تفسیر نور از تفسیرهای قرآن کریم اثر محسن قرائتی به زبان فارسی و در قالبی ساده و امروزین است. این تفسیر شامل کل قرآن بوده و در دو چاپ ۱۰ و ۱۲ جلدی منتشر شده است. تفسیر نور در سال ۱۳۷۶ به عنوان کتاب سال جمهوری اسلامی ایران برگزیده شد.
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | محسن قرائتی |
| موضوع | تفسیر قرآن |
| سبک | اجتماعی و تربیتی |
| زبان | فارسی |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | مؤسسه در راه حق • وزارت فرهنگ و ارشاد |
| تاریخ نشر | ۱۳۷۴ش |
به‌گفته مؤلف، هدف از تدوین این تفسیر این بوده تا درسهایی از قرآن را به صورت تابلو و پیام درآورد. بیشتر پیام‌ها و درس‌ها از متون تفاسیر معتبر شیعه و سنی استفاده گردیده و مؤلف نیز نکات جدیدی بر آنها افزوده است. در این تفسیر از اصطلاحات فنی پرهیز شده و مطالب تفسیری در قالب نکاتی مختصر ارائه گردیده است.
مؤلف
محسن قرائتی از روحانیون مشهور است که در سال ۱۳۲۴ش در کاشان متولد شد. او رئیس ستاد اقامه نماز است و برنامه درسهایی از قرآن، سال‌های طولانی از تلوزیون ایران پخش می‌گردد. روان‌گویی، مثال‌های جالب و لطیفه‌های ظریف او بر جذابیت آثار و برنامه‌های او افزوده است.
شیوه آماده‌سازی تفسیر
در ابتدا چند نفر از همکاران مؤلف نکات تفسیرهای منتخب (فی ظلال القرآن سید قطب، مَراغی، تفسیر کبیر فخر رازی، تفسیر قُرطُبی، مجمع البیان، نور الثقلین، صافی، المیزان، نمونه، کَشّاف، اطیب البیان و فرقان) را استخراج کرده و به صورت مکتوب در اختیار مؤلّف قرار می‌دادند. مؤلف ضمن مطالعۀ آنها، خود نیز به تحقیق و تتبّع پرداخته و با توجّه به نیازهای دینی جامعه، پیام‌های راهبردی قرآن را برای نسل امروز در قالب نکات و پیام‌های آیه، با نثری ساده و روان می‌نوشت و در برخی موارد برداشت‌های خود را با برخی بزرگان حوزه مورد بحث و تبادل نظر قرار می‌داد. نوشته‌های او پس از ارائه در برنامه آینه وحی رادیو، ویراستاری شده و قبل از چاپ، یک‌بار مورد بازبینی نهایی قرار گرفت.[۱]
شیوه ارائه تفسیر
| تفسیرهای مهم | |
|---|---|
| شیعی | تفسیر ابو الجارود • تفسیر قمی • کتاب التفسیر (عیاشی) • تفسیر التبیان • تفسیر مجمع البیان • تفسیر الصافی • تفسیر المیزان |
| سنی | تفسیر جامع البيان (طبری) • المحرر الوجیز (ابن عطیه) • تفسیر الجامع لأحكام القرآن (قرطبی) • تفسير القرآن العظيم (ابن كثير) • تفسیر جلالین (سیوطی) |
| گرایش‌های تفسیری | |
| تفسیر تطبیقی • تفسیر علمی • تفسیر عصری • تفسیر تاریخی • تفسیر فلسفی • تفسیر کلامی • تفسیر عرفانی • تفسیر ادبی • تفسیر فقهی | |
| روش‌های تفسیری | |
| تفسیر قرآن به قرآن • تفسیر روایی • تفسیر عقلی • تفسیر اجتهادی | |
| شیوه‌های نگارش تفسیر | |
| تفسیر ترتیبی • تفسیر موضوعی | |
| اصطلاحات علم تفسیر | |
| اسباب نزول • ناسخ و منسوخ • محکم و متشابه • اعجاز قرآن • جری و انطباق • مکی و مدنی | |
مطالب در قالب چهار بخش ارائه شده است:
الف: متن آیات با ترجمه
ابتدا متن یک یا چند آیۀ مرتبط با هم به‌همراه ترجمه آنها آورده شده است، این ترجمه زیر نظر مؤلّف و با استفاده از ترجمه‌های موجود (حداقل ۶ ترجمه) و به‌صورت گروهی نگارش یافته و گاهی برای گویایی و روانی آن، توضیحاتی در میان پرانتز آمده است.
ب: نکته‌ها
پس از ترجمه، نکاتی از آیات بیان شده که شامل این موارد است:
- بیان ریشه و ترجمۀ لغات مشکل آیه
- بیان شأن نزول‌هایی که در فهم محتوای آیه مهم هستند.
- بیان آیات مرتبط با آیه که در فهم موضوعی قرآن تأثیر دارند.
- بیان روایات مربوط به آیه، که در این بخش با توجّه به گستردگی روایات، تنها به ذکر نمونه‌هایی بسنده شده است.
- بیان برخی توضیحات برای روشن‌تر شدن مفهوم آیه
- طرح برخی پرسش‌ها و پاسخ‌گویی به آنها
ج: پیام‌ها
در بخش بعد، پیام‌های آیات، که مقصود اصلی مؤلّف از این تفسیر نیز همین بخش بوده است نگاشته شده‌اند. مستند برداشت‌های مؤلّف، چنانکه در پایان هر پیام آمده، یکی از امور زیر است:
- مفردات کلمات هر آیه
- عباراتی مرکب از چند کلمه
- رابطۀ ابتدا و انتهای آیه
- رابطۀ هر آیه با آیات قبل.[۲]
د: پاورقی‌ها
پاورقی‌هایی هم در هر بخش وجود دارد که شامل این موارد است: آدرس آیات و روایات و مطالب مربوط به آیه که در قالب نکته‌ها و پیام‌ها نمی‌گنجیده است.
نگاهی به محتوا
آغاز کتاب به مناسبت سوره حمد نکاتی درباره شروع کارها با نام خدا و بسم الله گفته شده مانند این که: «بسماللَّه» نشانگر رنگ و صِبغهى الهى و بیانگر جهتگیرى توحیدى و رمز توحید است. بسم الله رمز بقا و دوام و عشق به خدا و توکل بر او و رمز خروج از تکبر و اظهار عجز به درگاه الهی است.[۳] پایان بخش تفسیر نور دعایی از امام علی(ع) است که همواره هنگام ختم قرآن می‌خوانده است «اللّهُمّ اشرَحْ بالقرآنِ صَدرِي ، و استعمِلْ بالقرآنِ بَدَني ، و نَوِّرْ بالقرآنِ بَصَري ، و أطلِقْ بالقرآنِ لِساني ، و أعِنِّي علَيهِ ما أبقَيتَنِي ، فإنّهُ لا حَولَ و لا قُوّةَ إلاّ بكَ» «بار خدايا! سينه‌ام را با قرآن فراخ گردان و بدنم را با [احكام ]قرآن به كار گير و ديده‌ام را با قرآن روشنايى بخش و زبانم را با قرآن باز و گويا كن و تا زنده‌ام مرا براى عمل به قرآن يارى فرما، كه حركت و قدرتى جز به وسيله تو نيست.» [۴] سید مهدی روحانی از مفسران قرآن در تقریظی که بر چاپ اول کتاب نوشته بسیاری از پیام‌های آیات(نکات و برداشت‌های نویسنده) را ابتکاری دانسته است و او را صاحب ذوق و قریحه‌ای سرشار در تفسیر که لطائف کلام الهی را بخوبی درک می‌کند توصیف کرده است.[۵]
نسخه‌شناسی
تفسیر نور در ۱۲ جلد به قطع وزیری، از سال ۱۳۷۴ش توسط انتشارات مؤسسه در راه حق به چاپ رسید و سپس توسط مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن و در چاپخانه سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بارها به چاپ رسیده است. این کتاب بعدها با ویرایشی جدید در ۱۰ جلد منتشر شد.
در سال ۱۳۹۳ش این مجموعه به عربی بنام تفسیر النور ترجمه و توسط انتشارات دارالمؤرخ العربی در بیروت چاپ شد.[۶] [۷]
کتاب‌های مرتبط
تفسیر برخی از سوره‌ها مانند سوره نور و حجرات به صورت جداگانه نیز چاپ شده و به عنوان متن مسابقات قرآنی در سطحی گسترده منتشر شده‌اند.
مجموعهای از کتابها با عنوان «سیمای سیاست در قرآن»، «سیمای حقوق در قرآن»، «فرهنگ در قرآن»، «تبلیغ در قرآن»، «تفسیر موضوعی قرآن کریم؛ با رویکرد حقوقی (براساس تفسیر نور)»،[۸] «ساخت و ساز و بنایی در قرآن» از این تفسیر استخراج و منتشر شده‌اند.[۹]
تفسیر تک‌جلدی دیگری نیز به نام «تفسیر نور» از مصطفی خرم‌دل وجود دارد که تنها در نام با تفسیر مورد بحث مشترک است.[۱۰] نقدهایی نیز در رابطه با تفسیر نور ارائه شده است به عنوان نمونه نقدی بر ترجمه آیات قرآن در جلد اول تفسیر نور نوشته حجت‌الله فسنقری[۱۱] نقد و بررسی ترجمه و تفسیر نور نوشته سید عبدالوهاب طالقانی.[۱۲]
پانویس
- ↑ گفت‌وگو با: حجت‌الاسلام و المسلمین قرائتی، ۱۳۷۵ش.
- ↑ عقیقی بخشایشی، طبقات مفسران شیعه، ۱۳۸۷ش، ص۱۰۹۰.
- ↑ قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۷۵ش، ج۱، ص۱۵.
- ↑ قرائتی، تفسیر نور،۱۳۸۸ش، ج۱۰، ص۶۶.
- ↑ قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۷۵ش، ج۱، ص۸.
- ↑ ترجمه عربی تفسیر نور حجت‌الاسلام محسن قرائتی رونمایی شد، خبرگزاری فارس.
- ↑ https://noorlib.ir/book/view/82407/%D8%AA%D9%81%D8%B3%DB%8C%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D9%86%D9%88%D8%B1?viewType=pdf
- ↑ کتاب «تفسیر موضوعی قرآن کریم؛ با رویکرد حقوقی» منتشر شد، خبرگزاری ایکنا.
- ↑ ترجمه عربی تفسیر نور حجت‌الاسلام محسن قرائتی رونمایی شد، خبرگزاری فارس.
- ↑ تفسیر نور، کتابخانه دیجیتال نور.
- ↑ نقدی بر ترجمه آیات قرآن در جلد اول تفسیر نور، کتابخانه تبیان.
- ↑ نقد و بررسی تفسیر نور، وب‌گاه علم‌نت.
منابع
- مجلدات مختلف تفسیر نور و مقدمات آن.
- عقیقی بخشایشی، عبدالرحیم، طبقات مفسران شیعه، قم، نوید اسلام، ۱۳۸۷ش.
- فصلنامه بینات، مؤ سسه معارف اسلامی امام رضا(ع) شماره مسلسل ۹، سال سوم شماره ۱ بهار ۱۳۷۵ صفحه ۱۰۹.
- گفت‌وگو با حجت‌الاسلام و المسلمین قرائتی، مصاحبه‌کننده: پویا، حسن؛ مصاحبه‌شونده: قرائتی، محسن؛ بینات (موسسه معارف اسلامی امام رضا علیه‌السلام) بهار ۱۳۷۵ - شماره ۹.
- کتاب «تفسیر موضوعی قرآن کریم؛ با رویکرد حقوقی» منتشر شد، خبرگزاری ایکنا، تاریخ انتشار: ۱۸ آبان ۱۳۹۲ش.
- ترجمه عربی تفسیر نور حجت‌الاسلام محسن قرائتی رونمایی شد، تاریخ انتشار: خبرگزاری فارس، ۱۳۹۳-۲-۱۴.
- ترجمه عربی تفسیر نور حجت‌الاسلام محسن قرائتی رونمایی شد، خبرگزاری فارس.
- تفسیر نور، کتابخانه دیجیتال نور.
- نقدی بر ترجمه آیات قرآن در جلد اول تفسیر نور، کتابخانه تبیان.
- نقد و بررسی تفسیر نور، وب‌گاه علم‌نت.
پیوند به بیرون