سوره صف

مقاله متوسط
عدم رعایت شیوه‌نامه ارجاع
از ویکی شیعه
(تغییرمسیر از شصت و یکمین سوره قرآن)
سوره صف
شماره سوره۶۱
جزء۲۸
نزول
ترتیب نزول۱۱۱
مکی/مدنیمدنی
اطلاعات آماری
تعداد آیات۱۴
تعداد کلمات۲۲۶
تعداد حروف۹۶۶


سوره صَف شصت و یکمین سوره و از سوره‌های مدنی قرآن است که در جزء ۲۸ جای گرفته است. این سوره را به این مناسبت «صفّ» می‌نامند که آیه چهارم آن درباره صف جهادگران سخن می‌گوید. از موضوعاتی که در این سوره مطرح شده چنین است: تسبیح و تقدیس خداوند، سرزنش و توبیخ کسانی که گفتارشان با کردارشان مطابقت ندارد، پیروزی نهایی دین خدا و جهانگیر شدن آن و بی‌نتیجه بودن تلاش مخالفان برای جلوگیری از آن، تشویق انسان‌ها به جهاد با مال و جان.

از آیات مشهور این سوره، آیه «نَصْرٌ‌ مِّنَ اللَّهِ وَفَتْحٌ قَرِ‌یبٌ» است که مؤمنان را به پیروزی بشارت می‌دهد. مفسران مصداق این پیروزی را فتوحات مختلفی دانسته‌اند از جمله فتح مکه. همچنین این «فتح قریب» به پیروزی قائم آل محمد تفسیر شده است. درباره فضیلت تلاوت این سوره نیز از جمله در روایات آمده است هر کس سوره صف را قرائت کند، مادامی که در دنیاست، عیسی(ع) بر او درود می‌فرستد و برای او طلب مغفرت و آمرزش می‌کند و در روز قیامت رفیق و همراه حضرت عیسی(ع) خواهد بود.

معرفی

  • نامگذاری

این سوره را به این دلیل صف نامیده‌اند که در آیه چهارم آن، به صف جهادگران اشاره شده است. این سوره را «سوره حواریون» و «سوره عیسی(ع)» نیز نامیده‌اند؛ چراکه آیه آخر آن درباره آنان سخن می‌گوید. حواریون یاران نزدیک حضرت عیسی(ع) بودند.[۱]

  • محل و ترتیب نزول

سوره صف جزو سوره‌های مدنی و در ترتیب نزول، صد و یازدهمین سوره‌ای است که بر پیامبر(ص) نازل شده است. این سوره در چینش کنونی مُصحَف، شصت و یکمین سوره است[۲] و در جزء ۲۸ قرآن جای دارد.

  • تعداد آیات و دیگر ویژگی‌ها

سوره صف ۱۴ آیه، ۲۲۶ کلمه و ۹۶۶ حرف دارد. این سوره از نظر حجمی جزو سوره‌های مُفَصَّلات (دارای آیات کوتاه) است. سوره صف از آن رو که با تسبیح خداوند آغاز می‌شود، در گروه سوره‌های مُسَبِّحات است.[۳]

این سوره را در شمار سوره‌های ممتحنات نیز آورده‌اند[۴] که گفته شده این سوره‌ها با سوره ممتحنه تناسب محتوایی دارند.[۵] [یادداشت ۱]

محتوا

این سوره مؤمنان را به جهاد در راه خدا دعوت و ترغیب و دین اسلام را به نوری درخشان تشبیه می‌کند که کافران و اهل کتاب می‌خواهند آن را خاموش کنند؛ اما خداوند آن را کامل می‌کند و بر هر دینی غلبه می‌دهد، اگرچه کافران و مشرکان خوش ندارند. در ادامه سوره آمده است که محمد(ص) پیامبری از سوی خداست و عیسی بن مریم(ع) بنی‌اسرائیل را به آمدن او بشارت داده است. پس بر مؤمنان است که از محمد(ص) پیروی کنند و با جهاد، خدا را یاری رسانند و هرگز آنچه را که عمل نمی‌کنند به دیگران نگویند و اگر وعده می‌دهند، در آن تخلف نکنند؛ چرا که این اعمال موجب خشم خدا و آزار پیامبرند.[۶]آیات ۷و۸ هم بیان می‌کند که هر یک از حق و باطل دارای دین اختصاصی هستند و خدواند متعال که حق است دین حق را برگزیده و پیامبرش را براساس دین حق فرستاده و دین حق همان نور خدا در زمین است چنانچه آیه ۳۵ سوره نور بیان کرده است.[۷] از تعبیری که در آیه ۴ سوره صف درباره صف مجاهدان آمده است (إِنَّ اللَّهَ یحِبُّ الَّذِینَ یقَاتِلُونَ فِی سَبِیلِهِ صَفًّا کأَنَّهُمْ بُنْیانٌ مَرْصُوصٌ «در حقیقت، خدا دوست دارد کسانی را که در راه او صف در صف، چنانکه گویی بنایی ریخته شده از سرب‌اند، جهاد می‌کنند.»)در باره صف لشگریان امام زمان(ع) دربرخی از دعاها استفاده شده است در زیارت امام زمان(ع) پس از نماز صبح وَاجعَلنی مِن أنصارِهِ وَأشیاعِهِ وَالذَّابِّینَ عَنهُ وَاجعَلنی مِنَ المُستَشهَدِینَ بَینَ یدَیهِ طائِعاً غَیرَ مُکرَهٍ فی الصَفِّ الَّذی نَعَتَّ أهلَهُ فی کتابِک، فَقُلتَ: صَفّا کأنَّهُم بُنیانٌ مَرصوصٌ عَلی طاعَتِک وَطاعَةِ رَسُولِک وَآلِهِ(علیه‌السلام)؛[۸][یادداشت ۲]

آیات مشهور

گفتار بی‌کردار

  • «یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا لِمَ تَقُولُونَ مَا لَا تَفْعَلُونَ کبُرَ‌ مَقْتًا عِندَ اللَّهِ أَن تَقُولُوا مَا لَا تَفْعَلُونَ» (آیه ۲ و ۳)

ترجمه:‌ای کسانی که ایمان آورده‌اید، چرا چیزی می‌گویید که انجام نمی‌دهید؟ نزد خدا سخت ناپسند است که چیزی را بگویید و انجام ندهید.

درباره شأن نزول این آیه آمده است عده‌ای از مسلمانان می‌گفتند اگر می‌دانستیم چه کاری نزد خداوند محبوب‌ترین است، جان و مالمان را صرف آن می‌کردیم. خداوند جهاد را معرفی کرد و آنان را با غزوه اُحد آزمایش کرد؛ اما آنان از جنگ گریختند.[۱۰] همچنین در تفسیر قمی آمده است منظور از کسانی که به گفتار خویش عمل نمی‌کنند، افرادی از اصحاب پیامبر(ص) هستند که به پیامبر(ص) وعده دادند وی را یاری می‌دهند و با دستورهایش مخالفت نمی‌کنند و عهد خویش با پیغمبر(ص) را در مورد امیرالمؤمنین(ع) نمی‌شکنند؛ اما خداوند آگاه کرد که آنان به عهد خویش وفا نمی‌کنند.[۱۱]علامه طباطبایی مفسر شیعی در المیزان میان نفاق و سستی اراده فرق گذاشته زیرا گاهی انسان موفق نمی‌شود بدانچه قبلا گفته عمل کند، و یا رسماً خُلف وعده می‌کند و این را ناشی از ضعف اراده و سستی همت دانسته است،(که البته خود یکی از رذائل اخلاقی، و منافی با سعادت نفس انسانی است) و گاهی از اول که وعده می‌دهد، بنای عمل نکردن به آن را ندارد، که این را همان نفاق برشمرده است.[۱۲] [یادداشت ۳]

خاموش‌ناشدنی بودن نور خدا

  • «یرِیدُونَ لِیطْفِئُوا نُورَ اللَّهِ بِأَفْوَاهِهِمْ وَاللَّهُ مُتِمُّ نُورِهِ وَلَوْ کرِهَ الْکافِرُونَ» (آیه ۸)

مشابه این آیه، آیه ۳۲ سوره توبه است.«یرِیدُونَ أَنْ یطْفِئُوا نُورَ اللَّهِ بِأَفْوَاهِهِمْ وَیأْبَی اللَّهُ إِلَّا أَنْ یتِمَّ نُورَهُ وَلَوْ کرِهَ الْکافِرُونَ». راغب اصفهانی در تفاوت این دو آیه می‌گوید در آیه سوره توبه هدف اولیه و اصلی دشمنان خاموش ساختن نور خداست و خاموش کردن این نور خواست و اراده آنهاست(یرِیدُونَ أَنْ یطْفِئُوا نُورَ اللَّه) ولی در سوره صف هدف دشمنان دستیابی به وسیله‌ای برای خاموش ساختن نور خداست.(یرِیدُونَ لِیطْفِئُوا نُورَ اللَّهِ).[۱۳] علامه طباطبائی در تفسیر المیزان آیه و آیه بعد را شرح آیه گذشته می‌داند که دشمنان پیامبر او را ظالمانه متهم به سحر کردند و قرآن را سحر خواندند و می‌خواستند با دهان‌هایشان نور خدا را خاموش کنند چون می‌پنداشتند نور خدا مانند نور شمع ضعیف و خاموش شدنی است؛ در حالی که خداوند اراده کرده که دین حق را آشکار سازد و همین حقانیت دین پیامبر و اراده الهی برای آشکار ساختنش معنای کامل ساختن نور خداست.[۱۴] تهمت زدن به پیامبر، خیال و پندار پنداشتن و دروغ و افترا نامیدن وحی، و سطحی و بی‌ارزش قلمدادکردن آن، رقیب و شریک تراشیدن برای خدا، باز داشتن مردم از شنیدن آیات الهی و تحقیر مؤمنان از راه‌هایی است که به نظر مفسران بر اساس آیات قرآن، دشمنان برای خاموش کردن نور خداوند از آنها بهره می‌برند.[۱۵] در برخی روایات نور الهی به ولایت امیرالمؤمنین(ع) و نیز کامل شدن نور الهی با اراده الهی به حضور همیشگی حجت حق در زمین برای احیا حق تفسیر شده است.[۱۶]

تجارت نجات‌بخش

یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا هَلْ أَدُلُّکمْ عَلَیٰ تِجَارَةٍ تُنْجِیکمْ مِنْ عَذَابٍ أَلِیمٍ *تؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَتُجَاهِدُونَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ بِأَمْوَالِکمْ وَأَنْفُسِکمْ ۚ ذَٰلِکمْ خَیرٌ لَکمْ إِنْ کنْتُمْ تَعْلَمُونَ(آیات ۱۰و۱۱)

ترجمه:ای کسانی که ایمان آورده‌اید، آیا شما را بر تجارتی راه نمایم که شما را از عذابی دردناک می‌رهاند؟به خدا و فرستاده او بگروید و در راه خدا با مال و جانتان جهاد کنید. این [گذشت و فداکاری‌] اگر بدانید، برای شما بهتر است.


>

آیه نصر من الله بر پرچم گنبد حرم امام رضا(ع)

آیه نصر من الله

  • «نَصْرٌ‌ مِّنَ اللهِ وَفَتْحٌ قَرِ‌یبٌ وَبَشِّرِ‌ الْمُؤْمِنِینَ» (آیه ۱۳)

ترجمه: یاری و پیروزی نزدیکی از جانب خداست. مؤمنان را [به آن] بشارت ده.

درباره اینکه منظور از «فتح قریب: پیروزی نزدیک» کدام پیروزی است، مفسران چند احتمال مطرح کرده‌اند. بسیاری آن را به فتح مکه تفسیر کرده‌اند، و بعضی به پیروزی بر سرزمین‌های ایران و روم و بعضی به همه فتوحات اسلامی که به فاصله نزدیکی برای مسلمانان به دست آمد.[۱۷] در تفسیر قمی آمده است منظور از فتح قریب، پیروزی قائم آل محمد است.[۱۸] این آیه در میان شیعیان، دست‌کم در میان ایرانیان، تبدیل به یک شعار شده است و مردم آن را در مناسبت‌ها بر روی پرچم می‌نویسند.[۱۹]

فضیلت و خواص

درباره فضیلت تلاوت سوره صف از پیامبر(ص) روایت شده است هر کس سوره حضرت عیسی (سوره صف) را قرائت کند، مادامی که در دنیاست، عیسی(ع) بر او درود می‌فرستد و برای او طلب مغفرت و آمرزش می‌کند و در روز قیامت رفیق و همراه حضرت عیسی(ع) خواهد بود.[۲۰] از امام محمدباقر(ع) روایت شده است هر کس سوره صف را قرائت کند و آن را در نمازهای واجب و مستحب خود همیشه بخواند، خداوند او را همراه با فرشتگان و پیامبران الهی در یک «صف» قرار خواهد داد.[۲۱]

روایت‌های تاریخی


متن و ترجمه سوره صف

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ

﴿سَبَّحَ لِلَّهِ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ وَهُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ ۝١ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لِمَ تَقُولُونَ مَا لَا تَفْعَلُونَ ۝٢ كَبُرَ مَقْتًا عِنْدَ اللَّهِ أَنْ تَقُولُوا مَا لَا تَفْعَلُونَ ۝٣ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الَّذِينَ يُقَاتِلُونَ فِي سَبِيلِهِ صَفًّا كَأَنَّهُمْ بُنْيَانٌ مَرْصُوصٌ ۝٤ وَإِذْ قَالَ مُوسَى لِقَوْمِهِ يَا قَوْمِ لِمَ تُؤْذُونَنِي وَقَدْ تَعْلَمُونَ أَنِّي رَسُولُ اللَّهِ إِلَيْكُمْ فَلَمَّا زَاغُوا أَزَاغَ اللَّهُ قُلُوبَهُمْ وَاللَّهُ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الْفَاسِقِينَ ۝٥ وَإِذْ قَالَ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ يَا بَنِي إِسْرَائِيلَ إِنِّي رَسُولُ اللَّهِ إِلَيْكُمْ مُصَدِّقًا لِمَا بَيْنَ يَدَيَّ مِنَ التَّوْرَاةِ وَمُبَشِّرًا بِرَسُولٍ يَأْتِي مِنْ بَعْدِي اسْمُهُ أَحْمَدُ فَلَمَّا جَاءَهُمْ بِالْبَيِّنَاتِ قَالُوا هَذَا سِحْرٌ مُبِينٌ ۝٦ وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرَى عَلَى اللَّهِ الْكَذِبَ وَهُوَ يُدْعَى إِلَى الْإِسْلَامِ وَاللَّهُ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ ۝٧ يُرِيدُونَ لِيُطْفِئُوا نُورَ اللَّهِ بِأَفْوَاهِهِمْ وَاللَّهُ مُتِمُّ نُورِهِ وَلَوْ كَرِهَ الْكَافِرُونَ ۝٨ هُوَ الَّذِي أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَى وَدِينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ وَلَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ ۝٩ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا هَلْ أَدُلُّكُمْ عَلَى تِجَارَةٍ تُنْجِيكُمْ مِنْ عَذَابٍ أَلِيمٍ ۝١٠ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَتُجَاهِدُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ بِأَمْوَالِكُمْ وَأَنْفُسِكُمْ ذَلِكُمْ خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ ۝١١ يَغْفِرْ لَكُمْ ذُنُوبَكُمْ وَيُدْخِلْكُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ وَمَسَاكِنَ طَيِّبَةً فِي جَنَّاتِ عَدْنٍ ذَلِكَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ ۝١٢ وَأُخْرَى تُحِبُّونَهَا نَصْرٌ مِنَ اللَّهِ وَفَتْحٌ قَرِيبٌ وَبَشِّرِ الْمُؤْمِنِينَ ۝١٣ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُونُوا أَنْصَارَ اللَّهِ كَمَا قَالَ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ لِلْحَوَارِيِّينَ مَنْ أَنْصَارِي إِلَى اللَّهِ قَالَ الْحَوَارِيُّونَ نَحْنُ أَنْصَارُ اللَّهِ فَآمَنَتْ طَائِفَةٌ مِنْ بَنِي إِسْرَائِيلَ وَكَفَرَتْ طَائِفَةٌ فَأَيَّدْنَا الَّذِينَ آمَنُوا عَلَى عَدُوِّهِمْ فَأَصْبَحُوا ظَاهِرِينَ ۝١٤

﴿به نام خداوند رحمتگر مهربان. آنچه در آسمانها و آنچه در زمین است به تسبیح خدا می‌پردازند و اوست ارجمند حکیم ۝١ ای کسانی که ایمان آورده‌اید چرا چیزی می‌گویید که انجام نمی‌دهید ۝٢ نزد خدا سخت ناپسند است که چیزی را بگویید و انجام ندهید ۝٣ در حقیقت‌خدا دوست دارد کسانی را که در راه او صف در صف چنانکه گویی بنایی ریخته شده از سرب‌اند جهاد می‌کنند ۝٤ و [یاد کن] هنگامی را که موسی به قوم خود گفت ای قوم من چرا آزارم می‌دهید با اینکه می‌دانید من فرستاده خدا به سوی شما هستم پس چون [از حق] برگشتند خدا دلهایشان را برگردانید و خدا مردم نافرمان را هدایت نمی‌کند ۝٥ و هنگامی را که عیسی پسر مریم گفت ای فرزندان اسرائیل من فرستاده خدا به سوی شما هستم تورات را که پیش از من بوده تصدیق می‌کنم و به فرستاده‌ای که پس از من می‌آید و نام او احمد است بشارتگرم پس وقتی برای آنان دلایل روشن آورد گفتند این سحری آشکار است ۝٦ و چه کسی ستمگرتر از آن کس است که با وجود آنکه به سوی اسلام فراخوانده می‌شود بر خدا دروغ می‌بندد و خدا مردم ستمگر را راه نمی‌نماید ۝٧ می‌خواهند نور خدا را با دهان خود خاموش کنند و حال آنکه خدا گر چه کافران را ناخوش افتد نور خود را کامل خواهد گردانید ۝٨ اوست کسی که فرستاده خود را با هدایت و آیین درست روانه کرد تا آن را بر هر چه دین است فائق گرداند هر چند مشرکان را ناخوش آید ۝٩ ای کسانی که ایمان آورده‌اید آیا شما را بر تجارتی راه نمایم که شما را از عذابی دردناک می‌رهاند ۝١٠ به خدا و فرستاده او بگروید و در راه خدا با مال و جانتان جهاد کنید این [گذشت و فداکاری] اگر بدانید برای شما بهتر است ۝١١ تا گناهانتان را بر شما ببخشاید و شما را در باغهایی که از زیر [درختان] آن جویبارها روان است و [در] سراهایی خوش در بهشتهای همیشگی درآورد این [خود] کامیابی بزرگ است ۝١٢ و [رحمتی] دیگر که آن را دوست دارید یاری و پیروزی نزدیکی از جانب خداست و مؤمنان را [بدان] بشارت ده ۝١٣ ای کسانی که ایمان آورده‌اید یاران خدا باشید همان گونه که عیسی‌بن‌مریم به حواریون فت‌یاران من در راه خدا چه کسانی‌اند حواریون گفتند ما یاران خداییم پس طایفه‌ای کفر ورزیدند و کسانی را که گرویده بودند بر دشمنانشان یاری کردیم تا چیره شدند ۝١٤


سوره پیشین:
سوره ممتحنه
سوره صف
سوره‌های مکیسوره‌های مدنی
سوره پسین:
سوره جمعه

١.فاتحه ٢.بقره ٣.آل‌عمران ٤.نساء ٥.مائده ٦.انعام ٧.اعراف ٨.انفال ٩.توبه ١٠.یونس ١١.هود ١٢.یوسف ١٣.رعد ١٤.ابراهیم ١٥.حجر ١٦.نحل ١٧.اسراء ١٨.کهف ١٩.مریم ٢٠.طه ٢١.انبیاء ٢٢.حج ٢٣.مؤمنون ٢٤.نور ٢٥.فرقان ٢٦.شعراء ٢٧.نمل ٢٨.قصص ٢٩.عنکبوت ٣٠.روم ٣١.لقمان ٣٢.سجده ٣٣.احزاب ٣٤.سبأ ٣٥.فاطر ٣٦.یس ٣٧.صافات ٣٨.ص ٣٩.زمر ٤٠.غافر ٤١.فصلت ٤٢.شوری ٤٣.زخرف ٤٤.دخان ٤٥.جاثیه ٤٦.احقاف ٤٧.محمد ٤٨.فتح ٤٩.حجرات ٥٠.ق ٥١.ذاریات ٥٢.طور ٥٣.نجم ٥٤.قمر ٥٥.الرحمن ٥٦.واقعه ٥٧.حدید ٥٨.مجادله ٥٩.حشر ٦٠.ممتحنه ٦١.صف ٦٢.جمعه ٦٣.منافقون ٦٤.تغابن ٦٥.طلاق ٦٦.تحریم ٦٧.ملک ٦٨.قلم ٦٩.حاقه ٧٠.معارج ٧١.نوح ٧٢.جن ٧٣.مزمل ٧٤.مدثر ٧٥.قیامه ٧٦.انسان ٧٧.مرسلات ٧٨.نبأ ٧٩.نازعات ٨٠.عبس ٨١.تکویر ٨٢.انفطار ٨٣.مطففین ٨٤.انشقاق ٨٥.بروج ٨٦.طارق ٨٧.اعلی ٨٨.غاشیه ٨٩.فجر ٩٠.بلد ٩١.شمس ٩٢.لیل ٩٣.ضحی ٩٤.شرح ٩٥.تین ٩٦.علق ٩٧.قدر ٩٨.بینه ٩٩.زلزله ١٠٠.عادیات ١٠١.قارعه ١٠٢.تکاثر ١٠٣.عصر ١٠٤.همزه ١٠٥.فیل ١٠٦.قریش ١٠٧.ماعون ١٠٨.کوثر ١٠٩.کافرون ١١٠.نصر ١١١.مسد ١١٢.اخلاص ١١٣.فلق ١١٤.ناس


جستارهای وابسته

پانویس

  1. دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، ۱۳۷۷ش، ج۲، ص۱۲۵۵.
  2. معرفت، آموزش علوم قرآن، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۱۶۶.
  3. دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، ۱۳۷۷ش، ج۲، ص۱۲۵۵.
  4. رامیار، تاریخ قرآن، ۱۳۶۲ش، ص۳۶۰و۵۹۶.
  5. فرهنگ‌نامه علوم قرآن، ج۱، ص۲۶۱۲.
  6. طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۹، ص۲۴۸
  7. طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۴ق، ج۱۹، ص۲۵۵.
  8. قمی، مفاتیح الجنان، زیارت حضرت صاحب الامر علیه‌السلام.
  9. خامه‌گر، محمد، ساختار سوره‌های قرآن کریم، تهیه مؤسسه فرهنگی قرآن و عترت نورالثقلین، قم، نشر نشرا، چ۱، ۱۳۹۲ش.
  10. واحدی، أسباب النزول، ۱۴۱۱ق، ص۴۴۸
  11. قمی، تفسیر قمی، ۱۳۶۷ش، ج۲، ص۳۶۵
  12. طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۴ق، ج۱۹، ص۲۴۹.
  13. الراغب الأصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، ۱۴۱۲ق، ص۵۲۲.
  14. طباطبائی، المیزان، الناشر منشورات اسماعیلیان، ج۱۹، ص۲۵۵.
  15. قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۳ش، ج۹، ص۶۱۳.
  16. حویزی، تفسیر نورالثقلین، ۱۴۱۵ق، ج۵، ص۳۱۷.
  17. مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج۲۴، ص۹۱
  18. قمی، تفسیر قمی، ۱۳۶۷ش، ج۲، ص۳۶۶
  19. رجوع کنید به: «پرچم‌های نصر من الله و فتح قریب در دست راهپیمایان»، خبرگزاری دفاع مقدس؛ «نصر من الله و فتح قریب»، پایگاه بصیرت؛ «شکوه حزب‌الله با شعار نصر من الله و فتح قریب»، امیدنیوز.
  20. طبرسی، مجمع البیان، ج۹، ص۴۵۹
  21. شیخ صدوق، ثواب الاعمال، ۱۴۰۶ق، ص۱۱۸

یادداشت

  1. ممتحنات ۱۶ سوره قرآن است که گفته شده سیوطی آنها را به نام ممتحنات ذکر کرده است.رامیار، تاریخ قرآن، ۱۳۶۲ش، ص۵۹۶ این سوره‌ها عبارتند از: فتح، حشر، سجده، طلاق، قلم، حجرات، تبارک، تغابن، منافقون، جمعه، صف، جن، نوح، مجادله، ممتحنه و تحریم (رامیار، تاریخ قرآن، ۱۳۶۲ش، ص۳۶۰.)
  2. و نیز در این فراز از زیارت امام زمان(ع) در سرداب مقدس: فَابْعَثْنِی عِنْدَ خُرُوجِهِ ظَاهِراً مِنْ حُفْرَتِی مُؤْتَزِراً کفَنِی حَتَّی أُجَاهِدَ بَینَ یدَیهِ فِی اَلصَّفِّ اَلَّذِی أَثْنَیتَ عَلَی أَهْلِهِ فِی کتَابِک فَقُلْتَ کأَنَّهُمْ بُنْیانٌ مَرْصُوصٌ
  3. أن یقول الإنسان ما لا یفعله غیر أن لا یفعل ما یقوله فالأول من النفاق والثانی من ضعف الإرادة ووهن العزم

منابع

الناشر: دار القلم، الدار الشامية ، دمشق بيروت، الطبعة: الأولى - ۱۴۱۲ هـ.

  • شیخ صدوق، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، قم، دار الشریف الرضی، چاپ دوم، ۱۴۰۶ق.
  • طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق
  • طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان، بیروت، اعلمی، چاپ دوم، ۱۳۹۴ق.
  • طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، به تصحیح فضل‌الله یزدی طباطبایی و هاشم رسولی، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.
  • فرهنگ‌نامه علوم قرآن، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
  • قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر قمی، قم،‌دار الکتاب، چاپ چهارم، ۱۳۶۷ش.
  • معرفت، محمدهادی، آموزش علوم قرآن، [بی‌جا]، مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی، چ۱، ۱۳۷۱ش.
  • مکارم شیرازی، ناصر،‌ تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ اول، ۱۳۷۴ش
  • «نصر من الله و فتح قریب»، پایگاه بصیرت؛ تاریخ درج مطلب: ۵ مهر ۱۳۸۶ش، تاریخ بازدید: ۱۵ مرداد ۱۳۹۸ش.
  • واحدی، علی بن احمد، أسباب نزول القرآن، بیروت، دار الکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۱۱ق.

پیوند به بیرون