه، شمارهٔ ۹، بهار ۱۴۰۱ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، چاپ اول، تهران، دار الکتاب الاسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.
- نصیری، علی، تفسیر موضوعی قرآن کریم، تهران، انتشارات معارف، ۱۳۹۸ش. ص۵۵ - ۵۷،
- هاشمی رفسنجانی، اکبر، و محققان مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، قم، بوستان کتاب، چاپ دوم، ۱۳۸۳ش.