سوره بَیِّنه یا لَم یَکُن یا قَیِّمه نودوهشتمین سوره و از سوره‌های مدنی قرآن است که در جزء سی‌ام جای دارد. نام سوره، بَیّنه، به معنای شاهد و گواه است که از آیه اول آن گرفته شده است.
سوره بینه عناد و دیرباوری اهل کتاب در پذیرش حقانیت اسلام و رسالتپیامبر(ص) را توصیف می‌کند و آنان و مشرکان را بدترینِ آفریدگان و مستوجب آتش می‌داند. از سوی دیگر مؤمنان و صالحان را به بهشت جاودان بشارت می‌دهد.
نامگذاری
نام مشهور این سوره، بیّنه (به معنای دلیل آشکار) است که از واژه «البینه» و در آیات اول و چهارم گرفته شده است. منابع کهن و روایات از این سوره با عبارت «لم یَکُن» یا «لم یکن الذین کَفَرو» یاد کرده‌اند. «اهل الکتاب»، «قَیِّمه»، «مُنفَکّین» و «اِنفِکاک» دیگر نام‌هایی هستند که برای این سوره گفته شده است.[۱] در میان این نام‌ها، دو نام «لم یکن» و «قیّمه» نیز مشهورند.[۲]
سوره بیّنه به رسالت جهانی پیامبر(ص) اشاره می‌کند و آن را آمیخته با دلیل‌ها و نشانه‌های روشن می‌داند.[۶] این سوره دو حکم فقهی یعنی وجوبنماز و زکات را بیان کرده است. از مضامین این سوره توصیف عناد و دیرباوری کافرانِاهل کتاب در پذیرش حقانیت اسلام و وحی و رسالت پیامبر اسلام است. آن‌گاه کافران اهل کتاب و مشرکان را به عنوان بدترین آفریدگان، مستوجب آتش جهنم می‌داند و مؤمنان و صالحان را با عنوان بهترین آفریدگان، به بهشت و زندگانی جاوید در آن بشارت می‌دهد.[۷]علامه طباطبایی بر اساس سنت الهیِ هدایت همگانی، عمومیت رسالت پیامبر را غرض سوره می‌داند و دین او را دربردارنده مصلحت جامعه در پرتو اعتقاد و عمل دانسته است. وی هم چنان عبادت خالصانه و پای بندی به دستورات الهی را که پیامبر(ص) بدان فراخوانده را همان دینی دانسته که حافظ مصالح جامعه بشری است. [۸]
«إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ أُولَـٰئِكَ هُمْ خَيْرُ الْبَرِيَّةِ» (آیه ۷)
ترجمه: مسلّماً کسانی که ایمان آورده و کارهای شایسته انجام داده‌اند، اینان‌اند که بهرتین مخلوقات‌اند.
آیه هفتم سوره بینه به «آیه خیر البریه» مشهور است. این آیه بر اساس روایات فراوانی که در کتاب‌های حدیثی و تفسیریاهل سنت و شیعه آمده است، به امام علی(ع) و اهل بیت [۱۴] و شیعیان او تفسیر شده است. برای نمونه علامه طباطبایی از کتاب تفسیر الدر المنثور[۱۵] نقل کرده است: نزد رسول خدا(ص) بودیم که علی(ع) از راه رسید. رسول خدا(ص) فرمود: به آن خدایی که جانم به دست او است، این مرد و پیروانش (شیعیانش) تنها و تنها رستگارانِ در قیامت‌اند؛ آن‌گاه این آیه نازل شد: «إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ أُولئِكَ هُمْ خَيْرُ الْبَرِيَّةِ». از وقتی که این آیه نازل شد، اصحاب رسول خدا(ص) هر وقت علی را می‌دیدند که می‌آید می‌گفتند «خَيْرُ الْبَرِيَّةِ» آمد.[۱۶][یادداشت ۲]
نکته تفسیری
تفسیر مجمع البیان در باره آیه فِيهَا كُتُبٌ قَيِّمَةٌ دو احتمال نقل کرده است ۱- «قیّمه» یعنی مستقیم و معتدل و خالی از کجی که حق و باطل را تبیین می‌کنند یعنی درصحفی که پیامبر برای مردم می‌خواند نوشتته‌هایی است که این ویژگی را داراست.۲- «قیّمه» به معنای خالی بودن از باطل و دروغ و انحراف از حق. [۱۷]
فضیلت و خواص
از پیامبر(ص) نقل شده است «اگر مردم می‌دانستند این سوره چه برکاتی دارد، خانواده و اموال را رها می‌کردند و به آموختن آن می‌پرداختند». مردی از قبیله خُزاعه عرض کرد: ای رسول خدا! تلاوت آن چه اجر و پاداشی دارد؟ حضرت فرمود: «هیچ منافقی آن را قرائت نمی‌کند و نه کسانی که شک و تردید در دلشان است. به خداسوگندفرشتگانِ مُقَرِّب از آن روز که آسمان‌ها و زمین آفریده شده، آن را می‌خوانند و لحظه‌ای در تلاوت آن سستی نمی‌کنند. هر کس آن را در شب بخواند، خداوند فرشتگان را مأمور می‌کند که دین و دنیای او را حفظ کنند و آمرزش و رحمت برای او بطلبند و اگر در روز بخواند به اندازه آنچه روز آن را روشن می‌کند و شب آن را تاریک می‌سازد، ثواب به او می‌دهند».[۱۸]
﴿و فرمان نیافته بودند جز اینکه خدا را بپرستند و در حالی که به توحید گراییده‌اند دین [خود] را برای او خالص گردانند و نماز برپا دارند و زکات بدهند و دین [ثابت و] پایدار همین است ٥﴾
﴿پاداش آنان نزد پروردگارشان باغهای همیشگی است که از زیر [درختان] آن نهرها روان است جاودانه در آن همی مانند خدا از آنان خشنود است و [آنان نیز] از او خشنود این [پاداش] برای کسی است که از پروردگارش بترسد ٨﴾
﴿به نام خداوند رحمتگر مهربان. کافران اهل کتاب و مشرکان دست‌بردار نبودند تا دلیلی آشکار بر ایشان آید ١ فرستاده‌ای از جانب خدا که [بر آنان] صحیفه‌هایی پاک را تلاوت کند ٢ که در آنها نوشته‌های استوار است ٣ و اهل کتاب دستخوش پراکندگی نشدند مگر پس از آنکه برهان آشکار برای آنان آمد ٤ و فرمان نیافته بودند جز اینکه خدا را بپرستند و در حالی که به توحید گراییده‌اند دین [خود] را برای او خالص گردانند و نماز برپا دارند و زکات بدهند و دین [ثابت و] پایدار همین است ٥ کسانی از اهل کتاب که کفر ورزیده‌اند و [نیز] مشرکان در آتش دوزخند [و] در آن همواره می‌مانند اینانند که بدترین آفریدگانند ٦ در حقیقت کسانی که گرویده و کارهای شایسته کرده‌اند آنانند که بهترین آفریدگانند ٧ پاداش آنان نزد پروردگارشان باغهای همیشگی است که از زیر [درختان] آن نهرها روان است جاودانه در آن همی مانند خدا از آنان خشنود است و [آنان نیز] از او خشنود این [پاداش] برای کسی است که از پروردگارش بترسد ٨﴾
↑برخی نیز گفته‌اند مکی است اما سیاق و نظم حاکم بر آن به سوره‌های مدنی شباهتش بیشتر است. (رجوع کنید به: معرفت، آموزش علوم قرآن، ج۱، ص۱۸۹؛ طباطبایی، المیزان، ۱۹۷۴م، ج۲۰، ص۳۳۶.)
↑قَالَ النَّبِي صلى الله عَلَيْهِ وَسلم: وَالَّذِي نَفسِي بِيَدِهِ إِن هَذَا وشيعته لَهُم الفائزون يَوْم الْقِيَامَة وَنزلت {إِن الَّذين آمنُوا وَعمِلُوا الصَّالِحَات أُولَئِكَ هم خير الْبَريَّة} فَكَانَ أَصْحَاب النَّبِي صلى الله عَلَيْهِ وَسلم إِذا أقبل عليّ قَالُوا: جَاءَ خير الْبَريَّة. الدرالمنثور، ج۸، ص۵۸۹
