تشبه به کفار
| بخشی از احکام عملی و فقهی |
|---|
 |
 | این مقاله یک نوشتار توصیفی درباره یک مفهوم فقهی است و نمیتواند معیاری برای اعمال دینی باشد. برای اعمال دینی به منابع دیگر مراجعه کنید. |
تَشَبُّه به کُفّار پیروی مسلمانان از کافران در زندگی فردی یا اجتماعی است که فقیهان برخی از انواع آن را حرام می‌دانند. تقلید از کافران در مسائل علمی و صنعتی از موارد تشبه به کفار شمرد نمی‌شود.
برخی، تشبه به کفار را قاعده‌ای فقهی دانسته‌اند که از طریق تطبیق آن، حکم موضوعات مختلف روشن می‌گردد. پرداختن به این موضوع در زمانی که دولت اسلامی نیاز بیشتری برای ارتباط بین‌المللی با دولت‌های غیر اسلامی دارد لازم دانسته شده است.
در میان فقیهان، درباره حکم شرعی تشبه به کفار نظرات مختلفی ابراز شده که حرمت مطلق، کراهت مطلق و حرمت مقید از جمله این احکام است. فقیهان شیعه بیشتر قائل به حرمت مقید تشبه به کفار هستند؛ آنان ضمن قبول ادله قرآنی، روایی و عقلیِ حرمت تشبه به کفار، اطلاق و عمومیت این ادله را نپذیرفته‌اند.
برای اثبات حکم تشبه به کفار به ادله اربعه استناد شده است؛ از میان آیات قرآن، به سه دسته آیات استناد می‌شود: آیاتی که تشبه به کفار را به‌طور مطلق نهی کرده، آیاتی که از ولایت نسبت به کفار و دوستی با آنان بر حذر داشته و آیاتی که از تشبه در یک موضوع خاص نهی نموده‌اند. در روایات، برخی به‌طور عام درباره تشبه به کفار بوده و برخی دیگر به تشبه به کفار در موضوعی خاص پرداخته‌اند. از نظر عقلی، تشبه به کفار را موجب سلطه کفار بر مسلمانان در زمینه سیاسی، نظامی، اقتصادی و فرهنگی دانسته‌اند و از آن نهی کرده‌اند.
مفهوم و اهمیت
تشبه به کفار را به‌معنای پیروی مسلمانان از کافران در امور مختلف زندگیِ فردی و اجتماعی دانسته‌اند.[۱] گفته شده که از نظر شرعی اصل تشبه به کفار امری ناپسند تلقی شده و در این‌باره، میان فقیهان شیعه و اهل‌سنت اختلافی نیست؛[۲] اما در باب حکم تکلیفی آن و نیز جزئیاتی دیگر، مانند جایگاه علم و قصد در چگونگی حکم، در میان فقیهان اسلامی اختلاف نظر وجود دارد.[۳]
برخی بر این باورند که تشبه به کفار یک مسئله فقهی نبوده، بلکه قاعده‌ای فقهی است که مقلد از طریق تطبیق آن، حکم موضوعات مختلف در ابواب گوناگون فقهی را برای خود روشن می‌سازد.[۴]
برخی معتقدند، فقیهان امامیه موضوع تشبه به کفار را بیشتر در حوزه عبادات، در مباحثی چون لباس نمازگزار، مبطلات نماز و طواف، مطرح کرده‌اند و در سایر امور زندگی فردی و اجتماعی توجه چندانی به آن نکرده‌اند.[۵] گفته شده این میزان پرداختن به موضوع تشبه به کفار برای تعیین تکلیف دولت و جامعه اسلامی، به‌ویژه در جایی که تشکیل تمدن اسلامی و بسط ایده‌های آن در جامعه بین‌المللی هدف قرار گرفته، کفایت نمی‌کند؛[۶] زیرا جامعه بین‌الملل در حال گسترش است و نظام اسلامی نیز به ارتباط و انعقاد قراردادهای مختلف با دولت‌های غیر اسلامی نیازمند است.[۷]
حکم شرعی
حکم فقهی تشبه به کفار، در میان شیعه و اهل‌سنت چنین صورت‌بندی شده است:[۸]
حرمت مطلق: این حکم به‌عنوان عقیده مشهور اهل‌سنت و برخی فقیهان امامیه قلمداد شده است.[۹] از نظر معتقدان به این نظر، هرگونه تشبه مسلمان به غیرمسلمان (کافر، مشرک، اهل کتاب و حتی غربیان) در سبک زندگی فردی و اجتماعی حرام است؛[۱۰] گفته شده، که از نظر قائلان به این نظر، در این حرمت فرقی میان مباح‌بودن یا حرام‌بودن اصل عمل، قصد و علم مکلف و اینکه این رفتار از فرد مسلمان یا دولت اسلامی سر بزند وجود ندارد.[۱۱]
کراهت مطلق: از میان اهل‌سنت شافعی[۱۲] و از میان شیعه شیخ مفید،[۱۳] محقق حلی،[۱۴] علامه حلی[۱۵] و شیخ بهائی[۱۶] از معتقدان به این قول برشمرده شده‌اند.[۱۷] گفته شده که آنان قصد تشبه یا عدم آن را در این حکم مؤثر ندانسته‌اند.[۱۸]
حرمت مقید: معتقدان به این نظر را عمدتاً فقیهان امامیه برشمرده‌اند.[۱۹] گفته شده که این گروه، ضمن قبول ادله قرآنی، روایی و عقلی معتقدان به حرمت تشبه به کفار، اطلاق و عمومیت این ادله را قبول ندارند.[۲۰] شرایطی که احراز آنها، از نظر این گروه، موجب حرمت تشبه به کفار می‌شود را چنین برشمرده‌اند:[۲۱]
- تشبه به کفار از روی قصد و با انگیزه ترویج سبک زندگی کافران و اثبات عظمت آنان و تضعیف اسلام انجام گیرد.[۲۲]
- تشبه در سبک زندگی و رفتار ویژه کافران - مانند استفاده از صلیب - صورت گیرد، نه در امور مشترک بین کافران و مسلمانان.[۲۳]
مستندات
برای اثبات حکم تشبه به کفار به ادله اربعه استناد شده است:[۲۴]
قرآن و روایات
درباره تشبه به کفار سه دسته از آیات قرآن مورد استناد قرار گرفته است:[۲۵]
- آیاتی که از تشبه به کفار به‌طور مطلق نهی کرده‌اند؛ از جمله، آیه ۱۰۵ سوره آل‌عمران، آیه ۴۷ سوره انفال و آیه ۱۶ سوره حدید.[۲۶]
- آیاتی که از ولایت نسبت به کفار دوستی با آنان نهی کرده‌اند؛ از جمله، آیه ۱۲۰ سوره بقره، آیه ۱۱۸ سوره آل‌عمران، آیه ۱۱۵ سوره نساء، آیه ۴۹ سوره مائده، آیات ۵۱ و ۵۲ سوره مائده و آیه ۱۵۳ سوره انعام.[۲۷]
- آیاتی که از تشبه به کفار در یک موضوع خاص نهی کرده‌اند؛ از جمله، آیات ۱۰۴ و ۱۰۵ سوره بقره ، آیه ۳۱ سوره اعراف.[۲۸]
روایات مربوط به تشبه به کفار در دو دسته روایات عام و خاص صورت‌بندی شده است:[۲۹] روایات عام، مانند حدیثی از پیامبر(ص)[۳۰] و امام علی(ع)،[۳۱] که در آن به‌طور کلی گفته شده که هر کس خود را شبیه گروهی کند، از آنان شمرده خواهد شد؛ روایات خاص درباره شئون مختلف زندگی، از عبادت تا اخلاق فردی و اجتماعی، مانند روایتی از امام صادق(ع) که در آن به جاروکردن حیاط منازل برای دوری از تشبه به یهودیان امر شده است.[۳۲]
سایر مستندات
در میان اهل‌سنت، ابن‌تیمیه (وفات: ۷۲۸ق) بر حرمت تشبه به کفار ادعای اجماع کرده است.[۳۳] از نظر عقلی نیز، به دلایل زیر برای نفی تشبه به کفار استناد نموده‌اند:[۳۴]
- تشبه به کفار موجب سلطه آنان بر مسلمانان در زمینه سیاسی، نظامی، اقتصادی و فرهنگی می‌شود.
- مسلمانان همیشه از طریق دشمنان ضربه خورده‌اند و عدم تشبه به آنان نوعی مخالفت با آنان است.
بعضی قواعد فقهی همچون قاعدهٔ نفی سبیل و سدّ ذرایع نیز در این زمینه مورد استناد قرار گرفته است.[۳۵] برخی، معنای سَبیل در قاعدهٔ نفی سبیل را عام و غلبهٔ فرهنگی کفار را از مصادیق سبیل و سلطهٔ کافران برشمرده‌اند.[۳۶] همچنین حرمت تشبّه به کفّار در راستای سدّ ذرایع و بستن راههای حرام؛ مثل وابستگی به کافران و ذلّت، تحقیر و از بین رفتن اعتماد به نفس مسلمانان قلمداد شده است.[۳۷]
زمینه‌های تشبه
زمینه‌های تشبه به کفار در فقه را در دو حوزه دانسته‌اند:[۳۸]
در عبادت: اینکه شخص عبادت خدا را به‌شیوه کفار در آداب و پوشش انجام دهد؛[۳۹] آنچنان که در روایاتی از امام علی(ع)[۴۰] و امام باقر(ع)[۴۱] از انجام اعمالی مانند اعمال مجوس در هنگام نماز نهی شده است.
در سبک زندگی: برخی، زمینه تشبه به کفار در سبک زندگی را در سه دسته اصلی؛ تشبه در پوشش، آرایش و آداب و رسوم صورت‌بندی کرده‌اند.[۴۲] تشبه به کفار در پوشش، که برای نمونه، در روایتی از امام صادق(ع) خداوند از مؤمنان خواسته که از پوشیدن لباس‌های دشمنانش اجتناب کنند.[۴۳] بر این اساس، از پوشیدن برخی پوشش‌های زینتی خاص غربی، مانند کراوات، نهی شده است.[۴۴]
تشبه به کفار در آرایش، که برای نمونه، در روایتی پیامبر(ص) مردان مسلمان را از تشبه به مجوس در نحوه آرایش سبیل منع کرده است.[۴۵] تشبه به کفار در آداب و رسوم، که برای نمونه، امام صادق(ع) به‌دلیل تشبه به مشرکانِ جاهلیت، مسلمانان را از خوردن غذا نزد صاحبان عزا منع کرده است.[۴۶] بر این اساس، از انجام‌دادن برخی آداب غربی، مانند بزرگداشت روز کِریسْمَس (جشن سال نو میلادی)[۴۷] و روز وَلِنْتاین (روز عشاق)،[۴۸] نهی شده است.
با توجه به محدودیت زمینه‌های تشبه در منابع دینی، ممنوعیتی برای تشبه به کفار در زمینه‌های علمی و صنعتی، مورد نظر قرار نگرفته است.[۴۹]
پانویس
- ↑ نجفی، «تشبه به کفار در پوشش، آرایش و آداب و رسوم از منظر فقه امامیه»، ص۹۰؛ مولوی وردنجانی، «واکاوی موضوع تشبه به کفار در پرتو فقه مقارن»، ص۶۱.
- ↑ مولوی وردنجانی، «واکاوی وضعیت تشبه به کفار در فقه عامه و امامیه»، ص۱۷۶.
- ↑ مولوی وردنجانی، «واکاوی وضعیت تشبه به کفار در فقه عامه و امامیه»، ص۱۷۵.
- ↑ مولوی وردنجانی، «واکاوی موضوع تشبه به کفار در پرتو فقه مقارن»، ص۶۲.
- ↑ نجفی، «تشبه به کفار در پوشش، آرایش و آداب و رسوم از منظر فقه امامیه»، ص۹۰.
- ↑ مولوی وردنجانی، «واکاوی وضعیت تشبه به کفار در فقه عامه و امامیه»، ص۱۷۶.
- ↑ مولوی وردنجانی، «واکاوی وضعیت تشبه به کفار در فقه عامه و امامیه»، ص۱۷۶.
- ↑ مولوی وردنجانی، «واکاوی وضعیت تشبه به کفار در فقه عامه و امامیه»، ص۱۷۷-۱۹۳.
- ↑ مولوی وردنجانی، «واکاوی وضعیت تشبه به کفار در فقه عامه و امامیه»، ص۱۷۷.
- ↑ مولوی وردنجانی، «واکاوی وضعیت تشبه به کفار در فقه عامه و امامیه»، ص۱۷۷.
- ↑ مولوی وردنجانی، «واکاوی وضعیت تشبه به کفار در فقه عامه و امامیه»، ص۱۷۷.
- ↑ ابن‌حزم، المحلی، بیروت، ج۶، ص۲۴۱.
- ↑ مفید، المقنعه، ۱۴۱۰ق، ص۳۵۷.
- ↑ محقق حلی، المعتبر، ۱۳۶۴ش، ج۲، ص۱۶۲.
- ↑ علامه حلی، تذکرة الفقهاء، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۲۲۶.
- ↑ بهائی، رسائل، ۱۳۵۷ش، ص۲۱۵.
- ↑ مولوی وردنجانی، «واکاوی وضعیت تشبه به کفار در فقه عامه و امامیه»، ص۱۸۶.
- ↑ مولوی وردنجانی، «واکاوی وضعیت تشبه به کفار در فقه عامه و امامیه»، ص۱۸۶.
- ↑ مولوی وردنجانی، «واکاوی وضعیت تشبه به کفار در فقه عامه و امامیه»، ص۱۹۱.
- ↑ مولوی وردنجانی، «واکاوی وضعیت تشبه به کفار در فقه عامه و امامیه»، ص۱۹۱-۱۹۲.
- ↑ مولوی وردنجانی، «واکاوی وضعیت تشبه به کفار در فقه عامه و امامیه»، ص۱۹۲-۱۹۳.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: شهید ثانی، الروضة البهیة، شارح: کلانتر، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۲۵۸؛ خامنه‌ای، اجوبة الاستفتائات، ۱۴۲۴ق، ص۳۰۶-۳۰۷؛ منتظری، دراسات فی المکاسب المحرمه، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۱۳۰.
- ↑ منتظری، دراسات فی المکاسب المحرمه، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۱۳۰؛ مؤسسه دایرةالمعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه، ۱۳۸۷ش، ج۲، ص۴۸۵؛ «فقه برای غرب نشینان»، مسأله ۲۰۹، سایت رسمی دفتر آیت الله سیستانی.
- ↑ فلاح یخدانی و علی‌پور انجایی، «نگاهی به مفهوم و حکم فقهی تشبه به کفار»، ص۱۲۲.
- ↑ خرازی، «تشبه به کفار و پیروی از آنان»، ص۲۵-۲۶؛ مولوی وردنجانی، «واکاوی موضوع تشبه به کفار در پرتو فقه مقارن»، ص۶۲-۶۳.
- ↑ مولوی وردنجانی، «واکاوی موضوع تشبه به کفار در پرتو فقه مقارن»، ص۶۲.
- ↑ خرازی، «تشبه به کفار و پیروی از آنان»، ص۲۵-۲۶؛ مولوی وردنجانی، «واکاوی موضوع تشبه به کفار در پرتو فقه مقارن»، ص۶۲.
- ↑ مولوی وردنجانی، «واکاوی موضوع تشبه به کفار در پرتو فقه مقارن»، ص۶۳.
- ↑ مولوی وردنجانی، «واکاوی موضوع تشبه به کفار در پرتو فقه مقارن»، ص۶۳.
- ↑ احمد بن حنبل، مسند الامام احمد بن حنبل، ۱۴۱۶ق، ج۹، ص۱۲۳.
- ↑ محدث نوری، مستدرک الوسائل، ۱۴۱۲ق، ج۱۷، ص۴۴۰.
- ↑ حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۱۶ق، ج۵، ص۳۱۷.
- ↑ ابن‌تیمیه، الفتاوی الکبری، ۱۴۰۸ق، ج۵، ص۴۷۹.
- ↑ فیض کاشانی، الوافی، ۱۴۰۶ق، حواشی ابولحسن شعرانی، ج۲۰، ص۷۱۳-۷۱۴؛ نجفی، «تشبه به کفار در پوشش، آرایش و آداب و رسوم از منظر فقه امامیه»، ص۱۰۷؛ مولوی وردنجانی، «واکاوی موضوع تشبه به کفار در پرتو فقه مقارن»، ص۶۵.
- ↑ فلاح یخدانی و علی‌پور انجایی، «نگاهی به مفهوم و حکم فقهی تشبه به کفار»، ص۱۴۱؛ مولوی وردنجانی، «واکاوی موضوع تشبّه به کفّار در پرتو فقه مقارن»، ص۶۵.
- ↑ فلاح یخدانی و علی‌پور انجایی، «نگاهی به مفهوم و حکم فقهی تشبه به کفار»، ص۱۴۱.
- ↑ مولوی وردنجانی، «واکاوی موضوع تشبّه به کفّار در پرتو فقه مقارن»، ص۶۵.
- ↑ نجفی، «تشبه به کفار در پوشش، آرایش و آداب و رسوم از منظر فقه امامیه»، ص۹۴.
- ↑ نجفی، «تشبه به کفار در پوشش، آرایش و آداب و رسوم از منظر فقه امامیه»، ص۹۴.
- ↑ صدوق، الخصال، ۱۳۶۲ش، ج۲، ص۶۲۲.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۳۸۷ش، ج۶، ص۱۰۶-۱۰۷.
- ↑ نجفی، «تشبه به کفار در پوشش، آرایش و آداب و رسوم از منظر فقه امامیه»، ص۹۴-۹۵.
- ↑ صدوق، من لایحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۲۵۲.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: فاضل لنکرانی، جامع المسائل، ۱۳۸۶ش، ج۱، ص۵۹۷.
- ↑ صدوق، من لایحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۳۰.
- ↑ صدوق، من لایحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۸۲.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: مکارم شیرازی، «حکم برگزاری آیین سال نو میلادی».
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: مکارم شیرازی، «ولنتاین».
- ↑ نجفی، «تشبه به کفار در پوشش، آرایش و آداب و رسوم از منظر فقه امامیه»، ص۲۰۶.
منابع
- ابن‌تیمیه، احمد بن عبدالحلیم، الفتاوی الکبری، تحقیق مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۰۸ق.
- ابن‌حزم، علی بن احمد، المحلی، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
- احمد بن حنبل، مسند الامام احمد بن حنبل، تحقیق احمد محمد شاکر، قاهره، دار الحدیث، ۱۴۱۶ق/۱۹۹۵م.
- بهائی، محمد بن حسین، رسائل الشیخ بهاءالدین محمد بن الحسین بن عبدالصمد الحارثی العاملی، قم، انتشارات بصیرتی، ۱۳۵۷ش.
- حر عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة، تحقیق محمدرضا حسینی جلالی، قم، مؤسسة آل البیت(ع) لاحیاء التراث، ۱۴۱۶ق.
- تبریزی، جواد، صراط النجاة، قم، دارالصدیقة الشهیده، ۱۳۹۱ش.
- خامنه‌ای، سید علی، اجوبة الاستفتاءات، قم، دفتر معظم له، چاپ اول، ۱۴۲۴ق.
- خرازی، سید محسن، «تشبه به کفار و پیروی از آنان»، در فقه اهل‌بیت(ع)، شماره ۱۵، پاییز ۱۳۷۷ش.
- شهید ثانی، زین الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، شارح: کلانتر، سید محمد، قم، کتابفروشی داوری، چاپ اول، ۱۴۱۰ق.
- صدوق، محمد بن علی، الخصال، تحقیق علی‌اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۶۲ش.
- صدوق، محمد بن علی، من لایحضره الفقیه، تحقیق علی‌اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۳ق.
- علامه حلی، حسن بن یوسف، تذکرة الفقهاء، قم، مؤسسة آل البیت(ع) لاحیاء التراث، ۱۴۱۴ق.
- فاضل لنکرانی، محمد، جامع المسائل، قم، نشر امیر، ۱۳۸۶ش.
- «فقه برای غرب نشینان»، مسأله ۲۰۹، سایت رسمی دفتر آیت الله سیستانی، تاریخ بازدید: ۲۲ اسفند ۱۴۰۲ش.
- فلاح یخدانی، محمدجواد و علی‌پور انجایی، محمدحسین، «نگاهی به مفهوم و حکم فقهی تشبه به کفار»، در پژوهشنامه فقهی، شماره ۹، پاییز و زمستان ۱۳۹۵ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، قم، مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، ۱۳۸۷ش.
- مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه، قم، مؤسسه دایرةالمعارف فقه اسلامی، ۱۳۸۷ش.
- محدث نوری، حسین بن محمدتقی، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، بیروت، مؤسسة آل البیت(ع) لاحیاء التراث،۱۴۱۲ق.
- محقق حلی، جعفر بن حسن، المعتبر فی شرح المختصر، قم، مؤسسه سیدالشهداء، ۱۳۶۴ش.
- مفید، محمد بن محمد، المقنعه، قم، دارالمفید، ۱۴۱۳ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، «حکم برگزاری آیین سال نو میلادی»، در تارنمای اطلاع رسانی و دفتر حضرت آیةالله العظمی مکارم شیرازی، تاریخ بازدید: ۱۸ فروردین ۱۴۰۳ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، «ولنتاین»، در تارنمای جامع المسائل (دفتر آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی)، تاریخ بازدید: ۱۸ فروردین ۱۴۰۳ش.
- منتظری، حسینعلی، دراسات فی المکاسب المحرمة، قم، نشر تفکر، ۱۴۱۵ق.
- مولوی وردنجانی، سعید، «واکاوی موضوع تشبه به کفار در پرتو فقه مقارن»، در پژوهشنامه فرهنگ و معارف دینی، شماره ۶، پاییز و زمستان ۱۴۰۱ش.
- مولوی وردنجانی، سعید، «واکاوی وضعیت تشبه به کفار در فقه عامه و امامیه»، در پژوهش‌های فقهی، دوره هفدهم، شماره ۱، بهار ۱۴۰۰ش.
- نجفی، زین‌العابدین، «تشبه به کفار در پوشش، آرایش و آداب و رسوم از منظر فقه امامیه»، در انسان‌پژوهی دینی، شماره ۷-۸، بهار و تابستان ۱۳۸۵ش.