تفأل به قرآن
تَفَأُّل به قرآن بهمعنای فال گرفتن با قرآن است. طبق روایتی از رسول اکرم(ص)، روش تفأل به قرآن به این صورت است که شخص، سه مرتبه سوره توحید بخواند، سه مرتبه صلوات بفرستد و پس از خواندن دعایی، قرآن را بگشاید و از سطر اولِ صفحۀ اول، فال خود را بگیرد. در تفاوت بین استخاره و تفأل، علما تفأل را پیشگویی درباره امور آینده دانستهاند، در حالی که استخاره را سپردنِ کار به خدا و مشورت با او درباره انجام یا ترکِ یک عمل میدانند.
مکارم شیرازی، از مراجع تقلید، تنها استخاره با قرآن را مشروع میداند و معتقد است فال گرفتن با قرآن اعتباری ندارد و در برخی موارد از نظر شرعی اشکال دارد. برخی نیز با استناد به روایتی از امام صادق(ع)، تفأل به قرآن را حرام دانستهاند.
علما برای حلِّ تعارض بین این روایت و ادلۀ جواز استخاره، اشکال سندی روایت، حمل روایت بر کراهت و بیان تفاوت تفأل با استخاره را مطرح کردهاند.
مفهوم تفأل
تَفَأُل به قرآن بهمعنای فال گرفتن با قرآن است.[۱] اصل تفأل، بهمعنای فال خوبزدن و پیشبینی خوشبینانه در مقابل تَطَیُّر بهمعنای فال بدزدن است.[۲]
تفأل در روایات امری بهحق و درست دانسته شده[۳] محبوبِ پیامبر اکرم(ص) بوده[۴] و معصومین(ع) ما را به آن سفارش کردهاند.[۵]
تفاوت تفأل به قرآن با استخاره با قرآن
در بیان برخی علما تفأل به قرآن به همان معنای استخاره با قرآن دانسته شده،[۶] اما برخی نیز تفاوتهایی بین آن دو بیان کردهاند؛ ازجمله اینکه فیض کاشانی در الوافی تفأل به قرآن را پیشگویی در مورد امور آینده مثل شفای بیمار، مرگ، پیدا شدن یا نشدن گمشده و امور غیبی با توجه به آیات قرآن دانسته است، برخلاف استخاره با قرآن که سپردن کار به خدا، مشورت با او از طریق آیات قرآن و طلبِ شناخت راه صحیح، در کاری است که میخواهد انجام دهد و یا ترک نماید.[۷]
روش تفأل به قرآن
سید بن طاووس روایتی از پیامبر اسلام(ص) نقل کرده که با اینکه در مورد روش تفأل به قرآن است و برخی از علما نیز آن را برای تفأل به قرآن مطرح کردهاند،[۸] اما برخی دیگر از علما همین روایت را برای بیان روش استخاره آوردهاند.[۹] در این روایت آمده است هنگامی که خواستی با قرآن تفأل بزنی، سه مرتبه سوره اخلاص را قرائت کن و سه مرتبه صلوات بفرست و سپس این دعا را بخوان: «اللَّهُمَّ إِنِّی تَفَأَّلْتُ بِکِتَابِکَ وَ تَوَکَّلْتُ عَلَيْکَ فَأَرِنِی مِنْ کِتَابِکَ مَا هُوَ الْمَکْتُومُ مِنْ سِرِّکَ الْمَکْنُونِ فِی غَیْبِک» «خدايا به کتاب تو تفأل میزنم، و بر تو توکل میکنم و از کتابت آنچه را از اسرارت که پنهان است و در نهانِ غيبِ تو، پوشيده شده به من بنمايان.» و قرآن (مصحفِ کامل) را بگشا، از سطر اول صفحه اول تفأل را بگیر.[۱۰]
حکم تفأل
مکارم شیرازی از مراجع تقلید تأکید دارد که با قرآن تنها میتوان استخاره گرفت و فال گرفتن با قرآن اعتباری ندارد و حتی در بعضی موارد از نظر شرعی اشکال هم دارد.[۱۱]
ملا صالح مازندرانی تفأل به قرآن و استخاره را امری متداول بین علما و متدینین میداند،[۱۲] اما با این حال از یکی از علمای معاصرِ خود نقل کرده که تفأل به قرآن با استناد به روایتی، حرام است.[۱۳] این روایت را شیخ کلینی در کتاب کافی از امام صادق(ع) نقل کرده که در آن از تفأل به قرآن نهی شده است. در این روایت آمده است «لَا تَتَفَأَّلْ بِالْقُرْآنِ؛ به قرآن تفأل مزن»[۱۴]
در حلّ تعارض این روایت با ادلۀ استخاره، چند پاسخ مطرح شده است:
- ضعف سند روایت: علامه مجلسی معتقد است که این روایت مرسله و ضعیف است و قابلیت استناد ندارد.[۱۵]
- حمل روایت بر کراهت: ملا صالح مازندرانی در شرح کافی بر این باور است که با توجه به ادلۀ جواز استخاره و تفأل و همچنین عملِ علما و متدینان و تصریح به جواز آن توسط برخی از بزرگان، نهی در این روایت را باید حمل بر کراهت کرد تا جمع بین روایات شود.[۱۶]
- تفاوت تفأل با استخاره: علامه مجلسی در توضیح روایت، دو احتمال مطرح کرده است؛ احتمال اول را به نقل از بزرگان این میداند که این روایت، فال گشودن با قرآن را برای آگاهی از آینده ممنوع کرده است؛ احتمال دوم که به نظر مجلسی قویتری است، این است که این روایت از تفأل و تطیر با قرآن نهی کرده است تا اگر انسان نتیجهی مثبتی از این تفأل ندید، بدبینی نسبت به قرآن برایش ایجاد نشود.[۱۷]
پانویس
- ↑ طریقهدار، کندوکاوی درباره استخاره، ۱۳۷۷ش، ص۱۱۷.
- ↑ طریقهدار، کندوکاوی درباره استخاره، ۱۳۷۷ش، ص۱۱۷.
- ↑ نهجالبلاغه، حکمت ۴۰۰.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۱۰ق، ج۹۲، ص۲_۳.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۱۰ق، ج۲۰، ص۳۳۳.
- ↑ مازندرانی، شرح الکافی، ۱۳۸۲ق، ج۱۱، ص۶۳.
- ↑ فیض کاشانی، الوافی، ۱۴۰۶ق، ج۹، ص۱۴۱۷_۱۴۱۸.
- ↑ قمی، مفاتیح الجنان، ۱۳۸۴ش، ص۹۸۱_۹۸۲.
- ↑ شهید اول، رسائل الشهید الاول، ص۲۷۵؛ منتظری، رسالۀ استفتاءات، ج۲، ص۹۷.
- ↑ سید بن طاووس، فتح الابواب، ۱۴۰۹ق، ص۱۵۶.
- ↑ «حکم تفأل به قرآن»، پایگاه اطلاعرسانی دفتر آیتالله العظمی مکارم شیرازی.
- ↑ مازندرانی، شرح الکافی، ۱۳۸۲ق، ج۱۱، ص۶۳.
- ↑ مازندرانی، شرح الکافی، ۱۳۸۲ق، ج۱۱، ص۶۳.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۶۲۹.
- ↑ علامه مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۱۰ق، ج۸۸، ص۲۴۴.
- ↑ مازندرانی، شرح الکافی، ۱۳۸۲ق، ج۱۱، ص۶۳.
- ↑ علامه مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۱۰ق، ج۸۸، ص۲۴۴.
منابع
- «حکم تفأل به قرآن»، پایگاه اطلاعرسانی دفتر آیتالله العظمی مکارم شیرازی، تاریخ بازدید: ۲۳ اردیبهشت ۱۴۰۴ش.
- سید بن طاووس، فتح الابواب بین ذوی الالباب و بین رب الارباب، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، ۱۴۰۹ق.
- شهید اول، محمد بن مکی، رسائل الشهید الاول، بینا، بیجا، بیتا (نرم افزار فقه اهل بیت(ع) ۲)
- طریقهدار، ابوالفضل، کندوکاوی درباره استخاره و تفأل، قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۷ش.
- علامه مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، مؤسسة الطبع و النشر، ۱۴۱۰ق.
- فیض کاشانی، الوافی، اصفهان، کتابخانه امام امیر المؤمنین علی (ع)، ۱۴۰۶ق.
- قمی، شیخ عباس، مفاتیح الجنان، قم، انتشارات امیران، ۱۳۸۴ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۴۰۷ق.
- مازندرانی، ملاصالح، شرح الکافی، تهران، المکتبة الاسلامیه، ۱۳۸۲ق.
- منتظری، حسینعلی، رسالۀ استفتاءات، بینا، بیجا، بیتا (نرم افزار فقه اهل بیت(ع) ۲)
- نهجالبلاغه، تصحیح صبحی صالح، بیروت، دارالکتاب اللبنانی، بیتا.