ازدواج سفید
| بخشی از احکام عملی و فقهی |
|---|
 |
ازدواج سفید نوعی رابطه عاطفی و جنسیِ خارج از چهارچوب ازدواج میان زن و مرد است که در فرهنگ غربی، از آن با عنوان همباشی یاد می‌شود. از نظر فقهای شیعه، این رابطهْ حرام است و ازدواج شرعی محسوب نمی‌شود؛ زیرا شرایط ضروری در ازدواج مانند خواندن صیغه عقد در آن رعایت نشده و طرفین تعهدی نسبت به آثار ازدواج شرعی از قبیل ارث، نفقه و عِدّه ندارند.
برای ازدواج سفید، پیامدهایی چون افزایش خیانت، افزایش بارداری ناخواسته، سقط جنین و تهدید بنیان خانواده ذکر شده است. زمینه‌های رواج چنین پدیده‌ای را به عدم نظارت والدین بر فرزندان و بالا رفتن سنّ ازدواج مرتبط دانسته‌اند. راهکارهایی هم برای مقابله آن مطرح کرده‌اند؛ از جمله فراهم‌کردن بستر ازدواج، ایجاد اشتغال و ازدواج موقت.
ازدواج سفید یا همباشی
ازدواج سفید نوعی پیوند عاطفی و جنسی بین زن و مرد است که بدون رعایت ضابطه ازدواج شرعی مثل خواندن صیغه عقد شکل می‌گیرد. این نوع رابطه با عنوان همباشی، هم‌خانگی و هم‌بالینی نیز شناخته می‌شود.[۱] می‌گویند دلیل نام‌گذاری این رابطه به ازدواج سفید، سفید ماندن شناسنامه زن و مرد است.[۲] این اصطلاح در فرهنگ غربی وجود نداشته و این رابطه با عنوان همباشی (cohabitation) شناخته می‌شود.[۳]
تفاوت با ازدواج شرعی
ازدواج سفید با ازدواج شرعی از جهات مختلفی تفاوت دارد. برای نمونه خواندن صیغه، تعیین مهریه، رعایت عدّه و اذن ولی برای ازدواج دختر باکره از شرایط ازدواج شرعی است که در ازدواج سفید وجود ندارد.[۴] همچنین ازدواج آثاری چون ارث بردن زن و شوهر از یکدیگر، مهریه و نفقه دارد که این رابطه فاقد آن‌‌هاست.[۵] همچنین در نکاح معاطاتی نیز که صیغه نکاح خوانده نمی‌شود، اعلام اراده و رضایت نسبت به عقد، به‌وسیله عوامل دیگری مثل نوشتن یا اشاره صورت می‌گیرد.[۶]
تاریخچه
رواج ازدواج سفید در جوامع اسلامی را بر اثر تأثیرات جوامع غربی دانسته‌اند.[۷] می‌گویند در اواخر دهه ۱۹۶۰م تحولاتی در اروپا و آمریکا شکل می‌گیرد که به «انقلاب جنسی» معروف است و در آن، به نام آزادی‌های جنسی انحرافات زیادی رواج پیدا می‌کند. همباشی را یکی از مواردی می‌دانند که بر اثر همین تغییرات رایج شده و کم‌کم به جوامع دیگر نیز سرایت کرده است.[۸]
حکم فقهی ازدواج سفید
از نظر فقهای شیعه، ازدواج سفیدْ حرام و همان زنا است.[۹] بر اساس استفتایی که در سال ۱۳۹۷ش از مراجع تقلید همچون خامنه‌ای، مکارم شیرازی، نوری همدانی، سبحانی، شبیری زنجانی و صافی گلپایگانی صورت گرفته، آن‌ها به حرمت ازدواج سفید حکم داده‌اند.[۱۰]
برخی، با استناد به ماده ۱۰۶۲ قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران که در آن به شرط‌بودن صیغه عقد در ازدواج تصریح شده، ازدواج سفید را در ایران غیرقانونی می‌دانند.[۱۱]
عوامل، پیامدها و راهکارها
نیازهای عاطفی، عدم نظارت خانواده‌ها بر رفتارهای فرزندان و طرد آن‌ها و بالا رفتن سنّ ازدواج در دختران را از عوامل رواج ازدواج سفید می‌دانند.[۱۲] همچنین برای ازدواج سفید پیامدهایی بیان شده است:
- تهدید بنیان خانواده؛[۱۳]
- افزایش روابط نامشروع، بارداری‌های ناخواسته و سقط جنین؛[۱۴]
- کاهش فرزندآوری و به رسمیت شناخته نشدن فرزندان احتمالی و سرنوشت نامعلوم آنان؛[۱۵]
- افزایش آمار طلاق؛[۱۶]
- آسیب‌های روانی مانند اعتیاد.[۱۷]
راهکارهایی چون فراهم کردن زمینه ازدواج، ایجاد اشتغال، ایجاد فرهنگ مسئولیت‌پذیری و ازدواج موقت برای کاهش این پدیده اجتماعی ارائه شده است.[۱۸]
پانویس
- ↑ بستان، جامعه‌شناسی خانواده با نگاهی به منابع اسلامی، ۱۳۹۲ش، ص۶۳؛ محمدی اصل، «جنسیت و ازدواج سفید»، ص۲۰.
- ↑ رحمت آبادی و کاریزی؛ «ازدواج سفید؛ پیامدها و خطرات»، ص۷۹.
- ↑ نصرتی و دیگران، «ازدواج سفید از منظر فقهی حقوقی»، ص۹۲.
- ↑ جعفرزاده کوچکی و صدیقی، «بررسی تفاوتها و همسویی‌های ازدواج سفید با نکاح معاطاتی از منظر فقه امامیه»، ص۱۵؛ رشیدی‌نژاد و واحد یاریجان، «وجوه تفاوت و تشابه ازدواج موقت با پدیدهٔ «ازدواج سفید»»، ص۸۴.
- ↑ ارجمند دانش و دیگران، «ماهیت، مشروعیت و آثار ازدواج سفید»، ص۱۵.
- ↑ هدایت‌نیا، «نکاح معاطاتی از منظر فقه»، ص۲۰۵؛ صادقی تهرانی، رساله توضیح المسائل نوین، ۱۳۸۷ش، ص۲۸۱.
- ↑ مغربی کته شمشیری و دیگران، «آثار و پیامدهای حقوقی ازدواج سفید در ایران»، ص۴۶؛ رحمت آبادی و کاریزی؛ «ازدواج سفید؛ پیامدها و خطرات»، ص۸۱–۸۲.
- ↑ مغربی کته شمشیری و دیگران، «آثار و پیامدهای حقوقی ازدواج سفید در ایران»، ص۴۷؛ رحمت آبادی و کاریزی؛ «ازدواج سفید؛ پیامدها و خطرات»، ص۸۱–۸۲؛ نصرتی و دیگران، «ازدواج سفید از منظر فقهی حقوقی»، ص۹۰؛ شکر بیگی و دیگران، «برساخت اجتماعی ازدواج سفید»، ص۶۹.
- ↑ داودی، «همباشی یا ازدواج سفید همان زنا است/ نظر آیت‌الله شبیری زنجانی درباره معاطات»، سایت شبکه اجتهاد.
- ↑ ارجمند دانش و دیگران، «ماهیت، مشروعیت و آثار ازدواج سفید»، ص۲۰.
- ↑ مغربی کته شمشیری و دیگران، «آثار و پیامدهای حقوقی ازدواج سفید در ایران»، ص۵۰.
- ↑ شکر بیگی و دیگران، «برساخت اجتماعی ازدواج سفید»، ص۹۵.
- ↑ مغربی کته شمشیری و دیگران، «آثار و پیامدهای حقوقی ازدواج سفید در ایران»، ص۵۷–۵۸؛ افراز، «ازدواج سفید و پیامدهای آن»، ص۱۲۱.
- ↑ مغربی کته شمشیری و دیگران، «آثار و پیامدهای حقوقی ازدواج سفید در ایران»، ص۵۵–۵۷؛ افراز، «ازدواج سفید و پیامدهای آن»، ص۱۲۱.
- ↑ افراز، «ازدواج سفید و پیامدهای آن»، ص۱۲۲.
- ↑ افراز، «ازدواج سفید و پیامدهای آن»، ص۱۲۲.
- ↑ افراز، «ازدواج سفید و پیامدهای آن»، ص۱۲۲.
- ↑ مغربی کته شمشیری و دیگران، «آثار و پیامدهای حقوقی ازدواج سفید در ایران»، ص۶۰–۶۳؛ آتش افروز، «راه‌کارهای فقه شیعه در مواجهه با پدیده ازدواج سفید»، پایگاه تخصصی فقه حکومتی وسائل.
منابع
- آتش افروز، محرم، فقه شیعه در مواجهه با پدیده ازدواج سفید» ، پایگاه تخصصی فقه حکومتی وسائل، تاریخ درج مطلب ۲۲ آذر ۱۳۹۶ش، تاریخ بازدید ۸ آذر ۱۴۰۲ش.
- ارجمند دانش، جعفر، اصغر عربیان و سید محمدرضا آیتی، «ماهیت، مشروعیت و آثار ازدواج سفید»، مجله فقه و مبانی حقوق اسلامی، شماره۴، زمستان ۱۳۹۷ش.
- افراز، صبا، «ازدواج سفید و پیامدهای آن»، مجله مطالعات حقوق، دوره جدید شماره ۳۰، پاییز ۱۴۰۱ش.
- بستان، حسین، جامعه‌شناسی خانواده با نگاهی به منابع اسلامی، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، ۱۳۹۲ش.
- جعفرزاده کوچکی، علیرضا و فاطمه صدیقی، «بررسی تفاوتها و همسویی‌های ازدواج سفید با نکاح معاطاتی از منظر فقه امامیه»، همایش پژوهشهای دینی، علوم اسلامی، فقه و حقوق در ایران و جهان اسلام؛ دوره ۲، بهار ۱۳۹۸ش.
- داودی، سعید، «همباشی یا ازدواج سفید همان زنا است/ نظر آیت‌الله شبیری زنجانی درباره معاطات»، سایت شبکه اجتهاد، تاریخ درج مطلب ۱۴ اسفند ۱۴۰۰ش، تاریخ بازدید ۴ آذر ۱۴۰۲ش.
- رحمت آبادی، اعظم و الهام کاریزی؛ «ازدواج سفید؛ پیامدها و خطرات»، پژوهشهای نوین در گستره تاریخ، فرهنگ و تمدن شیعه، شماره۱، پاییز و زمستان ۱۳۹۶ش.
- رشیدی‌نژاد، زهرا و یونس واحد یاریجان، «وجوه تفاوت و تشابه ازدواج موقت با پدیدۀ «ازدواج سفید»»، نامه الهیات، شماره۴۸، پاییز ۱۳۹۸ش.
- شکر بیگی، عالیه، فرزانه امجدی و سعید معدنی، «برساخت اجتماعی ازدواج سفید»، پژوهشهای جامعه شناختی، سال چهاردهم، شماره ۱و۲، بهار و تابستان ۱۳۹۹ش.
- صادقی تهرانی، محمد، رساله توضیح المسائل نوین، تهران، امید فردا، ۱۳۸۷ش.
- هدایت‌نیا، فرج‌الله، «نکاح معاطاتی از منظر فقه»، مجله مطالعات راهبری زنان، شماره ۴۰، تابستان ۱۳۸۷ش.
- محمدی اصل، عباس، «جنسیت و ازدواج سفید»، مجله گزارش، شماره ۲۶۳، مهر ۱۳۹۳ش.
- مغربی کته شمشیری، محمد، زهرا سجادی و فاطمه مخلصی، «آثار و پیامدهای حقوقی ازدواج سفید در ایران»، پژوهشهای اسلامی زن و خانواده، شماره ۱، پاییز و زمستان ۱۳۹۸ش.
- نصرتی، علی، سید ابوالقاسم حسینی و موسی لشنی، «ازدواج سفید از منظر فقهی حقوقی»، مطالعات راهبردی زنان، شماره ۹۱، بهار ۱۴۰۰ش.