تجاهر به فسق
تَجاهُر به فِسْق یا تظاهر به گناه به معنای انجام گناه به صورت آشکارا و با علم به گناه بودن آن، از عوامل فساد جامعه شمرده و در اسلام به‌شدّت از آن نهی شده است. تحقق عنوان تجاهر به فسق مشروط به قطعی و آشکار بودن گناه، عمدی و آگاهانه بودن ارتکاب آن و آگاهی عمومی از حرمت آن عمل دانسته شده است.
فقیهان تجاهر به فسق را حرام شمرده و احکامی برای مرتکب آن مطرح کرده‌اند؛ ازجمله: وجوب نهی از منکر و جواز تحقیر و غیبت او، فقدان عدالت و محرومیت وی از دریافت وجوهات شرعی.
در روایات، تجاهر به فسق موجب خواری، تسریع در عقوبت و محرومیت از آمرزش الهی شمرده شده است. همچنین سبک شمردن دین، ترویج گناه و بی‌حیایی را از پیامدهایی آن دانسته‌اند. در قوانین جزایی نیز، برای متجاهر به گناه مجازات‌هایی ازجمله حبس و شلاق در نظر گرفته شده است.
جایگاه و مفهوم‌شناسی
تجاهر به فسق که در منابع روایی و اخلاقی از آن به تظاهر به گناه و تَهتُّک نیز یاد شده،[۱] به‌معنای انجام گناه با علم به گناه بودن آن در انظار دیگران است.[۲] تظاهر به فسق ازجمله عوامل اختلال در نظام اجتماعی[۳] و از مصادیق اشاعه فحشا شمرده شده[۴] و در آموزه‌های اسلامی از آن به‌شدت نهی شده است.[۵]
فقیهان تجاهر به فسق را حرام دانسته[۶] و تحقق عنوان «تجاهر به فسق» را مشروط به وجود چهار شرط دانسته‌اند؛[۷] قطعی بودن گناه (فسق)،[۸] علنی و آشکار بودن ارتکاب آن،[۹] عمدی و آگاهانه بودن انجام گناه[۱۰] و آگاهی عمومی از حرام بودن آن عمل.[۱۱]
جایگاه
برخی آیات قرآن ازجمله آیه ۱۲۰ سوره انعام و آیه ۱۹ سوره نور را بیانگر نهی از تجاهر به فسق دانسته‌اند که خداوند در آنها وعده عذاب به مرتکب آن داده است.[۱۲] امام علی(ع) هم در روایتی، اجتناب از تظاهر به ارتکاب معاصی را برتر از جاری شدن حد بر شخص گنه‌کار دانسته است.[۱۳]
در منابع فقهی نیز از این عنوان به مناسبت در ابواب جهاد و مکاسب محرمه (بحث از مستثنیات غیبت) سخن گفته شده است.[۱۴] اهمیت حفظ حرمت جامعه و عدم افشای گناه تا جایی است که یکی از شرایط ذمه برای اهل کتاب را عدم تظاهر به گناه مانند شراب‌خواری و خوردن گوشت خوک دانسته‌اند و گفته شده در صورت تظاهر به گناه، قرارداد ذمه باطل و مجازات شرعی اسلامی نیز بر آنها جاری خواهد شد.[۱۵]
مصادیق
تجاهر به فسق مصادیق متعددی دارد که از مهم‌ترینِ آنها تظاهر به شُرب خمر، قماربازی، بدحجابی، روزه‌خواری، تشبه به کافران و قدرت‌نمایی یاد شده است.[۱۶] به گفته برخی پژوهشگران، انتشار اَعمال حرام و تظاهر به گناه در فضای مجازی به لحاظ فقهی تفاوتی با دنیای واقعی ندارد و می‌تواند مصداقی از تجاهر به فسق باشد.[۱۷]
آثار شرعی مترتب بر متظاهر به فسق
فردی که تظاهر به گناه کند، آثاری از نظر شرعی بر او مترتب می‌شود که ازجمله می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:
- جواز غیبت: از منظر شرعی متظاهر به گناه احترام ندارد.[۱۸] ازاین‌رو، طبق روایات[۱۹] غیبت او اجازه داده شده است.[۲۰]
- وجوب نهی از منکر نسبت به مُتجاهِر به فسق در حضور جمع، در صورت احتمال تأثیر.[۲۱]
- جواز قطع رحم و عدم ارتباط با خویشاوندان متجاهر به فسق.[۲۲]
- جایز بودن تحقیر.[۲۳]
- محرومیت از دریافت وجوهات شرعیه؛ مانند زکات،[۲۴] خمس[۲۵] و کفاره.[۲۶]
- از میان رفتن عدالت و فقدان اهلیت برای تصدی مناصبی چون امام جماعت،[۲۷] قضاوت و ادای شهادت در دادگاه.[۲۸]
- ضبط اموال کسی که تظاهر به ظلم کرده باشد مانند حاکم جائر؛ اموال چنین شخصی به نفع بیت‌المال و برای تقاص ضبط می‌شود.[۲۹]
پیامدها و مضرات
برای تظاهر به گناه پیامدها و مضراتی در کتب دینی برشمرده شده است که ازجمله آنها می‌توان به مواردی چون سبُک شمردن دین، کوچک شمردن گناه و ترویج بی‌حیایی،[۳۰] رانده شدن از درگاه الهی، تبدیل گناه صغیره به گناه کبیره و نشر فساد در جامعه اشاره کرد.[۳۱]
در روایات معصومان(ع) نیز اقدام علنی بر گناه، از عوامل خفّت و خواری[۳۲] و تسریع در مجازات الهی برشمرده شده است.[۳۳] چنانچه در حدیثی از امام صادق(ع) آمده است، فردی که آشکارا مرتکب فسق می‌شود، در زمرهٔ گناهکارانی معرفی شده که گناهشان مشمول بخشش الهی قرار نمی‌گیرد.[۳۴]
مجازات متظاهر به گناه
طبق ماده ۸۳۶ قانون مجازات اسلامی ایران، اگر فردی به طور علنی مرتکب گناهی شود که موجب جریحه‌دار شدن عفت عمومی گردد، به مجازاتی شامل حبس از ده روز تا دو ماه، یا تا ۳۱ ضربه شلاق محکوم خواهد شد.[۳۵] پژوهشگران دینی، برای مستندسازی این نوع از مجازات‌ها به مبانی مختلفی اشاره کرده‌اند. تعدادی از پژوهشگران مبنای مقررات کیفری جامعه را به اراده خدا پیوند می‌دهند. طبق نظر این گروه، قلمرو توانایی عقل انسان از طراحی یک نظام حقوقی کامل ناتوان است. بنابراین باید با استناد به وحی الهی به طراحی نظام کیفری بپردازند.[۳۶] جلوگیری از اختلال نظام اجتماعی نظریه دیگری برای توجیه مجازات متظاهر به گناه است. حسینعلی منتظری و مرتضی مطهری بر این نظرند که وضع قوانین و مقررات کیفری باعث حفظ جامعه از اغتشاش و هرج و مرج خواهد شد و محدودیت آزادی‌های در اثر این گونه قوانین طبق سیره عقلای همه دنیا است.[۳۷]
تک‌نگاری
درباره موضوع تظاهر به فسق، کتاب «موضوع‌شناسی تظاهر و تجاهر به فسق» توسط حسین صنعت‌پور در موسسه موضوع‌شناسی احکام فقهی تألیف شده است. نویسنده در این کتاب به تبیین معیارهای اصلی در صدق تجاهر به فسق می‌پردازد. او همچنین به بعضی از گناهان رایج در جامعه اشاره می‌کند که به صورت علنی انجام می‌شود و در پایان بخشی از احکام فقهی متجاهر به فسق را نیز ارائه می‌دهد.[۳۸]
پانویس
- ↑ مدرّس، خرد و سپاه او، ۱۳۷۲ش، ج۱، ص۱۷۷.
- ↑ ابن‌منظور، لسان العرب، ذیل ماده «جهر»؛ گوهری و آزادمنش، «مبانی فقهی و حقوقی حرمت تظاهر به فسق»، ص۱۳۴۷.
- ↑ گوهری و آزادمنش،«مبانی فقهی و حقوقی حرمت تظاهر به فسق»، ص۱۳۵۹.
- ↑ قرائتی، گناه شناسی، ۱۳۸۶ش، ص۱۰۸ و ۱۱۰.
- ↑ قرائتی، گناه شناسی، ۱۳۸۶ش، ص۱۰۸.
- ↑ سبزواری، مُهذّب الاَحکام، ۱۴۱۳ق، ج۱۵، ۲۴۴؛ نجفی، مصطفی الدین القیم، ۱۴۲۷ق، ص۱۲۷.
- ↑ چوپانی، «مبانی و آثار فقهی و حقوقی جرایم مشهود»، پژوهشکده امر به معروف و نهی از منکر؛ گوهری، و آزادمنش، «مبانی فقهی و حقوقی حرمت تظاهر به فسق»، ص۱۳۵۱؛ صنعت‌پور، موضوع شناسی تظاهر و تجاهر به فسق، ۱۳۹۹ش، ص۳.
- ↑ ایروانی، حاشیة المکاسب، ۱۴۰۶ق، ج۱، ص۳۵.
- ↑ اراکی، المکاسب المحرمة، ۱۴۱۳ق، ص۲۱۵.
- ↑ انصاری، کتاب المکاسب، ۱۴۱۵ق، ج۱، ۳۴۶.
- ↑ ایروانی، حاشیة المکاسب، ۱۴۰۶ق، ج۱، ص۳۵.
- ↑ گوهری، و آزادمنش، «مبانی فقهی و حقوقی حرمت تظاهر به فسق»، ص۱۳۵۱-۱۳۵۲.
- ↑ صدوق، من لایحضره الفقیه، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۳۱.
- ↑ مؤسسه دایرةالمعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه، ۱۳۸۷ش، ج۲، ص۵۱۴.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۲۱، ص۲۶۹.
- ↑ گوهری، و آزادمنش، «مبانی فقهی و حقوقی حرمت تظاهر به فسق»، ص۱۳۵۵.
- ↑ کاظمی مطلق، و مؤمنی، «امکان سنجی تحقق تظاهر در فضای مجازی و جلوه های آن»، ص۸۱.
- ↑ مؤسسه دایرةالمعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه، ۱۳۸۷ش، ج۲، ص۵۱۴.
- ↑ حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۱۲، ص۲۸۹؛ نوری، مستدرک الوسائل، ۱۴۰۸ق، ج۸، ص۴۶۱.
- ↑ انصاری، مکاسب محرمه، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۳۴۳؛ موسوی خویی، مصباح الفقاهه، ۱۳۷۷ش، ج۱، ص۳۴۰.
- ↑ امام خمینی، تحریر الوسیلة، دار العلم، ج۱، ص۴۶۸.
- ↑ موسوی گلپایگانی، مجمع المسائل، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۵۲۴.
- ↑ انصاری، کتاب المکاسب، ۱۴۱۵ق، ج۱، ۳۴۶.
- ↑ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی (المحشّٰی)، ۱۴۱۹ق، ج۴، ص۲۲۶.
- ↑ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی (المحشّٰی)، ۱۴۱۹ق، ج۴، ص۳۰۶؛ امام خمینی، تحریر الوسیلة، ۱۴۲۵ق، ج۱، ص۳۴۴.
- ↑ اصفهانی، وسیلة النجاة، ۱۴۲۲ق، ص۵۹۳؛ امام خمینی، تحریر الوسیلة، ۱۴۲۵ق، ج۲، ص۱۲۵.
- ↑ امام خمینی، تحریرالوسیله، ۱۴۲۵ق، ج۱، ص۴۹۹.
- ↑ علامه حلّی، تحریر الأحکام الشرعیة، ۱۴۱۲۰ق، ج۵، ص۳۱۶؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۴۱، ص۲۵.
- ↑ لاری، مجموع الرسائل، ۱۳۵۷ق، ص۳۱۶؛ چوپانی، «مبانی و آثار فقهی و حقوقی جرایم مشهود».
- ↑ مازندرانی، شرح الکافی، ۱۳۸۲ق، ج۱۰، ص۱۴۳؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۴، ص۴۰۶.
- ↑ سلمانی و نورمحمدی، «بررسی فقهی تظاهر به فسق و فجور»، ص۲۲۷.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۴۲۸، حدیث ۱.
- ↑ تمیمی آمدی، غرر الحکم، ۱۴۱۰ق، ص۷۰۷، حدیث ۱۰۰.
- ↑ حِمیَری، قرب الإسناد، ۱۴۱۳ق، ص۱۷۶، حدیث ۶۴۵؛ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۸، ص۱۲۸، حدیث ۹۸.
- ↑ گوهری، و آزادمنش، «مبانی فقهی و حقوقی حرمت تظاهر به فسق»، ص۱۳۵۷؛ سلمانی و نورمحمدی،»بررسی فقهی تظاهر به فسق و فجور»، ص۲۱۶.
- ↑ سلمانی و نورمحمدی، «بررسی فقهی تظاهر به فسق و فجور»، ص۲۲۰-۲۲۱.
- ↑ منتظری، مبانی فقهی حکومت اسلامی، ۱۴۰۸ق، ج۸، ص۳۰۹-۳۱۰؛ مطهری، عدل الهی، ۱۴۰۲ش، ص۲۰۳.
- ↑ موضوع‌شناسی تظاهر و تجاهر به فسق، وبگاه مرکز موضوع‌شناسی احکام فقهی.
منابع
- ابن‌منظور، محمد، لسان العرب، بیروت، انتشارات دارالفکر، چاپ سوم، ۱۴۱۴ش.
- اراکی، محمدعلی، المکاسب المحرمة، قم، مؤسسه در راه حق، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
- اصفهانی، سید ابوالحسن، وسیلة النجاة، تعلیقه: امام خمینی، قم، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
- امام خمینی، سید روح‌الله، تحریر الوسیلة، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی( ره)، ۱۴۲۵ق.
- انصاری، مرتضی، کتاب المکاسب، قم، کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.
- ایروانی، علی بن عبد الحسین، حاشیة المکاسب، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول، ۱۴۰۶ق.
- تمیمی آمدی، عبد الواحد بن محمد، غرر الحکم و درر الکلم، محقق و مصحح سید مهدی رجائی، قم، دارالکتاب الإسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۰ق.
- چوپانی، مهدی، «مبانی و آثار فقهی و حقوقی جرایم مشهود»، فصلنامه پژوهش‌نامه حقوق اسلامی، شماره ۳۰، ۱۳۸۸ش.
- حمیری، عبدالله بن جعفر، قرب الإسناد، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
- سبزواری، سید عبدالاعلی، مُهذّب الاَحکام فی بیان الحلال و الحرام، قم، موسسه المنار، چاپ چهارم، ۱۴۱۳ق.
- سلمانی، ایران و محمدرضا نورمحمدی، «بررسی فقهی تظاهر به فسق و فجور»، کنفرانس بین‌المللی پژوهش‌های دینی، علوم اسلامی فقه و حقوق در ایران و جهان، ۱۳۹۸ش.
- صنعت‌پور، حسین، موضوع شناسی تظاهر و تجاهر به فسق، قم، مرکز تخصصی مهدویت، چاپ اول، ۱۳۹۹ش.
- طباطبایی یزدی، سید محمد کاظم، العروة الوثقی (المحشّٰی)، گردآورنده احمد محسنی سبزواری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۴۱۹ق.
- علامه حلّی، حسن بن یوسف، تحریر الأحکام الشرعیة علی مذهب الإمامیة، محقق و مصحح ابراهیم بهادری، قم، مؤسسه امام صادق(ع)، چاپ اول، ۱۴۱۲۰ق.
- قرائتی، محسن، گناه شناسی، گردآورنده محمد محمدی اشتهاردی، تهران، مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن، چاپ هشتم، ۱۳۸۶ش.
- کاظمی مطلق، حمید، و عابدین مؤمنی، «امکان سنجی تحقق تظاهر در فضای مجازی و جلوه های آن»، فصلنامهٔ حقوقی فضای مجازی، دورهٔ ۱، شمارهٔ ۳، ۱۴۰۱ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، محقق و مصحح علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- گوهری، داود، و آزادمنش، لیلا، «مبانی فقهی و حقوقی حرمت تظاهر به فسق»، در مجموعه مقالات چهارمین کنفرانس بین‌المللی پژوهش‌های مدیریت و علوم انسانی در ایران، دانشگاه تهران، ۱۳۹۷ش.
- لاری، سیدعبدالحسین، مجموع الرسائل، حیدرآباد الدکن: دایرةالمعارف العثمانیه، ۱۳۵۷ق.
- مؤسسه دایرةالمعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه مطابق با مذهب اهل‌بیت علیهم‌السلام، قم، مؤسسه دایرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل‌بیت ۱۳۸۷ش.
- مدرّس، محمدباقر، خرد و سپاه او، تهران، انتشارات کلینی، ۱۳۷۲ش.
- مطهری، مرتضی، عدل الهی، تهران، صدرا، ۱۴۰۲ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، انتشارات دارالکتب الاسلامیه، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.
- منتظری، حسینعلی، مبانی فقهی حکومت اسلامی، مترجم محمود صلواتی و ابوالفضل شکوری، تهران، نشر کیهان، ۱۴۰۸ق.
- موسوی خویی، سید ابوالقاسم، مصباح الفقاهه (المکاسب)، مقرر محمدعلی توحیدی، قم، داوری، ۱۳۷۷ش.
- موسوی گلپایگانی، سید محمدرضا، مجمع المسائل، محقق و مصحح علی کریمی جهرمی و علی ثابتی همدانی و علی نیری همدانی، قم، دارالقرآن الکریم، چاپ دوم، ۱۴۰۹ق.
- موضوع‌شناسی تظاهر و تجاهر به فسق، وبگاه مرکز موضوع‌شناسی احکام فقهی، تاریخ بازدید: ۲۱ اردیبهشت ۱۴۰۴ش.