اسماء دختر عمیس
 مقام اسماء دختر عمیس در باب الصغیر در سوریه | |
| مشخصات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | اَسْماء بِنْت عُمَیس |
| محل زندگی | مکه • مدینه |
| مهاجر/انصار | مهاجر |
| نسب/قبیله | خَثعم |
| خویشاوندان | جعفر بن ابی‌طالب • ابوبکر • امام علی(ع) • محمد بن ابی‌بکر • عبدالله بن جعفر |
| درگذشت | پس از ۳۸ق |
| مشخصات دینی | |
| زمان اسلام آوردن | نخستین مسلمانان |
| هجرت به | حبشه • مدینه |
| نقش‌های برجسته | نقل حدیث از پیامبر(ص) |
| دیگر فعالیت‌ها | همکاری در غسل حضرت فاطمه(س) |
اَسْماء بِنت عُمَیس (درگذشت پس از ۳۸ق) صحابه پیامبر اکرم(ص) که در غسل دادن جنازه فاطمه(س) به امام علی(ع) کمک کرد. اسماء همسر جعفر بن ابی‌طالب بود که پس از شهادت جعفر، به ازدواج ابوبکر بن ابی‌قُحافه درآمد و پس از درگذشت ابوبکر با امام علی(ع) ازدواج کرد. اسما مادر عبدالله بن جعفر (شوهر حضرت زینب(س)) و محمد بن ابی‌بکر، کارگزار امام علی(ع) در مصر بود.
اسماء بنا بر وصیت حضرت فاطمه(س) به همراه امام علی(ع)، بدن او را غسل داد. همچنین او نخستین تابوت در اسلام را برای فاطمه(س) ساخت تا بدن او نمایان نباشد و بنا بر روایتی در لحظات آخر عمر فاطمه، در کنار او بود و لحظات آخر عمر او و نیز مواجهه حسنین(ع) و حضرت علی(ع) با جنازه فاطمه(س) را گزارش کرده است.
اسما از نخستین مسلمانان بود او به همراه همسرش جعفر به حبشه و مدینه مهاجرت کرد. او احادیثی از پیامبر(ص) نقل کرده است.
زندگی‌نامه
اسما دختر عُمَیس بن مَعَد بود. پدرش از قبیله بنی‌خثعم و مادرش هند دختر عون بود.[۱] خواهران وی عبارت‌اند از:
- سلمی بنت عمیس، همسر حمزة بن عبدالمطلب
- میمونه همسر پیامبر(ص) (خواهر مادری)[۲]
اسماء با جعفر بن ابی‌طالب برادر امام علی(ع) ازدواج کرد. او جزو نخستین مسلمانان بود و قبل از ورود پیامبر(ص) به خانه اَرقم اسلام آورد.[۳] اسماء در سال پنجم بعثت[۴] همراه همسرش جعفر به حبشه هجرت کرد[۵] و در سال هفتم قمری، به مدینه مهاجرت کرد.[۶] پس از آنکه در سال ۸ قمری جعفر در جنگ موته شهید شد،[۷] اسماء به همسری ابوبکر درآمد و پس از درگذشت ابوبکر، همسر امام علی(ع) شد.[۸]
در روایتی از امام صادق(ع)، اسماء از زنان بهشتی شمرده شده است.[۹]
رابطه اسماء با حضرت فاطمه(س)
اسماء بنا بر وصیت فاطمه(س) به کمک علی بن ابی‌طالب(ع)، جنازه حضرت فاطمه(س) را غسل داد.[۱۰] برپایه حدیثی که در منابع روایی شیعه نقل شده اسماء نخستین تابوت را در اسلام برای حضرت فاطمه(س) ساخت. هنگامی که فاطمه در بستر بیماری بود از اسماء خواست زمانی که از دنیا رفت جنازه او را روی تابوتی که بدنش نمایان باشد قرار ندهد، ازاین‌رو اسما تابوتی را که در حبشه دیده بود برای او ساخت و فاطمه با دیدن آن خوشحال شد.[۱۱] [یادداشت ۱] همچنین بنا بر روایتی او در ساعات پایانی عمر حضرت فاطمه در کنار بستر وی بوده است و آن لحظات و نیز چگونگی مواجهه حسنین(ع) و حضرت علی(ع) با جنازه فاطمه را گزارش کرده است.[۱۲] در مراسم‌های عزاداری که به‌مناسبت شهادت حضرت فاطمه(س) برگزار می‌شود از اسماء و این گزارش او سخن به میان می‌آید.[۱۳]
بر پایه برخی روایات اسماء در مراسم ازدواج امام علی(ع) با حضرت فاطمه(س) نیز حاضر بود.[۱۴] همچنین بنا بر روایتی هنگام زایمان حضرت فاطمه به دستور پیامبر(ص) به عنوان قابله در کنار او حاضر بوده است.[۱۵] به گفته علی بن عیسی اِرْبِلی متکلم شیعه قرن هفتم قمری، در ثبت این روایات میان اسماء بنت یزید انصاری و اسماء بنت عمیس اشتباه شده است؛ چرا که ازدواج فاطمه در سال ۲ یا ۳ قمری بوده و اسماء بنت عمیس تا زمان فتح خیبر (سال ۷ قمری) در حبشه بوده است.[۱۶] اِرْبِلی همچنین احتمال داده که میان اسماء و سلمی بنت عمیس همسر حمزه اشتباه رخ داده باشد؛ زیرا اسماء مشهورتر از سلمی بوده به همین جهت از او روایت کرده‌اند و یا این که یک راوی در نقل قول اشتباه کرده و دیگران هم از او پیروی کرده‌اند.[۱۷] [یادداشت ۲]
همچنین اسماء به هنگام بیماری که منجر به رحلت پیامبر(ص) شد بر بالین او حاضر بود.[۱۸]
نقل حدیث
اسماء احادیثی از پیامبر(ص) روایت کرده است.[۱۹] همچنین فرزندش عبدالله، سعید بن مسیب، عروة بن زبیر و دیگران از وی روایت کرده‌اند.[۲۰] فاطمه دختر حضرت علی(ع)، حدیث منزلت[۲۱] و رد الشمس[۲۲] را از او روایت کرده است.
احمد بن ابی‌یعقوب تاریخ‌نگار قرن سوم، از کتابی نزد اسماء نام برده که مشتمل بر سخنان پیامبر(ص) بوده است.[۲۳]
فرزندان
اسماء، عبدالله، محمد و عون را برای جعفر بن ابی‌طالب به دنیا آورد[۲۴] او همچنین محمد بن ابی‌بکر را برای ابوبکر به‌دنیا آورد[۲۵] که کارگزار امام علی(ع) در مصر بود.[۲۶] او یحیی برای امام علی(ع) به‌دنیا آورد[۲۷] که در کودکی از دنیا رفت.[۲۸]
درگذشت
ابن‌کثیر دمشقی تاریخ‌نگار قرن هشتم قمری، درگذشت اسما را در حوادث سال ۳۸ق آورده است.[۲۹] البته در برخی منابع، درگذشت او پس از شهادت امام علی(ع) (۴۰ق) ذکر شده است.[۳۰] قبری در قبرستان باب‌الصغیر در دمشق به وی منسوب است.[۳۱]
پانویس
- ↑ ابن‌کلبی، نسب معد والیمن الکبیر، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۳۵۶-۳۵۸.
- ↑ ابن‌کلبی، نسب معد والیمن الکبیر، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۳۵۸-۳۵۹.
- ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۸، ص۲۱۹.
- ↑ مقریزی، امتاع الاسماع، ۱۴۲۰ق، ج۹، ص۱۱۶.
- ↑ ابن‌هشام، السیرة النبویة، دارالمعرفه، ج۱، ص۳۲۳.
- ↑ ابن‌عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۲۴۲.
- ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۸، ص۲۱۹.
- ↑ ابن‌عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۳، ص۱۷۸۴-۱۷۸۵.
- ↑ شیخ صدوق، الخصال، ۱۳۶۲ش، ج۲، ص۳۶۳.
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۵۹م، ج۱، ص۴۰۵.
- ↑ اربلی، کشف الغمه، ۱۳۸۱ق، ج۱، ص۵۰۳.
- ↑ اربلی، کشف الغمه، ۱۳۸۱ق، ج۱، ص۵۰۰-۵۰۱.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به «روضه و توسل بسیار جانسوز_ویژه فاطمیه»، پایگاه خیمه‌گاه.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به گنجی شافعی، کفایة الطالب، دار احیاء تراث اهل البیت، ص۳۰۶؛ اربلی، کشف الغمه، ۱۳۸۱ق، ج۱، ص۳۶۵-۳۶۶.
- ↑ اربلی، کشف الغمه، ۱۳۸۱ق، ج۱، ص۵۵۱.
- ↑ اربلی، کشف الغمه، ۱۳۸۱ق، ج۱، ص۳۷۳.
- ↑ اربلی، کشف الغمه، ۱۳۸۱ق، ج۱، ص۳۶۶-۳۶۷.
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۵۹م، ج۱، ص۵۴۵.
- ↑ حمیدی، المسند، ۱۹۹۶م، ج۱، ص۳۲۸؛ واقدی، المغازی، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۷۶۶.
- ↑ ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ۱۴۲۷ق، ج۳، ص۵۱۹.
- ↑ ابن‌عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۳، ص۱۰۹۷.
- ↑ حرعاملی، اثبات الهداة، ۱۴۲۵ق، ج۱، ص۴۱۴.
- ↑ یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، دار صادر، ج۲، ص۱۰۱.
- ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۸، ص۲۱۹.
- ↑ ابن‌عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ص۱۷۸۴-۱۷۸۵.
- ↑ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۴، ص۵۵۵-۵۵۶.
- ↑ ابن‌عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ص۱۷۸۴-۱۷۸۵.
- ↑ ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، دار المعرفه، ص۳۷.
- ↑ ابن‌کثیر، البدایة و النهایه، ۱۴۰۷ق، ج۷، ص۳۱۸.
- ↑ ابن‌حجر عسقلانی، تقریب التهذیب، ۱۴۰۶ق، ص۷۴۳.
- ↑ قائدان، اماکن زیارتی سیاحتی سوریه، ۱۳۸۷ش، ص۱۰۵.
یادداشت
- ↑ در پاورقی بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۸۱ ص۲۵۲. ساختن تابوت برای حضرت فاطمه(س) به پیشنهاد اسماء را با توجه به دفن فاطمه(س) در منزل یا مسجد پیامبر(ص) و مراسم مخفیانه و سایر شرایط حاکم بر مراسم تجهیز فاطمه (س) مورد تردید قرار داده شده است.
- ↑ و التي شهدت الزفاف سَلمى بنت عميس أختها، و هي زوجة حمزة بن عبد المطّلب (عليه السلام)، و لعلّ الأخبار عنها، و كانت أسماء أشهر من أختها عند الرواة فرووا عنها، أو سهى راوٍ واحد فتبعوه.
منابع
- ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین، مقاتل الطالبین، تحقیق سید احمد صقر، بیروت، دار المعرفه، بی‌تا.
- ابن‌حجر عسقلانی، احمد بن علی، تقریب التهذیب، تحقیق محمد عوامة، دار الرشید، سوریا، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م.
- ابن‌سعد، محمد، الطبقات الکبری، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۰ق/۱۹۹۰م.
- ابن‌عبدالبر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، تحقیق علی محمد البجاوی، بیروت، دارالجیل، ۱۴۱۲ق/۱۹۹۲م
- ابن‌کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۶م.
- ابن‌کلبی، هشام بن محمد، نسب مَعَد والیَمَن الکبیر، تحقیق ناجی حسن، بیروت، عالم الکتب، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.
- ابن‌هشام، عبدالملک بن هشام، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی سقا و دیگران، قاهره، بیروت، دارالمعرفة، بی‌تا.
- اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمه فی معرفة الائمة، تصحیح سید هاشم رسولی محلاتی، بنی هاشمی، تبریز، ۱۳۸۱ق.
- بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق محمد حمیدالله، مصر، دار المعارف، ۱۹۵۹م.
- حرعاملی، محمد بن حسن، إثبات الهداة بالنصوص و المعجزات، اعلمی، بیروت، ۱۴۲۵ق.
- حمیدی، عبدالله بن زبیر، المسند، تحقیق حسن سلیم الدارانی، دمشق، دارالسقا، دمشق، ۱۹۹۶م.
- ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، قاهره، دار الحدیث، ۱۴۲۷ق/۲۰۰۶م.
- «روضه و توسل بسیار جانسوز_ویژه فاطمیه»، پایگاه خیمه‌گاه، تاریخ درج مطلب: ۱۷ بهمن ۱۳۹۵ش، تاریخ بازدید: ۲۴ خرداد ۱۴۰۱ش.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، الخصال، تصحیح علی‌اکبر غفاری، قم، جامعه مدرسین، ۱۳۶۲ش.
- طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دارالتراث، الطبعة الثانیه، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م.
- قائدان، اصغر، اماکن زیارتی سیاحتی سوریه، تهران، مشعر، ۱۳۸۷ش.
- گنجی شافعی، محمد بن یوسف، کفایة الطالب فی مناقب علی بن ابی‌طالب، دار احیاء التراث اهل البیت، بی‌تا.
- مقریزی، احمد بن علی، امتاع الاسماع، تحقیق محمد عبدالحمید النمیسی، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۲۰ق/۱۹۹۹م.
- واقدی، محمد بن عمر، المغازی، تحقیق مارسدن جونس، بیروت، مؤسسة الاعلمی، الطبعة الثالثه، ۱۴۰۹ق/۱۹۸۹م.
- یعقوبی، احمد بن ابی‌یعقوب، تاریخ الیعقوبی، بیروت، دارصادر، بی‌تا.
پیوند به بیرون