بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ
﴿إِذَا جَاءَ نَصْرُ اللَّهِ وَالْفَتْحُ ١ وَرَأَيْتَ النَّاسَ يَدْخُلُونَ فِي دِينِ اللَّهِ أَفْوَاجًا ٢ فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ وَاسْتَغْفِرْهُ إِنَّهُ كَانَ تَوَّابًا ٣﴾
سوره نصر
(تغییرمسیر از یکصد و دهمین سوره قرآن)
 کافرون نصر مسد  | |
 | |
| شماره سوره | ۱۱۰ |
|---|---|
| جزء | ۳۰ |
| نزول | |
| ترتیب نزول | ۱۰۲ |
| مکی/مدنی | مدنی |
| اطلاعات آماری | |
| تعداد آیات | ۳ |
| تعداد کلمات | ۱۹ |
| تعداد حروف | ۸۰ |
سوره نَصر صد و دهمین سوره و از سوره‌های مدنی قرآن است که در جزء سی‌ام جای دارد. نام سوره از آیه اول آن گرفته شده و به معنای پیروزی است. از دیگر نام‌های آن اذا جاء است. در این سوره سه پیشگویی و خبر غیبی مهم وجود دارد: «فتح مکه با پیروزی بزرگ و غلبه نهایی اسلام»، «ایمان آوردن مردم مکه و اطراف آن به اسلام و بیعت با رسول خدا(ص)» و «رحلت پیامبر(ص)». استجابت دعا و پیروزی در برابر دشمنان را از خواص تلاوت این سوره برشمرده‌اند.
معرفی
- نامگذاری
نام مشهور سوره، نصر است. سبب این نامگذاری آن است که کلمه نصر در اولین آیه این سوره به کار رفته و از پیروزی الهی سخن گفته است. نام دیگر این سوره «اذا جاء» است؛ زیرا این سوره با همین کلمه آغاز می‌شود. سومین نام این سوره، تودیع است. نزول این سوره در اواخر عمر رسول خدا(ص) و وداع خداوند و جبرئیل با ایشان، دلیل این نامگذاری است.[۱]
- ترتیب و محل نزول
سوره نصر جزو سوره‌های مدنی و در ترتیب نزول صد و دومین سوره‌ای است که بر پیامبر(ص) نازل شده است. این سوره در چینش کنونی مُصحَف صد و دهمین سوره قرآن است.[۲] بعضی از مفسران این سوره را صدو دهمین[۳] یا صد و یازدهمین یا صد و دوازدهمین سورهٔ نازل‌شده می‌دانند. سوره نصر، یکی از ۱۴ تا ۱۶ سوره‌ای است که تمام آیات آن یکجا نازل شده است و به نام سوره‌های جَمعیُ‌النزول شناخته می‌شود.[۴]در روایتی امام رضا(ع) از پدرش و او از امام صادق(ع) نقل کرده که سوره اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ نخستین سوره و سوره إِذا جاءَ نَصْرُ اللهِ آخرین سوره‌ای است که بر پیامبر نازل شد.سید محمدحسین طباطبایی نویسنده المیزان احتمال داده که شاید منظور آخرین سوره‌ای باشد که تمام آیاتش یکجا و کامل بر پیامبر نازل شده است. [۵]
- تعداد آیات و کلمات
سوره نصر ۳ آیه، ۱۹ کلمه و ۸۰ حرف دارد و جزو سوره‌های مُفصّلات (دارای آیات کوتاه) است.[۶]
محتوا
خداوند در سوره نصر، به رسولش وعده پیروزی و یاری می‌دهد و اعلام می‌کند خیلی زود مردم گروه‌گروه داخل اسلام می‌شوند. پس به پیامبر(ص) دستور می‌دهد به شکرانه این یاری و پیروزی، خدا را تسبیح کند و حمد بگوید و استغفار کند. بنابر نظر برخی مفسران همچون علامه طباطبایی این سوره در مدینه بعد از صلح حدیبیه و قبل از فتح مکه نازل شده است؛ پس مراد از فتحی که خداوند به آن وعده می‌دهد، فتح مکه است.[۷]
زمان نزول سوره و پیشگویی‌های آن
نظرها درباره زمان نزول سوره نصر مختلف است؛ برای مثال علی بن ابراهیم قمی می‌گوید این سوره در منا و در حجة الوداع نازل شد[۹] یا واحدی نیشابوری می‌گوید این سوره در بازگشت پیامبر(ص) از جنگ حنین نازل شد و پیغمبر(ص) پس از آن بیش از دو سال نزیست؛[۱۰] اما برخی از مفسران همچون شیخ طبرسی و علامه طباطبایی بر این باورند که این سوره پس از صلح حدیبیه و قبل از فتح مکه نازل شد؛[۱۱] بنابراین منظور از فتح و پیروزی و پیوستن بسیاری از مردم به اسلام که خداوند در آیه اول و دوم از آن سخن گفته، فتح مکه است؛ چراکه پس از این پیروزی بود که مردم دسته‌دسته به اسلام پیوستند.[۱۲]
این سوره، حامل سه پیشگویی و خبر غیبی است:
- فتح مکه با پیروزی بزرگ و غلبه نهایی اسلام؛
- ایمان آوردن مردم مکه و اطراف آن به اسلام و بیعت با رسول خدا(ص)؛
- رحلت پیامبر(ص).[۱۳]در مجمع البیان که وقتى این سوره نازل شد، رسول خدا (ص)آن را بر اصحابش قرائت کرد، اصحاب همه خوشحال گشته به یکدیگر مژده مى دادند، ولى وقتى عباس آن را شنید گریه کرد، رسول خدا(ص) پرسید: چرا مى گریى عمو؟ عباس گفت: یا رسول الله من خیال مى کنم این سوره خبر مرگ تو را به تو مى دهد. حضرت فرمود: بله این سوره همان را مى گوید که تو فهمیدى ، و رسول خدا (ص) بعد از نزول این سوره بیش از دو سال زندگى نکرد، و از آن به بعد هم دیگر کسى او را خندان و خوشحال ندید.این مضمون در تعدادى از روایات با عبارات مختلف آمده است.[۱۴]
بعضى در وجه دلالت سوره بر خبر مرگ پیامبر(ص) (با این که در ظاهر سوره خبری از مرگ نیست) گفته اند که این سوره دلالت دارد بر اینکه رسول خدا (ص ) از انجام رسالات خود فارغ شده ، آنچه بنا بود انجام دهد انجام داده ، و دوران تلاش و مجاهدتش به سر رسیده ، و معلوم است که طبق مثل معروف «عند الکمال یُرقَّب الزوال» ، هر چیزى که به حد کمالش رسید باید منتظر زوالش بود. [۱۵]
تفسیر عرفانی ابن عربی از سوره
ابن عربی در دلالت سوره بر پیشگویی مرگ پیامبر(ص) در توجیهی عرفانی می‌گوید: منظور از امر پیامبر به تسبیح (فَسَبِّحْ) این است که حضرت با قطع علاقه از بدنش و ارتقا به مقام حق الیقین( که معدن هر ولایتی است) ذاتش را از هر حجابی منزه سازد و با اظهار کمالات و صفات خداوند به حمد فعلی خداوند بپردازد و با استغفار از خداوند بخواهد که بهره‌مند از حالات فنای پیش از بعثت و قبل از بازگشت به میان خلق شود چرا که خداوند همواره توّاب است(إِنَّهُ كَانَ تَوَّابًا )و پذیرای هر کسی است که به او باز گردد و چون پیامبر مبعوث شده بود که دین کامل گردد و دعوتش استقرار یابد اینک فرمان یافته که به مقام حق الیقین بازگردد و این مقام تنها پس از مرگ استمرار خواهد یافت و ابن عباس هم ( که در زمان نزول سوره نوجوانی بیش نبود) پس از این که پیامبر این سوره را خواند گریست و به پیامبر گفت که این سوره خبر مرگ شما را می‌دهد. در روایت است که چون این سوره نازل شد پیامبر خطبه خواند و فرمود خداوند بنده‌اش را میان دنیا و آخرت مخیر ساخت و او آخرت( لقاء الله) را برگزید. [۱۶]
جایگاه تسبیح و استفغار درسوره نصر
از آنجا که فتح مکه خواری شرک و عزت و سربلندی توحید و نابودی باطل و حاکمیت حق است به جهت نابودی باطل پیامبر مأمور تنزیه وتسبیح خداوند است و به جهت حاکمیت حق که نعمتی الهی است مأمور است که خداوند را حمد و ستایش کند. توجیه دیگر برای تسبیح و حمد استغفار پس از فتح مکه این است که چون با فتح مکه پیامبر از عمده وظایفش در راه نابودی باطل و فساد فارغ شده به پیامبر فرمان داده شده که با تسبیح صفات جلالی پروردگارش را و با حمد صفات جمالی او را یاد کند و با استغفار نقص و نیازش را به پیشگاه پروردگارش عرضه کند و با این کار شکر از خداوند را کامل کند. البته طلب آمرزش و مغفرت پیامبر به معنای آمرزیده نبودن او نیست بلکه به معنای تداوم غفران و آمرزش الهی است زیرا انسان همانگونه که به اصل مغفرت الهی نیازمند است در تداومش نیز نیازمند است. [۱۷]ام سلمه نقل کرده که رسول الله در اواخر عمرش نمى ایستاد و نمى نشست و نمى آمد و نمى رفت ، مگر اینکه مى گفت: «سبحان الله و بحمده و استغفر الله و اتوب الیه» ما علت این کار را پرسیدیم ، فرمود: من بدین عمل مامور شده ام ، آنگاه سوره نصر را مى خواند. اما عایشه در همین زمینه این ذکر را از پیامبر(ص) نقل کرده است «سبحانك اللهم و بحمدك أستغفرك و أتوب إليك».[۱۸]
فضایل و خواص
بر اساس روایتی که به پیامبر(ص) منسوب است، کسی که این سوره را قرائت کند ثواب کسی که در فتح مکه همراه با پیامبر(ص) جنگیده و به شهادت رسیده است به او داده می‌شود.[۱۹] همچنین بنابر روایتی دیگر هر کس در شب نهم شعبان چهار رکعت نماز و در هر رکعت بعد از حمد ۱۰ مرتبه سوره نصر را بخواند، خداوند بدنش را بر آتش حرام می‌گرداند (یعنی در آتش جهنم عذاب نمی‌شود) و به واسطه هر آیه ثواب ده شهید از شهدای بدر و ثواب عالمان دین را به او خواهد داد.[۲۰]در رکعت سوم نماز جعفر طیار نیز سوره نصر خوانده می‌شود. [۲۱] همچنین برای این سوره خواصی مانند استجابت دعا و پیروزی در برابر دشمنان برشمرده‌اند.[۲۲]
متن و ترجمه سوره نصر
﴿به نام خداوند رحمتگر مهربان. چون یاری خدا و پیروزی فرا رسد ١ و ببینی که مردم دسته‌دسته در دین خدا درآیند ٢ پس به ستایش پروردگارت نیایشگر باش و از او آمرزش خواه که وی همواره توبه‌پذیر است ٣﴾
| سوره پیشین: سوره کافرون |
سوره نصر سوره‌های مکی • سوره‌های مدنی |
سوره پسین: سوره مسد |
|
١.فاتحه ٢.بقره ٣.آل‌عمران ٤.نساء ٥.مائده ٦.انعام ٧.اعراف ٨.انفال ٩.توبه ١٠.یونس ١١.هود ١٢.یوسف ١٣.رعد ١٤.ابراهیم ١٥.حجر ١٦.نحل ١٧.اسراء ١٨.کهف ١٩.مریم ٢٠.طه ٢١.انبیاء ٢٢.حج ٢٣.مؤمنون ٢٤.نور ٢٥.فرقان ٢٦.شعراء ٢٧.نمل ٢٨.قصص ٢٩.عنکبوت ٣٠.روم ٣١.لقمان ٣٢.سجده ٣٣.احزاب ٣٤.سبأ ٣٥.فاطر ٣٦.یس ٣٧.صافات ٣٨.ص ٣٩.زمر ٤٠.غافر ٤١.فصلت ٤٢.شوری ٤٣.زخرف ٤٤.دخان ٤٥.جاثیه ٤٦.احقاف ٤٧.محمد ٤٨.فتح ٤٩.حجرات ٥٠.ق ٥١.ذاریات ٥٢.طور ٥٣.نجم ٥٤.قمر ٥٥.الرحمن ٥٦.واقعه ٥٧.حدید ٥٨.مجادله ٥٩.حشر ٦٠.ممتحنه ٦١.صف ٦٢.جمعه ٦٣.منافقون ٦٤.تغابن ٦٥.طلاق ٦٦.تحریم ٦٧.ملک ٦٨.قلم ٦٩.حاقه ٧٠.معارج ٧١.نوح ٧٢.جن ٧٣.مزمل ٧٤.مدثر ٧٥.قیامه ٧٦.انسان ٧٧.مرسلات ٧٨.نبأ ٧٩.نازعات ٨٠.عبس ٨١.تکویر ٨٢.انفطار ٨٣.مطففین ٨٤.انشقاق ٨٥.بروج ٨٦.طارق ٨٧.اعلی ٨٨.غاشیه ٨٩.فجر ٩٠.بلد ٩١.شمس ٩٢.لیل ٩٣.ضحی ٩٤.شرح ٩٥.تین ٩٦.علق ٩٧.قدر ٩٨.بینه ٩٩.زلزله ١٠٠.عادیات ١٠١.قارعه ١٠٢.تکاثر ١٠٣.عصر ١٠٤.همزه ١٠٥.فیل ١٠٦.قریش ١٠٧.ماعون ١٠٨.کوثر ١٠٩.کافرون ١١٠.نصر ١١١.مسد ١١٢.اخلاص ١١٣.فلق ١١٤.ناس | ||
پانویس
- ↑ خرمشاهی، دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، ۱۳۷۷ش، ج۲، ص۱۲۷۰.
- ↑ معرفت، آموزش علوم قرآن، ج۲، ص۱۶۸.
- ↑ معرفت، تاریخ قرآن، ۱۳۸۴ش، ص۵۸.
- ↑ سیوطی، الاتقان فی علوم القرآن، بیروت، ج۱، ص۱۴۵.
- ↑ طباطبایی،المیزان، ۱۳۹۴ق، ج۲۰، ص۳۷۸.
- ↑ خرمشاهی، دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، ۱۳۷۷ش، ج۲، ص۱۲۷۰.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ترجمه، ج۲۰، ص۶۵۰.
- ↑ خامه‌گر، محمد، ساختار سوره‌های قرآن کریم، تهیه مؤسسه فرهنگی قرآن و عترت نورالثقلین، قم، نشر نشرا، چ۱، ۱۳۹۲ش.
- ↑ قمی، تفسیر القمی، ج۲، صص۴۴۶-۴۴۷.
- ↑ واحدی نیشابوری، اسباب النزول، ج۱، ص۲۴۸.
- ↑ طباطبایی،المیزان، ۱۳۹۴ق، ج۲۰، ص۳۷۶؛ نیز ر.ک: طبرسی، مجمع البیان، ج۱۰، ص۸۴۴.
- ↑ طباطبایی،المیزان، ۱۳۷۴ش، ج۲۰، ص۶۵۱.
- ↑ دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، ۱۳۷۷ش، ج۲، ص۱۲۷۰.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۴ق، ج۲۰، ص۳۷۸.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۱۰، ص۴۶۷.
- ↑ ابن العربی، تفسیر ابن عربی، ۱۴۲۲ق، ج۲، ص۴۳۶.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۴ق، ج۲۰، ص۳۷۷.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۱۰، ص۴۶۷.
- ↑ بحرانی، البرهان فی تفسیرالقرآن، واحد تحقیقات اسلامی بنیاد بعثت، ۱۴۱۷ق، ج۵، ص۷۸۳.
- ↑ سید بن طاووس، اقبال بالاعمال الحسنة، ۱۴۱۶ق، ج۳، ص۲۲۰.
- ↑ قمی، شیخ عباس، مفاتیح الجنان، ۱۳۹۰ش، نماز جعفرطیار.
- ↑ نمازی شاهرودی، مستدرک سفینة البحار، ۱۳۷۸ش، ج۸، ص۴۸۰.
یادداشت
منابع
- قرآن کریم، ترجمه محمدمهدی فولادوند، تهران، دارالقرآن الکریم، ۱۴۱۸ق/۱۳۷۶ش.
- ابن طاووس، علی بن موسی، اقبال بالاعمال الحسنة، تحقیق: جواد قیومی اصفهانی، قم، مرکز النشر التابع لمکتب الأعلام الاسلامی، ۱۴۱۶ق.
- بحرانی، هاشم بن سلیمان، البرهان فی تفسیرالقرآن، واحد تحقیقات اسلامی بنیاد بعثت، ۱۴۱۷ق.
- دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، به کوشش بهاءالدین خرمشاهی، تهران، دوستان-ناهید، ۱۳۷۷ش.
- سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، الاتقان فی علوم القرآن، تحقیق: فواز احمد زمرلی، بیروت، دارالکتب العلمية، بی‌تا.
- طباطبائی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسه الأعلمی للمطبوعات، چاپ سوم، ۱۳۹۴ق/۱۹۷۴م.
- طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه محمدباقر موسوی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۳۷۴ش.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، انتشارات ناصر خسرو، ۱۳۷۲ش.
- قمی، شیخ عباس، مفاتیح الجنان، تهران، نشر آیین دانش، چاپ هجدهم، ۱۳۹۰ش.
- قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر قمی، تحقیق: سید طیب موسوی جزایری، قم، دارالکتاب، ۱۳۶۷ش.
- معرفت، محمدهادی، آموزش علوم قرآنی، ترجمه ابومحمد وکیلی، مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۱ش.
- معرفت، محمدهادی، تاریخ قرآن، تهران، سمت، ۱۳۸۴ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۱ش.
- نمازی شاهرودی، علی، مستدرک سفینة البحار، تحقيق و تصحيح: حسن نمازی، قم، مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین، ۱۳۷۸ش.
- واحدی نیشابوری، اسباب النزول، ترجمه علیرضا قراگزلو ذکاوتی، تهران، نشر نی، ۱۳۸۳ش.
پیوند به بیرون