آیات نشوز: تفاوت میان نسخه‌ها
Shamsoddin (بحث | مشارکتها) جز ←نکته تفسیری |
Shamsoddin (بحث | مشارکتها) |
||
| خط ۶۴: | خط ۶۴: | ||
*کتک‌زدن: طبق دیدگاه مشهور [[مفسران]] و [[فقیهان]] شیعه و [[اهل سنت]]، «ضرب» در این آیه حکمی دائمی و به معنای کتک زدن است.<ref> برای نمونه نگاه کنید به طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۶۹؛ ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۴۰۸ق، ج۵، ص۳۵۰؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۴، ص۳۴۵؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۳، ص۳۷۲؛ فخر رازی، تفسیر الکبیر،۱۴۲۰ق، ج۱۰، ص۷۲؛ صدوق، من لا یحضر، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۵۲۱؛ شهید ثانی، مسالک، ۱۴۱۳ق، ج۸، ص۳۵۶.</ref> البته فقیهان برای ضرب شرایط و حدودی تعیین کرده‌اند از جمله اینکه ضرب به انگیزۀ اصلاح، خالی از هر نوع انتقام‌جویی،<ref>نجفی، جواهرالکلام، ۱۳۶۲ش، ج۳۱، ص۲۰۷؛ خوانساری، جامع المدارک، ۱۳۶۴ش، ج۴، ص۴۳۷؛ امام خمینی، تحریر الوسیلة، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۲۷۳.</ref> و خفیف باشد.<ref>مکارم شیرازی، احکام خانواده، ۱۳۸۹ش، ص۲۱۹.</ref> با این حال [[آیت‌الله معرفت]] قرآن‌پژوه معاصر، با استناد به شواهدی همچون تنبیه بدنی زنان با چوب مسواک، نهی از زدن زنان و سفارش به حفظ کرامت آنان معتقد است این آیه نسخ شده است.<ref>معرفت، شبهات وردود حول القران الكریم، ۱۳۸۸ش، ص۱۵۸.</ref> از نظر او در این آیه از روش نسخ تمهیدی استفاده شده است. در این روش شارع برای ریشه‌کن کردن برخی رسوم جاهلی، ابتدا حکمی هماهنگ با جامعه تجویز کرده سپس طی فرآیندی آن را نسخ می‌کند.<ref>احمدی‌نژاد، فاطمه و دیگران، «معناشناسی نسخ تدریجی، مشروط و تمهیدی از منظر آیت‌الله معرفت»، ص۱۸.</ref> | *کتک‌زدن: طبق دیدگاه مشهور [[مفسران]] و [[فقیهان]] شیعه و [[اهل سنت]]، «ضرب» در این آیه حکمی دائمی و به معنای کتک زدن است.<ref> برای نمونه نگاه کنید به طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۶۹؛ ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۴۰۸ق، ج۵، ص۳۵۰؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۴، ص۳۴۵؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۳، ص۳۷۲؛ فخر رازی، تفسیر الکبیر،۱۴۲۰ق، ج۱۰، ص۷۲؛ صدوق، من لا یحضر، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۵۲۱؛ شهید ثانی، مسالک، ۱۴۱۳ق، ج۸، ص۳۵۶.</ref> البته فقیهان برای ضرب شرایط و حدودی تعیین کرده‌اند از جمله اینکه ضرب به انگیزۀ اصلاح، خالی از هر نوع انتقام‌جویی،<ref>نجفی، جواهرالکلام، ۱۳۶۲ش، ج۳۱، ص۲۰۷؛ خوانساری، جامع المدارک، ۱۳۶۴ش، ج۴، ص۴۳۷؛ امام خمینی، تحریر الوسیلة، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۲۷۳.</ref> و خفیف باشد.<ref>مکارم شیرازی، احکام خانواده، ۱۳۸۹ش، ص۲۱۹.</ref> با این حال [[آیت‌الله معرفت]] قرآن‌پژوه معاصر، با استناد به شواهدی همچون تنبیه بدنی زنان با چوب مسواک، نهی از زدن زنان و سفارش به حفظ کرامت آنان معتقد است این آیه نسخ شده است.<ref>معرفت، شبهات وردود حول القران الكریم، ۱۳۸۸ش، ص۱۵۸.</ref> از نظر او در این آیه از روش نسخ تمهیدی استفاده شده است. در این روش شارع برای ریشه‌کن کردن برخی رسوم جاهلی، ابتدا حکمی هماهنگ با جامعه تجویز کرده سپس طی فرآیندی آن را نسخ می‌کند.<ref>احمدی‌نژاد، فاطمه و دیگران، «معناشناسی نسخ تدریجی، مشروط و تمهیدی از منظر آیت‌الله معرفت»، ص۱۸.</ref> | ||
* کناره‌گیری و ترک کردن: برخی از محققان معتقدند که واژه «ضرب» در این آیه به معنای قهرکردن و ترک خانه از طرف شوهر است تا زن بداند که نشوز به جدایی می‌انجامد.<ref>مهریزی، «تطور دیدگاه ها در تفسیر آیه ۳۴ سوره نساء»، ص۲۸.</ref> | * کناره‌گیری و ترک کردن: برخی از محققان معتقدند که واژه «ضرب» در این آیه به معنای قهرکردن و ترک خانه از طرف شوهر است تا زن بداند که نشوز به جدایی می‌انجامد.<ref>مهریزی، «تطور دیدگاه ها در تفسیر آیه ۳۴ سوره نساء»، ص۲۸.</ref> | ||
*مهربانی: برخی ضرب را به معنای مهربانی در نظر گرفته‌اند.<ref>مهریزی، «تطور دیدگاه‌ها در تفسیر آیه ۳۴ سوره نساء»، ص۲۲.</ref> از نظر اینان واژه «فَعِظُوهُنَّ» به معنای نصیحت کردن، قرینه‌ای بر این که «ضرب» به معنای کتک‌زدن نیست.<ref>مهریزی، «تطور دیدگاه‌ها در تفسیر آیه ۳۴ سوره نساء»، ص۲۳.</ref> | *مهربانی: برخی ضرب را به معنای مهربانی و تلطیف در نظر گرفته‌اند.<ref>مهریزی، «تطور دیدگاه‌ها در تفسیر آیه ۳۴ سوره نساء»، ص۲۲.</ref> از نظر اینان واژه «فَعِظُوهُنَّ» به معنای نصیحت کردن، قرینه‌ای بر این که «ضرب» به معنای کتک‌زدن نیست.<ref>مهریزی، «تطور دیدگاه‌ها در تفسیر آیه ۳۴ سوره نساء»، ص۲۳.</ref> | ||
==نکته تفسیری== | ==نکته تفسیری== | ||
نسخهٔ ۲۳ فوریهٔ ۲۰۲۱، ساعت ۱۴:۵۱
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام آیه | آیات نشوز |
| واقع در سوره | نساء |
| شماره آیه | ۳۴ و ۱۲۸ |
| جزء | ۵ |
| اطلاعات محتوایی | |
| موضوع | فقهی |
| درباره | نشوز |
| آیات مرتبط | آیه الرجال قوامون علی النساء |
آیات نشوز، بخشی از آیۀ ۳۴ و آیۀ ١٢٨ سوره نساء که به نشوز و احکام آن می‌پردازد. نشوز به‌معنای سرپیچی از انجام وظایف شرعی، نسبت به همسر است.
آیه ۳۴ درباره نشوز زن و آیه ۱۲۸ درباره نشوز مرد است. فقیهان، با استناد به آیه ۳۴ معتقدند در صورت ناشزه بودن زن، شوهر ابتدا باید او را نصیحت کند و اگر سودمند واقع نشد، در بستر به او پشت کند و یا بسترش را از او جدا کند و اگر همچنان فایده‌ای نداشت او را تنبیه بدنی کند. البته درباره واژه «وَاضْرِ‌بُوهُنَّ» در آیه ۳۴ سوره نساء اختلاف‌نظر است. طبق دیدگاه مشهور فقیهان، «ضَرب» در این آیه حکمی دائمی و به معنای کتک زدن است. برخی دیگر بر این باورند که حکم نسخ شده یا به معانی دیگری همچون مهربانی و کناره‌گیری است.
بنا به آیه ۱۲۸ سوره نساء در صورت نشوز مرد، زن می‌تواند برای ایجاد صلح و علاقه شوهرش، از بعضی حقوق خود صرف‌نظر كند.
متن و ترجمه
آیه ۳۴ سوره نساء:
...وَاللَّـاتِی تَخَافُونَ نُشُوزَهُنَّ فَعِظُوهُنَّ وَاهْجُرُ‌وهُنَّ فِی الْمَضَاجِعِ وَاضْرِ‌بُوهُنَّ فَإِنْ أَطَعْنَكُمْ فَلَا تَبْغُوا عَلَیهِنَّ سَبِیلًا إِنَّ اللَّـهَ كَانَ عَلِیا كَبِیرً‌ا[۱]
...و زنانی را كه از نافرمانی آنان بیم دارید [نخست] پندشان دهید و [بعد] در خوابگاه‌ها از ایشان دوری كنید و [اگر تأثیر نكرد] آنان را بزنید؛ پس اگر شما را اطاعت كردند [دیگر] بر آنها هیچ راهی [برای سرزنش] مجویید، كه خدا والای بزرگ است.
- آیۀ ۱۲۸ سوره نساء:
وَ إِنِ امْرَ‌أَةٌ خَافَتْ مِن بَعْلِهَا نُشُوزًا أَوْ إِعْرَ‌اضًا فَلَا جُنَاحَ عَلَیهِمَا أَن یصْلِحَا بَینَهُمَا صُلْحًا وَالصُّلْحُ خَیرٌ وَأُحْضِرَ‌تِ الْأَنفُسُ الشُّحَّ وَ إِن تُحْسِنُوا وَتَتَّقُوا فَإِنَّ اللَّـهَ كَانَ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِیرً‌ا.[۲]
و اگر زنی از شوهر خویش بیم ناسازگاری یا رویگردانی داشته باشد، بر آن دو گناهی نیست كه از راه صلح با یكدیگر، به آشتی گرایند؛ كه سازش بهتر است. و[لی] بخل [و بی‌گذشت بودن]، در نفوس، حضور [و غلبه] دارد؛ و اگر نیكی كنید و پرهیزگاری پیشه نمایید، قطعاً خدا به آنچه انجام می‌دهید آگاه است.
شأن نزول
برای هر یک از آیات ۳۴ سوره نساء و ۱۲۸ شأن نزولی بیان شده که به شرح زیر است:
شأن نزول آیه ۳۴ نساء
برخی مفسران در شأن نزول آیه ۳۴ سوره نساء گفته‌اند: این آیه درباره سعد بن ربیع بن عمر و همسرش حبیبه دختر زید بن ابی‌زهیر نازل شده است.[۳] هنگامی که حبیبه نسبت به سعد نافرمانی كرده و سعد او را کتک زده بود. به همین دلیل به همرا پدرش نزد پیامبر (ص) رفته و از کار سعد شکایت کرد. پیامبر دستور به قصاص داده بود اما حبیبه از قصاص چشم پوشید. و این آیه نازل شد.[۴]
شأن نزول آیه ۱۲۸ سوره نساء
بر پایه روایتی که در کتاب تفسیر قمی در شأن نزول این آیه نقل شده است: رافع بن خدیج دو همسر داشت که یکی از آنها مسن و دیگری جوان بود. بر اثر اختلافاتی همسر مسن خود را طلاق داد و در زمان عده به او گفت: اگر مایل باشی با تو آشتی می‌کنم؛ مشروط به این که اگر همسر دیگرم را بر تو مقدم داشتم صبر كنی و اگر مایل باشی صبر می‌كنم، عدّه تمام شود و از هم جدا شویم. زن پیشنهاد اول را قبول كرد و با هم آشتی كردند، سپس این آیه نازل شد.[۵]
محتوای آیات
از محتوای آیات ۳۴ و ۱۲۸ سوره نساء، برای بیان احکام نشوز استفاده شده است.[۶] به گفته آیت‌الله مکارم شیرازی آیه ۱۲۸ سوره نساء مربوط به نشوز مردان است.[۷] برخی مفسران با استناد به این گفته‌اند اگر زنی علائم نشوز را در شوهرش دید، می‌تواند برای ایجاد صلح علاقه از جانب شوهرش، از بعضی از حقوق خود صرف‌نظر كند تا به این وسیله از طلاق جلوگیری شود.[۸] نشوز به معنای سرپیچی کردن هر یک از زن و مرد از انجام وظایفی که دین اسلام نسبت به دیگری بر عهده او گذاشته است.[۹]
آیه ۳۴ سوره نساء درباره نشوز زن و وظیفه مرد در برابر او را بیان می‌کند. مفسران بر اساس این آیه معتقدند مرد در مرحله اول باید زن را نصیحت کند، اگر فایده نداشت، در بستر به او پشت کرده یا بسترش را از او جدا کند و چنان‌چه این روش هم مؤثر نباشد، او را به صورت خفیف، تنبیه بدنی کند.[۱۰]
معنای واژه ضرب
درباره معنای واژه «وَاضْرِ‌بُوهُنَّ» دیدگاه‌های مختلفی مطرح شده است:[۱۱]
- کتک‌زدن: طبق دیدگاه مشهور مفسران و فقیهان شیعه و اهل سنت، «ضرب» در این آیه حکمی دائمی و به معنای کتک زدن است.[۱۲] البته فقیهان برای ضرب شرایط و حدودی تعیین کرده‌اند از جمله اینکه ضرب به انگیزۀ اصلاح، خالی از هر نوع انتقام‌جویی،[۱۳] و خفیف باشد.[۱۴] با این حال آیت‌الله معرفت قرآن‌پژوه معاصر، با استناد به شواهدی همچون تنبیه بدنی زنان با چوب مسواک، نهی از زدن زنان و سفارش به حفظ کرامت آنان معتقد است این آیه نسخ شده است.[۱۵] از نظر او در این آیه از روش نسخ تمهیدی استفاده شده است. در این روش شارع برای ریشه‌کن کردن برخی رسوم جاهلی، ابتدا حکمی هماهنگ با جامعه تجویز کرده سپس طی فرآیندی آن را نسخ می‌کند.[۱۶]
- کناره‌گیری و ترک کردن: برخی از محققان معتقدند که واژه «ضرب» در این آیه به معنای قهرکردن و ترک خانه از طرف شوهر است تا زن بداند که نشوز به جدایی می‌انجامد.[۱۷]
- مهربانی: برخی ضرب را به معنای مهربانی و تلطیف در نظر گرفته‌اند.[۱۸] از نظر اینان واژه «فَعِظُوهُنَّ» به معنای نصیحت کردن، قرینه‌ای بر این که «ضرب» به معنای کتک‌زدن نیست.[۱۹]
نکته تفسیری
به گفته آیت الله مکارم شیرازی از آیه ۱۲۸ سوره نساء استفاده می‌شود كه احكامی مانند حق قَسم، جنبه حق دارد، نه حكم. از این‌رو زن می‌تواند از آن صرف‌نظر كند. همچنین عِوض صلح، لازم نیست مال باشد، بلكه «اسقاط حقی» هم می‌تواند عوض صلح واقع شود.[۲۰]
جستارهای وابسته
پانویس
منابع
- ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، تهران، بنیاد پژوهش های اسلامی، ۱۴۰۸ق.
- احمدی‌نژاد، فاطمه و دیگران، «معناشناسی نسخ تدریجی، مشروط و تمهیدی از منظر آیت‌الله معرفت»، تحقیقات علوم قرآن و حدیث، شماره ۱، بهار ۱۳۹۷ش.
- امام خمینی، سید روح‌الله، تحریر الوسیلة، نجف اشرف، مطبعة الآداب، چاپ دوم، ۱۳۹۰ق.
- خوانساری، سیداحمد، جامع‌المدارک، تهران، مکتبة الصدوق، ۱۴۰۵ق.
- شهید ثانی، زین‌الدین بن علی، مسالک الافهام، قم، موسسه المعارف الاسلامیه، ۱۴۱۳ق.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، قم، انتشارات اسلامی، ۱۴۱۳ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار إحياء التراث العربی، بی‌تا.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، موسسه الاعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۰ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دارالمعرفة، ۱۴۰۸ق.
- طیب اصفهانی، عبدالحسین، اطیب البیان، تهران، اسلام، ۱۳۷۸ش.
- فخر رازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر، بیروت، دار احیا التراث العربی، ۱۴۲۰ق.
- قرائتی، محسن، تفسیر نور، تهران، مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن، ۱۳۸۸ش.
- قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر قمی، قم، دار الکتاب، ۱۴۰۴ق.
- محقق اردبیلی، احمد بن محمد، زبدة‌البیان فی احکام القرآن، تهران، المكتبة المرتضوية لإحياء الآثار الجعفرية، بی‌تا.
- معرفت، محمدهادی، شبهات و ردود حول القرآن الکریم، قم، موسسه التمهید، ۱۳۸۸ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الكتب الاسلاميه، ۱۳۷۴ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، احکام خانواده، قم، امام على بن ابى طالب عليه السلام، چاپ دوم، ۱۳۸۹ش.
- مهریزی، مهدی، «تطور دیدگاه ها در تفسیر آیه ۳۴ سوره نساء»، مجله تحقیقات علوم قرآن و حدیث، شماره ۱، بهار و تابستان ۱۳۸۴ش.
- نجفی، محمدحسن، جواهرالکلام، قم، موسسه نشر اسلامی، ۱۴۱۷ق.
- ↑ سوره نساء، آیه۳۴.
- ↑ سوره نساء، آیه۱۲۸.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۰۸ق، ج۳، ص۶۸.
- ↑ شیخ طوسی، التبیان، دار إحياء التراث العربی، ج۳، ص۱۸۹؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۰۸ق، ج۳، ص۶۸.
- ↑ قمی، تفسیر قمی، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۱۵۴.
- ↑ محقق اردبیلی، زبدة‌البیان، المكتبة المرتضوية لإحياء الآثار الجعفرية، ص۵۳۶.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۴، ص۲۰۰.
- ↑ طیب اصفهانی، اطیب‌البیان، ۱۳۷۸ش، ج۴، ص۲۲۵.
- ↑ طیب اصفهانی، اطیب البیان، ۱۳۷۸ش، ج۴، ص۲۲۵.
- ↑ طبرسی، مجمع‌البیان، ج۳، ص۱۶۹؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۳، ص۴۷۳؛ قرائتی، تفسیر نمونه، ۱۳۸۸ش، ج۲، ص۵۹۹؛ محقق اردبیلی، زبدة‌البیان، المكتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، ص۵۳۷.
- ↑ مهریزی، «تطور دیدگاه‌ها در تفسیر آیه ۳۴ سوره نساء»، ص۱۱.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۶۹؛ ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۴۰۸ق، ج۵، ص۳۵۰؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۴، ص۳۴۵؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۳، ص۳۷۲؛ فخر رازی، تفسیر الکبیر،۱۴۲۰ق، ج۱۰، ص۷۲؛ صدوق، من لا یحضر، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۵۲۱؛ شهید ثانی، مسالک، ۱۴۱۳ق، ج۸، ص۳۵۶.
- ↑ نجفی، جواهرالکلام، ۱۳۶۲ش، ج۳۱، ص۲۰۷؛ خوانساری، جامع المدارک، ۱۳۶۴ش، ج۴، ص۴۳۷؛ امام خمینی، تحریر الوسیلة، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۲۷۳.
- ↑ مکارم شیرازی، احکام خانواده، ۱۳۸۹ش، ص۲۱۹.
- ↑ معرفت، شبهات وردود حول القران الكریم، ۱۳۸۸ش، ص۱۵۸.
- ↑ احمدی‌نژاد، فاطمه و دیگران، «معناشناسی نسخ تدریجی، مشروط و تمهیدی از منظر آیت‌الله معرفت»، ص۱۸.
- ↑ مهریزی، «تطور دیدگاه ها در تفسیر آیه ۳۴ سوره نساء»، ص۲۸.
- ↑ مهریزی، «تطور دیدگاه‌ها در تفسیر آیه ۳۴ سوره نساء»، ص۲۲.
- ↑ مهریزی، «تطور دیدگاه‌ها در تفسیر آیه ۳۴ سوره نساء»، ص۲۳.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۴، ص۲۰۰.