پرش به محتوا

حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها: تفاوت میان نسخه‌ها

این مقاله در تاریخ ۲۸ فروردین ۱۳۹۶ به عنوان مقاله خوب شناخته شده است. برای توضیحات بیشتر کلیک کنید.
از ویکی شیعه
نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌ترتفاوت با ویرایش جدیدتر ←
دیداریویکی‌متن
ابرابزار
M.hasanzadeh (بحث | مشارکت‌ها)
confirmed، protected، templateeditor
۹۷۹ ویرایش‌ها
افزودن لینک
خط ۲۰: خط ۲۰:
| طول عمر = اختلافی: نظر رایج [[شیعه]]: ۱۸ سال
| طول عمر = اختلافی: نظر رایج [[شیعه]]: ۱۸ سال
}}
}}
'''فاطِمه(س)''' مشهور به '''فاطمه زهرا''' (۵ بعثت -[[سال ۱۱ هجری قمری|۱۱ق]])، دختر [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر اسلام(ص)]] و [[حضرت خدیجه کبری سلام الله علیها|خدیجه کبری(س)]] و همسر [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] است. او یکی از [[پنج‌تن|پنج‌تن آل‌عبا]] ([[اصحاب کساء]]) است که [[امامیه|شیعیانِ دوازده امامی]] آنها را [[عصمت|معصوم]] می‌دانند. [[امام حسن مجتبی علیه‌السلام|امام دوم]] و [[امام حسین علیه‌السلام|سوم]] شیعیان، [[حضرت زینب سلام الله علیها|زینب(س)]] و [[ام‌کلثوم دختر امام علی(ع)|ام‌کلثوم]] از فرزندان او هستند. زهرا، [[بتول|بَتول]]، [[سیدة نساء العالمین]] (برترین زن در دو عالم) از [[فهرست کنیه‌ها و لقب‌های حضرت فاطمه(س)|القاب وی]] و [[ام ابیها|اُمّ اَبیها]] (مادر پدرش) کنیه مشهور او است. فاطمه، تنها زن همراه پیامبر(ص) در روز [[مباهله پیامبر(ص) با مسیحیان نجران|مباهله با مسیحیان نجران]] بوده است.
'''فاطِمه(س)''' مشهور به '''فاطمه زهرا''' (۵ بعثت -[[سال ۱۱ هجری قمری|۱۱ق]])، دختر [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر اسلام(ص)]] و [[حضرت خدیجه کبری سلام الله علیها|خدیجه کبری(س)]] و همسر [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] است. او یکی از [[پنج‌تن|پنج‌تن آل‌عبا]] ([[اصحاب کساء]]) است که [[امامیه|شیعیانِ دوازده امامی]] آنها را [[عصمت|معصوم]] می‌دانند. [[امام حسن مجتبی علیه‌السلام|امام دوم]] و [[امام حسین علیه‌السلام|سوم]] شیعیان، [[حضرت زینب سلام الله علیها|زینب(س)]] و [[ام‌کلثوم دختر امام علی(ع)|ام‌کلثوم]] از فرزندان او هستند. [[زهرا (لقب)|زهرا]]، [[بتول|بَتول]]، [[سیدة نساء العالمین]] (برترین زن در دو عالم) از [[فهرست کنیه‌ها و لقب‌های حضرت فاطمه(س)|القاب وی]] و [[ام ابیها|اُمّ اَبیها]] (مادر پدرش) کنیه مشهور او است. فاطمه، تنها زن همراه پیامبر(ص) در روز [[مباهله پیامبر(ص) با مسیحیان نجران|مباهله با مسیحیان نجران]] بوده است.


[[سوره کوثر]]، [[آیه تطهیر]]، [[آیه مودت]] و [[آیه اطعام]] و [[حدیث|احادیثی]] چون [[حدیث بضعه|حدیث بَضعه]] در [[فضایل حضرت فاطمه(س)|شأن و فضیلت فاطمه]] نازل و نقل شده‌اند. در روایات آمده است که پیامبر(ص)، فاطمه(س) را برترین زن در دو عالم معرفی کرده و خشم و خشنودی او را خشم و خشنودی [[خدا|خداوند]] دانسته است.
[[سوره کوثر]]، [[آیه تطهیر]]، [[آیه مودت]] و [[آیه اطعام]] و [[حدیث|احادیثی]] چون [[حدیث بضعه|حدیث بَضعه]] در [[فضایل حضرت فاطمه(س)|شأن و فضیلت فاطمه]] نازل و نقل شده‌اند. در روایات آمده است که پیامبر(ص)، فاطمه(س) را برترین زن در دو عالم معرفی کرده و خشم و خشنودی او را خشم و خشنودی [[خدا|خداوند]] دانسته است.
خط ۳۶: خط ۳۶:
آثاری که راجع به فاطمه زهرا(س) تألیف یا جمع‌آوری شده، می‌توان به سه دسته مُسنَدنگاری، مَنقَبَت‌نگاری و زندگینامه‌نویسی تقسیم کرد.
آثاری که راجع به فاطمه زهرا(س) تألیف یا جمع‌آوری شده، می‌توان به سه دسته مُسنَدنگاری، مَنقَبَت‌نگاری و زندگینامه‌نویسی تقسیم کرد.


== نام و نسب ==
==نام و نسب==
[[اقبال لاهوری]] متفکر و شاعر مسلمان، بزرگی خانواده حضرت زهرا را چنین ترسیم کرده است:
[[اقبال لاهوری]] متفکر و شاعر مسلمان، بزرگی خانواده حضرت زهرا را چنین ترسیم کرده است:
{{شعر جدید
{{شعر جدید
خط ۵۱: خط ۵۱:
<div style="display: block;overflow-y: auto;">{{تبارنامه حضرت فاطمه زهرا}}</div>
<div style="display: block;overflow-y: auto;">{{تبارنامه حضرت فاطمه زهرا}}</div>


== زندگی‌نامه ==
==زندگی‌نامه==
{{گاهشمار زندگی فاطمه زهرا(س)}}
{{گاهشمار زندگی فاطمه زهرا(س)}}
فاطمه(س) آخرین فرزند [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] و [[حضرت خدیجه کبری سلام الله علیها|خدیجه(س)]] است.<ref>نگاه کنید به: صدوق، الخصال، ۱۴۰۳ق، ص۴۰۴؛ ابن‌هشام، سیرة النبویه، دار المعرفة، ج۱، ص۱۹۰.</ref> به اتفاق مورخان، فاطمه در [[مکه]] و در منزل خدیجه در محلی به نام زُقاق (کوچه، گذرگاه) العطّارین و زُقاق الحجر در نزدیکی [[مسعی|مَسعی]] به دنیا آمد.<ref>بتنونی، الرحلة الحجازیة، المکتبة الثقافیة الدینیه، ص۱۲۸.</ref>
فاطمه(س) آخرین فرزند [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] و [[حضرت خدیجه کبری سلام الله علیها|خدیجه(س)]] است.<ref>نگاه کنید به: صدوق، الخصال، ۱۴۰۳ق، ص۴۰۴؛ ابن‌هشام، سیرة النبویه، دار المعرفة، ج۱، ص۱۹۰.</ref> به اتفاق مورخان، فاطمه در [[مکه]] و در منزل خدیجه در محلی به نام زُقاق (کوچه، گذرگاه) العطّارین و زُقاق الحجر در نزدیکی [[مسعی|مَسعی]] به دنیا آمد.<ref>بتنونی، الرحلة الحجازیة، المکتبة الثقافیة الدینیه، ص۱۲۸.</ref>


=== تولد و دوران کودکی ===
===تولد و دوران کودکی===
بر اساس دیدگاه رایج [[شیعه|شیعیان]]، حضرت فاطمه(س) در [[سال ۵ بعثت]] مشهور به سَنَه اَحقافیه (سال نزول [[سوره احقاف]])<ref>جمعی از محققین، فرهنگ‌نامه علوم قرآن، ‏‫۱۳۹۴ش، ج۱، ص۲۴۴۳.</ref> متولد شد.<ref>کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۴۵۸؛ طوسی، مصباح المتهجد، ۱۴۱۱ق، ص۷۹۳؛ فتال نیشابوری، روضة الواعظین، قم، شریف الرضی، ص۱۴۳؛ طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۲۹۰؛ ابن‌شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۱۳۷۶ق، ج۳، ص۱۳۲.</ref> [[شیخ مفید]] و [[ابراهیم بن علی عاملی کفعمی|کفعمی]] [[سال دوم بعثت]] را زمان تولد فاطمه(س) دانسته‌اند.<ref>مفید، مسارالشریعه، ۱۴۱۴ق، ص۵۴؛ کفعمی، المصباح، ۱۴۰۳ق، ص۵۱۲.</ref> طبق دیدگاه رایج [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]]، ولادت فاطمه(س) پنج سال پیش از [[بعثت|مبعث]] بود.<ref>ابن‌سعد، الطبقات الکبری، دارصادر، ج۱، ص۱۳۳. ج۸، ص۱۹؛ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۴۰۳؛ ابن‌عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۱۸۹۹.</ref>
بر اساس دیدگاه رایج [[شیعه|شیعیان]]، حضرت فاطمه(س) در [[سال ۵ بعثت]] مشهور به سَنَه اَحقافیه (سال نزول [[سوره احقاف]])<ref>جمعی از محققین، فرهنگ‌نامه علوم قرآن، ‏‫۱۳۹۴ش، ج۱، ص۲۴۴۳.</ref> متولد شد.<ref>کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۴۵۸؛ طوسی، مصباح المتهجد، ۱۴۱۱ق، ص۷۹۳؛ فتال نیشابوری، روضة الواعظین، قم، شریف الرضی، ص۱۴۳؛ طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۲۹۰؛ ابن‌شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۱۳۷۶ق، ج۳، ص۱۳۲.</ref> [[شیخ مفید]] و [[ابراهیم بن علی عاملی کفعمی|کفعمی]] [[سال دوم بعثت]] را زمان تولد فاطمه(س) دانسته‌اند.<ref>مفید، مسارالشریعه، ۱۴۱۴ق، ص۵۴؛ کفعمی، المصباح، ۱۴۰۳ق، ص۵۱۲.</ref> طبق دیدگاه رایج [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]]، ولادت فاطمه(س) پنج سال پیش از [[بعثت|مبعث]] بود.<ref>ابن‌سعد، الطبقات الکبری، دارصادر، ج۱، ص۱۳۳. ج۸، ص۱۹؛ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۴۰۳؛ ابن‌عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۱۸۹۹.</ref>


خط ۶۲: خط ۶۲:
از زندگی فاطمه در کودکی و نوجوانی گزارش‌های تاریخی کمی وجود دارد.<ref>[http://mehrkhane.com/fa/news/6613 آیا زن مسلمان امروزی می‌تواند از حضرت زهرا(س) الگو بگیرد؟]، پایگاه خبری تحلیلی مهرخانه.</ref> بر اساس گزارش‌های تاریخی، پس از آشکار شدن دعوت پیامبر، فاطمه در برخی موارد شاهد خشونت‌های [[شرک|مشرکان]] علیه پدرش بود. علاوه بر این، سه سال از دوران کودکی فاطمه، در [[شعب ابی‌طالب|شِعب ابی‌طالب]] و تحت فشارهای اقتصادی و اجتماعی مشرکان علیه [[بنی‌هاشم]] و پیروان پیامبر اسلام گذشت.<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۶۳.</ref> فاطمه همچنین در کودکی، مادرش خدیجه را از دست داد.<ref>یعقوبی، تاریخ یعقوبی، بیروت، ج۲، ص۳۵.</ref> تصمیم [[قبیله قریش|قریش]] برای قتل پیامبر(ص)<ref>ابن حنبل، مسند احمد بن حنبل، بیروت، ج۱، ص۳۶۸؛ حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، بیروت، ج۱، ص۱۶۳.</ref> خروج شبانه پیامبر از [[مکه]] و [[هجرت به مدینه]]، و هجرت فاطمه به [[مدینه]] همراه با [[امام علی علیه‌السلام|علی(ع)]] و برخی از زنان، مهم‌ترین رخدادهای دوران کودکی زهرا(س) بوده است.<ref>محقق سبزواری، نمونه بینات در شأن نزول آیات از نظر شیخ طوسی و سایر مفسرین خاصه و عامه، ۱۳۵۹ش، ص۱۷۳–۱۷۴.</ref>
از زندگی فاطمه در کودکی و نوجوانی گزارش‌های تاریخی کمی وجود دارد.<ref>[http://mehrkhane.com/fa/news/6613 آیا زن مسلمان امروزی می‌تواند از حضرت زهرا(س) الگو بگیرد؟]، پایگاه خبری تحلیلی مهرخانه.</ref> بر اساس گزارش‌های تاریخی، پس از آشکار شدن دعوت پیامبر، فاطمه در برخی موارد شاهد خشونت‌های [[شرک|مشرکان]] علیه پدرش بود. علاوه بر این، سه سال از دوران کودکی فاطمه، در [[شعب ابی‌طالب|شِعب ابی‌طالب]] و تحت فشارهای اقتصادی و اجتماعی مشرکان علیه [[بنی‌هاشم]] و پیروان پیامبر اسلام گذشت.<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۶۳.</ref> فاطمه همچنین در کودکی، مادرش خدیجه را از دست داد.<ref>یعقوبی، تاریخ یعقوبی، بیروت، ج۲، ص۳۵.</ref> تصمیم [[قبیله قریش|قریش]] برای قتل پیامبر(ص)<ref>ابن حنبل، مسند احمد بن حنبل، بیروت، ج۱، ص۳۶۸؛ حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، بیروت، ج۱، ص۱۶۳.</ref> خروج شبانه پیامبر از [[مکه]] و [[هجرت به مدینه]]، و هجرت فاطمه به [[مدینه]] همراه با [[امام علی علیه‌السلام|علی(ع)]] و برخی از زنان، مهم‌ترین رخدادهای دوران کودکی زهرا(س) بوده است.<ref>محقق سبزواری، نمونه بینات در شأن نزول آیات از نظر شیخ طوسی و سایر مفسرین خاصه و عامه، ۱۳۵۹ش، ص۱۷۳–۱۷۴.</ref>


=== خواستگاری و ازدواج ===
===خواستگاری و ازدواج===
{{اصلی|ازدواج علی(ع) و فاطمه(س)}}
{{اصلی|ازدواج علی(ع) و فاطمه(س)}}
فاطمه(س) خواستگاران متعددی داشت؛ اما در نهایت با امام علی(ع) [[ازدواج]] کرد. به اعتقاد برخی پژوهشگران پس از [[هجرت به مدینه|هجرت پیامبر(ص) به مدینه]] و رهبری جامعه اسلامی، فاطمه(س) به سبب نسبت فرزندی با [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] در میان [[اسلام|مسلمانان]] مورد احترام قرار گرفت و جایگاه والایی یافت.<ref>طباطبایی، «ازدواج فاطمه»، ۱۳۹۳ش، ج۱، ص۱۲۸.</ref> در کنار این مسئله ابراز محبت پیامبر به فاطمه(س)<ref>طبری، ذخائر العقبی، ۱۴۲۸ق، ج۱، ص۱۶۷؛ متقی هندی، کنزالعمال، ۱۴۰۱ق، ج۷، ص۱۲۹.</ref> و ویژگی‌های فاطمه در مقایسه با زنان دوره خود<ref>کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۸، ص۱۶۵؛ مغربی، شرح الاخبار، ۱۴۱۴ق، ج۳، ص۲۹؛ سهمی، تاریخ جرجان، ۱۴۰۷ق، ص۱۷۱.</ref> موجب شد برخی از مسلمانان به دنبال [[ازدواج]] با دختر پیامبر(ص) باشند.<ref>طباطبایی، «ازدواج فاطمه»، ۱۳۹۳ش، ج۱، ص۱۲۸.</ref> شماری از بزرگان قریش که زودتر از دیگران [[اسلام]] آورده بودند یا از قدرت مالی مناسبی برخوردار بودند از فاطمه خواستگاری کردند.<ref>اربلی، کشف الغمة، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۳۶۳؛ خوارزمی، المناقب، ۱۴۱۱ق، ص۳۴۳.</ref> [[ابوبکر بن ابی‌قحافه|ابوبکر]]، [[عمر بن خطاب|عمر]]<ref>نسایی، السنن الکبری، ۱۴۱۱ق، ج۵، ص۱۴۳؛ حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، دارالمعرفة، ج۲، س۱۶۷ و ۱۶۸.</ref> و [[عبدالرحمن بن عوف]]<ref>طبری امامی، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ص۸۲.</ref> از این افراد بودند. همه خواستگاران جواب ردّ از پیامبر شنیدند.<ref>خوارزمی، المناقب، ۱۴۱۱ق، ص۳۴۳.</ref> پیامبر در پاسخ به درخواست آنان می‌فرمود: «ازدواج فاطمه امری آسمانی است و نیازمند حکم الهی است.»<ref>ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۸، ص۱۹.</ref> و در مواردی نیز نارضایتی فاطمه(س) از ازدواج با خواستگاران را مطرح می‌کرد.<ref>طوسی، الامالی، ۱۴۱۴ق، ص۳۹.</ref>
فاطمه(س) خواستگاران متعددی داشت؛ اما در نهایت با امام علی(ع) [[ازدواج]] کرد. به اعتقاد برخی پژوهشگران پس از [[هجرت به مدینه|هجرت پیامبر(ص) به مدینه]] و رهبری جامعه اسلامی، فاطمه(س) به سبب نسبت فرزندی با [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] در میان [[اسلام|مسلمانان]] مورد احترام قرار گرفت و جایگاه والایی یافت.<ref>طباطبایی، «ازدواج فاطمه»، ۱۳۹۳ش، ج۱، ص۱۲۸.</ref> در کنار این مسئله ابراز محبت پیامبر به فاطمه(س)<ref>طبری، ذخائر العقبی، ۱۴۲۸ق، ج۱، ص۱۶۷؛ متقی هندی، کنزالعمال، ۱۴۰۱ق، ج۷، ص۱۲۹.</ref> و ویژگی‌های فاطمه در مقایسه با زنان دوره خود<ref>کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۸، ص۱۶۵؛ مغربی، شرح الاخبار، ۱۴۱۴ق، ج۳، ص۲۹؛ سهمی، تاریخ جرجان، ۱۴۰۷ق، ص۱۷۱.</ref> موجب شد برخی از مسلمانان به دنبال [[ازدواج]] با دختر پیامبر(ص) باشند.<ref>طباطبایی، «ازدواج فاطمه»، ۱۳۹۳ش، ج۱، ص۱۲۸.</ref> شماری از بزرگان قریش که زودتر از دیگران [[اسلام]] آورده بودند یا از قدرت مالی مناسبی برخوردار بودند از فاطمه خواستگاری کردند.<ref>اربلی، کشف الغمة، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۳۶۳؛ خوارزمی، المناقب، ۱۴۱۱ق، ص۳۴۳.</ref> [[ابوبکر بن ابی‌قحافه|ابوبکر]]، [[عمر بن خطاب|عمر]]<ref>نسایی، السنن الکبری، ۱۴۱۱ق، ج۵، ص۱۴۳؛ حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، دارالمعرفة، ج۲، س۱۶۷ و ۱۶۸.</ref> و [[عبدالرحمن بن عوف]]<ref>طبری امامی، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ص۸۲.</ref> از این افراد بودند. همه خواستگاران جواب ردّ از پیامبر شنیدند.<ref>خوارزمی، المناقب، ۱۴۱۱ق، ص۳۴۳.</ref> پیامبر در پاسخ به درخواست آنان می‌فرمود: «ازدواج فاطمه امری آسمانی است و نیازمند حکم الهی است.»<ref>ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۸، ص۱۹.</ref> و در مواردی نیز نارضایتی فاطمه(س) از ازدواج با خواستگاران را مطرح می‌کرد.<ref>طوسی، الامالی، ۱۴۱۴ق، ص۳۹.</ref>
خط ۶۸: خط ۶۸:
[[امام علی علیه‌السلام|علی(ع)]] به سبب ارتباط خانوادگی با پیامبر و ویژگی‌های اخلاقی و دینی فاطمه، علاقه زیادی برای [[ازدواج]] با فاطمه داشت؛<ref>صدوق، الامالی، ۱۴۱۷ق، ص۶۵۳؛ اربلی، کشف الغمة، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۳۶۴.</ref> اما به گفته مورخان به خود اجازه نمی‌داد از دختر پیامبر [[خواستگاری]] کند.<ref>مفید، الاختصاص، ۱۴۱۴ق، ص۱۴۸.</ref> [[سعد بن معاذ]] این مسئله را به پیامبر منتقل کرد و پیامبر با خواستگاری علی(ع) موافقت نمود.<ref>مفید، الاختصاص، ۱۴۱۴ق، ص۱۴۸.</ref> پیامبر(ص) درخواست امام علی(ع) و ویژگی‌های رفتاری و فضیلت او را برای فاطمه(س) بیان کرد که با رضایت فاطمه همراه شد.<ref>طوسی، الامالی، ۱۴۱۴ق، ص۴۰.</ref> پیامبر نیز به امر الهی فاطمه(س) را به [[ازدواج علی(ع) و فاطمه(س)|ازدواج با علی(ع)]] درآورد.<ref>طبرانی، المعجم الکبیر، ۱۴۱۵ق، ج۱۰، ص۱۵۶؛ خوارزمی، المناقب، ۱۴۱۱ق، ص۳۳۶.</ref> علی(ع) مانند دیگر [[مهاجرین|مهاجران]]، در ماه‌های نخستینِ پس از [[هجرت به مدینه|هجرت]]، وضعیت اقتصادی سختی داشت.<ref>ابن‌اثیر جزری، اسدالغابة، انتشارات اسماعیلیان، ج۵، ص۵۱۷.</ref> از این‌رو به توصیه پیامبر، زره خود را فروخت (یا رهن داد) و قیمت آن را [[مهریه فاطمه(س)|مهر فاطمه]] قرار داد.<ref>اربلی، کشف الغمة، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۳۵۸.</ref> مراسم [[صیغه ازدواج|عقد]] علی(ع) و فاطمه(س) در حضور مسلمانان در [[مسجد]] برگزار شد.<ref>طبری امامی، دلائل الإمامة، ۱۴۱۳ق، ص۸۸–۹۰؛ خوارزمی، المناقب، ۱۴۱۱ق، ص۳۳۵–۳۳۸.</ref> دربارهٔ تاریخ مراسم عقد اختلاف وجود دارد. در بیشتر منابع، سال دوم هجری ذکر شده است.<ref>ابن‌حجر عسقلانی، تهذیب التهذیب، ۱۴۰۴ق، ج۱۲، ص۳۹۱؛ مقریزی، امتاع الاسماع، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۷۳؛ کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۸، ص۳۴۰.</ref> مراسم عروسی پس از [[غزوه بدر|جنگ بدر]] در [[شوال]] یا [[ذی‌الحجة]] [[سال ۲ هجری قمری]] برگزار شد.<ref>طوسی، الأمالی، ۱۴۱۴ق، ص۴۳؛ طبری، بشارة المصطفی، ۱۴۲۰ق، ص۴۱۰.</ref>
[[امام علی علیه‌السلام|علی(ع)]] به سبب ارتباط خانوادگی با پیامبر و ویژگی‌های اخلاقی و دینی فاطمه، علاقه زیادی برای [[ازدواج]] با فاطمه داشت؛<ref>صدوق، الامالی، ۱۴۱۷ق، ص۶۵۳؛ اربلی، کشف الغمة، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۳۶۴.</ref> اما به گفته مورخان به خود اجازه نمی‌داد از دختر پیامبر [[خواستگاری]] کند.<ref>مفید، الاختصاص، ۱۴۱۴ق، ص۱۴۸.</ref> [[سعد بن معاذ]] این مسئله را به پیامبر منتقل کرد و پیامبر با خواستگاری علی(ع) موافقت نمود.<ref>مفید، الاختصاص، ۱۴۱۴ق، ص۱۴۸.</ref> پیامبر(ص) درخواست امام علی(ع) و ویژگی‌های رفتاری و فضیلت او را برای فاطمه(س) بیان کرد که با رضایت فاطمه همراه شد.<ref>طوسی، الامالی، ۱۴۱۴ق، ص۴۰.</ref> پیامبر نیز به امر الهی فاطمه(س) را به [[ازدواج علی(ع) و فاطمه(س)|ازدواج با علی(ع)]] درآورد.<ref>طبرانی، المعجم الکبیر، ۱۴۱۵ق، ج۱۰، ص۱۵۶؛ خوارزمی، المناقب، ۱۴۱۱ق، ص۳۳۶.</ref> علی(ع) مانند دیگر [[مهاجرین|مهاجران]]، در ماه‌های نخستینِ پس از [[هجرت به مدینه|هجرت]]، وضعیت اقتصادی سختی داشت.<ref>ابن‌اثیر جزری، اسدالغابة، انتشارات اسماعیلیان، ج۵، ص۵۱۷.</ref> از این‌رو به توصیه پیامبر، زره خود را فروخت (یا رهن داد) و قیمت آن را [[مهریه فاطمه(س)|مهر فاطمه]] قرار داد.<ref>اربلی، کشف الغمة، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۳۵۸.</ref> مراسم [[صیغه ازدواج|عقد]] علی(ع) و فاطمه(س) در حضور مسلمانان در [[مسجد]] برگزار شد.<ref>طبری امامی، دلائل الإمامة، ۱۴۱۳ق، ص۸۸–۹۰؛ خوارزمی، المناقب، ۱۴۱۱ق، ص۳۳۵–۳۳۸.</ref> دربارهٔ تاریخ مراسم عقد اختلاف وجود دارد. در بیشتر منابع، سال دوم هجری ذکر شده است.<ref>ابن‌حجر عسقلانی، تهذیب التهذیب، ۱۴۰۴ق، ج۱۲، ص۳۹۱؛ مقریزی، امتاع الاسماع، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۷۳؛ کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۸، ص۳۴۰.</ref> مراسم عروسی پس از [[غزوه بدر|جنگ بدر]] در [[شوال]] یا [[ذی‌الحجة]] [[سال ۲ هجری قمری]] برگزار شد.<ref>طوسی، الأمالی، ۱۴۱۴ق، ص۴۳؛ طبری، بشارة المصطفی، ۱۴۲۰ق، ص۴۱۰.</ref>


=== زندگی مشترک با علی(ع) ===
===زندگی مشترک با علی(ع)===
{{همچنین ببینید|خانه فاطمه(س)}}
{{همچنین ببینید|خانه فاطمه(س)}}
در گزارش‌های تاریخی و روایی آمده است فاطمه(س) به [[امام علی علیه‌السلام|علی(ع)]] به گونه‌های متفاوت و حتی در حضور پیامبر محبت می‌کرد و او را بهترین همسر می‌خواند.<ref>ابن‌شهرآشوب، مناقب آل‌ابی‌طالب، ۱۳۷۶ق، ج۳، ص۱۳۱.</ref> نقل شده است فاطمه، علی(ع) را در خانه با کلمات محبت‌آمیز<ref>خوارزمی، مناقب، ۱۴۱۱ق، ص۲۶۸–۲۷۱.</ref> و در میان مردم با [[کنیه]] اباالحسن خطاب می‌کرد.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۴ق، ج۴۳، ص۱۹۲ و ۱۹۹؛ جوهری بصری، السقیفة و فدک، ۱۴۱۳ق، ص۶۴.</ref> در گزارش‌هایی آمده است که فاطمه(س) در خانه با عطر و وسایل زینتی خود را می‌آراست.<ref>طوسی، آمالی، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۹۵؛ مجلسی، بحارالانوار، ج۴۳، ص۵۶–۵۷؛ صدوق، الأمالی، ۱۴۱۷ق، ص۵۵۲.</ref>
در گزارش‌های تاریخی و روایی آمده است فاطمه(س) به [[امام علی علیه‌السلام|علی(ع)]] به گونه‌های متفاوت و حتی در حضور پیامبر محبت می‌کرد و او را بهترین همسر می‌خواند.<ref>ابن‌شهرآشوب، مناقب آل‌ابی‌طالب، ۱۳۷۶ق، ج۳، ص۱۳۱.</ref> نقل شده است فاطمه، علی(ع) را در خانه با کلمات محبت‌آمیز<ref>خوارزمی، مناقب، ۱۴۱۱ق، ص۲۶۸–۲۷۱.</ref> و در میان مردم با [[کنیه]] اباالحسن خطاب می‌کرد.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۴ق، ج۴۳، ص۱۹۲ و ۱۹۹؛ جوهری بصری، السقیفة و فدک، ۱۴۱۳ق، ص۶۴.</ref> در گزارش‌هایی آمده است که فاطمه(س) در خانه با عطر و وسایل زینتی خود را می‌آراست.<ref>طوسی، آمالی، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۹۵؛ مجلسی، بحارالانوار، ج۴۳، ص۵۶–۵۷؛ صدوق، الأمالی، ۱۴۱۷ق، ص۵۵۲.</ref>
خط ۷۸: خط ۷۸:
امام علی(ع) متقابلا فاطمه را احترام می‌کرد. روایتی که از امام علی(ع) نقل شده است که نه من هیچ‌گاه فاطمه را به خشم آوردم و نه فاطمه هیچ‌گاه مرا به خشم آورد.<ref>علامه مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۳، ص۱۳۴.</ref>در ماجرای درخواست ابوبکر و عمر از امام علی(ع) برای ملاقات با فاطمه(س)، وی خطاب به علی(ع) گفت: خانه از آنِ توست و این زن آزاده‌ای که با تو سخن می‌گوید همسر تو، هر کاری خواستی انجام بده.<ref>علامه مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۳، ص۱۹۸.</ref>
امام علی(ع) متقابلا فاطمه را احترام می‌کرد. روایتی که از امام علی(ع) نقل شده است که نه من هیچ‌گاه فاطمه را به خشم آوردم و نه فاطمه هیچ‌گاه مرا به خشم آورد.<ref>علامه مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۳، ص۱۳۴.</ref>در ماجرای درخواست ابوبکر و عمر از امام علی(ع) برای ملاقات با فاطمه(س)، وی خطاب به علی(ع) گفت: خانه از آنِ توست و این زن آزاده‌ای که با تو سخن می‌گوید همسر تو، هر کاری خواستی انجام بده.<ref>علامه مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۳، ص۱۹۸.</ref>


==== فرزندان ====
====فرزندان====
منابع شیعه و [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]] هم‌رأی‌اند که [[امام حسن مجتبی علیه‌السلام|حسن]]،<ref>ابن‌عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۱۳، ص۱۶۳و۱۷۳.</ref> [[امام حسین علیه‌السلام|حسین]]،<ref>ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۲۸۰.</ref> [[حضرت زینب سلام الله علیها|زینب]]<ref>ابن‌سعد، الطبقات الکبری، دارصادر، ج۸، ص۴۶۵.</ref> و [[ام‌کلثوم دختر امام علی(ع)|ام‌کلثوم]]<ref>ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۶۹، ص۱۷۶.</ref> چهار فرزند فاطمه و علی هستند.<ref>مفید، الإرشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۳۵۵.</ref> در منابع [[شیعه]] و برخی از منابع [[اهل سنت و جماعت|اهل سنت]] از فرزند دیگری برای او نام برده شده که بر اثر آسیبی که در جریان حوادثِ پس از پیامبر(ص) بر فاطمه وارد شد [[سقط جنین|سقط]] گردید. نام او [[محسن بن علی(ع)|مُحسِن]] یا مُحَسَّن ذکر شده است.<ref>شهرستانی، الملل و النحل، ۱۴۲۲ق، ج۱، ص۵۷؛ ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ۱۴۱۳ق، ج۱۵، ص۵۷۸؛ مسعودی، اثبات الوصیة، ۱۴۱۷ق، ص۱۵۴ و ۱۵۵؛ هلالی، اسرار آل‌محمد، ۱۳۷۸ش، ص۲۳۱.</ref>
منابع شیعه و [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]] هم‌رأی‌اند که [[امام حسن مجتبی علیه‌السلام|حسن]]،<ref>ابن‌عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۱۳، ص۱۶۳و۱۷۳.</ref> [[امام حسین علیه‌السلام|حسین]]،<ref>ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۲۸۰.</ref> [[حضرت زینب سلام الله علیها|زینب]]<ref>ابن‌سعد، الطبقات الکبری، دارصادر، ج۸، ص۴۶۵.</ref> و [[ام‌کلثوم دختر امام علی(ع)|ام‌کلثوم]]<ref>ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۶۹، ص۱۷۶.</ref> چهار فرزند فاطمه و علی هستند.<ref>مفید، الإرشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۳۵۵.</ref> در منابع [[شیعه]] و برخی از منابع [[اهل سنت و جماعت|اهل سنت]] از فرزند دیگری برای او نام برده شده که بر اثر آسیبی که در جریان حوادثِ پس از پیامبر(ص) بر فاطمه وارد شد [[سقط جنین|سقط]] گردید. نام او [[محسن بن علی(ع)|مُحسِن]] یا مُحَسَّن ذکر شده است.<ref>شهرستانی، الملل و النحل، ۱۴۲۲ق، ج۱، ص۵۷؛ ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ۱۴۱۳ق، ج۱۵، ص۵۷۸؛ مسعودی، اثبات الوصیة، ۱۴۱۷ق، ص۱۵۴ و ۱۵۵؛ هلالی، اسرار آل‌محمد، ۱۳۷۸ش، ص۲۳۱.</ref>


=== وقایع پایان زندگی ===
===وقایع پایان زندگی===
در چند ماه پایانی زندگی فاطمه(س) حوادث ناگواری برای او اتفاق افتاد؛ چنان‌که گفته شده در این دوره هیچ‌کس زهرا(س) را خندان ندید.<ref>ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۲۳۸؛ کلینی، کافی، ۱۳۶۳ش، ج۳، ص۲۲۸.</ref> درگذشت [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]]،<ref>کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۲۴۱.</ref> [[واقعه سقیفه بنی‌ساعده|ماجرای سقیفه]]، غصب [[خلافت]][[ماجرای فدک|، مصادره فدک]] توسط [[ابوبکر بن ابی‌قحافه|ابوبکر]] و خواندن [[خطبه فدکیه]] در حضور [[صحابه]]<ref>مفید، المقنعة، ۱۴۱۰ق، ص۲۸۹ و ۲۹۰؛ سیدمرتضی، الشافی فی‌الامامة، ۱۴۱۰ق، ج۴، ص۱۰۱؛ مجلسی، بحارالانوار، دارالرضا، ج۲۹، ص۱۲۴؛ اربلی، کشف الغمة، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۳۵۳–۳۶۴.</ref> مهم‌ترین وقایع پایانی زندگی اوست. فاطمه در کنار علی(ع) یکی از مخالفان اصلی شورای سقیفه و خلافت ابوبکر بود؛<ref>جوهری بصری، السقیفة و فدک، ۱۴۱۳ق، ص۶۳؛ ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج‌البلاغة، ۱۳۷۸ق، ج۲، ص۴۷.</ref> به همین دلیل مورد تهدید دستگاه خلافت قرار گرفتند که نمونه آن تهدید به آتش‌زدن خانه فاطمه است.<ref>ابن‌ابی‌شیبه کوفی، المصنف، ۱۴۰۹ق، ج۸، ص۵۷۲.</ref> [[بیعت]] نکردن علی(ع) و مخالفان ابوبکر و تحصن آنان در خانه فاطمه موجب شد یاران خلیفه به خانه او حمله کنند و در این [[واقعه هجوم به خانه حضرت فاطمه(س)|هجوم]] فاطمه به سبب ممانعت از بردن علی برای بیعتِ اجباری با ابوبکر<ref>جوهری بصری، السقیفة و فدک، ۱۴۱۳ق، ص۷۲ و ۷۳.</ref> آسیب دید و فرزندش سقط شد.<ref>طبرسی، الاحتجاج، ۱۳۸۶ق، ج۱، ص۱۰۹.</ref> فاطمه(س) پس از این واقعه در بستر بیماری افتاد و پس از مدت کوتاهی به [[شهادت]] رسید.<ref>طبری امامی، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ص۱۳۴.</ref> در کتاب [[الاحتجاج علی اهل اللجاج (کتاب)|الاحتجاج]] سخنانی نیز از او در جمع زنان مدینه که به قصد عیادت به خانه‌اش آمده بودند گزارش شده است که در بردارنده پاره‌ای دیگر از مواضع حضرت و اظهار نارضایتی از مواضع مردم پس از وفات پیامبر(ص) است.<ref>طبرسی، الإحتجاج، ج‏۱، ص۱۰۸.</ref>
در چند ماه پایانی زندگی فاطمه(س) حوادث ناگواری برای او اتفاق افتاد؛ چنان‌که گفته شده در این دوره هیچ‌کس زهرا(س) را خندان ندید.<ref>ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۲۳۸؛ کلینی، کافی، ۱۳۶۳ش، ج۳، ص۲۲۸.</ref> درگذشت [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]]،<ref>کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۲۴۱.</ref> [[واقعه سقیفه بنی‌ساعده|ماجرای سقیفه]]، غصب [[خلافت]][[ماجرای فدک|، مصادره فدک]] توسط [[ابوبکر بن ابی‌قحافه|ابوبکر]] و خواندن [[خطبه فدکیه]] در حضور [[صحابه]]<ref>مفید، المقنعة، ۱۴۱۰ق، ص۲۸۹ و ۲۹۰؛ سیدمرتضی، الشافی فی‌الامامة، ۱۴۱۰ق، ج۴، ص۱۰۱؛ مجلسی، بحارالانوار، دارالرضا، ج۲۹، ص۱۲۴؛ اربلی، کشف الغمة، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۳۵۳–۳۶۴.</ref> مهم‌ترین وقایع پایانی زندگی اوست. فاطمه در کنار علی(ع) یکی از مخالفان اصلی شورای سقیفه و خلافت ابوبکر بود؛<ref>جوهری بصری، السقیفة و فدک، ۱۴۱۳ق، ص۶۳؛ ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج‌البلاغة، ۱۳۷۸ق، ج۲، ص۴۷.</ref> به همین دلیل مورد تهدید دستگاه خلافت قرار گرفتند که نمونه آن تهدید به آتش‌زدن خانه فاطمه است.<ref>ابن‌ابی‌شیبه کوفی، المصنف، ۱۴۰۹ق، ج۸، ص۵۷۲.</ref> [[بیعت]] نکردن علی(ع) و مخالفان ابوبکر و تحصن آنان در خانه فاطمه موجب شد یاران خلیفه به خانه او حمله کنند و در این [[واقعه هجوم به خانه حضرت فاطمه(س)|هجوم]] فاطمه به سبب ممانعت از بردن علی برای بیعتِ اجباری با ابوبکر<ref>جوهری بصری، السقیفة و فدک، ۱۴۱۳ق، ص۷۲ و ۷۳.</ref> آسیب دید و فرزندش سقط شد.<ref>طبرسی، الاحتجاج، ۱۳۸۶ق، ج۱، ص۱۰۹.</ref> فاطمه(س) پس از این واقعه در بستر بیماری افتاد و پس از مدت کوتاهی به [[شهادت]] رسید.<ref>طبری امامی، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ص۱۳۴.</ref> در کتاب [[الاحتجاج علی اهل اللجاج (کتاب)|الاحتجاج]] سخنانی نیز از او در جمع زنان مدینه که به قصد عیادت به خانه‌اش آمده بودند گزارش شده است که در بردارنده پاره‌ای دیگر از مواضع حضرت و اظهار نارضایتی از مواضع مردم پس از وفات پیامبر(ص) است.<ref>طبرسی، الإحتجاج، ج‏۱، ص۱۰۸.</ref>


خط ۸۷: خط ۸۷:
عمر او را هجده سال گفته‌اند؛<ref>کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۴۵۸؛ طبری امامی، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ص۱۳۶؛ طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۲۹۰.</ref> اما در روایتی از [[امام محمد باقر علیه‌السلام|امام باقر(ع)]] عمر او ۲۳ سال ذکر شده است.<ref>طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۲۹۰.</ref>
عمر او را هجده سال گفته‌اند؛<ref>کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۴۵۸؛ طبری امامی، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ص۱۳۶؛ طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۲۹۰.</ref> اما در روایتی از [[امام محمد باقر علیه‌السلام|امام باقر(ع)]] عمر او ۲۳ سال ذکر شده است.<ref>طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۲۹۰.</ref>


== مشارکت‌ها و مواضع سیاسی ==
==مشارکت‌ها و مواضع سیاسی==
فاطمه(س) فعالیت‌های اجتماعی و موضع‌گیری‌های سیاسی متعددی داشته است. [[هجرت به مدینه]]، مداوای [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] در جریان [[غزوه احد|جنگ احد]]،<ref>مجلسی، بحارالأنوار، ۱۴۰۴ق، ج۲۰، ص۹۶؛ ابن‌کثیر، السیره النبویه، ۱۳۹۶ق، ج۳، ص۵۸.</ref> حضور در کنار بدن [[حمزة بن عبدالمطلب|حمزه سیدالشهدا]] همراه با [[صفیه دختر عبدالمطلب|صفیه]] خواهر حمزه وعمه [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] در [[غزوه احد |اُحُد]]<ref>واقدی، المغازی، ج۱، ص۲۹۰.</ref> رساندن آذوقه برای پیامبر در جنگ [[غزوه خندق|خندق]]<ref>مجلسی، بحارالأنوار، ۱۴۰۴ق، ج۲۰، ص۲۴۵.</ref> و همراهی‌اش در [[فتح مکه]]<ref>واقدی، المغازی، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۶۳۵.</ref> از جمله فعالیت‌های وی قبل از [[رحلت پیامبر(ص)]] است؛ اما بیشتر فعالیت‌های سیاسی فاطمه(س) مربوط به دوران کوتاه زندگی‌اش پس از رحلت پیامبر است. از مهم‌ترین موضع‌گیری‌های سیاسی وی این موارد است: مخالفت با [[واقعه سقیفه بنی‌ساعده|واقعه سقیفه]] و انتخاب [[ابوبکر بن ابی‌قحافه|ابوبکر]] به عنوان [[خلافت|خلیفه]] پس از پیامبر، رفتن به خانه سران [[مهاجرین|مهاجر]] و [[انصار]] برای اقرار گرفتن از آنان در خصوص شایستگی و برتری امام علی(ع) برای خلافت، تلاش برای بازپس‌گیری مالکیت [[فدک]]، خواندن [[خطبه فدکیه]] در جمع [[مهاجرین]] و [[انصار]]، دفاع از علی(ع) در [[واقعه هجوم به خانه حضرت فاطمه(س)|ماجرای هجوم به خانه او]]، سخنرانی در جمع زنان (مهاجر وانصار) که به عیادتش آمدند و وصیت کردن برای انجام مراسم پس از مرگش به صورت مخفیانه و پنهانی. به باور برخی پژوهشگران، بسیاری از گفتارها و رفتارهای فاطمه پس از [[رحلت پیامبر(ص)]] به نوعی واکنش سیاسی و اعتراض به [[غصب خلافت]] از سوی ابوبکر و طرفداران دستگاه خلافت او بود.<ref>فرهمندپور، «سیره سیاسی فاطمه»، ص۳۰۹–۳۱۶.</ref>
فاطمه(س) فعالیت‌های اجتماعی و موضع‌گیری‌های سیاسی متعددی داشته است. [[هجرت به مدینه]]، مداوای [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] در جریان [[غزوه احد|جنگ احد]]،<ref>مجلسی، بحارالأنوار، ۱۴۰۴ق، ج۲۰، ص۹۶؛ ابن‌کثیر، السیره النبویه، ۱۳۹۶ق، ج۳، ص۵۸.</ref> حضور در کنار بدن [[حمزة بن عبدالمطلب|حمزه سیدالشهدا]] همراه با [[صفیه دختر عبدالمطلب|صفیه]] خواهر حمزه وعمه [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] در [[غزوه احد |اُحُد]]<ref>واقدی، المغازی، ج۱، ص۲۹۰.</ref> رساندن آذوقه برای پیامبر در جنگ [[غزوه خندق|خندق]]<ref>مجلسی، بحارالأنوار، ۱۴۰۴ق، ج۲۰، ص۲۴۵.</ref> و همراهی‌اش در [[فتح مکه]]<ref>واقدی، المغازی، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۶۳۵.</ref> از جمله فعالیت‌های وی قبل از [[رحلت پیامبر(ص)]] است؛ اما بیشتر فعالیت‌های سیاسی فاطمه(س) مربوط به دوران کوتاه زندگی‌اش پس از رحلت پیامبر است. از مهم‌ترین موضع‌گیری‌های سیاسی وی این موارد است: مخالفت با [[واقعه سقیفه بنی‌ساعده|واقعه سقیفه]] و انتخاب [[ابوبکر بن ابی‌قحافه|ابوبکر]] به عنوان [[خلافت|خلیفه]] پس از پیامبر، رفتن به خانه سران [[مهاجرین|مهاجر]] و [[انصار]] برای اقرار گرفتن از آنان در خصوص شایستگی و برتری امام علی(ع) برای خلافت، تلاش برای بازپس‌گیری مالکیت [[فدک]]، خواندن [[خطبه فدکیه]] در جمع [[مهاجرین]] و [[انصار]]، دفاع از علی(ع) در [[واقعه هجوم به خانه حضرت فاطمه(س)|ماجرای هجوم به خانه او]]، سخنرانی در جمع زنان (مهاجر وانصار) که به عیادتش آمدند و وصیت کردن برای انجام مراسم پس از مرگش به صورت مخفیانه و پنهانی. به باور برخی پژوهشگران، بسیاری از گفتارها و رفتارهای فاطمه پس از [[رحلت پیامبر(ص)]] به نوعی واکنش سیاسی و اعتراض به [[غصب خلافت]] از سوی ابوبکر و طرفداران دستگاه خلافت او بود.<ref>فرهمندپور، «سیره سیاسی فاطمه»، ص۳۰۹–۳۱۶.</ref>


=== مخالفت با تصمیم شورای سقیفه ===
===مخالفت با تصمیم شورای سقیفه===
{{اصلی|واقعه سقیفه بنی‌ساعده}}
{{اصلی|واقعه سقیفه بنی‌ساعده}}
{{نقل قول یک طبقه|عنوان= [[میشل کعدی]]؛ نویسنده مسیحی|فاطمه زهرا مجاهد در راه خدا، اسلام و حق است. او در مقابل ظلم ایستادگی کرد و برای حمایت از سیاست بر حق الهی به‌پا خواست. او زمانی اعتراض خود را به اوج رساند که وصیت کرد شبانه دفن شود تا افرادی که منکر حق شدند و او را اذیت کردند، نتوانند در تشییع او حاضر شوند.|خط آخر=[https://www.alkawthartv.ir/news/127669 «کاتب المسیحی: الزهراء عارضت الظلم وانتفضت لحمایة سیاسة الحق الإلهی»]، وبگاه شبکه الکوثر. |عرض= 25 | تراز=چپ | پس زمینه عنوان= | رنگ خط عنوان= | پس زمینه= |}}
{{نقل قول یک طبقه|عنوان= [[میشل کعدی]]؛ نویسنده مسیحی|فاطمه زهرا مجاهد در راه خدا، اسلام و حق است. او در مقابل ظلم ایستادگی کرد و برای حمایت از سیاست بر حق الهی به‌پا خواست. او زمانی اعتراض خود را به اوج رساند که وصیت کرد شبانه دفن شود تا افرادی که منکر حق شدند و او را اذیت کردند، نتوانند در تشییع او حاضر شوند.|خط آخر=[https://www.alkawthartv.ir/news/127669 «کاتب المسیحی: الزهراء عارضت الظلم وانتفضت لحمایة سیاسة الحق الإلهی»]، وبگاه شبکه الکوثر. |عرض= 25 | تراز=چپ | پس زمینه عنوان= | رنگ خط عنوان= | پس زمینه= |}}
پس از تشکیل شورای سقیفه و [[بیعت]] عده‌ای با [[ابوبکر بن ابی‌قحافه|ابوبکر]] به عنوان [[خلافت|خلیفه]]، فاطمه در کنار علی(ع) و شماری از صحابه نظیر [[طلحة بن عبیدالله|طلحه]] و [[زبیر بن عوام|زبیر]] با این اقدام مخالفت کردند؛<ref>یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، دارصادر، ج۲، ص۱۲۴.</ref> زیرا در [[واقعه غدیر]]، [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] امام علی(ع) را جانشین خود معرفی کرده بود.<ref>امینی، الغدیر، ج۱، ص۳۳.</ref> بر اساس گزارش‌های تاریخی فاطمه به همراه علی به سراغ صحابه می‌رفتند و از آنان طلب یاری می‌کردند. صحابه در پاسخ به درخواست فاطمه می‌گفتند اگر پیش از آنکه با ابوبکر [[بیعت]] کنند چنین درخواستی می‌کرد، از [[خلافت امام علی(ع)|خلافت علی(ع)]] حمایت می‌کردند.<ref>ابن‌قتیبه دینوری، الامامة و السیاسة، ۱۳۸۰ش، ص۲۹ و ۳۰.</ref>
پس از تشکیل شورای سقیفه و [[بیعت]] عده‌ای با [[ابوبکر بن ابی‌قحافه|ابوبکر]] به عنوان [[خلافت|خلیفه]]، فاطمه در کنار علی(ع) و شماری از صحابه نظیر [[طلحة بن عبیدالله|طلحه]] و [[زبیر بن عوام|زبیر]] با این اقدام مخالفت کردند؛<ref>یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، دارصادر، ج۲، ص۱۲۴.</ref> زیرا در [[واقعه غدیر]]، [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] امام علی(ع) را جانشین خود معرفی کرده بود.<ref>امینی، الغدیر، ج۱، ص۳۳.</ref> بر اساس گزارش‌های تاریخی فاطمه به همراه علی به سراغ صحابه می‌رفتند و از آنان طلب یاری می‌کردند. صحابه در پاسخ به درخواست فاطمه می‌گفتند اگر پیش از آنکه با ابوبکر [[بیعت]] کنند چنین درخواستی می‌کرد، از [[خلافت امام علی(ع)|خلافت علی(ع)]] حمایت می‌کردند.<ref>ابن‌قتیبه دینوری، الامامة و السیاسة، ۱۳۸۰ش، ص۲۹ و ۳۰.</ref>


=== ماجرای فدک و خطبه فدکیه ===
===ماجرای فدک و خطبه فدکیه===
{{اصلی|ماجرای فدک| خطبه فدکیه}}
{{اصلی|ماجرای فدک| خطبه فدکیه}}
پس از آنکه ابوبکر فدک را از فاطمه(س) گرفت و آن را به نفع [[خلافت]] خود مصادره کرد، فاطمه(س) با این اقدام او مخالفت کرد.<ref>جوهری بصری، السقیفة و فدک، ۱۴۱۳ق، ص۱۰۹.</ref> او برای بازپس‌گیری فدک با ابوبکر گفتگو کرد و پس از ارائه دلیل و شاهد،<ref>جوهری بصری، السقیفة و فدک، ۱۴۱۳ق، ص۱۰۹.</ref> ابوبکر در نوشته‌ای فدک را از آنِ فاطمه دانست؛ اما [[عمر بن خطاب]] با بی‌احترامی آن نوشته را از فاطمه(س) گرفت و پاره کرد.<ref>کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۵۴۳.</ref> برخی منابع از ضربه عمر به فاطمه(س) و آسیب دیدن و [[سقط جنین]]ش در این ماجرا خبر داده‌اند.<ref>مفید، الاختصاص، ۱۴۱۴ق، ص۱۸۴ و ۱۸۵؛ حلبی، السیرة الحلبیة، ۱۴۰۰ق، ج۳، ص۴۸۸.</ref> فاطمه پس از بی‌نتیجه ماندن تلاشش برای بازپس‌گیری فدک، به [[مسجدالنبی|مسجد پیامبر]] رفت و در حضور [[صحابه]] خطبه‌ای، که بعدها به [[خطبه فدکیه]] مشهور شد، خواند و در آن، اقدام ابوبکر در مصادره فدک و [[غصب خلافت]] را نکوهش کرد. فاطمه(س) در این خطبه نتیجه اقدامات ابوبکر و طرفداران او را آتش [[جهنم|دوزخ]] دانست.<ref>طبری امامی، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ص۱۱۰–۱۲۱.</ref> از این خطبه برای اثبات جواز مشارکت زنان مسلمان در اجتماعات سیاسی استفاده می‌شود.<ref>نگاه کنید به بهرام، «فعالیت‌های اجتماعی زنان از دیدگاه فقه و حقوق»، ص۱۱۸.</ref>
پس از آنکه ابوبکر فدک را از فاطمه(س) گرفت و آن را به نفع [[خلافت]] خود مصادره کرد، فاطمه(س) با این اقدام او مخالفت کرد.<ref>جوهری بصری، السقیفة و فدک، ۱۴۱۳ق، ص۱۰۹.</ref> او برای بازپس‌گیری فدک با ابوبکر گفتگو کرد و پس از ارائه دلیل و شاهد،<ref>جوهری بصری، السقیفة و فدک، ۱۴۱۳ق، ص۱۰۹.</ref> ابوبکر در نوشته‌ای فدک را از آنِ فاطمه دانست؛ اما [[عمر بن خطاب]] با بی‌احترامی آن نوشته را از فاطمه(س) گرفت و پاره کرد.<ref>کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۵۴۳.</ref> برخی منابع از ضربه عمر به فاطمه(س) و آسیب دیدن و [[سقط جنین]]ش در این ماجرا خبر داده‌اند.<ref>مفید، الاختصاص، ۱۴۱۴ق، ص۱۸۴ و ۱۸۵؛ حلبی، السیرة الحلبیة، ۱۴۰۰ق، ج۳، ص۴۸۸.</ref> فاطمه پس از بی‌نتیجه ماندن تلاشش برای بازپس‌گیری فدک، به [[مسجدالنبی|مسجد پیامبر]] رفت و در حضور [[صحابه]] خطبه‌ای، که بعدها به [[خطبه فدکیه]] مشهور شد، خواند و در آن، اقدام ابوبکر در مصادره فدک و [[غصب خلافت]] را نکوهش کرد. فاطمه(س) در این خطبه نتیجه اقدامات ابوبکر و طرفداران او را آتش [[جهنم|دوزخ]] دانست.<ref>طبری امامی، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ص۱۱۰–۱۲۱.</ref> از این خطبه برای اثبات جواز مشارکت زنان مسلمان در اجتماعات سیاسی استفاده می‌شود.<ref>نگاه کنید به بهرام، «فعالیت‌های اجتماعی زنان از دیدگاه فقه و حقوق»، ص۱۱۸.</ref>


=== همراهی با تحصن‌کنندگان مخالف ابوبکر ===
===همراهی با تحصن‌کنندگان مخالف ابوبکر===
{{اصلی|واقعه تحصن در خانه فاطمه}}
{{اصلی|واقعه تحصن در خانه فاطمه}}
پس از آنکه [[صحابه]]، ابوبکر را [[خلافت|خلیفه]] خواندند و با او [[بیعت]] کردند و سخن پیامبر(ص) بر جانشینی [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] را نادیده گرفتند، فاطمه(س) به همراه علی(ع)، [[بنی‌هاشم]] و تعدادی از صحابه با این بیعت مخالفت کردند و در خانه فاطمه تحصن کردند.<ref>یعقوبی، تاریخ یعقوبی، دارصادر، ج۲، ص۱۲۴؛ ابن‌کثیر، تاریخ ابن‌کثیر، ۱۳۵۱–۱۳۵۸ق، ج۵، ص۲۶۶؛ ابن‌هشام، سیرة النبویه، دارالمعرفه، ج۲، ص۶۵۶.</ref> [[عباس بن عبدالمطلب]]، [[سلمان فارسی]]، [[ابوذر غفاری]]، [[عمار یاسر|عمار بن یاسر]]، [[مقداد بن عمرو|مقداد]]، [[ابی بن کعب انصاری|اُبیّ بن کَعب]]، و گروهی از [[بنی‌هاشم]] از جمله تحصن‌کنندگان بودند.<ref>عسکری، سقیفه: بررسی نحوه شکل‌گیری حکومت پس از پیامبر، ۱۳۸۷ش، ص۹۹.</ref>
پس از آنکه [[صحابه]]، ابوبکر را [[خلافت|خلیفه]] خواندند و با او [[بیعت]] کردند و سخن پیامبر(ص) بر جانشینی [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] را نادیده گرفتند، فاطمه(س) به همراه علی(ع)، [[بنی‌هاشم]] و تعدادی از صحابه با این بیعت مخالفت کردند و در خانه فاطمه تحصن کردند.<ref>یعقوبی، تاریخ یعقوبی، دارصادر، ج۲، ص۱۲۴؛ ابن‌کثیر، تاریخ ابن‌کثیر، ۱۳۵۱–۱۳۵۸ق، ج۵، ص۲۶۶؛ ابن‌هشام، سیرة النبویه، دارالمعرفه، ج۲، ص۶۵۶.</ref> [[عباس بن عبدالمطلب]]، [[سلمان فارسی]]، [[ابوذر غفاری]]، [[عمار یاسر|عمار بن یاسر]]، [[مقداد بن عمرو|مقداد]]، [[ابی بن کعب انصاری|اُبیّ بن کَعب]]، و گروهی از [[بنی‌هاشم]] از جمله تحصن‌کنندگان بودند.<ref>عسکری، سقیفه: بررسی نحوه شکل‌گیری حکومت پس از پیامبر، ۱۳۸۷ش، ص۹۹.</ref>


=== دفاع از علی(ع) در واقعه هجوم به خانه ===
===دفاع از علی(ع) در واقعه هجوم به خانه===
{{اصلی|واقعه هجوم به خانه حضرت فاطمه(س)}}
{{اصلی|واقعه هجوم به خانه حضرت فاطمه(س)}}


خط ۱۱۰: خط ۱۱۰:
مهاجمان پس از آنکه از تحصن‌کنندگان به اجبار بیعت گرفتند، برای آنکه از امام علی(ع) و بنی‌هاشم نیز بیعت بگیرند، دوباره به خانه فاطمه(س) هجوم بردند و درِ خانه را آتش زدند. فاطمه که پشت در قرار داشت، بر اثر آتش و فشار و ضربه عمر، [[قنفذ]] و دیگر همراهان بر درب خانه، مجروح و جنینش ([[محسن بن علی(ع)|محسن(ع)]]) سقط شد.<ref>طبری امامی، دلائل الامامه، ۱۴۱۳ق، ص۱۳۴؛ صدوق، معانی الاخبار، ۱۳۷۹ش، ص۲۰۶.</ref> در برخی گزارش‌ها آمده است قنفذ، فاطمه(س) را بین در و دیوار گذاشت<ref>هلالی، اسرار آل‌محمد، ۱۳۷۸ش، ص۲۳۱.</ref> و در را به فاطمه(س) کوبید و پهلوی او را شکست.<ref>هلالی، اسرار آل‌محمد، ۱۳۷۸ش، ص۲۳۱؛ عاملی، رنج‌های حضرت زهرا(س)، ۱۳۸۲ش، ج۲، ص۳۵۰–۳۵۱.</ref> فاطمه(س) پس از این ماجرا در بستر بیماری افتاد.<ref>طبری امامی، دلائل الامامه، ۱۴۱۳ق، ص۱۳۴.</ref>
مهاجمان پس از آنکه از تحصن‌کنندگان به اجبار بیعت گرفتند، برای آنکه از امام علی(ع) و بنی‌هاشم نیز بیعت بگیرند، دوباره به خانه فاطمه(س) هجوم بردند و درِ خانه را آتش زدند. فاطمه که پشت در قرار داشت، بر اثر آتش و فشار و ضربه عمر، [[قنفذ]] و دیگر همراهان بر درب خانه، مجروح و جنینش ([[محسن بن علی(ع)|محسن(ع)]]) سقط شد.<ref>طبری امامی، دلائل الامامه، ۱۴۱۳ق، ص۱۳۴؛ صدوق، معانی الاخبار، ۱۳۷۹ش، ص۲۰۶.</ref> در برخی گزارش‌ها آمده است قنفذ، فاطمه(س) را بین در و دیوار گذاشت<ref>هلالی، اسرار آل‌محمد، ۱۳۷۸ش، ص۲۳۱.</ref> و در را به فاطمه(س) کوبید و پهلوی او را شکست.<ref>هلالی، اسرار آل‌محمد، ۱۳۷۸ش، ص۲۳۱؛ عاملی، رنج‌های حضرت زهرا(س)، ۱۳۸۲ش، ج۲، ص۳۵۰–۳۵۱.</ref> فاطمه(س) پس از این ماجرا در بستر بیماری افتاد.<ref>طبری امامی، دلائل الامامه، ۱۴۱۳ق، ص۱۳۴.</ref>


=== خشم فاطمه(س) از ابوبکر و عمر ===
===خشم فاطمه(س) از ابوبکر و عمر===
برخوردهای شدید [[ابوبکر بن ابی‌قحافه|ابوبکر]] و [[عمر بن خطاب|عمر]] با فاطمه و علی بر سر [[ماجرای فدک]] و وقایع مرتبط با [[بیعت]] اجباری با [[خلافت|خلیفه]]، خشم فاطمه از ابوبکر و عمر را تا پایان زندگی‌اش به دنبال داشت.<ref>بخاری، صحیح البخاری، ۱۴۰۱ق، ج۵، ص۸۲.</ref> بر اساس گزارش‌ها پس از هجوم عمر و دیگر مهاجمان به خانه فاطمه، ابوبکر و عمر تصمیم گرفتند برای عذرخواهی به خانه فاطمه بروند؛ اما فاطمه اجازه ورود به آنان نداد. آنان در نهایت با وساطت علی وارد خانه فاطمه شدند. فاطمه در دیدار با آن دو، روی خود را به دیوار کرد و [[سلام]] آنان را بی‌پاسخ گذاشت. فاطمه پس از یادآوری [[حدیث بضعه]] که در آن پیامبر خشنودی و خشم خود را در گرو خشنودی و خشم فاطمه قرار داده بود، به ابوبکر و عمر اعلام کرد که باعث خشم او شده‌اند.<ref>ابن‌قتیبه دینوری، الامامة والسیاسة، ۱۴۱۳ق/۱۳۷۱ش، ج۱، ص۳۱.</ref> در برخی از گزارش‌ها آمده است فاطمه [[سوگند]] خورد پس از هر [[نماز|نمازی]] آنان را نفرین کند.<ref>کحاله، اعلام النساء، ۱۴۱۲ق/۱۹۹۱م، ج۴، ص۱۲۳–۱۲۴؛ ابن‌قتیبه دینوری، الامامة والسیاسة، ۱۴۱۳ق/۱۳۷۱ش، ج۱، ص۳۱.</ref>
برخوردهای شدید [[ابوبکر بن ابی‌قحافه|ابوبکر]] و [[عمر بن خطاب|عمر]] با فاطمه و علی بر سر [[ماجرای فدک]] و وقایع مرتبط با [[بیعت]] اجباری با [[خلافت|خلیفه]]، خشم فاطمه از ابوبکر و عمر را تا پایان زندگی‌اش به دنبال داشت.<ref>بخاری، صحیح البخاری، ۱۴۰۱ق، ج۵، ص۸۲.</ref> بر اساس گزارش‌ها پس از هجوم عمر و دیگر مهاجمان به خانه فاطمه، ابوبکر و عمر تصمیم گرفتند برای عذرخواهی به خانه فاطمه بروند؛ اما فاطمه اجازه ورود به آنان نداد. آنان در نهایت با وساطت علی وارد خانه فاطمه شدند. فاطمه در دیدار با آن دو، روی خود را به دیوار کرد و [[سلام]] آنان را بی‌پاسخ گذاشت. فاطمه پس از یادآوری [[حدیث بضعه]] که در آن پیامبر خشنودی و خشم خود را در گرو خشنودی و خشم فاطمه قرار داده بود، به ابوبکر و عمر اعلام کرد که باعث خشم او شده‌اند.<ref>ابن‌قتیبه دینوری، الامامة والسیاسة، ۱۴۱۳ق/۱۳۷۱ش، ج۱، ص۳۱.</ref> در برخی از گزارش‌ها آمده است فاطمه [[سوگند]] خورد پس از هر [[نماز|نمازی]] آنان را نفرین کند.<ref>کحاله، اعلام النساء، ۱۴۱۲ق/۱۹۹۱م، ج۴، ص۱۲۳–۱۲۴؛ ابن‌قتیبه دینوری، الامامة والسیاسة، ۱۴۱۳ق/۱۳۷۱ش، ج۱، ص۳۱.</ref>


=== خطبه در دیدار با زنان مهاجر و انصار ===
===خطبه در دیدار با زنان مهاجر و انصار===
{{اصلی|خطبه حضرت فاطمه در جمع زنان مدینه}}
{{اصلی|خطبه حضرت فاطمه در جمع زنان مدینه}}


پس از [[رحلت پیامبر(ص)]] و بستری‌شدن فاطمه، در خانه جمعی از زنان مهاجر و انصار از فاطمه(س) و سخنان حضرت در پاسخ به احوالپرسی آنان یکی از این حوادث است. حضرت فاطمه(س) در این دیدار پس از حمد و ثنای الهی و درود فرستادن بر پدرش به شدت مردان (مهاجران و انصار) را به این سبب توبیخ و نکوهش کرد که جانشینی پیامبر را از جایگاهش کندند و از پایگاه رسالت دورش کردند؛ و خود را گرفتار زیانی آشکار ساختند. حضرت زهرا(س) در ادامه سخنش علت روی‌گردانی مردم و انتقامشان از امام علی(ع) را پایبندی و محافظت او بر اجرای عدالت دانست و تصریح کرد که اگر به حکومتش دل می‌دادند و او را می‌پذیرفتند؛ آنان را به آبشخوری گوارا وارد می‌کرد که آب از دو سوی آن لبریز بود، و درهای برکات زمین و آسمان بر آنان باز می‌شد واینک که حکومت و حاکمیتش را نپذیرفتند خداوند آنان را به آنچه کرده‌اند مؤاخذه و عِقاب خواهد کرد.<ref>طبرسی، احتجاج، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۱۰۸.</ref> بر اساس برخی گزارش‌ها پس از این دیدار چون مردان مهاجر و انصار در جریان قرار گرفتند برای (به ظاهر) عذرخواهی و (بیشتر به قصد) توجیه کاری (بیعت با ابوبکر) که کرده بودند به حضور فاطمه آمدند که حضرت زهرا(س) به آنان فرمود: دور شوید از من، که دیگر، بعد از عذرخواهی‌های غیر صادقانه، عذری باقی نمانده است و این تقصیر و اشتباه شما قابل برگشت نخواهد بود.<ref>طبرسی، احتجاج، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۱۰۹.</ref>
پس از [[رحلت پیامبر(ص)]] و بستری‌شدن فاطمه، در خانه جمعی از زنان مهاجر و انصار از فاطمه(س) و سخنان حضرت در پاسخ به احوالپرسی آنان یکی از این حوادث است. حضرت فاطمه(س) در این دیدار پس از حمد و ثنای الهی و درود فرستادن بر پدرش به شدت مردان (مهاجران و انصار) را به این سبب توبیخ و نکوهش کرد که جانشینی پیامبر را از جایگاهش کندند و از پایگاه رسالت دورش کردند؛ و خود را گرفتار زیانی آشکار ساختند. حضرت زهرا(س) در ادامه سخنش علت روی‌گردانی مردم و انتقامشان از امام علی(ع) را پایبندی و محافظت او بر اجرای عدالت دانست و تصریح کرد که اگر به حکومتش دل می‌دادند و او را می‌پذیرفتند؛ آنان را به آبشخوری گوارا وارد می‌کرد که آب از دو سوی آن لبریز بود، و درهای برکات زمین و آسمان بر آنان باز می‌شد واینک که حکومت و حاکمیتش را نپذیرفتند خداوند آنان را به آنچه کرده‌اند مؤاخذه و عِقاب خواهد کرد.<ref>طبرسی، احتجاج، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۱۰۸.</ref> بر اساس برخی گزارش‌ها پس از این دیدار چون مردان مهاجر و انصار در جریان قرار گرفتند برای (به ظاهر) عذرخواهی و (بیشتر به قصد) توجیه کاری (بیعت با ابوبکر) که کرده بودند به حضور فاطمه آمدند که حضرت زهرا(س) به آنان فرمود: دور شوید از من، که دیگر، بعد از عذرخواهی‌های غیر صادقانه، عذری باقی نمانده است و این تقصیر و اشتباه شما قابل برگشت نخواهد بود.<ref>طبرسی، احتجاج، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۱۰۹.</ref>


== شهادت، تشییع، تدفین ==
==شهادت، تشییع، تدفین==
{{اصلی|شهادت حضرت فاطمه(س)|تشییع و تدفین حضرت فاطمه(س)}}
{{اصلی|شهادت حضرت فاطمه(س)|تشییع و تدفین حضرت فاطمه(س)}}
فاطمه پس از مدتی بیماری ناشی از صدمات جسمی که در حوادث پس از رحلت پیامبر متحمل شد، در سال [[سال ۱۱ هجری قمری|۱۱ هجری قمری]] درگذشت.<ref>طوسی، مصباح المتهجد، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۷۹۳؛ طبری امامی، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ص۱۳۴.</ref> دربارهٔ تاریخ [[شهادت]] اختلاف‌نظر وجود دارد و از چهل شب پس از رحلت پیامبر(ص) تا هشت ماه پس از آن ذکر شده است.<ref>شهیدی، زندگانی فاطمه زهرا، ۱۳۶۳ش، ص۱۵۴.</ref> مشهورترین قول نزد [[شیعه]]،<ref>شبیری، «شهادت فاطمه(س)»، ص۳۴۷.</ref> [[۳ جمادی‌الثانی|سوم جمادی الثانی]] است؛<ref>طوسی، مصباح المتهجد، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۷۹۳؛ طبری امامی، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ص۱۳۴؛ طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۳۰۰.</ref> یعنی ۹۵ روز پس از رحلت پیامبر(ص).<ref>طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۳۰۰.</ref> مستند این قول روایتی از [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]] است.<ref>طبری امامی، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ص۱۳۴؛ اربلی، کشف الغمة، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۴۲۷.</ref> بر اساس دیدگاه‌های دیگر، ۷۵ روز پس از رحلت پیامبر<ref>کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۲۴۱ و ۴۵۸.</ref> ([[۱۳ جمادی‌الاول]])، [[۸ ربیع‌الثانی|هشتم ربیع الثانی]]،<ref>ابن‌شهر آشوب، مناقب آل‌ابی‌طالب، ۱۳۷۶ق، ج۳، ص۱۳۲.</ref> [[۱۳ ربیع‌الثانی|سیزدهم ربیع الثانی]]<ref>ابن‌شهر آشوب، مناقب آل‌ابی‌طالب، ۱۳۷۶ق، ج۳، ص۱۳۲.</ref> و [[۳ رمضان|سوم رمضان]]<ref>اربلی، کشف الغمة، ۱۴۰۵ق، ج۲، ص۱۲۵.</ref> روز شهادت فاطمه(س) است.
فاطمه پس از مدتی بیماری ناشی از صدمات جسمی که در حوادث پس از رحلت پیامبر متحمل شد، در سال [[سال ۱۱ هجری قمری|۱۱ هجری قمری]] درگذشت.<ref>طوسی، مصباح المتهجد، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۷۹۳؛ طبری امامی، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ص۱۳۴.</ref> دربارهٔ تاریخ [[شهادت]] اختلاف‌نظر وجود دارد و از چهل شب پس از رحلت پیامبر(ص) تا هشت ماه پس از آن ذکر شده است.<ref>شهیدی، زندگانی فاطمه زهرا، ۱۳۶۳ش، ص۱۵۴.</ref> مشهورترین قول نزد [[شیعه]]،<ref>شبیری، «شهادت فاطمه(س)»، ص۳۴۷.</ref> [[۳ جمادی‌الثانی|سوم جمادی الثانی]] است؛<ref>طوسی، مصباح المتهجد، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۷۹۳؛ طبری امامی، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ص۱۳۴؛ طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۳۰۰.</ref> یعنی ۹۵ روز پس از رحلت پیامبر(ص).<ref>طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۳۰۰.</ref> مستند این قول روایتی از [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]] است.<ref>طبری امامی، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ص۱۳۴؛ اربلی، کشف الغمة، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۴۲۷.</ref> بر اساس دیدگاه‌های دیگر، ۷۵ روز پس از رحلت پیامبر<ref>کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۲۴۱ و ۴۵۸.</ref> ([[۱۳ جمادی‌الاول]])، [[۸ ربیع‌الثانی|هشتم ربیع الثانی]]،<ref>ابن‌شهر آشوب، مناقب آل‌ابی‌طالب، ۱۳۷۶ق، ج۳، ص۱۳۲.</ref> [[۱۳ ربیع‌الثانی|سیزدهم ربیع الثانی]]<ref>ابن‌شهر آشوب، مناقب آل‌ابی‌طالب، ۱۳۷۶ق، ج۳، ص۱۳۲.</ref> و [[۳ رمضان|سوم رمضان]]<ref>اربلی، کشف الغمة، ۱۴۰۵ق، ج۲، ص۱۲۵.</ref> روز شهادت فاطمه(س) است.
خط ۱۲۷: خط ۱۲۷:
به اعتقاد برخی پژوهشگران، وصیت فاطمه بر [[دفن]] پنهانی پیکرش، آخرین اقدام سیاسی او در مخالفت با دستگاه [[خلافت]] بود.<ref>فرهمندپور، «سیره سیاسی فاطمه»، ۱۳۹۳ش، ج۲، ص۳۱۵.</ref>
به اعتقاد برخی پژوهشگران، وصیت فاطمه بر [[دفن]] پنهانی پیکرش، آخرین اقدام سیاسی او در مخالفت با دستگاه [[خلافت]] بود.<ref>فرهمندپور، «سیره سیاسی فاطمه»، ۱۳۹۳ش، ج۲، ص۳۱۵.</ref>


==== محل دفن ====
====محل دفن====
{{اصلی|محل دفن حضرت فاطمه(س)}}
{{اصلی|محل دفن حضرت فاطمه(س)}}
حضرت فاطمه قبل از شهادت، [[وصیت]] کرده بود دوست ندارد افرادی که به او ستم کردند و اسباب خشم و غضب او را فراهم کردند، بر پیکرش [[نماز میت|نماز]] بخوانند و در [[تشییع جنازه|تشییع]] او حاضر شوند؛ از این رو خواسته بود او را مخفیانه تشییع و [[دفن]] کنند و محل دفن او مخفی بماند.<ref>صدوق، علل الشرایع، ۱۳۸۵ق، ج۱، ص۱۸۵؛ ابن‌شهر آشوب، مناقب آل‌ابی‌طالب، ۱۳۷۶ق، ج۳، ص۱۳۷.</ref> به گفته مورخان، علی(ع) به کمک [[اسماء دختر عمیس|اسماء بنت عُمیس]]، همسرش را [[غسل میت|غسل]] داد<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ج۲، ص۳۴؛ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۴۷۳–۴۷۴.</ref> و خود بر پیکرش [[نماز میت|نماز]] خواند.<ref>اربلی، کشف الغمة، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۱۲۵.</ref> به غیر از امام علی(ع) چند نفر دیگر نیز در نماز شرکت کردند که در مورد تعداد و نام افراد اختلاف وجود دارد. منابع تاریخی [[امام حسن مجتبی علیه‌السلام|امام حسن]]، [[امام حسین علیه‌السلام|امام حسین]]، [[عباس بن عبدالمطلب]]، [[مقداد بن عمرو|مقداد]]، [[سلمان فارسی|سلمان]]، [[ابوذر غفاری|ابوذر]]، [[عمار یاسر|عمار]]، [[عقیل بن ابی‌طالب|عقیل]]، [[زبیر بن عوام|زبیر]]، [[عبدالله بن مسعود]] و فضل بن عباس را افرادی دانسته‌اند که در این نماز شرکت داشتند.<ref>هلالی عامری، کتاب سلیم بن قیس، ۱۴۲۰ق، ص۳۹۳؛ طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۳۰۰؛ صدوق، الخصال، ۱۴۰۳ق، ص۳۶۱؛ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۳۳ و ۳۴.</ref>
حضرت فاطمه قبل از شهادت، [[وصیت]] کرده بود دوست ندارد افرادی که به او ستم کردند و اسباب خشم و غضب او را فراهم کردند، بر پیکرش [[نماز میت|نماز]] بخوانند و در [[تشییع جنازه|تشییع]] او حاضر شوند؛ از این رو خواسته بود او را مخفیانه تشییع و [[دفن]] کنند و محل دفن او مخفی بماند.<ref>صدوق، علل الشرایع، ۱۳۸۵ق، ج۱، ص۱۸۵؛ ابن‌شهر آشوب، مناقب آل‌ابی‌طالب، ۱۳۷۶ق، ج۳، ص۱۳۷.</ref> به گفته مورخان، علی(ع) به کمک [[اسماء دختر عمیس|اسماء بنت عُمیس]]، همسرش را [[غسل میت|غسل]] داد<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ج۲، ص۳۴؛ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۴۷۳–۴۷۴.</ref> و خود بر پیکرش [[نماز میت|نماز]] خواند.<ref>اربلی، کشف الغمة، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۱۲۵.</ref> به غیر از امام علی(ع) چند نفر دیگر نیز در نماز شرکت کردند که در مورد تعداد و نام افراد اختلاف وجود دارد. منابع تاریخی [[امام حسن مجتبی علیه‌السلام|امام حسن]]، [[امام حسین علیه‌السلام|امام حسین]]، [[عباس بن عبدالمطلب]]، [[مقداد بن عمرو|مقداد]]، [[سلمان فارسی|سلمان]]، [[ابوذر غفاری|ابوذر]]، [[عمار یاسر|عمار]]، [[عقیل بن ابی‌طالب|عقیل]]، [[زبیر بن عوام|زبیر]]، [[عبدالله بن مسعود]] و فضل بن عباس را افرادی دانسته‌اند که در این نماز شرکت داشتند.<ref>هلالی عامری، کتاب سلیم بن قیس، ۱۴۲۰ق، ص۳۹۳؛ طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۳۰۰؛ صدوق، الخصال، ۱۴۰۳ق، ص۳۶۱؛ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۳۳ و ۳۴.</ref>


امام علی(ع) پس از دفن، آثار قبر بودن را از بین برد تا قبر مشخص نباشد.<ref>مجلسی، بحار الأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۳، ص۱۹۳.</ref> علاوه بر نامعلوم بودن مکان دقیق قبر، در کلیت مکانی که قبر در آن قرار دارد نیز نقل‌های مختلفی وجود دارد:<ref>طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۳۰۰.</ref>
امام علی(ع) پس از دفن، آثار قبر بودن را از بین برد تا قبر مشخص نباشد.<ref>مجلسی، بحار الأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۳، ص۱۹۳.</ref> علاوه بر نامعلوم بودن مکان دقیق قبر، در کلیت مکانی که قبر در آن قرار دارد نیز نقل‌های مختلفی وجود دارد:<ref>طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۳۰۰.</ref>
* برخی محل دفن حضرت فاطمه(س) را در [[روضة النبی]] دانسته‌اند.<ref>طبری آملی، دلائل الإمامة، ۱۴۱۳ق، ص۱۳۶.</ref>
*برخی محل دفن حضرت فاطمه(س) را در [[روضة النبی]] دانسته‌اند.<ref>طبری آملی، دلائل الإمامة، ۱۴۱۳ق، ص۱۳۶.</ref>
* خانه حضرت فاطمه و امام علی(ع) مکان دیگر محل دفن معرفی شده است. این مکان با گسترش [[مسجدالنبی]] در زمان [[بنی‌امیه]]، بخشی از مسجد قرار گرفت.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۴۶۱.</ref>
*خانه حضرت فاطمه و امام علی(ع) مکان دیگر محل دفن معرفی شده است. این مکان با گسترش [[مسجدالنبی]] در زمان [[بنی‌امیه]]، بخشی از مسجد قرار گرفت.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۴۶۱.</ref>
* برخی منابع به صورت مطلق [[بقیع|قبرستان بقیع]] را به عنوان محل دفن حضرت فاطمه ذکر کرده‌اند.<ref name=":2">ابن عبد الوهاب، عیون المعجزات، قم، ص۵۵.</ref>
*برخی منابع به صورت مطلق [[بقیع|قبرستان بقیع]] را به عنوان محل دفن حضرت فاطمه ذکر کرده‌اند.<ref name=":2">ابن عبد الوهاب، عیون المعجزات، قم، ص۵۵.</ref>
* [[خانه عقیل بن ابی‌طالب]] مکان دیگری است که منابع آن را محل دفن حضرت فاطمه دانسته‌اند.<ref>طبری، تاریخ الطبری، ۱۳۸۷ق، ج۱۱، ص۵۹۹.</ref> خانه عقیل، خانه‌ای بزرگ، در کنار قبرستان بقیع بود<ref>واقدی، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۴، ص۳۳.</ref> و پس از دفن شدن پیکر [[فاطمه بنت اسد]]، عباس بن عبدالمطلب و تعدادی از [[امامان شیعه|امامان شیعه(ع)]] از حالت مسکونی به صورت زیارتگاه عمومی تغییر یافت.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/85362 نجمی، «قبر فاطمه(س) یا قبر فاطمه بنت اسد»]، سایت پرتال جامع علوم انسانی.</ref>
*[[خانه عقیل بن ابی‌طالب]] مکان دیگری است که منابع آن را محل دفن حضرت فاطمه دانسته‌اند.<ref>طبری، تاریخ الطبری، ۱۳۸۷ق، ج۱۱، ص۵۹۹.</ref> خانه عقیل، خانه‌ای بزرگ، در کنار قبرستان بقیع بود<ref>واقدی، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۴، ص۳۳.</ref> و پس از دفن شدن پیکر [[فاطمه بنت اسد]]، عباس بن عبدالمطلب و تعدادی از [[امامان شیعه|امامان شیعه(ع)]] از حالت مسکونی به صورت زیارتگاه عمومی تغییر یافت.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/85362 نجمی، «قبر فاطمه(س) یا قبر فاطمه بنت اسد»]، سایت پرتال جامع علوم انسانی.</ref>


== فضائل ==
==فضائل==
{{اصلی|فضایل حضرت فاطمه(س)}}
{{اصلی|فضایل حضرت فاطمه(س)}}
در منابع روایی، تفسیری و تاریخیِ [[شیعه]] و [[اهل سنت و جماعت|اهل سنت]] فضائل متعددی برای حضرت زهرا(س) گزارش شده است. برخی از این فضیلت‌ها منشأ [[قرآن|قرآنی]] دارند، مانند [[آیه تطهیر]] و [[آیه مباهله]]. در این گونه فضائل [[اسباب نزول|شأن نزول]] آیات دربارهٔ [[اهل‌بیت(ع)|اهل‌بیت پیامبر]] است و فاطمه نیز یکی از اهل‌بیت است. شماری از فضیلت‌ها نیز در روایات نقل شده‌اند نظیر [[حدیث بضعه|حدیث بَضعه]] و مُحَدَّثه بودن.
در منابع روایی، تفسیری و تاریخیِ [[شیعه]] و [[اهل سنت و جماعت|اهل سنت]] فضائل متعددی برای حضرت زهرا(س) گزارش شده است. برخی از این فضیلت‌ها منشأ [[قرآن|قرآنی]] دارند، مانند [[آیه تطهیر]] و [[آیه مباهله]]. در این گونه فضائل [[اسباب نزول|شأن نزول]] آیات دربارهٔ [[اهل‌بیت(ع)|اهل‌بیت پیامبر]] است و فاطمه نیز یکی از اهل‌بیت است. شماری از فضیلت‌ها نیز در روایات نقل شده‌اند نظیر [[حدیث بضعه|حدیث بَضعه]] و مُحَدَّثه بودن.


=== عصمت ===
===عصمت===
{{اصلی|عصمت حضرت زهرا(س)}}
{{اصلی|عصمت حضرت زهرا(س)}}
به گفته [[محمدباقر مجلسی|علامه مجلسی]]، شیعیان اجماع قطعی بر عصمت حضرت فاطمه(س) دارند.<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۴ق، ج۲۹، ص۳۳۵.</ref> [[آیه تطهیر]]،<ref>سیدمرتضی، الشافی فی الامامة، ۱۴۱۰ق، ج۴، ص۹۵؛ ابن‌شهر آشوب، مناقب آل‌ابی‌طالب، ۱۳۷۶ق، ج۳، ص۱۱۲.</ref> [[حدیث بضعه]] و احادیث بیان کننده عصمت اهل بیت(ع) از دلایل عصمت فاطمه(س) به‌شمار می‌روند.<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۲۹، ص۳۳۵.</ref> بر اساس آیه تطهیر، خداوند اراده کرده است اهل بیت(ع) را از هرگونه زشتی و پلیدی پاک گرداند و بنابر بسیاری از [[حدیث|روایات]] شیعه و اهل سنت، فاطمه یکی از مصادیق [[اهل‌بیت(ع)|اهل‌بیت]] است.<ref>برای نمونه نگاه کنید به طبرسی، الاحتجاج، ۱۳۸۶ق، ج۱، ص۲۱۵؛ سیوطی، الدرالمنثور، ۱۴۰۴ق، ج۵، ص۱۹۸.</ref> لازمه معصوم بودن حضرت زهرا(س) آن است که از برخی شئون پیامبران و امامان(ع)، مانند حجیت گفتار و رفتار و تقریر و مرجعیت دینی و صلاحیت تفسیر و تبیین دین برخوردار بوده و سیره عملی و موضع‌گیرهای او ملاک تشخیص حق از باطل باشد و همچنین الگوی کامل در عرصه‌های زندگی به‌شمار می‌رود.<ref>کافی و شفیعیان، «عصمت فاطمه(س)»، ص۷۲.</ref>
به گفته [[محمدباقر مجلسی|علامه مجلسی]]، شیعیان اجماع قطعی بر عصمت حضرت فاطمه(س) دارند.<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۴ق، ج۲۹، ص۳۳۵.</ref> [[آیه تطهیر]]،<ref>سیدمرتضی، الشافی فی الامامة، ۱۴۱۰ق، ج۴، ص۹۵؛ ابن‌شهر آشوب، مناقب آل‌ابی‌طالب، ۱۳۷۶ق، ج۳، ص۱۱۲.</ref> [[حدیث بضعه]] و احادیث بیان کننده عصمت اهل بیت(ع) از دلایل عصمت فاطمه(س) به‌شمار می‌روند.<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۲۹، ص۳۳۵.</ref> بر اساس آیه تطهیر، خداوند اراده کرده است اهل بیت(ع) را از هرگونه زشتی و پلیدی پاک گرداند و بنابر بسیاری از [[حدیث|روایات]] شیعه و اهل سنت، فاطمه یکی از مصادیق [[اهل‌بیت(ع)|اهل‌بیت]] است.<ref>برای نمونه نگاه کنید به طبرسی، الاحتجاج، ۱۳۸۶ق، ج۱، ص۲۱۵؛ سیوطی، الدرالمنثور، ۱۴۰۴ق، ج۵، ص۱۹۸.</ref> لازمه معصوم بودن حضرت زهرا(س) آن است که از برخی شئون پیامبران و امامان(ع)، مانند حجیت گفتار و رفتار و تقریر و مرجعیت دینی و صلاحیت تفسیر و تبیین دین برخوردار بوده و سیره عملی و موضع‌گیرهای او ملاک تشخیص حق از باطل باشد و همچنین الگوی کامل در عرصه‌های زندگی به‌شمار می‌رود.<ref>کافی و شفیعیان، «عصمت فاطمه(س)»، ص۷۲.</ref>
خط ۱۴۷: خط ۱۴۷:
در منابع روایی و تاریخی [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]] نیز روایاتی گزارش شده که [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] با استشهاد به آیه تطهیر، اهل بیت خود یعنی فاطمه(س)، علی(ع)، [[امام حسن مجتبی علیه‌السلام|حسن(ع)]] و [[امام حسین علیه‌السلام|حسین(ع)]] را از هرگونه [[گناه]] مبری دانسته است.<ref>ابن‌مردویه اصفهانی، مناقب علی‌بی ابی‌طالب، ۱۴۲۴ق، ص۳۰۵؛ سیوطی، الدرالمنثور، ۱۴۰۴ق، ج۵، ص۱۹۹؛ ابن‌کثیر، البدایة و النهایة، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۳۱۶.</ref>
در منابع روایی و تاریخی [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]] نیز روایاتی گزارش شده که [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] با استشهاد به آیه تطهیر، اهل بیت خود یعنی فاطمه(س)، علی(ع)، [[امام حسن مجتبی علیه‌السلام|حسن(ع)]] و [[امام حسین علیه‌السلام|حسین(ع)]] را از هرگونه [[گناه]] مبری دانسته است.<ref>ابن‌مردویه اصفهانی، مناقب علی‌بی ابی‌طالب، ۱۴۲۴ق، ص۳۰۵؛ سیوطی، الدرالمنثور، ۱۴۰۴ق، ج۵، ص۱۹۹؛ ابن‌کثیر، البدایة و النهایة، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۳۱۶.</ref>


=== عبادت ===
===عبادت===
{{اصلی|نماز حضرت فاطمه(س)}}
{{اصلی|نماز حضرت فاطمه(س)}}
فاطمه زهرا(س) همانند پیامبر(ص) علاقه زیادی به [[عبادت]] داشت و بخشی از اوقات خود را به [[نماز]] و مناجات می‌گذراند.<ref>قزوینی، فاطمه زهرا از ولادت تا شهادت، ص۱۳۱–۱۳۲؛ طوسی، الأمالی، ۱۴۱۴ق، ص۵۲۸.</ref> در برخی منابع گزارش‌هایی دربارهٔ [[امداد غیبی]] نسبت به فاطمه(س) وجود دارد؛ برای نمونه [[سلمان فارسی]] از اینکه زهرا(س) در کنار سنگ آسیاب در حال قرائت قرآن است و سنگ آسیاب به خودی خود می‌چرخد، تعجب کرد و موضوع را با پیامبر در میان گذاشت. پیامبر در جواب فرمود: «... خداوند [[جبرئیل]] را فرستاده است تا آسیاب را برای او بگرداند».<ref>ابن‌شهرآشوب، مناقب آل‌ابی‌طالب، ۱۳۷۶ق، ج۳، ص۱۱۶ و ۱۱۷.</ref> طولانی بودن نمازها، [[احیا|شب‌زنده‌داری]]، [[دعا]] برای دیگران از جمله همسایه‌ها،<ref>صدوق، علل الشرایع، ۱۳۸۵ق، ج۱، ص۱۸۲.</ref> [[روزه|روزه‌داری]]، زیارت قبور شهدا از جمله ویژگی‌های رفتاری فاطمه(س) است که در سخنان اهل‌بیت، برخی [[صحابه]] و [[تابعین]] بر آن تأکید شده است.<ref>ابن‌شهر آشوب، مناقب آل‌ابی‌طالب، ۱۳۷۶ق، ج۳، ص۱۱۹.</ref> بر همین اساس در کتاب‌های [[دعا]] و مناجات برخی از نمازها، ادعیه و تسبیحات به فاطمه(س) منسوب است.<ref>ر. ک. ابن‌طاووس، جمال الاسبوع، ۱۳۷۱ش، ص۷۲؛ کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش. ج۳، ص۳۴۳؛ سیدبن‌طاووس‏، مهج الدعوات، ۱۴۱۱ق‏، ص۱۳۹–۱۴۲.</ref>
فاطمه زهرا(س) همانند پیامبر(ص) علاقه زیادی به [[عبادت]] داشت و بخشی از اوقات خود را به [[نماز]] و مناجات می‌گذراند.<ref>قزوینی، فاطمه زهرا از ولادت تا شهادت، ص۱۳۱–۱۳۲؛ طوسی، الأمالی، ۱۴۱۴ق، ص۵۲۸.</ref> در برخی منابع گزارش‌هایی دربارهٔ [[امداد غیبی]] نسبت به فاطمه(س) وجود دارد؛ برای نمونه [[سلمان فارسی]] از اینکه زهرا(س) در کنار سنگ آسیاب در حال قرائت قرآن است و سنگ آسیاب به خودی خود می‌چرخد، تعجب کرد و موضوع را با پیامبر در میان گذاشت. پیامبر در جواب فرمود: «... خداوند [[جبرئیل]] را فرستاده است تا آسیاب را برای او بگرداند».<ref>ابن‌شهرآشوب، مناقب آل‌ابی‌طالب، ۱۳۷۶ق، ج۳، ص۱۱۶ و ۱۱۷.</ref> طولانی بودن نمازها، [[احیا|شب‌زنده‌داری]]، [[دعا]] برای دیگران از جمله همسایه‌ها،<ref>صدوق، علل الشرایع، ۱۳۸۵ق، ج۱، ص۱۸۲.</ref> [[روزه|روزه‌داری]]، زیارت قبور شهدا از جمله ویژگی‌های رفتاری فاطمه(س) است که در سخنان اهل‌بیت، برخی [[صحابه]] و [[تابعین]] بر آن تأکید شده است.<ref>ابن‌شهر آشوب، مناقب آل‌ابی‌طالب، ۱۳۷۶ق، ج۳، ص۱۱۹.</ref> بر همین اساس در کتاب‌های [[دعا]] و مناجات برخی از نمازها، ادعیه و تسبیحات به فاطمه(س) منسوب است.<ref>ر. ک. ابن‌طاووس، جمال الاسبوع، ۱۳۷۱ش، ص۷۲؛ کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش. ج۳، ص۳۴۳؛ سیدبن‌طاووس‏، مهج الدعوات، ۱۴۱۱ق‏، ص۱۳۹–۱۴۲.</ref>


=== جایگاه فاطمه نزد خدا و پیامبر ===
===جایگاه فاطمه نزد خدا و پیامبر===
علمای [[شیعه]]<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۹، ص۴۳.</ref> و [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]]،<ref>زمخشری، الکشاف، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۲۱۹و۲۲۰؛ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۲۷، ص۵۹۵.</ref> براساس [[آیه]] ۲۳ [[سوره شوری]] مشهور به [[آیه مودت]]، محبت و دوست داشتن فاطمه را سفارش [[خدا]] به [[اسلام|مسلمانان]] دانسته‌اند. در آیه مودت پاداش رسالت [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] دوستی و محبت با خویشاوندان معرفی شده است که مفسران از آن به [[اهل‌بیت(ع)]] تعبیر کرده‌اند.<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۹، ص۴۳و۴۴؛ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۸، ص۴۶و۴۷.</ref> بر اساس روایات، خویشاوندان یا (به تعبیر مفسران) اهل‌بیت در این آیه، فاطمه(س)، [[امام علی علیه‌السلام|علی(ع)]] و [[حسنین|حسنین(ع)]] هستند.<ref>زمخشری، الکشاف، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۲۱۹و۲۲۰؛ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۲۷، ص۵۹۵؛ ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۳۷۵ش، ج۱۷، ص۱۲۲؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۹، ص۴۳و۴۴؛ بحرانی، البرهان، ۱۴۱۶ق، ج۴، ص۸۱۵؛ سیوطی، الدرالمنثور، ۱۴۰۴ق، ج۶، ص۷.</ref> علاوه بر آیه مودت، روایاتی از پیامبر(ص) نقل شده است که بر اساس آن [[خدا|خداوند]] به خشم فاطمه خشمگین و به خشنودی او خشنود می‌شود.<ref>حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، بیروت، ج۳، ص۱۵۴.</ref>
علمای [[شیعه]]<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۹، ص۴۳.</ref> و [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]]،<ref>زمخشری، الکشاف، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۲۱۹و۲۲۰؛ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۲۷، ص۵۹۵.</ref> براساس [[آیه]] ۲۳ [[سوره شوری]] مشهور به [[آیه مودت]]، محبت و دوست داشتن فاطمه را سفارش [[خدا]] به [[اسلام|مسلمانان]] دانسته‌اند. در آیه مودت پاداش رسالت [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] دوستی و محبت با خویشاوندان معرفی شده است که مفسران از آن به [[اهل‌بیت(ع)]] تعبیر کرده‌اند.<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۹، ص۴۳و۴۴؛ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۸، ص۴۶و۴۷.</ref> بر اساس روایات، خویشاوندان یا (به تعبیر مفسران) اهل‌بیت در این آیه، فاطمه(س)، [[امام علی علیه‌السلام|علی(ع)]] و [[حسنین|حسنین(ع)]] هستند.<ref>زمخشری، الکشاف، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۲۱۹و۲۲۰؛ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۲۷، ص۵۹۵؛ ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۳۷۵ش، ج۱۷، ص۱۲۲؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۹، ص۴۳و۴۴؛ بحرانی، البرهان، ۱۴۱۶ق، ج۴، ص۸۱۵؛ سیوطی، الدرالمنثور، ۱۴۰۴ق، ج۶، ص۷.</ref> علاوه بر آیه مودت، روایاتی از پیامبر(ص) نقل شده است که بر اساس آن [[خدا|خداوند]] به خشم فاطمه خشمگین و به خشنودی او خشنود می‌شود.<ref>حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، بیروت، ج۳، ص۱۵۴.</ref>


خط ۱۶۲: خط ۱۶۲:
در روایات متعددی که شیعیان و اهل‌سنت نقل کرده‌اند آمده است فاطمه برترینِ زنان [[بهشت]]، [[سیدة نساء العالمین|برترینِ زنان دو عالم]] و برترینِ زنان [[امت]] است.<ref>صدوق، علل الشرایع، ۱۳۸۵ق، ج۲، ص۱۸۲؛ طبری امامی، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ص۸۱؛ ابن حنبل، مسند احمدبن حنبل، بیروت، ج۳، ص۸۰؛ بخاری، صحیح البخاری، بیروت، ج۴، ص۱۸۳؛ مسلم نیشابوری، صحیح مسلم، بیروت، ج۷، ص۱۴۳ و ۱۴۴.</ref>
در روایات متعددی که شیعیان و اهل‌سنت نقل کرده‌اند آمده است فاطمه برترینِ زنان [[بهشت]]، [[سیدة نساء العالمین|برترینِ زنان دو عالم]] و برترینِ زنان [[امت]] است.<ref>صدوق، علل الشرایع، ۱۳۸۵ق، ج۲، ص۱۸۲؛ طبری امامی، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ص۸۱؛ ابن حنبل، مسند احمدبن حنبل، بیروت، ج۳، ص۸۰؛ بخاری، صحیح البخاری، بیروت، ج۴، ص۱۸۳؛ مسلم نیشابوری، صحیح مسلم، بیروت، ج۷، ص۱۴۳ و ۱۴۴.</ref>


==== تنها زن برگزیده در ماجرای مباهله ====
====تنها زن برگزیده در ماجرای مباهله====
از میان زنان مسلمان تنها فاطمه(س) برای حضور در [[مباهله پیامبر(ص) با مسیحیان نجران]] انتخاب شد. این ماجرا در [[آیه مباهله]] ذکر شده است. بنابر منابع تفسیری، روایی و تاریخی، آیه مباهله در برتری و فضیلت اهل‌بیت پیامبر نازل شده است.<ref>ابن‌کثیر، تفسیر القرآن العظیم، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۳۷۹؛ بلاغی، حجةالتفاسیر، ۱۳۸۶ق، ج۱، ص۲۶۸؛ ترمذی، سنن الترمذی، ۱۴۰۳ق، ج۴، ص۲۹۳ و ۲۹۴.</ref> فاطمه، [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]]، [[امام حسن مجتبی علیه‌السلام|امام حسن(ع)]] و [[امام حسین علیه‌السلام|امام حسین(ع)]] همراهان پیامبر در این واقعه بودند.<ref>برای نمونه نگاه کنید به: ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۸۵ش، ج۲، ص۲۹۳؛ زمخشری، الکشاف، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۶۸؛ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۸، ص۲۴۷.</ref>
از میان زنان مسلمان تنها فاطمه(س) برای حضور در [[مباهله پیامبر(ص) با مسیحیان نجران]] انتخاب شد. این ماجرا در [[آیه مباهله]] ذکر شده است. بنابر منابع تفسیری، روایی و تاریخی، آیه مباهله در برتری و فضیلت اهل‌بیت پیامبر نازل شده است.<ref>ابن‌کثیر، تفسیر القرآن العظیم، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۳۷۹؛ بلاغی، حجةالتفاسیر، ۱۳۸۶ق، ج۱، ص۲۶۸؛ ترمذی، سنن الترمذی، ۱۴۰۳ق، ج۴، ص۲۹۳ و ۲۹۴.</ref> فاطمه، [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]]، [[امام حسن مجتبی علیه‌السلام|امام حسن(ع)]] و [[امام حسین علیه‌السلام|امام حسین(ع)]] همراهان پیامبر در این واقعه بودند.<ref>برای نمونه نگاه کنید به: ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۸۵ش، ج۲، ص۲۹۳؛ زمخشری، الکشاف، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۶۸؛ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۸، ص۲۴۷.</ref>


==== استمرار نسل پیامبر از طریق فاطمه ====
====استمرار نسل پیامبر از طریق فاطمه====
تداوم نسل پیامبر از فاطمه و تعیین [[امامان شیعه]] از فرزندان فاطمه به عنوان یکی از فضائل او ذکر شده است.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۲۰، ص۳۷۰ و ۳۷۱.</ref> برخی از [[تفسیر قرآن|مفسران]] استمرار نسل پیامبر از فاطمه را مصداق [[کوثر]] یعنی خیر فراوان در [[سوره کوثر]] دانسته‌اند.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۲۰، ص۳۷۰ و ۳۷۱؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۷، ص۳۷۱؛ فخر رازی، التفسیرالکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۳۲، ص۳۱۳؛ بیضاوی، انوار التنزیل، ۱۴۱۸ق، ج۵، ص۳۴۲؛ نیشابوری، تفسیر غرائب القرآن، ۱۴۱۶ق، ج۶، ص۵۷۶.</ref>
تداوم نسل پیامبر از فاطمه و تعیین [[امامان شیعه]] از فرزندان فاطمه به عنوان یکی از فضائل او ذکر شده است.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۲۰، ص۳۷۰ و ۳۷۱.</ref> برخی از [[تفسیر قرآن|مفسران]] استمرار نسل پیامبر از فاطمه را مصداق [[کوثر]] یعنی خیر فراوان در [[سوره کوثر]] دانسته‌اند.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۲۰، ص۳۷۰ و ۳۷۱؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۷، ص۳۷۱؛ فخر رازی، التفسیرالکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۳۲، ص۳۱۳؛ بیضاوی، انوار التنزیل، ۱۴۱۸ق، ج۵، ص۳۴۲؛ نیشابوری، تفسیر غرائب القرآن، ۱۴۱۶ق، ج۶، ص۵۷۶.</ref>


=== سخاوت ===
===سخاوت===
[[سخاوت]] فاطمه(س) به عنوان یکی از ویژگی‌های رفتاری او گزارش شده است. او در زندگی مشترک خود با علی(ع) زمانی که در وضعیت مطلوب اقتصادی قرار داشت ساده‌زیست بود و همیشه انفاق می‌کرد.<ref>طبرسی، مکارم الاخلاق، ۱۳۹۲ق، ص۹۴ و ۹۵.</ref> اهدای لباس نو در شب عروسی خود به فرد محتاج،<ref>مرعشی نجفی، شرح احقاق الحق، کتابخانه مرعشی نجفی، ج۱۹، ص۱۱۴.</ref> بخشیدن گردنبند به فقیر<ref>طبری، بشارة المصطفی، ۱۴۲۰ق، ص۲۱۸ و ۲۱۹.</ref> و دادن همه غذای خود به مسکین، [[یتیم]] و [[اسیر]] از جمله این موارد است.<ref>اربلی، کشف الغمة، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۱۶۹.</ref> بر اساس گزارش‌های روایی و تفسیری پس از آنکه فاطمه(س)، علی(ع) و حسنین(ع) سه روز پی‌در پی هنگام [[افطار]] همه غذای خود را به نیازمند دادند [[آیه اطعام]] در شأن آنان نازل شد.<ref>طوسی، التبیان، ۱۴۰۹ق، ج۱۰، ص۲۱۱؛ زمخشری، الکشاف، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۶۷۰؛ فخررازی، التفسیرالکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۳۰، ص۷۴۶ و ۷۴۷.</ref>
[[سخاوت]] فاطمه(س) به عنوان یکی از ویژگی‌های رفتاری او گزارش شده است. او در زندگی مشترک خود با علی(ع) زمانی که در وضعیت مطلوب اقتصادی قرار داشت ساده‌زیست بود و همیشه انفاق می‌کرد.<ref>طبرسی، مکارم الاخلاق، ۱۳۹۲ق، ص۹۴ و ۹۵.</ref> اهدای لباس نو در شب عروسی خود به فرد محتاج،<ref>مرعشی نجفی، شرح احقاق الحق، کتابخانه مرعشی نجفی، ج۱۹، ص۱۱۴.</ref> بخشیدن گردنبند به فقیر<ref>طبری، بشارة المصطفی، ۱۴۲۰ق، ص۲۱۸ و ۲۱۹.</ref> و دادن همه غذای خود به مسکین، [[یتیم]] و [[اسیر]] از جمله این موارد است.<ref>اربلی، کشف الغمة، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۱۶۹.</ref> بر اساس گزارش‌های روایی و تفسیری پس از آنکه فاطمه(س)، علی(ع) و حسنین(ع) سه روز پی‌در پی هنگام [[افطار]] همه غذای خود را به نیازمند دادند [[آیه اطعام]] در شأن آنان نازل شد.<ref>طوسی، التبیان، ۱۴۰۹ق، ج۱۰، ص۲۱۱؛ زمخشری، الکشاف، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۶۷۰؛ فخررازی، التفسیرالکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۳۰، ص۷۴۶ و ۷۴۷.</ref>


=== زهد و ساده‌زیستی ===
===زهد و ساده‌زیستی===
[[جهیزیه حضرت فاطمه(س)|جهیزیه حضرت فاطمه]] شانزده یا نوزده قلم جنس بوده است که شانزده عدد آن اسباب و وسیلهٔ مختصر برای یک زندگی کوچک بود هنگامی که رسول خدا(ص) چشمش به آن افتاد این‌گونه دعا کرد: «اللّهُمَّ بارِک لِقَومٍ جُلُّ آنِیَتِهِمُ الخَزَفُ» خداوندا زندگی را بر کسانی که بیشتر وسایلشان گلی و سفالین است مبارک گردان».<ref>محدّث اربلی، کشف الغمة، نشر رضی، ج۲، ص۱۰۷۲.</ref>
[[جهیزیه حضرت فاطمه(س)|جهیزیه حضرت فاطمه]] شانزده یا نوزده قلم جنس بوده است که شانزده عدد آن اسباب و وسیلهٔ مختصر برای یک زندگی کوچک بود هنگامی که رسول خدا(ص) چشمش به آن افتاد این‌گونه دعا کرد: «اللّهُمَّ بارِک لِقَومٍ جُلُّ آنِیَتِهِمُ الخَزَفُ» خداوندا زندگی را بر کسانی که بیشتر وسایلشان گلی و سفالین است مبارک گردان».<ref>محدّث اربلی، کشف الغمة، نشر رضی، ج۲، ص۱۰۷۲.</ref>


=== مُحَدَّثه بودن ===
===مُحَدَّثه بودن===
[[تحدیث|سخن‌گفتن فرشتگان]] با فاطمه(س) یکی از ویژگی‌های او است که موجب شد او را مُحَدَّثه بنامند.<ref>صدوق، علل الشرائع، ۱۳۸۵ق، ج۱، ص۱۸۲.</ref> گفتگوی فرشتگان با فاطمه در زمان پیامبر و پس از رحلت وی، برای تسلی دادن فاطمه(س) و خبردادن از آینده نسل پیامبر بوده است.<ref>نگاه کنید به: ابن‌شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۱۳۷۶ق، ج۳، ص۱۱۶.</ref> رویدادهای آینده را که فرشته الهی به فاطمه می‌گفت، امام علی(ع) می‌نوشت که به [[مصحف فاطمه(س)|مصحف فاطمه]] معروف شد.<ref>کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۲۴۰ و ۲۴۱.</ref> در این گزارش تنها به سخن گفتن یک [[فرشته]] آن هم یک سویه اشاره شده و فاطمه(س) تنها شنونده بوده است و آنچه را فاطمه(س) می‌شنیده امام علی(ع) نیز می‌شنیده و یادداشت می‌کرده است. حضور امام علی(ع) هنگام دیدار با آن فرشته به در خواست حضرت فاطمه(س) بوده است. علت این در خواست هم به نظر [[محمدمحسن فیض کاشانی|فیض کاشانی]] در [[الوافی (کتاب)| وافی]] ترس و بیمی بوده که هنگام تنهایی و هم‌سخن شدن با فرشته داشته است.<ref>فیض کاشانی، وافی، ۱۴۰۶ق، ج۳، ص۵۸۱.</ref> اما در پاورقی [[الکافی (کتاب)|الکافی]] با تصحیح [[علی‌اکبر غفاری]] و محمد آخوندی علت درخواست حضرت فاطمه(س) از امام علی(ع) برای همراهی با او هنگام حضور فرشته نگرانی از به خاطر نماندن سخنان فرشته دانسته شده است.<ref>کلینی، کافی، ۱۴۰۱ق، ج۱، ص۲۴۰.</ref>
[[تحدیث|سخن‌گفتن فرشتگان]] با فاطمه(س) یکی از ویژگی‌های او است که موجب شد او را مُحَدَّثه بنامند.<ref>صدوق، علل الشرائع، ۱۳۸۵ق، ج۱، ص۱۸۲.</ref> گفتگوی فرشتگان با فاطمه در زمان پیامبر و پس از رحلت وی، برای تسلی دادن فاطمه(س) و خبردادن از آینده نسل پیامبر بوده است.<ref>نگاه کنید به: ابن‌شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۱۳۷۶ق، ج۳، ص۱۱۶.</ref> رویدادهای آینده را که فرشته الهی به فاطمه می‌گفت، امام علی(ع) می‌نوشت که به [[مصحف فاطمه(س)|مصحف فاطمه]] معروف شد.<ref>کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۲۴۰ و ۲۴۱.</ref> در این گزارش تنها به سخن گفتن یک [[فرشته]] آن هم یک سویه اشاره شده و فاطمه(س) تنها شنونده بوده است و آنچه را فاطمه(س) می‌شنیده امام علی(ع) نیز می‌شنیده و یادداشت می‌کرده است. حضور امام علی(ع) هنگام دیدار با آن فرشته به در خواست حضرت فاطمه(س) بوده است. علت این در خواست هم به نظر [[محمدمحسن فیض کاشانی|فیض کاشانی]] در [[الوافی (کتاب)| وافی]] ترس و بیمی بوده که هنگام تنهایی و هم‌سخن شدن با فرشته داشته است.<ref>فیض کاشانی، وافی، ۱۴۰۶ق، ج۳، ص۵۸۱.</ref> اما در پاورقی [[الکافی (کتاب)|الکافی]] با تصحیح [[علی‌اکبر غفاری]] و محمد آخوندی علت درخواست حضرت فاطمه(س) از امام علی(ع) برای همراهی با او هنگام حضور فرشته نگرانی از به خاطر نماندن سخنان فرشته دانسته شده است.<ref>کلینی، کافی، ۱۴۰۱ق، ج۱، ص۲۴۰.</ref>


=== علم و دانش ===
===علم و دانش===
الگوبودن حضرت فاطمه زهرا(س) در ابعاد مختلف عبادی، تربیتی، اخلاقی، همسرداری و… لازمه‌اش بهره‌مندی وی از دانش و کمالات علمی ویژه است تا بتواند در پرتو آن پاسخگوی نیازهای علمی مراجعان مختلف باشد.<ref>جوادی آملی، فاطمه اسوه بشر، ۱۳۹۷ش، ص۲۳۱.</ref> در فرازی از زیارت‌نامه حضرت فاطمه(س) به او این گونه سلام داده شده است عنوان «السَّلاَمُ عَلَیْکِ أَیَّتُهَا الْمُحَدَّثَةُ الْعَلِیمَةُ» (سلام بر تو ای هم‌سخن با ملائکه و ای بسیار دانا)<ref>شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، ۱۳۶۵ش، ج۶، ص۱۰.</ref>
الگوبودن حضرت فاطمه زهرا(س) در ابعاد مختلف عبادی، تربیتی، اخلاقی، همسرداری و… لازمه‌اش بهره‌مندی وی از دانش و کمالات علمی ویژه است تا بتواند در پرتو آن پاسخگوی نیازهای علمی مراجعان مختلف باشد.<ref>جوادی آملی، فاطمه اسوه بشر، ۱۳۹۷ش، ص۲۳۱.</ref> در فرازی از زیارت‌نامه حضرت فاطمه(س) به او این گونه سلام داده شده است عنوان «السَّلاَمُ عَلَیْکِ أَیَّتُهَا الْمُحَدَّثَةُ الْعَلِیمَةُ» (سلام بر تو ای هم‌سخن با ملائکه و ای بسیار دانا)<ref>شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، ۱۳۶۵ش، ج۶، ص۱۰.</ref>
نمونه‌ای از دانش فاطمه(س) و رعایت اخلاق و ادب دینی و تواضع بی‌نظیرش در برابر سؤال‌کننده ماجرایی است که در روایتی از [[امام حسن عسکری علیه‌السلام| امام حسن عسکری(ع)]] نقل شده است که روزی زنی نزد حضرت فاطمه(س) گفت مادرم ناتوان است، برای انجام [[نماز|نمازش]] مسئله‌ای برایش پیش آمده و مرا فرستاده است تا پاسخ آن را از شما دریافت نمایم. حضرت زهرا(س) پاسخش را داد. سپس آن زن سؤال دیگری مطرح کرد و حضرت دوباره جواب او را داد آن زن سئوالات دیگری را مطرح کرد تا آن که به ده مرتبه رسید در این هنگام آن زن خجالت زده شد و گفت شما را خسته و ناراحت کردم، بیش از این مزاحم شما نمی‌شوم و شما را خسته نمی‌کنم. فاطمه(س) پاسخ داد هر سؤالی داری بپرس سپس افزود به من بگو اگر شخصی اجیر شده باشد تا باری سنگین را به جایی ببرد و در ازای آن مبلغ صد هزار دینار مزد بگیرد آیا ناراحت می‌شود؟
نمونه‌ای از دانش فاطمه(س) و رعایت اخلاق و ادب دینی و تواضع بی‌نظیرش در برابر سؤال‌کننده ماجرایی است که در روایتی از [[امام حسن عسکری علیه‌السلام| امام حسن عسکری(ع)]] نقل شده است که روزی زنی نزد حضرت فاطمه(س) گفت مادرم ناتوان است، برای انجام [[نماز|نمازش]] مسئله‌ای برایش پیش آمده و مرا فرستاده است تا پاسخ آن را از شما دریافت نمایم. حضرت زهرا(س) پاسخش را داد. سپس آن زن سؤال دیگری مطرح کرد و حضرت دوباره جواب او را داد آن زن سئوالات دیگری را مطرح کرد تا آن که به ده مرتبه رسید در این هنگام آن زن خجالت زده شد و گفت شما را خسته و ناراحت کردم، بیش از این مزاحم شما نمی‌شوم و شما را خسته نمی‌کنم. فاطمه(س) پاسخ داد هر سؤالی داری بپرس سپس افزود به من بگو اگر شخصی اجیر شده باشد تا باری سنگین را به جایی ببرد و در ازای آن مبلغ صد هزار دینار مزد بگیرد آیا ناراحت می‌شود؟
خط ۱۸۳: خط ۱۸۳:
بعد از آن فاطمه(س) فرمود من برای هر سؤال که جوابش را بگویم اجیر تو هستم و مزد و پاداش آن نزد خداوند متعال به ارزشی بیش از آنچه که در این جهان است می‌باشد.<ref>علامه مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۳.</ref>
بعد از آن فاطمه(س) فرمود من برای هر سؤال که جوابش را بگویم اجیر تو هستم و مزد و پاداش آن نزد خداوند متعال به ارزشی بیش از آنچه که در این جهان است می‌باشد.<ref>علامه مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۳.</ref>


=== زیارت‌نامه ===
===زیارت‌نامه===
در برخی از منابع [[شیعه]] برای زهرا(س) زیارت‌نامه‌ای توسط [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]] بیان شده است.<ref>شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۱۴، ص۳۶۸؛ طوسی، تهذیب الأحکام، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۹.</ref> بنا بر متن زیارت‌نامه، فاطمه(س) قبل از آفریده شدن مورد امتحان [[خدا|خداوند]] قرار گرفته و در این امتحان [[حلم|صبور]] بوده است.<ref>شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۱۴، ص۳۶۸؛ آل رسول، «اسرار وجودی حضرت زهرا(س)»، ص۱۶۷.</ref>
در برخی از منابع [[شیعه]] برای زهرا(س) زیارت‌نامه‌ای توسط [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]] بیان شده است.<ref>شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۱۴، ص۳۶۸؛ طوسی، تهذیب الأحکام، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۹.</ref> بنا بر متن زیارت‌نامه، فاطمه(س) قبل از آفریده شدن مورد امتحان [[خدا|خداوند]] قرار گرفته و در این امتحان [[حلم|صبور]] بوده است.<ref>شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۱۴، ص۳۶۸؛ آل رسول، «اسرار وجودی حضرت زهرا(س)»، ص۱۶۷.</ref>


در این زیارت‌نامه قبول کردن [[ولایت]] حضرت زهرا(س) مانند قبولی ولایت همه [[پیامبران|انبیاء]] و حضرت محمد(ص) و اطاعت از آنها دانسته شده است.<ref>شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۱۴، ص۳۶۸؛ آل رسول، «اسرار وجودی حضرت زهرا(س)»، ص۱۶۷.</ref> همچنین طبق این زیارت کسی که از حضرت زهرا(س) اطاعت کرده و ثابت‌قدم باشد، از پلیدی‌ها و [[گناه|گناهان]] پاک می‌شود.<ref>شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۱۴، ص۳۶۸؛ آل رسول، «اسرار وجودی حضرت زهرا(س)»، ص۱۶۷.</ref>
در این زیارت‌نامه قبول کردن [[ولایت]] حضرت زهرا(س) مانند قبولی ولایت همه [[پیامبران|انبیاء]] و حضرت محمد(ص) و اطاعت از آنها دانسته شده است.<ref>شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۱۴، ص۳۶۸؛ آل رسول، «اسرار وجودی حضرت زهرا(س)»، ص۱۶۷.</ref> همچنین طبق این زیارت کسی که از حضرت زهرا(س) اطاعت کرده و ثابت‌قدم باشد، از پلیدی‌ها و [[گناه|گناهان]] پاک می‌شود.<ref>شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۱۴، ص۳۶۸؛ آل رسول، «اسرار وجودی حضرت زهرا(س)»، ص۱۶۷.</ref>


== میراث معنوی ==
==میراث معنوی==
{{جعبه نقل قول| عنوان =| نقل‌قول =[[حضرت زهرا(س)|حضرت زهرا سلام الله علیها]]:{{سخ}}{{حدیث| مَن اَصعَدَ اِلَی اللهِ خالِصَ عِبادَتِه اَهبَطَ اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ اِلَیهِ اَفضَلَ مَصلَحَتِه|ترجمه=کسی که عبادت‌های خالصانه خود را به سوی خدا فرستد، پروردگار بزرگ، برترین مصلحت را به سویش فرو خواهد فرستاد.}}|تاریخ بایگانی| منبع = [[عدة الداعی]]، ص ۲۳۳| تراز = چپ| عرض = 200px| اندازه خط = 12px|رنگ پس‌زمینه =#E7E8E9| گیومه نقل‌قول =| تراز منبع = چپ}}
{{جعبه نقل قول| عنوان =| نقل‌قول =[[حضرت زهرا(س)|حضرت زهرا سلام الله علیها]]:{{سخ}}{{حدیث| مَن اَصعَدَ اِلَی اللهِ خالِصَ عِبادَتِه اَهبَطَ اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ اِلَیهِ اَفضَلَ مَصلَحَتِه|ترجمه=کسی که عبادت‌های خالصانه خود را به سوی خدا فرستد، پروردگار بزرگ، برترین مصلحت را به سویش فرو خواهد فرستاد.}}|تاریخ بایگانی| منبع = [[عدة الداعی]]، ص ۲۳۳| تراز = چپ| عرض = 200px| اندازه خط = 12px|رنگ پس‌زمینه =#E7E8E9| گیومه نقل‌قول =| تراز منبع = چپ}}
سخنان و زندگی عبادی، سیاسی و اجتماعی فاطمه(س) به مثابه میراثی برجای مانده از او مورد توجه مسلمانان قرار گرفته است و در آثار مسلمانان از آن‌ها یاد شده است. مصحف فاطمه، خطبه فدکیه، تسبیحات و نماز حضرت زهرا بخشی از میراث معنوی فاطمه است.
سخنان و زندگی عبادی، سیاسی و اجتماعی فاطمه(س) به مثابه میراثی برجای مانده از او مورد توجه مسلمانان قرار گرفته است و در آثار مسلمانان از آن‌ها یاد شده است. مصحف فاطمه، خطبه فدکیه، تسبیحات و نماز حضرت زهرا بخشی از میراث معنوی فاطمه است.
* روایات، بخش مهمی از میراث فاطمه(س) هستند. این روایات مشتمل بر موضوعات اعتقادی، [[فقه|فقهی]]، [[اخلاق|اخلاقی]] و اجتماعی‌اند. برخی از روایات وی در [[جامع حدیثی|کتاب‌های حدیثی]] شیعه و [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]] ذکر شده است و شماری از روایات در کتاب‌هایی مستقل با عناوینی نظیر «مسنَد فاطمه» و «اخبار فاطمه» تدوین شده‌اند. برخی از این مسندها در طول زمان مفقود شده‌اند و تنها در کتاب‌های [[علم رجال|رجالی]]، تراجِم و کتاب‌شناسی‌ها از راویان و نویسندگان این کتاب‌ها سخن به میان آمده است.<ref>معموری، «کتابشناسی فاطمه»، ج۲، ص۵۶۱–۵۶۳.</ref>
*روایات، بخش مهمی از میراث فاطمه(س) هستند. این روایات مشتمل بر موضوعات اعتقادی، [[فقه|فقهی]]، [[اخلاق|اخلاقی]] و اجتماعی‌اند. برخی از روایات وی در [[جامع حدیثی|کتاب‌های حدیثی]] شیعه و [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]] ذکر شده است و شماری از روایات در کتاب‌هایی مستقل با عناوینی نظیر «مسنَد فاطمه» و «اخبار فاطمه» تدوین شده‌اند. برخی از این مسندها در طول زمان مفقود شده‌اند و تنها در کتاب‌های [[علم رجال|رجالی]]، تراجِم و کتاب‌شناسی‌ها از راویان و نویسندگان این کتاب‌ها سخن به میان آمده است.<ref>معموری، «کتابشناسی فاطمه»، ج۲، ص۵۶۱–۵۶۳.</ref>
* [[مصحف فاطمه(س)|مصحف فاطمه]]، شامل مطالبی است که فاطمه آن‌ها را از [[فرشته]] الهی شنید و امام علی(ع) آن را نوشته است.<ref>کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۲۴۱.</ref> به اعتقاد [[شیعه|شیعیان]] مصحف فاطمه نزد [[امامان شیعه]] بوده و هر [[امامت|امامی]] در پایان عمر خود آن را به امام بعدی تحویل داده است<ref>صفار، بصائرالدرجات الکبری، ۱۴۰۴ق، ص۱۷۳ و ۱۸۱.</ref> و غیر از امامان هیج فردی به کتاب دسترسی نداشته است. این کتاب اکنون در دست [[امام مهدی عجل الله تعالی فرجه|امام زمان(عج)]] است.<ref>آقابزرگ تهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعه، ۱۴۰۳ق، ج۲۱، ص۱۲۶.</ref>
*[[مصحف فاطمه(س)|مصحف فاطمه]]، شامل مطالبی است که فاطمه آن‌ها را از [[فرشته]] الهی شنید و امام علی(ع) آن را نوشته است.<ref>کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۲۴۱.</ref> به اعتقاد [[شیعه|شیعیان]] مصحف فاطمه نزد [[امامان شیعه]] بوده و هر [[امامت|امامی]] در پایان عمر خود آن را به امام بعدی تحویل داده است<ref>صفار، بصائرالدرجات الکبری، ۱۴۰۴ق، ص۱۷۳ و ۱۸۱.</ref> و غیر از امامان هیج فردی به کتاب دسترسی نداشته است. این کتاب اکنون در دست [[امام مهدی عجل الله تعالی فرجه|امام زمان(عج)]] است.<ref>آقابزرگ تهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعه، ۱۴۰۳ق، ج۲۱، ص۱۲۶.</ref>
* [[خطبه فدکیه]]، یکی از سخنان مشهور فاطمه است که دربارهٔ [[واقعه سقیفه بنی‌ساعده]]، [[غصب خلافت]] و [[ماجرای فدک|مصادره فدک]] بیان شده است. چندین شرح دربارهٔ خطبه فدکیه نوشته شده است که نام بیشتر آنها شرح خطبه زهرا(س) یا شرح خطبه لُمَّه (نام دیگر خطبه فدکیه) است.<ref>آقابزرگ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۳ق، ج۸، ص۹۳؛ ج۱۳، ص۲۲۴.</ref>
*[[خطبه فدکیه]]، یکی از سخنان مشهور فاطمه است که دربارهٔ [[واقعه سقیفه بنی‌ساعده]]، [[غصب خلافت]] و [[ماجرای فدک|مصادره فدک]] بیان شده است. چندین شرح دربارهٔ خطبه فدکیه نوشته شده است که نام بیشتر آنها شرح خطبه زهرا(س) یا شرح خطبه لُمَّه (نام دیگر خطبه فدکیه) است.<ref>آقابزرگ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۳ق، ج۸، ص۹۳؛ ج۱۳، ص۲۲۴.</ref>
* [[تسبیحات حضرت زهرا(س)|تسبیحات فاطمه زهرا(س)]]، ذکری است که فاطمه از [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] آموخت<ref>صدوق، من لایحضره الفقیه، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص ۳۲۰ و ۳۲۱؛ بخاری، صحیح بخاری، ۱۴۰۱ق، ج۴، ص۴۸ و ۲۰۸.</ref> و فاطمه از فراگیری آن خشنود شد.<ref>صدوق، علل الشرایع، ۱۳۸۵ق، ج۲، ص۳۶۶.</ref> در منابع شیعه و اهل سنت دربارهٔ آموختن تسبیحات به فاطمه گزارش‌های متعددی ذکر شده و آمده است امام علی پس از شنیدن این ذکر، در هیچ شرایطی آن را ترک نکرد.<ref>ابن حنبل، مسند، بیروت، ج۱، ص۱۰۷.</ref>
*[[تسبیحات حضرت زهرا(س)|تسبیحات فاطمه زهرا(س)]]، ذکری است که فاطمه از [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] آموخت<ref>صدوق، من لایحضره الفقیه، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص ۳۲۰ و ۳۲۱؛ بخاری، صحیح بخاری، ۱۴۰۱ق، ج۴، ص۴۸ و ۲۰۸.</ref> و فاطمه از فراگیری آن خشنود شد.<ref>صدوق، علل الشرایع، ۱۳۸۵ق، ج۲، ص۳۶۶.</ref> در منابع شیعه و اهل سنت دربارهٔ آموختن تسبیحات به فاطمه گزارش‌های متعددی ذکر شده و آمده است امام علی پس از شنیدن این ذکر، در هیچ شرایطی آن را ترک نکرد.<ref>ابن حنبل، مسند، بیروت، ج۱، ص۱۰۷.</ref>
* [[نماز حضرت فاطمه(س)|نماز حضرت زهرا]]، نمازهایی است که فاطمه آنها را از پیامبر(ص) یا [[جبرئیل]] فراگرفته بود. در برخی از متون روایی و کتاب‌های دعا به این نمازها اشاره شده است.<ref>سیدبن طاووس، جمال الاسبوع، ۱۳۷۱ش، ص۷۰ و ۹۳.</ref>
*[[نماز حضرت فاطمه(س)|نماز حضرت زهرا]]، نمازهایی است که فاطمه آنها را از پیامبر(ص) یا [[جبرئیل]] فراگرفته بود. در برخی از متون روایی و کتاب‌های دعا به این نمازها اشاره شده است.<ref>سیدبن طاووس، جمال الاسبوع، ۱۳۷۱ش، ص۷۰ و ۹۳.</ref>
* اشعار منسوب به فاطمه(س)، که در منابع تاریخی و روایی گزارش شده است. این اشعار از جهت تاریخی مربوط به دو دوره است: دوره پیش از رحلت پیامبر و دوره پس از رحلت او. دربارهٔ اشعار فاطمه تک‌نگاری‌هایی نیز منتشر شده است.<ref>عالمی، «اشعار فاطمه(س)»، ج۳، ص۱۱۰–۱۲۰.</ref>
*اشعار منسوب به فاطمه(س)، که در منابع تاریخی و روایی گزارش شده است. این اشعار از جهت تاریخی مربوط به دو دوره است: دوره پیش از رحلت پیامبر و دوره پس از رحلت او. دربارهٔ اشعار فاطمه تک‌نگاری‌هایی نیز منتشر شده است.<ref>عالمی، «اشعار فاطمه(س)»، ج۳، ص۱۱۰–۱۲۰.</ref>


== فاطمه در فرهنگ و ادبیات شیعه ==
==فاطمه در فرهنگ و ادبیات شیعه==
شیعیانْ فاطمه(س) را الگوی خود می‌دانند و سیره فاطمه(س) در فرهنگ شیعه و زندگی شیعیان جریان دارد. برخی از نمونه‌های آن عبارت‌اند از:
شیعیانْ فاطمه(س) را الگوی خود می‌دانند و سیره فاطمه(س) در فرهنگ شیعه و زندگی شیعیان جریان دارد. برخی از نمونه‌های آن عبارت‌اند از:
* [[مهر السنة|مهر السنه]]: بر پایه روایتی، [[امام جواد علیه‌السلام|امام جواد(ع)]] مهریه همسرش را به مقدار مهریه حضرت فاطمه(س)، یعنی پانصد درهم قرار داد.<ref>مفید، الإرشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۸۴.</ref> این مقدار مهر السنه نامیده می‌شود که مهریه [[همسران پیامبر(ص)|همسران]] و دختران پیامبر(ص) است.<ref>صدوق، المقنع، ۱۴۱۵ق، ص۳۰۲؛ شهیدثانی، الروضة البهیة، ۱۴۱۰ق، ج۵، ص۳۴۴.</ref>
*[[مهر السنة|مهر السنه]]: بر پایه روایتی، [[امام جواد علیه‌السلام|امام جواد(ع)]] مهریه همسرش را به مقدار مهریه حضرت فاطمه(س)، یعنی پانصد درهم قرار داد.<ref>مفید، الإرشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۸۴.</ref> این مقدار مهر السنه نامیده می‌شود که مهریه [[همسران پیامبر(ص)|همسران]] و دختران پیامبر(ص) است.<ref>صدوق، المقنع، ۱۴۱۵ق، ص۳۰۲؛ شهیدثانی، الروضة البهیة، ۱۴۱۰ق، ج۵، ص۳۴۴.</ref>
* [[ایام فاطمیه]]: شیعیان در ایام [[شهادت حضرت فاطمه(س)|شهادت فاطمه(س)]] مراسم [[سوگواری|عزاداری]] برپا می‌کنند. در [[ایران]] روز شهادت حضرت زهرا مطابق با [[۳ جمادی‌الثانی|سوم جمادی‌الثانی]] تعطیل رسمی است<ref>[http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13910204001186 «ماجرای تعطیل شدن روز شهادت حضرت زهرا(س)»]، خبرگزاری فارس.</ref> و [[فهرست مراجع تقلید شیعه|مراجع تقلید]] به صورت پیاده‌روی در عزاداری شرکت می‌کنند.<ref>[http://www.iribnews.ir/fa/news/47372/فاطمیه-درقم-پیاده-روی-دو-تن-از-مراجع-تقلید-تا-حرم- فاطمیه درقم ؛ پیاده‌روی دو تن از مراجع تقلید تا حرم]، خبرگزاری صداو سیما.</ref>
*[[ایام فاطمیه]]: شیعیان در ایام [[شهادت حضرت فاطمه(س)|شهادت فاطمه(س)]] مراسم [[سوگواری|عزاداری]] برپا می‌کنند. در [[ایران]] روز شهادت حضرت زهرا مطابق با [[۳ جمادی‌الثانی|سوم جمادی‌الثانی]] تعطیل رسمی است<ref>[http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13910204001186 «ماجرای تعطیل شدن روز شهادت حضرت زهرا(س)»]، خبرگزاری فارس.</ref> و [[فهرست مراجع تقلید شیعه|مراجع تقلید]] به صورت پیاده‌روی در عزاداری شرکت می‌کنند.<ref>[http://www.iribnews.ir/fa/news/47372/فاطمیه-درقم-پیاده-روی-دو-تن-از-مراجع-تقلید-تا-حرم- فاطمیه درقم ؛ پیاده‌روی دو تن از مراجع تقلید تا حرم]، خبرگزاری صداو سیما.</ref>
* روز زن: در [[ایران]] سالروز ولادت فاطمه(س) ([[۲۰ جمادی‌الثانی|بیستم جمادی الثانی]]) روز زن نام‌گذاری شده است.<ref>[http://kermanshah.farhang.gov.ir/fa/ghavaninvamoghararat/ghnashr آیین‌نامه‌های مصوب شورای فرهنگ عمومی]، اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی کرمانشاه.</ref> مردم ایران با دادن هدیه به مادران و همسرانشان این روز را جشن می‌گیرند.<ref>[http://www.beytoote.com/housekeeping/sundries/proposed-gift-days-mother.html ۱۵ پیشنهاد برای هدیه روز مادر]، پایگاه اینترنتی بیتوته.</ref>
*روز زن: در [[ایران]] سالروز ولادت فاطمه(س) ([[۲۰ جمادی‌الثانی|بیستم جمادی الثانی]]) روز زن نام‌گذاری شده است.<ref>[http://kermanshah.farhang.gov.ir/fa/ghavaninvamoghararat/ghnashr آیین‌نامه‌های مصوب شورای فرهنگ عمومی]، اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی کرمانشاه.</ref> مردم ایران با دادن هدیه به مادران و همسرانشان این روز را جشن می‌گیرند.<ref>[http://www.beytoote.com/housekeeping/sundries/proposed-gift-days-mother.html ۱۵ پیشنهاد برای هدیه روز مادر]، پایگاه اینترنتی بیتوته.</ref>
* روز ازدواج: در تقویم جمهوری اسلامی ایران نیز روز اول ذی‌الحجه سالروز [[ازدواج علی(ع) و فاطمه(س)]] به‌عنوان روز ازدواج نامگذاری شده است.
*روز ازدواج: در تقویم جمهوری اسلامی ایران نیز روز اول ذی‌الحجه سالروز [[ازدواج علی(ع) و فاطمه(س)]] به‌عنوان روز ازدواج نامگذاری شده است.
* بازسازی نمادین [[محله بنی‌هاشم]]: همزمان با ایام فاطمیه محله بنی‌هاشم، [[بقیع|قبرستان بقیع]] و خانه فاطمه(س) به صورت نمادین با سبک قدیمی ساخته می‌شود و بسیاری از مردم از این اماکن بازدید می‌کنند.<ref>[http://www.mashreghnews.ir/fa/news/111797/عطر-کوچه‌های-بنی‌هاشم-در-تهران-تصاویر نمایشگاه کوچه‌های بنی‌هاشم]، خبرگزاری مشرق.</ref>
*بازسازی نمادین [[محله بنی‌هاشم]]: همزمان با ایام فاطمیه محله بنی‌هاشم، [[بقیع|قبرستان بقیع]] و خانه فاطمه(س) به صورت نمادین با سبک قدیمی ساخته می‌شود و بسیاری از مردم از این اماکن بازدید می‌کنند.<ref>[http://www.mashreghnews.ir/fa/news/111797/عطر-کوچه‌های-بنی‌هاشم-در-تهران-تصاویر نمایشگاه کوچه‌های بنی‌هاشم]، خبرگزاری مشرق.</ref>
* برگزاری تئاتر و [[تعزیه‌خوانی (آیین)|تعزیه]]: در سال‌های اخیر برگزاری تئاتر، تعزیه و نمایش‌های خیابانی با عناوینی نظیر «بانوی آب و آیینه»،<ref>[http://iqna.ir/fa/news/2320497/اجرای-ویژه-بانوی-آب-و-آئینه-برای-جانبازان-انقلاب اجرای نمایشنامه بانوی آب و آیینه]، خبرگزاری ایکنا.</ref> «بانوی غریب‌نشین»<ref>[http://iqna.ir/fa/news/1396110/مکاشفه-یک-دختر-جوان-و-شرح-شهادت-حضرت-زهراس-در-نمایش-بانوی-غریب‌نشین نمایش بانوی غریب‌نشین]، خبرگزاری ایکنا.</ref> از جمله برنامه‌های خاص در ایام سوگواری شهادت فاطمه(س) است.
*برگزاری تئاتر و [[تعزیه‌خوانی (آیین)|تعزیه]]: در سال‌های اخیر برگزاری تئاتر، تعزیه و نمایش‌های خیابانی با عناوینی نظیر «بانوی آب و آیینه»،<ref>[http://iqna.ir/fa/news/2320497/اجرای-ویژه-بانوی-آب-و-آئینه-برای-جانبازان-انقلاب اجرای نمایشنامه بانوی آب و آیینه]، خبرگزاری ایکنا.</ref> «بانوی غریب‌نشین»<ref>[http://iqna.ir/fa/news/1396110/مکاشفه-یک-دختر-جوان-و-شرح-شهادت-حضرت-زهراس-در-نمایش-بانوی-غریب‌نشین نمایش بانوی غریب‌نشین]، خبرگزاری ایکنا.</ref> از جمله برنامه‌های خاص در ایام سوگواری شهادت فاطمه(س) است.
* نامگذاری دختران: طبق آمار اعلام‌شده ثبت احوال ایران در سال ۱۳۹۴ش، در [[ایران]] نام فاطمه و زهرا جزو ده نام نخست برای دختران قرار گرفته است. و نام بیش از ۱۳ میلیون ایرانی فاطمه بوده است.<ref>[https://www.sabteahval.ir/news-2086/13940119/23276 «فاطمه نام بیش از ۱۳ میلیون بانوی ایرانی»]، سازمان ثبت احوال کشور.</ref>
*نامگذاری دختران: طبق آمار اعلام‌شده ثبت احوال ایران در سال ۱۳۹۴ش، در [[ایران]] نام فاطمه و زهرا جزو ده نام نخست برای دختران قرار گرفته است. و نام بیش از ۱۳ میلیون ایرانی فاطمه بوده است.<ref>[https://www.sabteahval.ir/news-2086/13940119/23276 «فاطمه نام بیش از ۱۳ میلیون بانوی ایرانی»]، سازمان ثبت احوال کشور.</ref>
*انتساب به فرزندان فاطمه(س): در میان فرقه‌های شیعه، [[زیدیه]] معتقدند امامت و رهبری برای کسی است که از فرزندان فاطمه باشد. از این رو زیدیان تنها از کسی به عنوان [[امامت|امام]] پیروی می‌کردند و حکومت او را بر حق می‌دانستند که از نسل فاطمه(س) باشد.<ref>رصاص، مصباح العلوم، ۱۹۹۹م، ص۲۳–۲۴.</ref> علاوه بر زیدیه [[فاطمیان]] نیز که نام حکومتشان برگرفته از فاطمه(س) است نسب خود را به فرزندان فاطمه(س) می‌رساندند.<ref>[http://www.hawzah.net/fa/article/view/6400 ربانی گلپایگانی، علی، فاطمیان و قرامطه]، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.</ref>
*انتساب به فرزندان فاطمه(س): در میان فرقه‌های شیعه، [[زیدیه]] معتقدند امامت و رهبری برای کسی است که از فرزندان فاطمه باشد. از این رو زیدیان تنها از کسی به عنوان [[امامت|امام]] پیروی می‌کردند و حکومت او را بر حق می‌دانستند که از نسل فاطمه(س) باشد.<ref>رصاص، مصباح العلوم، ۱۹۹۹م، ص۲۳–۲۴.</ref> علاوه بر زیدیه [[فاطمیان]] نیز که نام حکومتشان برگرفته از فاطمه(س) است نسب خود را به فرزندان فاطمه(س) می‌رساندند.<ref>[http://www.hawzah.net/fa/article/view/6400 ربانی گلپایگانی، علی، فاطمیان و قرامطه]، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.</ref>


=== ادبیات و شعر فاطمی ===
===ادبیات و شعر فاطمی===
برخی از شاعران و ادیبان فارسی‌زبان آثاری ادبی دربارهٔ فاطمه(س) تألیف و اشعاری دربارهٔ وی سروده‌اند. برخی معتقدند قدیمی‌ترین شعر فاطمی به قرن پنجم هجری برمی‌گردد.<ref>[https://www.tasnimnews.com/fa/news/1393/01/04/310012/ مرتضی امیری اسفندقه در گفت‌وگو با تسنیم: ما حسین فهمیده‌های شعر فاطمی هستیم]، خبرگزاری تسنیم.</ref> در دوره معاصر شعر فاطمی در میان شاعران رواج بیشتری داشته است، به طوری که کنگره‌هایی با عنوان شعر فاطمی با حضور شاعرانی که در این زمینه شعرهایی سروده‌اند برگزار می‌شود.<ref>[http://www.isna.ir/news/95112920169/کنگره-شعر-فاطمی-برگزار-شد کنگره «شعر فاطمی» برگزار شد]، خبرگزاری ایسنا.</ref> افزایش اشعار فاطمی سروده‌شده موجب شده برخی از پژوهشگرانِ حوزه ادبیات، شعر فاطمی را یکی از سبک‌های [[شعر آیینی]] بدانند که در آن به مقام و سیره فاطمه پرداخته می‌شود.<ref>[http://shahrestanadab.com/Content/articleType/ArticleView/articleId/1815/شاعر-اهل-بیتی-زکات-طبعش-را-میدهد مرتضی امیری اسفندقه از شعر فاطمی می‌گوید]، پایگاه اینترنتی شهرستان ادب.</ref>
برخی از شاعران و ادیبان فارسی‌زبان آثاری ادبی دربارهٔ فاطمه(س) تألیف و اشعاری دربارهٔ وی سروده‌اند. برخی معتقدند قدیمی‌ترین شعر فاطمی به قرن پنجم هجری برمی‌گردد.<ref>[https://www.tasnimnews.com/fa/news/1393/01/04/310012/ مرتضی امیری اسفندقه در گفت‌وگو با تسنیم: ما حسین فهمیده‌های شعر فاطمی هستیم]، خبرگزاری تسنیم.</ref> در دوره معاصر شعر فاطمی در میان شاعران رواج بیشتری داشته است، به طوری که کنگره‌هایی با عنوان شعر فاطمی با حضور شاعرانی که در این زمینه شعرهایی سروده‌اند برگزار می‌شود.<ref>[http://www.isna.ir/news/95112920169/کنگره-شعر-فاطمی-برگزار-شد کنگره «شعر فاطمی» برگزار شد]، خبرگزاری ایسنا.</ref> افزایش اشعار فاطمی سروده‌شده موجب شده برخی از پژوهشگرانِ حوزه ادبیات، شعر فاطمی را یکی از سبک‌های [[شعر آیینی]] بدانند که در آن به مقام و سیره فاطمه پرداخته می‌شود.<ref>[http://shahrestanadab.com/Content/articleType/ArticleView/articleId/1815/شاعر-اهل-بیتی-زکات-طبعش-را-میدهد مرتضی امیری اسفندقه از شعر فاطمی می‌گوید]، پایگاه اینترنتی شهرستان ادب.</ref>


خط ۲۲۸: خط ۲۲۸:
}}
}}


== کتابشناسی ==
==کتابشناسی==
{{اصلی|فهرست کتاب‌های دربارهٔ حضرت زهرا(س)}}
{{اصلی|فهرست کتاب‌های دربارهٔ حضرت زهرا(س)}}


خط ۲۳۴: خط ۲۳۴:


در میان مسندها و مجموعه‌های روایی‌ای که شیعیان تدوین کرده‌اند، «دلائل الامامة» اثر [[محمد بن جریر بن رستم طبری|طبری]]، کهن‌ترین مسند موجود دربارهٔ فاطمه(س) است.<ref>معموری، «کتابشناسی فاطمه»، ج۲، ص۵۶۳؛ ر.ک. طبری، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ۶۵–۷۶.</ref> برخی دیگر از مسندهای شیعیان عبارتند از:
در میان مسندها و مجموعه‌های روایی‌ای که شیعیان تدوین کرده‌اند، «دلائل الامامة» اثر [[محمد بن جریر بن رستم طبری|طبری]]، کهن‌ترین مسند موجود دربارهٔ فاطمه(س) است.<ref>معموری، «کتابشناسی فاطمه»، ج۲، ص۵۶۳؛ ر.ک. طبری، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ۶۵–۷۶.</ref> برخی دیگر از مسندهای شیعیان عبارتند از:
* «[[مسند فاطمة الزهراء (کتاب)|مسند فاطمة الزهراء]]» اثر [[عزیزالله عطاردی]]،
*«[[مسند فاطمة الزهراء (کتاب)|مسند فاطمة الزهراء]]» اثر [[عزیزالله عطاردی]]،
* «مسند فاطمه زهرا» اثر سید حسین شیخ الاسلامی،
*«مسند فاطمه زهرا» اثر سید حسین شیخ الاسلامی،
* «[[نهج الحیاة (کتاب)|نهج الحیاة]]» (فرهنگ سخنان فاطمه) اثر [[محمد دشتی]]،
*«[[نهج الحیاة (کتاب)|نهج الحیاة]]» (فرهنگ سخنان فاطمه) اثر [[محمد دشتی]]،
* «مسند فاطمه» اثر مهدی جعفری،<ref>معموری، «کتابشناسی فاطمه»، ج۲، ص۵۶۴.</ref>
*«مسند فاطمه» اثر مهدی جعفری،<ref>معموری، «کتابشناسی فاطمه»، ج۲، ص۵۶۴.</ref>


از میان مناقب‌نگاری‌ها نیز می‌توان به چند کتاب زیر اشاره کرد:
از میان مناقب‌نگاری‌ها نیز می‌توان به چند کتاب زیر اشاره کرد:
* «مناقب فاطمة الزهراء و ولدها» اثر [[محمد بن جریر طبری صغیر|طبری آملی]]،<ref>آقابزرگ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۳ق، ج۲۲، ص۳۳۲.</ref>
*«مناقب فاطمة الزهراء و ولدها» اثر [[محمد بن جریر طبری صغیر|طبری آملی]]،<ref>آقابزرگ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۳ق، ج۲۲، ص۳۳۲.</ref>
* «فضائل فاطمة الزهراء از نگاه دیگران» اثر [[ناصر مکارم شیرازی]]،
*«فضائل فاطمة الزهراء از نگاه دیگران» اثر [[ناصر مکارم شیرازی]]،
* «فاطمه زهرا از نظر روایات اهل سنت» اثر محمد واصف.<ref>معموری، «کتابشناسی فاطمه»، ج۲، ص۵۶۷.</ref>
*«فاطمه زهرا از نظر روایات اهل سنت» اثر محمد واصف.<ref>معموری، «کتابشناسی فاطمه»، ج۲، ص۵۶۷.</ref>


از میان مسندهای [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]] دربارهٔ فاطمه(س) می‌توان به «السقیفه و فدک» اثر جوهری بصری، «مَن رُویَ عَن فاطمة مِن اولادِها» اثر ابن‌عقده جارودی و «مسند فاطمه» اثر دارقطنی شافعی و از میان مناقب‌نگاری‌ها می‌توان به «[[فضائل فاطمة الزهراء]]» اثر [[حاکم نیشابوری]]، «الثغور الباسمة فی فضائل السیدة فاطمة» اثر [[جلال‌الدین سیوطی]] و «[[اتحاف السائل بما لفاطمة من المناقب و الفضائل (کتاب)|اتحاف السائل بما لفاطمة من المناقب و الفضائل]]» اثر محمدعلی مناوی اشاره کرد.<ref>نگاه کنید به: معموری، «کتابشناسی فاطمه»، ج۲، ص۵۶۲–۵۶۷.</ref>
از میان مسندهای [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]] دربارهٔ فاطمه(س) می‌توان به «السقیفه و فدک» اثر جوهری بصری، «مَن رُویَ عَن فاطمة مِن اولادِها» اثر ابن‌عقده جارودی و «مسند فاطمه» اثر دارقطنی شافعی و از میان مناقب‌نگاری‌ها می‌توان به «[[فضائل فاطمة الزهراء]]» اثر [[حاکم نیشابوری]]، «الثغور الباسمة فی فضائل السیدة فاطمة» اثر [[جلال‌الدین سیوطی]] و «[[اتحاف السائل بما لفاطمة من المناقب و الفضائل (کتاب)|اتحاف السائل بما لفاطمة من المناقب و الفضائل]]» اثر محمدعلی مناوی اشاره کرد.<ref>نگاه کنید به: معموری، «کتابشناسی فاطمه»، ج۲، ص۵۶۲–۵۶۷.</ref>
خط ۲۴۸: خط ۲۴۸:
[[دانشنامه فاطمی (کتاب)|دانشنامه فاطمی(س)]] زیر نظر [[علی‌اکبر رشاد]] نیز در شش جلد به زندگی، منزلت، آثار و معارف حضرت فاطمه(س) و مباحث فقهی، حقوقی و اجتماعی زن و خانواده پرداخته است. این دانشنامه در سال ۱۳۹۴ش در هفدهمین [[همایش کتاب سال حوزه]] برگزیده شد.<ref>[http://iict.ac.ir/daneshfatemi/ «دانشنامه فاطمی(س)»، وبگاه پژوهشگاه فرهنگ واندیشه اسلامی.]</ref>
[[دانشنامه فاطمی (کتاب)|دانشنامه فاطمی(س)]] زیر نظر [[علی‌اکبر رشاد]] نیز در شش جلد به زندگی، منزلت، آثار و معارف حضرت فاطمه(س) و مباحث فقهی، حقوقی و اجتماعی زن و خانواده پرداخته است. این دانشنامه در سال ۱۳۹۴ش در هفدهمین [[همایش کتاب سال حوزه]] برگزیده شد.<ref>[http://iict.ac.ir/daneshfatemi/ «دانشنامه فاطمی(س)»، وبگاه پژوهشگاه فرهنگ واندیشه اسلامی.]</ref>


== آثار نمایشی ==
==آثار نمایشی==
نمایشنامه بانوی بی‌نشان عنوان نمایشنامه‌ای است که سید حسین فدائی‌حسین آن را بر اساس [[کشتی پهلو گرفته (کتاب)]] نوشته است. این نمایشنامه چندین بار در شهرهای مختلف ایران در [[ایام فاطمیه]] به اجرا گذاشته شده است.<ref>[https://www.mehrnews.com/news/1585848/ مصاحبه با خبرگزاری مهر درباره بانوی بی‌نشان]</ref>
نمایشنامه بانوی بی‌نشان عنوان نمایشنامه‌ای است که سید حسین فدائی‌حسین آن را بر اساس [[کشتی پهلو گرفته (کتاب)]] نوشته است. این نمایشنامه چندین بار در شهرهای مختلف ایران در [[ایام فاطمیه]] به اجرا گذاشته شده است.<ref>[https://www.mehrnews.com/news/1585848/ مصاحبه با خبرگزاری مهر درباره بانوی بی‌نشان]</ref>


خط ۲۵۵: خط ۲۵۵:
[[بانوی بهشت (فیلم)|فیلم سینمایی بانوی بهشت]] به کارگردانی الی‌کینگ نیز در سال ۲۰۲۰ ساخته شد و به صورت محدود به نمایش درآمد.<ref>[https://www.dinonline.com/23794// «بانوی بهشت به نویسندگی یاسر الحبیب اکران می‌شود...»]، سایت دین‌آنلاین.</ref>
[[بانوی بهشت (فیلم)|فیلم سینمایی بانوی بهشت]] به کارگردانی الی‌کینگ نیز در سال ۲۰۲۰ ساخته شد و به صورت محدود به نمایش درآمد.<ref>[https://www.dinonline.com/23794// «بانوی بهشت به نویسندگی یاسر الحبیب اکران می‌شود...»]، سایت دین‌آنلاین.</ref>


== پانویس ==
==پانویس==
{{پانوشت}}
{{پانوشت}}


== منابع ==
==منابع==
{{منابع}}
{{منابع}}
* ابن‌ابی‌الحدید، ابوحامد عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، مصر، دار احیاء الکتب العربیة، چاپ اول، ۱۳۷۸ق.
* ابن‌ابی‌الحدید، ابوحامد عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، مصر، دار احیاء الکتب العربیة، چاپ اول، ۱۳۷۸ق.
خط ۴۰۲: خط ۴۰۲:
{{پایان}}
{{پایان}}


== پیوند به بیرون ==
==پیوند به بیرون==
* [https://hawzah.net/fa/Subjects/4941 دانشنامه اینترنتی حضرت زهرا(س)، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]
*[https://hawzah.net/fa/Subjects/4941 دانشنامه اینترنتی حضرت زهرا(س)، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]
* [http://ensani.ir/fa/article/29472 «ابعاد علمی و عملی شخصیت حضرت فاطمه»، عبدالله جوادی آملی.]
*[http://ensani.ir/fa/article/29472 «ابعاد علمی و عملی شخصیت حضرت فاطمه»، عبدالله جوادی آملی.]
* [https://makarem.ir/main.aspx?typeinfo=4&lid=0&catid=46161&mid=416001 «شهادت حضرت زهرا(س) در منابع اهل سنت»، پایگاه اطلاع‌رسانی آیت الله مکارم شیرازی.]
*[https://makarem.ir/main.aspx?typeinfo=4&lid=0&catid=46161&mid=416001 «شهادت حضرت زهرا(س) در منابع اهل سنت»، پایگاه اطلاع‌رسانی آیت الله مکارم شیرازی.]
* [http://ensani.ir/fa/article/1897 «جایگاه حضرت فاطمه(س) در منابع اهل تسنن».]
*[http://ensani.ir/fa/article/1897 «جایگاه حضرت فاطمه(س) در منابع اهل تسنن».]
* [https://www.dana.ir/news/1457292.html انیمیشن "بانوی بهشتی"/دانلود.]
*[https://www.dana.ir/news/1457292.html انیمیشن "بانوی بهشتی"/دانلود.]
{{حضرت فاطمه(س)}}
{{حضرت فاطمه(س)}}
{{زنان اهل بیت}}
{{زنان اهل بیت}}

نسخهٔ ‏۱۹ مهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۵:۳۱

برای دیگر کاربردها فاطمه (ابهام‌زدایی) را ببینید.
حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها
نقشمعصوم • اصحاب کساء
نامفاطمه
کنیهام ابیها • اُم الائمه • اُم‌الحسن • اُم‌الحسین • اُم‌المحسن
زادروز۲۰ جمادی‌الثانی، سال ۵ بعثت
زادگاهمکه
شهادت۳ جمادی‌الثانی، ۱۱ق.
مدفنناشناخته
محل زندگیمکه • مدینه
لقب(ها)زهرا • صدیقه • طاهره • راضیه • مرضیه • مبارکه • بتول • سیدة نساء العالمین • کوثر
پدرپیامبر اسلام(ص)
مادرخدیجه(س)
همسرامام علی(ع)
فرزندانحسن • حسین • محسن • زینب • ام‌کلثوم
طول عمراختلافی: نظر رایج شیعه: ۱۸ سال


فاطِمه(س) مشهور به فاطمه زهرا (۵ بعثت -۱۱ق)، دختر پیامبر اسلام(ص) و خدیجه کبری(س) و همسر امام علی(ع) است. او یکی از پنج‌تن آل‌عبا (اصحاب کساء) است که شیعیانِ دوازده امامی آنها را معصوم می‌دانند. امام دوم و سوم شیعیان، زینب(س) و ام‌کلثوم از فرزندان او هستند. زهرا، بَتول، سیدة نساء العالمین (برترین زن در دو عالم) از القاب وی و اُمّ اَبیها (مادر پدرش) کنیه مشهور او است. فاطمه، تنها زن همراه پیامبر(ص) در روز مباهله با مسیحیان نجران بوده است.

سوره کوثر، آیه تطهیر، آیه مودت و آیه اطعام و احادیثی چون حدیث بَضعه در شأن و فضیلت فاطمه نازل و نقل شده‌اند. در روایات آمده است که پیامبر(ص)، فاطمه(س) را برترین زن در دو عالم معرفی کرده و خشم و خشنودی او را خشم و خشنودی خداوند دانسته است.

دربارهٔ دوران کودکی و نوجوانی فاطمه(س) گزارش‌های کمی وجود دارد. از این دوران فقط گزارش‌هایی دربارهٔ همراهی او با پیامبر(ص) در مقابل خشونت‌های مشرکان، حضور او در شِعب ابی‌طالب و هجرت به مدینه همراه امام علی(ع) نقل شده است.

فاطمه(س) در سال دوم هجرت با امام علی(ع) ازدواج کرد. انجام فعالیت‌های اجتماعی و همراهی با پیامبر اسلام(ص) در برخی از جنگ‌ها از جمله فتح مکه از جمله کارهای او بعد از هجرت بود.

فاطمه(س) در ماجرای سقیفه ضمن مخالفت با اقدام شورای سقیفه، خلافت ابوبکر را غاصبانه خواند و با او بیعت نکرد. او در جریان مصادره فدک و دفاع از خلافت امام علی(ع) خطبه‌ای خواند که به خطبه فدکیه معروف است. وی اندکی پس از رحلت پیامبر(ص) و در جریان هجوم طرفداران ابوبکر به خانه‌اش، آسیب دید، در بستر بیماری افتاد و پس از مدت کوتاهی در ۳ جمادی‌الثانی سال ۱۱ هجری قمری در مدینه به شهادت رسید. پیکر دختر پیامبر(ص) به سفارش خودش، شبانه و مخفیانه تشییع و دفن شد و قبرش هیچ‌گاه مشخص نشد.

تسبیحات حضرت زهرا(س)، مصحف فاطمه، خطبه فدکیه بخشی از میراث معنوی فاطمه است. مصحف فاطمه(س) کتابی است شامل سخنانی که فرشته الهی به او الهام کرده و امام علی(ع) آنها را نوشته است. این صحیفه بنابر روایات، در دست امامان بوده و هم‌اکنون در دست امام زمان(عج) است.

شیعیان، فاطمه(س) را الگوی خود می‌دانند و در سالروز شهادت وی که به ایام فاطمیه مشهور است، عزاداری می‌کنند. در ایران سالروز ولادت فاطمه(س) (۲۰ جمادی‌الثانی)، روز زن و مادر نامگذاری شده و نام فاطمه و زهرا جزو بیشترین نام‌ها برای دختران است.

آثاری که راجع به فاطمه زهرا(س) تألیف یا جمع‌آوری شده، می‌توان به سه دسته مُسنَدنگاری، مَنقَبَت‌نگاری و زندگینامه‌نویسی تقسیم کرد.

نام و نسب

اقبال لاهوری متفکر و شاعر مسلمان، بزرگی خانواده حضرت زهرا را چنین ترسیم کرده است:

مریم از یک نسبت عیسی عزیز
از سه نسبت حضرت زهرا عزیز
نور چشم رحمة للعالمین
آن امام اولین و آخرین
بانوی آن تاجدار «هل اتی»
مرتضی مشکل گشا شیر خدا
مادر آن مرکز پرگار عشق
مادر آن کاروان سالار عشق[۱]


فاطمه دختر پیامبر اسلام محمد بن عبدالله و خَدیجَه بنت خُوَیلد است. برای فاطمه(س) القاب متعددی (در حدود ۳۰ لقب) یاد شده است. زهرا، صدّیقه، مُحَدَّثه، بَتول، سیدة نساء العالمین، منصوره، طاهره، مُطهّره، زَکیّه، مبارکه، راضیه، مرضیه از مشهورترین القاب فاطمه‌اند.[۲]

برای فاطمه(س) چند کُنیه گفته شده است: اُمّ‌اَبیها، اُم‌الائمه، ام‌الحسن، ام‌الحسین و ام‌المحسن.[۳]

همچنین ببینید: فهرست کنیه‌ها و لقب‌های حضرت فاطمه(س)

زندگی‌نامه

گاه‌شمار زندگی حضرت فاطمه(س)
۲۰ جمادی‌الثانی سال۵بعثت تولد
۱۰ رمضان سال ۱۰ بعثت وفات مادرش خدیجه[۴]
اواخر صفر ۲ق. عقد فاطمه با علی بن ابی طالب(ع)[۵]
۱ ذی‌الحجه ۲ق. ازدواج و رفتن به خانه امیرالمومنین(ع)[۶]
۱۵ رمضان ۳ق. تولد نخستین فرزند: امام حسن(ع)[۷]
۷ شوال ۳ق. حضور در محل غزوه احد برای درمان جراحت‌های پیامبر(ص) [۸]
۳ شعبان ۴ق. تولد امام حسین(ع)[۹]
۵ جمادی‌الاول ۵ق یا ۶ق. تولد زینب(س)[۱۰]
سال ۶ق. تولد ام‌کلثوم[۱۱]
سال ۷ قمری؟ بخشیدن فدک به فاطمه(س) از سوی پیامبر(ص)[۱۲]
۲۴ ذی‌الحجه ۹ق. حضور در مباهله[۱۳]
۲۸ صفر یا ۱۲ ربیع‌الاول ۱۱ق. رحلت پدرش، رسول خدا(ص)[۱۴]
ربیع الاول ۱۱ق. مصادره فدک به دستور ابوبکر
ربیع الاول ۱۱ق. خواندن خطبه فدکیه در مسجد پیامبر (ص)
ربیع الاول ۱۱ق ساختن بیت الاحزان در بقیع توسط امام علی(ع) برای عزاداری فاطمه در فراق پدر
ربیع الثانی ۱۱ق هجوم به خانه فاطمه و آتش زدن در و سقط شدن محسن بن علی
۱۳ جمادی‌الاول[۱۵] یا ۳ جمادی‌الثانی ۱۱ق.[۱۶] شهادت

فاطمه(س) آخرین فرزند پیامبر(ص) و خدیجه(س) است.[۱۷] به اتفاق مورخان، فاطمه در مکه و در منزل خدیجه در محلی به نام زُقاق (کوچه، گذرگاه) العطّارین و زُقاق الحجر در نزدیکی مَسعی به دنیا آمد.[۱۸]

تولد و دوران کودکی

بر اساس دیدگاه رایج شیعیان، حضرت فاطمه(س) در سال ۵ بعثت مشهور به سَنَه اَحقافیه (سال نزول سوره احقاف)[۱۹] متولد شد.[۲۰] شیخ مفید و کفعمی سال دوم بعثت را زمان تولد فاطمه(س) دانسته‌اند.[۲۱] طبق دیدگاه رایج اهل‌سنت، ولادت فاطمه(س) پنج سال پیش از مبعث بود.[۲۲]

در منابع شیعه، روز تولد فاطمه(س) ۲۰ جمادی‌الثانی ذکر شده است.[۲۳] بنا به روایتی که از امام باقر(ع) نقل شده است این نامگذاری از جانب خدا صورت گرفته است. در ادامه این روایت دربارهٔ این نامگذاری آمده است که خداوند او را در میثاق (عهد الست و عالم ذر) به علم جدا نمود و از ناپاکی دور داشت.[۲۴] همچنین بنا بر روایتی که در کتاب ذخائر العقبی (نوشته‌شده در قرن ۷ق) از پیامبر(ص) نقل شده است فاطمه فاطمه نامیده شد چون خدا او و ذریه‌اش را از آتش جهنم بازداشته است.[۲۵]

از زندگی فاطمه در کودکی و نوجوانی گزارش‌های تاریخی کمی وجود دارد.[۲۶] بر اساس گزارش‌های تاریخی، پس از آشکار شدن دعوت پیامبر، فاطمه در برخی موارد شاهد خشونت‌های مشرکان علیه پدرش بود. علاوه بر این، سه سال از دوران کودکی فاطمه، در شِعب ابی‌طالب و تحت فشارهای اقتصادی و اجتماعی مشرکان علیه بنی‌هاشم و پیروان پیامبر اسلام گذشت.[۲۷] فاطمه همچنین در کودکی، مادرش خدیجه را از دست داد.[۲۸] تصمیم قریش برای قتل پیامبر(ص)[۲۹] خروج شبانه پیامبر از مکه و هجرت به مدینه، و هجرت فاطمه به مدینه همراه با علی(ع) و برخی از زنان، مهم‌ترین رخدادهای دوران کودکی زهرا(س) بوده است.[۳۰]

خواستگاری و ازدواج

مقالهٔ اصلی: ازدواج علی(ع) و فاطمه(س)

فاطمه(س) خواستگاران متعددی داشت؛ اما در نهایت با امام علی(ع) ازدواج کرد. به اعتقاد برخی پژوهشگران پس از هجرت پیامبر(ص) به مدینه و رهبری جامعه اسلامی، فاطمه(س) به سبب نسبت فرزندی با پیامبر(ص) در میان مسلمانان مورد احترام قرار گرفت و جایگاه والایی یافت.[۳۱] در کنار این مسئله ابراز محبت پیامبر به فاطمه(س)[۳۲] و ویژگی‌های فاطمه در مقایسه با زنان دوره خود[۳۳] موجب شد برخی از مسلمانان به دنبال ازدواج با دختر پیامبر(ص) باشند.[۳۴] شماری از بزرگان قریش که زودتر از دیگران اسلام آورده بودند یا از قدرت مالی مناسبی برخوردار بودند از فاطمه خواستگاری کردند.[۳۵] ابوبکر، عمر[۳۶] و عبدالرحمن بن عوف[۳۷] از این افراد بودند. همه خواستگاران جواب ردّ از پیامبر شنیدند.[۳۸] پیامبر در پاسخ به درخواست آنان می‌فرمود: «ازدواج فاطمه امری آسمانی است و نیازمند حکم الهی است.»[۳۹] و در مواردی نیز نارضایتی فاطمه(س) از ازدواج با خواستگاران را مطرح می‌کرد.[۴۰]

علی(ع) به سبب ارتباط خانوادگی با پیامبر و ویژگی‌های اخلاقی و دینی فاطمه، علاقه زیادی برای ازدواج با فاطمه داشت؛[۴۱] اما به گفته مورخان به خود اجازه نمی‌داد از دختر پیامبر خواستگاری کند.[۴۲] سعد بن معاذ این مسئله را به پیامبر منتقل کرد و پیامبر با خواستگاری علی(ع) موافقت نمود.[۴۳] پیامبر(ص) درخواست امام علی(ع) و ویژگی‌های رفتاری و فضیلت او را برای فاطمه(س) بیان کرد که با رضایت فاطمه همراه شد.[۴۴] پیامبر نیز به امر الهی فاطمه(س) را به ازدواج با علی(ع) درآورد.[۴۵] علی(ع) مانند دیگر مهاجران، در ماه‌های نخستینِ پس از هجرت، وضعیت اقتصادی سختی داشت.[۴۶] از این‌رو به توصیه پیامبر، زره خود را فروخت (یا رهن داد) و قیمت آن را مهر فاطمه قرار داد.[۴۷] مراسم عقد علی(ع) و فاطمه(س) در حضور مسلمانان در مسجد برگزار شد.[۴۸] دربارهٔ تاریخ مراسم عقد اختلاف وجود دارد. در بیشتر منابع، سال دوم هجری ذکر شده است.[۴۹] مراسم عروسی پس از جنگ بدر در شوال یا ذی‌الحجة سال ۲ هجری قمری برگزار شد.[۵۰]

زندگی مشترک با علی(ع)

همچنین ببینید: خانه فاطمه(س)

در گزارش‌های تاریخی و روایی آمده است فاطمه(س) به علی(ع) به گونه‌های متفاوت و حتی در حضور پیامبر محبت می‌کرد و او را بهترین همسر می‌خواند.[۵۱] نقل شده است فاطمه، علی(ع) را در خانه با کلمات محبت‌آمیز[۵۲] و در میان مردم با کنیه اباالحسن خطاب می‌کرد.[۵۳] در گزارش‌هایی آمده است که فاطمه(س) در خانه با عطر و وسایل زینتی خود را می‌آراست.[۵۴]

دوره نخست زندگی فاطمه(س) و علی(ع) با شرایط دشوار اقتصادی همراه بود[۵۵] و در برخی زمان‌ها غذایی برای سیر کردن حسنین(ع) نمی‌یافتند؛[۵۶] اما فاطمه(س) به وضع موجود اعتراض نمی‌کرد و گاه برای کمک به همسر خود در تأمین معاش، پشم‌ریسی می‌کرد.[۵۷]

فاطمه(س) براساس توصیه پیامبر(ص)[۵۸] تمایل داشت کارهای درون منزل را خود انجام دهد و امور خارج از منزل را به علی(ع) واگذارد.[۵۹] زمانی که فضه را به عنوان خادم به خانه‌اش فرستاد، نیمی از کارهای خانه را خود انجام می‌داد و نیمی دیگر را به فضه می‌سپرد.[۶۰] بر اساس برخی از گزارش‌ها به توصیه فاطمه(س) یک روز فضه و روز دیگر فاطمه(س) خانه‌داری می‌کردند.[۶۱]

امام علی(ع) متقابلا فاطمه را احترام می‌کرد. روایتی که از امام علی(ع) نقل شده است که نه من هیچ‌گاه فاطمه را به خشم آوردم و نه فاطمه هیچ‌گاه مرا به خشم آورد.[۶۲]در ماجرای درخواست ابوبکر و عمر از امام علی(ع) برای ملاقات با فاطمه(س)، وی خطاب به علی(ع) گفت: خانه از آنِ توست و این زن آزاده‌ای که با تو سخن می‌گوید همسر تو، هر کاری خواستی انجام بده.[۶۳]

فرزندان

منابع شیعه و اهل‌سنت هم‌رأی‌اند که حسن،[۶۴] حسین،[۶۵] زینب[۶۶] و ام‌کلثوم[۶۷] چهار فرزند فاطمه و علی هستند.[۶۸] در منابع شیعه و برخی از منابع اهل سنت از فرزند دیگری برای او نام برده شده که بر اثر آسیبی که در جریان حوادثِ پس از پیامبر(ص) بر فاطمه وارد شد سقط گردید. نام او مُحسِن یا مُحَسَّن ذکر شده است.[۶۹]

وقایع پایان زندگی

در چند ماه پایانی زندگی فاطمه(س) حوادث ناگواری برای او اتفاق افتاد؛ چنان‌که گفته شده در این دوره هیچ‌کس زهرا(س) را خندان ندید.[۷۰] درگذشت پیامبر(ص)،[۷۱] ماجرای سقیفه، غصب خلافت، مصادره فدک توسط ابوبکر و خواندن خطبه فدکیه در حضور صحابه[۷۲] مهم‌ترین وقایع پایانی زندگی اوست. فاطمه در کنار علی(ع) یکی از مخالفان اصلی شورای سقیفه و خلافت ابوبکر بود؛[۷۳] به همین دلیل مورد تهدید دستگاه خلافت قرار گرفتند که نمونه آن تهدید به آتش‌زدن خانه فاطمه است.[۷۴] بیعت نکردن علی(ع) و مخالفان ابوبکر و تحصن آنان در خانه فاطمه موجب شد یاران خلیفه به خانه او حمله کنند و در این هجوم فاطمه به سبب ممانعت از بردن علی برای بیعتِ اجباری با ابوبکر[۷۵] آسیب دید و فرزندش سقط شد.[۷۶] فاطمه(س) پس از این واقعه در بستر بیماری افتاد و پس از مدت کوتاهی به شهادت رسید.[۷۷] در کتاب الاحتجاج سخنانی نیز از او در جمع زنان مدینه که به قصد عیادت به خانه‌اش آمده بودند گزارش شده است که در بردارنده پاره‌ای دیگر از مواضع حضرت و اظهار نارضایتی از مواضع مردم پس از وفات پیامبر(ص) است.[۷۸]

فاطمه به علی(ع) وصیت کرد مخالفانش در نماز گزاردن بر پیکرش و مراسم دفن او شرکت نکنند و از علی(ع) خواست شبانه وی را دفن کند.[۷۹] بر اساس دیدگاه مشهور،[۸۰] فاطمه(س) در ۳ جمادی‌الثانی سال ۱۱ هجری قمری در مدینه به شهادت رسید.[۸۱] عمر او را هجده سال گفته‌اند؛[۸۲] اما در روایتی از امام باقر(ع) عمر او ۲۳ سال ذکر شده است.[۸۳]

مشارکت‌ها و مواضع سیاسی

فاطمه(س) فعالیت‌های اجتماعی و موضع‌گیری‌های سیاسی متعددی داشته است. هجرت به مدینه، مداوای پیامبر(ص) در جریان جنگ احد،[۸۴] حضور در کنار بدن حمزه سیدالشهدا همراه با صفیه خواهر حمزه وعمه پیامبر(ص) در اُحُد[۸۵] رساندن آذوقه برای پیامبر در جنگ خندق[۸۶] و همراهی‌اش در فتح مکه[۸۷] از جمله فعالیت‌های وی قبل از رحلت پیامبر(ص) است؛ اما بیشتر فعالیت‌های سیاسی فاطمه(س) مربوط به دوران کوتاه زندگی‌اش پس از رحلت پیامبر است. از مهم‌ترین موضع‌گیری‌های سیاسی وی این موارد است: مخالفت با واقعه سقیفه و انتخاب ابوبکر به عنوان خلیفه پس از پیامبر، رفتن به خانه سران مهاجر و انصار برای اقرار گرفتن از آنان در خصوص شایستگی و برتری امام علی(ع) برای خلافت، تلاش برای بازپس‌گیری مالکیت فدک، خواندن خطبه فدکیه در جمع مهاجرین و انصار، دفاع از علی(ع) در ماجرای هجوم به خانه او، سخنرانی در جمع زنان (مهاجر وانصار) که به عیادتش آمدند و وصیت کردن برای انجام مراسم پس از مرگش به صورت مخفیانه و پنهانی. به باور برخی پژوهشگران، بسیاری از گفتارها و رفتارهای فاطمه پس از رحلت پیامبر(ص) به نوعی واکنش سیاسی و اعتراض به غصب خلافت از سوی ابوبکر و طرفداران دستگاه خلافت او بود.[۸۸]

مخالفت با تصمیم شورای سقیفه

مقالهٔ اصلی: واقعه سقیفه بنی‌ساعده
میشل کعدی؛ نویسنده مسیحی
فاطمه زهرا مجاهد در راه خدا، اسلام و حق است. او در مقابل ظلم ایستادگی کرد و برای حمایت از سیاست بر حق الهی به‌پا خواست. او زمانی اعتراض خود را به اوج رساند که وصیت کرد شبانه دفن شود تا افرادی که منکر حق شدند و او را اذیت کردند، نتوانند در تشییع او حاضر شوند.
«کاتب المسیحی: الزهراء عارضت الظلم وانتفضت لحمایة سیاسة الحق الإلهی»، وبگاه شبکه الکوثر.

پس از تشکیل شورای سقیفه و بیعت عده‌ای با ابوبکر به عنوان خلیفه، فاطمه در کنار علی(ع) و شماری از صحابه نظیر طلحه و زبیر با این اقدام مخالفت کردند؛[۸۹] زیرا در واقعه غدیر، پیامبر(ص) امام علی(ع) را جانشین خود معرفی کرده بود.[۹۰] بر اساس گزارش‌های تاریخی فاطمه به همراه علی به سراغ صحابه می‌رفتند و از آنان طلب یاری می‌کردند. صحابه در پاسخ به درخواست فاطمه می‌گفتند اگر پیش از آنکه با ابوبکر بیعت کنند چنین درخواستی می‌کرد، از خلافت علی(ع) حمایت می‌کردند.[۹۱]

ماجرای فدک و خطبه فدکیه

مقاله‌های اصلی: ماجرای فدک و خطبه فدکیه

پس از آنکه ابوبکر فدک را از فاطمه(س) گرفت و آن را به نفع خلافت خود مصادره کرد، فاطمه(س) با این اقدام او مخالفت کرد.[۹۲] او برای بازپس‌گیری فدک با ابوبکر گفتگو کرد و پس از ارائه دلیل و شاهد،[۹۳] ابوبکر در نوشته‌ای فدک را از آنِ فاطمه دانست؛ اما عمر بن خطاب با بی‌احترامی آن نوشته را از فاطمه(س) گرفت و پاره کرد.[۹۴] برخی منابع از ضربه عمر به فاطمه(س) و آسیب دیدن و سقط جنینش در این ماجرا خبر داده‌اند.[۹۵] فاطمه پس از بی‌نتیجه ماندن تلاشش برای بازپس‌گیری فدک، به مسجد پیامبر رفت و در حضور صحابه خطبه‌ای، که بعدها به خطبه فدکیه مشهور شد، خواند و در آن، اقدام ابوبکر در مصادره فدک و غصب خلافت را نکوهش کرد. فاطمه(س) در این خطبه نتیجه اقدامات ابوبکر و طرفداران او را آتش دوزخ دانست.[۹۶] از این خطبه برای اثبات جواز مشارکت زنان مسلمان در اجتماعات سیاسی استفاده می‌شود.[۹۷]

همراهی با تحصن‌کنندگان مخالف ابوبکر

مقالهٔ اصلی: واقعه تحصن در خانه فاطمه

پس از آنکه صحابه، ابوبکر را خلیفه خواندند و با او بیعت کردند و سخن پیامبر(ص) بر جانشینی امام علی(ع) را نادیده گرفتند، فاطمه(س) به همراه علی(ع)، بنی‌هاشم و تعدادی از صحابه با این بیعت مخالفت کردند و در خانه فاطمه تحصن کردند.[۹۸] عباس بن عبدالمطلب، سلمان فارسی، ابوذر غفاری، عمار بن یاسر، مقداد، اُبیّ بن کَعب، و گروهی از بنی‌هاشم از جمله تحصن‌کنندگان بودند.[۹۹]

دفاع از علی(ع) در واقعه هجوم به خانه

مقالهٔ اصلی: واقعه هجوم به خانه حضرت فاطمه(س)

به دنبال هجوم موافقان خلافت ابوبکر به خانه علی(ع)، فاطمه(س) در مقابل مهاجمان ایستاد و از بردن اجباری علی(ع) برای بیعت با ابوبکر ممانعت کرد.[۱۰۰] بر اساس گزارش ابن عبدربّه، از عالمان اهل‌سنت در قرن سوم و چهارم قمری، پس از مطلع شدن ابوبکر از تحصن مخالفانش در خانه فاطمه(س)، دستور داد به آنجا حمله کنند و جمع مخالفان را برهم بزنند و در صورت مقاومت، با آنان وارد جنگ شوند. عمر به همراه عده‌ای به سوی خانه فاطمه(س) رفت و از تحصن‌کنندگان خواست از خانه بیرون بیایند؛ سپس تهدید کرد در صورت سرپیچی از دستورش، خانه را آتش می‌زند.[۱۰۱] عمر به همراه دیگر مهاجمان با خشونت وارد خانه شدند. در این میان، حضرت فاطمه(س) مهاجمان را تهدید کرد که اگر از خانه بیرون نروند به خدا شکایت خواهد کرد.[۱۰۲] از این رو مهاجمان خانه را ترک کردند و به جز علی و بنی‌هاشم همه تحصن‌کنندگان را به مسجد بردند تا با ابوبکر بیعت کنند.[۱۰۳]

مهاجمان پس از آنکه از تحصن‌کنندگان به اجبار بیعت گرفتند، برای آنکه از امام علی(ع) و بنی‌هاشم نیز بیعت بگیرند، دوباره به خانه فاطمه(س) هجوم بردند و درِ خانه را آتش زدند. فاطمه که پشت در قرار داشت، بر اثر آتش و فشار و ضربه عمر، قنفذ و دیگر همراهان بر درب خانه، مجروح و جنینش (محسن(ع)) سقط شد.[۱۰۴] در برخی گزارش‌ها آمده است قنفذ، فاطمه(س) را بین در و دیوار گذاشت[۱۰۵] و در را به فاطمه(س) کوبید و پهلوی او را شکست.[۱۰۶] فاطمه(س) پس از این ماجرا در بستر بیماری افتاد.[۱۰۷]

خشم فاطمه(س) از ابوبکر و عمر

برخوردهای شدید ابوبکر و عمر با فاطمه و علی بر سر ماجرای فدک و وقایع مرتبط با بیعت اجباری با خلیفه، خشم فاطمه از ابوبکر و عمر را تا پایان زندگی‌اش به دنبال داشت.[۱۰۸] بر اساس گزارش‌ها پس از هجوم عمر و دیگر مهاجمان به خانه فاطمه، ابوبکر و عمر تصمیم گرفتند برای عذرخواهی به خانه فاطمه بروند؛ اما فاطمه اجازه ورود به آنان نداد. آنان در نهایت با وساطت علی وارد خانه فاطمه شدند. فاطمه در دیدار با آن دو، روی خود را به دیوار کرد و سلام آنان را بی‌پاسخ گذاشت. فاطمه پس از یادآوری حدیث بضعه که در آن پیامبر خشنودی و خشم خود را در گرو خشنودی و خشم فاطمه قرار داده بود، به ابوبکر و عمر اعلام کرد که باعث خشم او شده‌اند.[۱۰۹] در برخی از گزارش‌ها آمده است فاطمه سوگند خورد پس از هر نمازی آنان را نفرین کند.[۱۱۰]

خطبه در دیدار با زنان مهاجر و انصار

مقالهٔ اصلی: خطبه حضرت فاطمه در جمع زنان مدینه

پس از رحلت پیامبر(ص) و بستری‌شدن فاطمه، در خانه جمعی از زنان مهاجر و انصار از فاطمه(س) و سخنان حضرت در پاسخ به احوالپرسی آنان یکی از این حوادث است. حضرت فاطمه(س) در این دیدار پس از حمد و ثنای الهی و درود فرستادن بر پدرش به شدت مردان (مهاجران و انصار) را به این سبب توبیخ و نکوهش کرد که جانشینی پیامبر را از جایگاهش کندند و از پایگاه رسالت دورش کردند؛ و خود را گرفتار زیانی آشکار ساختند. حضرت زهرا(س) در ادامه سخنش علت روی‌گردانی مردم و انتقامشان از امام علی(ع) را پایبندی و محافظت او بر اجرای عدالت دانست و تصریح کرد که اگر به حکومتش دل می‌دادند و او را می‌پذیرفتند؛ آنان را به آبشخوری گوارا وارد می‌کرد که آب از دو سوی آن لبریز بود، و درهای برکات زمین و آسمان بر آنان باز می‌شد واینک که حکومت و حاکمیتش را نپذیرفتند خداوند آنان را به آنچه کرده‌اند مؤاخذه و عِقاب خواهد کرد.[۱۱۱] بر اساس برخی گزارش‌ها پس از این دیدار چون مردان مهاجر و انصار در جریان قرار گرفتند برای (به ظاهر) عذرخواهی و (بیشتر به قصد) توجیه کاری (بیعت با ابوبکر) که کرده بودند به حضور فاطمه آمدند که حضرت زهرا(س) به آنان فرمود: دور شوید از من، که دیگر، بعد از عذرخواهی‌های غیر صادقانه، عذری باقی نمانده است و این تقصیر و اشتباه شما قابل برگشت نخواهد بود.[۱۱۲]

شهادت، تشییع، تدفین

مقاله‌های اصلی: شهادت حضرت فاطمه(س) و تشییع و تدفین حضرت فاطمه(س)

فاطمه پس از مدتی بیماری ناشی از صدمات جسمی که در حوادث پس از رحلت پیامبر متحمل شد، در سال ۱۱ هجری قمری درگذشت.[۱۱۳] دربارهٔ تاریخ شهادت اختلاف‌نظر وجود دارد و از چهل شب پس از رحلت پیامبر(ص) تا هشت ماه پس از آن ذکر شده است.[۱۱۴] مشهورترین قول نزد شیعه،[۱۱۵] سوم جمادی الثانی است؛[۱۱۶] یعنی ۹۵ روز پس از رحلت پیامبر(ص).[۱۱۷] مستند این قول روایتی از امام صادق(ع) است.[۱۱۸] بر اساس دیدگاه‌های دیگر، ۷۵ روز پس از رحلت پیامبر[۱۱۹] (۱۳ جمادی‌الاول)، هشتم ربیع الثانی،[۱۲۰] سیزدهم ربیع الثانی[۱۲۱] و سوم رمضان[۱۲۲] روز شهادت فاطمه(س) است.

امام کاظم(ع) در روایتی به شهادت فاطمه(س) تصریح کرده است.[۱۲۳] در روایتی از امام صادق(ع) سبب شهادت فاطمه(س) ضربه قنفذ با غلاف شمشیر ذکر شده است که موجب سقط محسن و بیماری و در نتیجه شهادت او شد.[۱۲۴]

به اعتقاد برخی پژوهشگران، وصیت فاطمه بر دفن پنهانی پیکرش، آخرین اقدام سیاسی او در مخالفت با دستگاه خلافت بود.[۱۲۵]

محل دفن

مقالهٔ اصلی: محل دفن حضرت فاطمه(س)

حضرت فاطمه قبل از شهادت، وصیت کرده بود دوست ندارد افرادی که به او ستم کردند و اسباب خشم و غضب او را فراهم کردند، بر پیکرش نماز بخوانند و در تشییع او حاضر شوند؛ از این رو خواسته بود او را مخفیانه تشییع و دفن کنند و محل دفن او مخفی بماند.[۱۲۶] به گفته مورخان، علی(ع) به کمک اسماء بنت عُمیس، همسرش را غسل داد[۱۲۷] و خود بر پیکرش نماز خواند.[۱۲۸] به غیر از امام علی(ع) چند نفر دیگر نیز در نماز شرکت کردند که در مورد تعداد و نام افراد اختلاف وجود دارد. منابع تاریخی امام حسن، امام حسین، عباس بن عبدالمطلب، مقداد، سلمان، ابوذر، عمار، عقیل، زبیر، عبدالله بن مسعود و فضل بن عباس را افرادی دانسته‌اند که در این نماز شرکت داشتند.[۱۲۹]

امام علی(ع) پس از دفن، آثار قبر بودن را از بین برد تا قبر مشخص نباشد.[۱۳۰] علاوه بر نامعلوم بودن مکان دقیق قبر، در کلیت مکانی که قبر در آن قرار دارد نیز نقل‌های مختلفی وجود دارد:[۱۳۱]

فضائل

مقالهٔ اصلی: فضایل حضرت فاطمه(س)

در منابع روایی، تفسیری و تاریخیِ شیعه و اهل سنت فضائل متعددی برای حضرت زهرا(س) گزارش شده است. برخی از این فضیلت‌ها منشأ قرآنی دارند، مانند آیه تطهیر و آیه مباهله. در این گونه فضائل شأن نزول آیات دربارهٔ اهل‌بیت پیامبر است و فاطمه نیز یکی از اهل‌بیت است. شماری از فضیلت‌ها نیز در روایات نقل شده‌اند نظیر حدیث بَضعه و مُحَدَّثه بودن.

عصمت

مقالهٔ اصلی: عصمت حضرت زهرا(س)

به گفته علامه مجلسی، شیعیان اجماع قطعی بر عصمت حضرت فاطمه(س) دارند.[۱۳۸] آیه تطهیر،[۱۳۹] حدیث بضعه و احادیث بیان کننده عصمت اهل بیت(ع) از دلایل عصمت فاطمه(س) به‌شمار می‌روند.[۱۴۰] بر اساس آیه تطهیر، خداوند اراده کرده است اهل بیت(ع) را از هرگونه زشتی و پلیدی پاک گرداند و بنابر بسیاری از روایات شیعه و اهل سنت، فاطمه یکی از مصادیق اهل‌بیت است.[۱۴۱] لازمه معصوم بودن حضرت زهرا(س) آن است که از برخی شئون پیامبران و امامان(ع)، مانند حجیت گفتار و رفتار و تقریر و مرجعیت دینی و صلاحیت تفسیر و تبیین دین برخوردار بوده و سیره عملی و موضع‌گیرهای او ملاک تشخیص حق از باطل باشد و همچنین الگوی کامل در عرصه‌های زندگی به‌شمار می‌رود.[۱۴۲]

در منابع روایی و تاریخی اهل‌سنت نیز روایاتی گزارش شده که پیامبر(ص) با استشهاد به آیه تطهیر، اهل بیت خود یعنی فاطمه(س)، علی(ع)، حسن(ع) و حسین(ع) را از هرگونه گناه مبری دانسته است.[۱۴۳]

عبادت

مقالهٔ اصلی: نماز حضرت فاطمه(س)

فاطمه زهرا(س) همانند پیامبر(ص) علاقه زیادی به عبادت داشت و بخشی از اوقات خود را به نماز و مناجات می‌گذراند.[۱۴۴] در برخی منابع گزارش‌هایی دربارهٔ امداد غیبی نسبت به فاطمه(س) وجود دارد؛ برای نمونه سلمان فارسی از اینکه زهرا(س) در کنار سنگ آسیاب در حال قرائت قرآن است و سنگ آسیاب به خودی خود می‌چرخد، تعجب کرد و موضوع را با پیامبر در میان گذاشت. پیامبر در جواب فرمود: «... خداوند جبرئیل را فرستاده است تا آسیاب را برای او بگرداند».[۱۴۵] طولانی بودن نمازها، شب‌زنده‌داری، دعا برای دیگران از جمله همسایه‌ها،[۱۴۶] روزه‌داری، زیارت قبور شهدا از جمله ویژگی‌های رفتاری فاطمه(س) است که در سخنان اهل‌بیت، برخی صحابه و تابعین بر آن تأکید شده است.[۱۴۷] بر همین اساس در کتاب‌های دعا و مناجات برخی از نمازها، ادعیه و تسبیحات به فاطمه(س) منسوب است.[۱۴۸]

جایگاه فاطمه نزد خدا و پیامبر

علمای شیعه[۱۴۹] و اهل‌سنت،[۱۵۰] براساس آیه ۲۳ سوره شوری مشهور به آیه مودت، محبت و دوست داشتن فاطمه را سفارش خدا به مسلمانان دانسته‌اند. در آیه مودت پاداش رسالت پیامبر(ص) دوستی و محبت با خویشاوندان معرفی شده است که مفسران از آن به اهل‌بیت(ع) تعبیر کرده‌اند.[۱۵۱] بر اساس روایات، خویشاوندان یا (به تعبیر مفسران) اهل‌بیت در این آیه، فاطمه(س)، علی(ع) و حسنین(ع) هستند.[۱۵۲] علاوه بر آیه مودت، روایاتی از پیامبر(ص) نقل شده است که بر اساس آن خداوند به خشم فاطمه خشمگین و به خشنودی او خشنود می‌شود.[۱۵۳]

سید محمدحسن میرجهانی در کتاب جُنّة العاصمه حدیثی را در کتاب خود آورده است که خلقت فاطمه را علت خلقت افلاک می‌داند. این حدیث که با نام حدیث لولاک خوانده می‌شود از پیامبر(ص) نقل شده است، و بر اساس آن خلقت افلاک در گرو خلقت پیامبر و خلقت پیامبر در گرو خلقت علی(ع) بوده است و خلقت پیامبر و علی در گرو خلقت فاطمه.[۱۵۴] برخی ضمن اشکال به سند این حدیث، محتوای آن را قابل توجیه می‌دانند.[۱۵۵]

پیامبر(ص) علاقه زیادی به فاطمه(س) داشت و به او بیشتر از دیگران محبت و احترام می‌کرد. در حدیثی مشهور به حدیث بضعه پیامبر(ص) فاطمه را پاره تن خود معرفی می‌کند و می‌گوید هر کس او را بیازارد، مرا آزرده است. این روایت را محدثان نخستین نظیر شیخ مفید از میان علمای شیعه و احمد بن حنبل از میان علمای اهل‌سنت، به گونه‌های مختلف گزارش کرده‌اند.[۱۵۶] رسول اسلام(ص) زمانی که به مسافرت می‌رفت، آخرین نفری که با او خداحافظی می‌کرد فاطمه(س) بود و وقتی از سفر برمی‌گشت، ابتدا به دیدن فاطمه می‌رفت.[۱۵۷]

سرور زنان

در روایات متعددی که شیعیان و اهل‌سنت نقل کرده‌اند آمده است فاطمه برترینِ زنان بهشت، برترینِ زنان دو عالم و برترینِ زنان امت است.[۱۵۸]

تنها زن برگزیده در ماجرای مباهله

از میان زنان مسلمان تنها فاطمه(س) برای حضور در مباهله پیامبر(ص) با مسیحیان نجران انتخاب شد. این ماجرا در آیه مباهله ذکر شده است. بنابر منابع تفسیری، روایی و تاریخی، آیه مباهله در برتری و فضیلت اهل‌بیت پیامبر نازل شده است.[۱۵۹] فاطمه، امام علی(ع)، امام حسن(ع) و امام حسین(ع) همراهان پیامبر در این واقعه بودند.[۱۶۰]

استمرار نسل پیامبر از طریق فاطمه

تداوم نسل پیامبر از فاطمه و تعیین امامان شیعه از فرزندان فاطمه به عنوان یکی از فضائل او ذکر شده است.[۱۶۱] برخی از مفسران استمرار نسل پیامبر از فاطمه را مصداق کوثر یعنی خیر فراوان در سوره کوثر دانسته‌اند.[۱۶۲]

سخاوت

سخاوت فاطمه(س) به عنوان یکی از ویژگی‌های رفتاری او گزارش شده است. او در زندگی مشترک خود با علی(ع) زمانی که در وضعیت مطلوب اقتصادی قرار داشت ساده‌زیست بود و همیشه انفاق می‌کرد.[۱۶۳] اهدای لباس نو در شب عروسی خود به فرد محتاج،[۱۶۴] بخشیدن گردنبند به فقیر[۱۶۵] و دادن همه غذای خود به مسکین، یتیم و اسیر از جمله این موارد است.[۱۶۶] بر اساس گزارش‌های روایی و تفسیری پس از آنکه فاطمه(س)، علی(ع) و حسنین(ع) سه روز پی‌در پی هنگام افطار همه غذای خود را به نیازمند دادند آیه اطعام در شأن آنان نازل شد.[۱۶۷]

زهد و ساده‌زیستی

جهیزیه حضرت فاطمه شانزده یا نوزده قلم جنس بوده است که شانزده عدد آن اسباب و وسیلهٔ مختصر برای یک زندگی کوچک بود هنگامی که رسول خدا(ص) چشمش به آن افتاد این‌گونه دعا کرد: «اللّهُمَّ بارِک لِقَومٍ جُلُّ آنِیَتِهِمُ الخَزَفُ» خداوندا زندگی را بر کسانی که بیشتر وسایلشان گلی و سفالین است مبارک گردان».[۱۶۸]

مُحَدَّثه بودن

سخن‌گفتن فرشتگان با فاطمه(س) یکی از ویژگی‌های او است که موجب شد او را مُحَدَّثه بنامند.[۱۶۹] گفتگوی فرشتگان با فاطمه در زمان پیامبر و پس از رحلت وی، برای تسلی دادن فاطمه(س) و خبردادن از آینده نسل پیامبر بوده است.[۱۷۰] رویدادهای آینده را که فرشته الهی به فاطمه می‌گفت، امام علی(ع) می‌نوشت که به مصحف فاطمه معروف شد.[۱۷۱] در این گزارش تنها به سخن گفتن یک فرشته آن هم یک سویه اشاره شده و فاطمه(س) تنها شنونده بوده است و آنچه را فاطمه(س) می‌شنیده امام علی(ع) نیز می‌شنیده و یادداشت می‌کرده است. حضور امام علی(ع) هنگام دیدار با آن فرشته به در خواست حضرت فاطمه(س) بوده است. علت این در خواست هم به نظر فیض کاشانی در وافی ترس و بیمی بوده که هنگام تنهایی و هم‌سخن شدن با فرشته داشته است.[۱۷۲] اما در پاورقی الکافی با تصحیح علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی علت درخواست حضرت فاطمه(س) از امام علی(ع) برای همراهی با او هنگام حضور فرشته نگرانی از به خاطر نماندن سخنان فرشته دانسته شده است.[۱۷۳]

علم و دانش

الگوبودن حضرت فاطمه زهرا(س) در ابعاد مختلف عبادی، تربیتی، اخلاقی، همسرداری و… لازمه‌اش بهره‌مندی وی از دانش و کمالات علمی ویژه است تا بتواند در پرتو آن پاسخگوی نیازهای علمی مراجعان مختلف باشد.[۱۷۴] در فرازی از زیارت‌نامه حضرت فاطمه(س) به او این گونه سلام داده شده است عنوان «السَّلاَمُ عَلَیْکِ أَیَّتُهَا الْمُحَدَّثَةُ الْعَلِیمَةُ» (سلام بر تو ای هم‌سخن با ملائکه و ای بسیار دانا)[۱۷۵] نمونه‌ای از دانش فاطمه(س) و رعایت اخلاق و ادب دینی و تواضع بی‌نظیرش در برابر سؤال‌کننده ماجرایی است که در روایتی از امام حسن عسکری(ع) نقل شده است که روزی زنی نزد حضرت فاطمه(س) گفت مادرم ناتوان است، برای انجام نمازش مسئله‌ای برایش پیش آمده و مرا فرستاده است تا پاسخ آن را از شما دریافت نمایم. حضرت زهرا(س) پاسخش را داد. سپس آن زن سؤال دیگری مطرح کرد و حضرت دوباره جواب او را داد آن زن سئوالات دیگری را مطرح کرد تا آن که به ده مرتبه رسید در این هنگام آن زن خجالت زده شد و گفت شما را خسته و ناراحت کردم، بیش از این مزاحم شما نمی‌شوم و شما را خسته نمی‌کنم. فاطمه(س) پاسخ داد هر سؤالی داری بپرس سپس افزود به من بگو اگر شخصی اجیر شده باشد تا باری سنگین را به جایی ببرد و در ازای آن مبلغ صد هزار دینار مزد بگیرد آیا ناراحت می‌شود؟ آن زن در جواب حضرت گفت خیر. بعد از آن فاطمه(س) فرمود من برای هر سؤال که جوابش را بگویم اجیر تو هستم و مزد و پاداش آن نزد خداوند متعال به ارزشی بیش از آنچه که در این جهان است می‌باشد.[۱۷۶]

زیارت‌نامه

در برخی از منابع شیعه برای زهرا(س) زیارت‌نامه‌ای توسط امام صادق(ع) بیان شده است.[۱۷۷] بنا بر متن زیارت‌نامه، فاطمه(س) قبل از آفریده شدن مورد امتحان خداوند قرار گرفته و در این امتحان صبور بوده است.[۱۷۸]

در این زیارت‌نامه قبول کردن ولایت حضرت زهرا(س) مانند قبولی ولایت همه انبیاء و حضرت محمد(ص) و اطاعت از آنها دانسته شده است.[۱۷۹] همچنین طبق این زیارت کسی که از حضرت زهرا(س) اطاعت کرده و ثابت‌قدم باشد، از پلیدی‌ها و گناهان پاک می‌شود.[۱۸۰]

میراث معنوی

حضرت زهرا سلام الله علیها:
مَن اَصعَدَ اِلَی اللهِ خالِصَ عِبادَتِه اَهبَطَ اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ اِلَیهِ اَفضَلَ مَصلَحَتِه (ترجمه: کسی که عبادت‌های خالصانه خود را به سوی خدا فرستد، پروردگار بزرگ، برترین مصلحت را به سویش فرو خواهد فرستاد.)

عدة الداعی، ص ۲۳۳

سخنان و زندگی عبادی، سیاسی و اجتماعی فاطمه(س) به مثابه میراثی برجای مانده از او مورد توجه مسلمانان قرار گرفته است و در آثار مسلمانان از آن‌ها یاد شده است. مصحف فاطمه، خطبه فدکیه، تسبیحات و نماز حضرت زهرا بخشی از میراث معنوی فاطمه است.

  • روایات، بخش مهمی از میراث فاطمه(س) هستند. این روایات مشتمل بر موضوعات اعتقادی، فقهی، اخلاقی و اجتماعی‌اند. برخی از روایات وی در کتاب‌های حدیثی شیعه و اهل‌سنت ذکر شده است و شماری از روایات در کتاب‌هایی مستقل با عناوینی نظیر «مسنَد فاطمه» و «اخبار فاطمه» تدوین شده‌اند. برخی از این مسندها در طول زمان مفقود شده‌اند و تنها در کتاب‌های رجالی، تراجِم و کتاب‌شناسی‌ها از راویان و نویسندگان این کتاب‌ها سخن به میان آمده است.[۱۸۱]
  • مصحف فاطمه، شامل مطالبی است که فاطمه آن‌ها را از فرشته الهی شنید و امام علی(ع) آن را نوشته است.[۱۸۲] به اعتقاد شیعیان مصحف فاطمه نزد امامان شیعه بوده و هر امامی در پایان عمر خود آن را به امام بعدی تحویل داده است[۱۸۳] و غیر از امامان هیج فردی به کتاب دسترسی نداشته است. این کتاب اکنون در دست امام زمان(عج) است.[۱۸۴]
  • خطبه فدکیه، یکی از سخنان مشهور فاطمه است که دربارهٔ واقعه سقیفه بنی‌ساعده، غصب خلافت و مصادره فدک بیان شده است. چندین شرح دربارهٔ خطبه فدکیه نوشته شده است که نام بیشتر آنها شرح خطبه زهرا(س) یا شرح خطبه لُمَّه (نام دیگر خطبه فدکیه) است.[۱۸۵]
  • تسبیحات فاطمه زهرا(س)، ذکری است که فاطمه از پیامبر(ص) آموخت[۱۸۶] و فاطمه از فراگیری آن خشنود شد.[۱۸۷] در منابع شیعه و اهل سنت دربارهٔ آموختن تسبیحات به فاطمه گزارش‌های متعددی ذکر شده و آمده است امام علی پس از شنیدن این ذکر، در هیچ شرایطی آن را ترک نکرد.[۱۸۸]
  • نماز حضرت زهرا، نمازهایی است که فاطمه آنها را از پیامبر(ص) یا جبرئیل فراگرفته بود. در برخی از متون روایی و کتاب‌های دعا به این نمازها اشاره شده است.[۱۸۹]
  • اشعار منسوب به فاطمه(س)، که در منابع تاریخی و روایی گزارش شده است. این اشعار از جهت تاریخی مربوط به دو دوره است: دوره پیش از رحلت پیامبر و دوره پس از رحلت او. دربارهٔ اشعار فاطمه تک‌نگاری‌هایی نیز منتشر شده است.[۱۹۰]

فاطمه در فرهنگ و ادبیات شیعه

شیعیانْ فاطمه(س) را الگوی خود می‌دانند و سیره فاطمه(س) در فرهنگ شیعه و زندگی شیعیان جریان دارد. برخی از نمونه‌های آن عبارت‌اند از:

  • مهر السنه: بر پایه روایتی، امام جواد(ع) مهریه همسرش را به مقدار مهریه حضرت فاطمه(س)، یعنی پانصد درهم قرار داد.[۱۹۱] این مقدار مهر السنه نامیده می‌شود که مهریه همسران و دختران پیامبر(ص) است.[۱۹۲]
  • ایام فاطمیه: شیعیان در ایام شهادت فاطمه(س) مراسم عزاداری برپا می‌کنند. در ایران روز شهادت حضرت زهرا مطابق با سوم جمادی‌الثانی تعطیل رسمی است[۱۹۳] و مراجع تقلید به صورت پیاده‌روی در عزاداری شرکت می‌کنند.[۱۹۴]
  • روز زن: در ایران سالروز ولادت فاطمه(س) (بیستم جمادی الثانی) روز زن نام‌گذاری شده است.[۱۹۵] مردم ایران با دادن هدیه به مادران و همسرانشان این روز را جشن می‌گیرند.[۱۹۶]
  • روز ازدواج: در تقویم جمهوری اسلامی ایران نیز روز اول ذی‌الحجه سالروز ازدواج علی(ع) و فاطمه(س) به‌عنوان روز ازدواج نامگذاری شده است.
  • بازسازی نمادین محله بنی‌هاشم: همزمان با ایام فاطمیه محله بنی‌هاشم، قبرستان بقیع و خانه فاطمه(س) به صورت نمادین با سبک قدیمی ساخته می‌شود و بسیاری از مردم از این اماکن بازدید می‌کنند.[۱۹۷]
  • برگزاری تئاتر و تعزیه: در سال‌های اخیر برگزاری تئاتر، تعزیه و نمایش‌های خیابانی با عناوینی نظیر «بانوی آب و آیینه»،[۱۹۸] «بانوی غریب‌نشین»[۱۹۹] از جمله برنامه‌های خاص در ایام سوگواری شهادت فاطمه(س) است.
  • نامگذاری دختران: طبق آمار اعلام‌شده ثبت احوال ایران در سال ۱۳۹۴ش، در ایران نام فاطمه و زهرا جزو ده نام نخست برای دختران قرار گرفته است. و نام بیش از ۱۳ میلیون ایرانی فاطمه بوده است.[۲۰۰]
  • انتساب به فرزندان فاطمه(س): در میان فرقه‌های شیعه، زیدیه معتقدند امامت و رهبری برای کسی است که از فرزندان فاطمه باشد. از این رو زیدیان تنها از کسی به عنوان امام پیروی می‌کردند و حکومت او را بر حق می‌دانستند که از نسل فاطمه(س) باشد.[۲۰۱] علاوه بر زیدیه فاطمیان نیز که نام حکومتشان برگرفته از فاطمه(س) است نسب خود را به فرزندان فاطمه(س) می‌رساندند.[۲۰۲]

ادبیات و شعر فاطمی

برخی از شاعران و ادیبان فارسی‌زبان آثاری ادبی دربارهٔ فاطمه(س) تألیف و اشعاری دربارهٔ وی سروده‌اند. برخی معتقدند قدیمی‌ترین شعر فاطمی به قرن پنجم هجری برمی‌گردد.[۲۰۳] در دوره معاصر شعر فاطمی در میان شاعران رواج بیشتری داشته است، به طوری که کنگره‌هایی با عنوان شعر فاطمی با حضور شاعرانی که در این زمینه شعرهایی سروده‌اند برگزار می‌شود.[۲۰۴] افزایش اشعار فاطمی سروده‌شده موجب شده برخی از پژوهشگرانِ حوزه ادبیات، شعر فاطمی را یکی از سبک‌های شعر آیینی بدانند که در آن به مقام و سیره فاطمه پرداخته می‌شود.[۲۰۵]

در میان آثار ادبی معاصر می‌توان به کتاب کشتی پهلو گرفته و فاطمه فاطمه است اشاره کرد. واز میان اشعار معروف سروده شده دربارهٔ شأن و مقام حضرت فاطمه می‌توان به شعر معروف مرحوم آیت الله شیخ محمدحسین غروی اصفهانی معروف به کمپانی اشاره کرد که مطلعش این است:

دختر فکر بکر من غنچه لب چو واکند
از نمکین کلام خود حق نمک ادا کند

ابیاتی دیگر از این قصیده مشهور چنین است:

وهم به اوجِ قدسِ ناموس اله کی رسد؟
فهمِ که نعتِ بانوی خلوت کبریا کند؟
ناطقه مرا مگر روح قدس کند مدد
تا که ثنای حضرت سیده نسا کند
لیله قدر اولیا، نور نهار اصفیا
صبح جمال او طلوع از افق عُلا کند
بَضعه سید بشر امّ ائمه غُرَر
کیست جز او که همسری باشه لافتی کند؟
وحی و نبوّتش نسب، جود و فتوّتش حسب
قصّه ای از مروّتش سوره «هل اتی» کند
عصمت او حجاب او عفت او نقاب او،
سرّ قِدَم حدیث از آن ستر و از آن حیا کند
بهر کنیزیش بود زهره کمینه مشتری
چشمه خور شود اگر چشم سوی سُها کند
«مُفتقرا» متاب رو از در او به هیچ سو
زانکه مس وجود را «فضّه» او طلا کند[۲۰۶]


کتابشناسی

مقالهٔ اصلی: فهرست کتاب‌های دربارهٔ حضرت زهرا(س)

نگارش دربارهٔ فاطمه(س) از سده‌های نخستین هجری مورد توجه مسلمانان به‌ویژه شیعیان قرار داشته است.[۲۰۷] در یک تقسیم‌بندی، آثاری را که راجع به فاطمه تألیف یا جمع‌آوری شده می‌توان به سه دسته مُسنَدنگاری، مَنقَبَت‌نگاری و زندگینامه‌نویسی تقسیم کرد.[۲۰۸]

در میان مسندها و مجموعه‌های روایی‌ای که شیعیان تدوین کرده‌اند، «دلائل الامامة» اثر طبری، کهن‌ترین مسند موجود دربارهٔ فاطمه(س) است.[۲۰۹] برخی دیگر از مسندهای شیعیان عبارتند از:

از میان مناقب‌نگاری‌ها نیز می‌توان به چند کتاب زیر اشاره کرد:

از میان مسندهای اهل‌سنت دربارهٔ فاطمه(س) می‌توان به «السقیفه و فدک» اثر جوهری بصری، «مَن رُویَ عَن فاطمة مِن اولادِها» اثر ابن‌عقده جارودی و «مسند فاطمه» اثر دارقطنی شافعی و از میان مناقب‌نگاری‌ها می‌توان به «فضائل فاطمة الزهراء» اثر حاکم نیشابوری، «الثغور الباسمة فی فضائل السیدة فاطمة» اثر جلال‌الدین سیوطی و «اتحاف السائل بما لفاطمة من المناقب و الفضائل» اثر محمدعلی مناوی اشاره کرد.[۲۱۳]

دانشنامه فاطمی(س) زیر نظر علی‌اکبر رشاد نیز در شش جلد به زندگی، منزلت، آثار و معارف حضرت فاطمه(س) و مباحث فقهی، حقوقی و اجتماعی زن و خانواده پرداخته است. این دانشنامه در سال ۱۳۹۴ش در هفدهمین همایش کتاب سال حوزه برگزیده شد.[۲۱۴]

آثار نمایشی

نمایشنامه بانوی بی‌نشان عنوان نمایشنامه‌ای است که سید حسین فدائی‌حسین آن را بر اساس کشتی پهلو گرفته (کتاب) نوشته است. این نمایشنامه چندین بار در شهرهای مختلف ایران در ایام فاطمیه به اجرا گذاشته شده است.[۲۱۵]

بانوی بهشتی، نام انیمیشنی است که مرکز تولید و نشر دیجیتال انقلاب اسلامی (متنا) آن را در سال ۱۳۹۷ش تولید و منتشر کرده است. در این انیمیشن، شهادت حضرت فاطمه زهرا(س) به تصویر کشیده شده است.[۲۱۶]

فیلم سینمایی بانوی بهشت به کارگردانی الی‌کینگ نیز در سال ۲۰۲۰ ساخته شد و به صورت محدود به نمایش درآمد.[۲۱۷]

پانویس

  1. ↑ اقبال لاهوری، اشعار فارسی اقبال لاهوری، ۱۳۶۶ش، ص۱۸۶، اقبال لاهوری، رموز بیخودی، «در معنی اینکه سیدة النساء فاطمة الزهراء اسوه کامله‌ای است برای نساء اسلام»، سایت گنجور.
  2. ↑ صدوق، الامالی، ۱۴۱۷ق، ص۷۴، ۱۸۷، ۶۸۸، ۶۹۱ و ۶۹۲؛ کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۲۴۰؛ مسعودی، اسرارالفاطمیه، ۱۴۲۰ق، ص۴۰۹.
  3. ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۴ق، ج۴۳، ص۱۶؛ ابن‌شهرآشوب، مناقب آل‌ابی‌طالب، ۱۳۷۶ق، ج۳، ص۱۳۲.
  4. ↑ ابن سعد، الطبقات‏ الکبری، ۱۴۱۰ق، ج ۸ ، ص۱۴.
  5. ↑ طبری، تاریخ طبری، ۱۳۸۷ق، ج۲، ص۴۱۰
  6. ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۴ق، ج۴۳، ص۹۲.
  7. ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۱ق، ج۱، ص۴۶۱.
  8. ↑ شهیدی، زندگانی فاطمه زهرا، ۱۳۶۳ش، ص۷۸.
  9. ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۴ق، ج۴۴، ص۲۰۱.
  10. ↑ محلاتی، ریاحین الشریعه، دارالکتب الاسلامیه، ج۳، ص۳۳.
  11. ↑ ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۵۰۰.
  12. ↑ متقی هندی، کنز العُمال، ۱۴۰۱ق، ج۳، ص۷۶۷.
  13. ↑ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۸۵ق، ج۲، ص۲۹۳.
  14. ↑ مفید، الإرشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۸۹.
  15. ↑ أمین عاملی، أعیان الشیعة، ج۱، ص ۳۱۹.
  16. ↑ کلینی، ج۱، ص۲۴۱، ح۵؛ طبری امامی،‌ دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ص۱۳۴.
  17. ↑ نگاه کنید به: صدوق، الخصال، ۱۴۰۳ق، ص۴۰۴؛ ابن‌هشام، سیرة النبویه، دار المعرفة، ج۱، ص۱۹۰.
  18. ↑ بتنونی، الرحلة الحجازیة، المکتبة الثقافیة الدینیه، ص۱۲۸.
  19. ↑ جمعی از محققین، فرهنگ‌نامه علوم قرآن، ‏‫۱۳۹۴ش، ج۱، ص۲۴۴۳.
  20. ↑ کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۴۵۸؛ طوسی، مصباح المتهجد، ۱۴۱۱ق، ص۷۹۳؛ فتال نیشابوری، روضة الواعظین، قم، شریف الرضی، ص۱۴۳؛ طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۲۹۰؛ ابن‌شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۱۳۷۶ق، ج۳، ص۱۳۲.
  21. ↑ مفید، مسارالشریعه، ۱۴۱۴ق، ص۵۴؛ کفعمی، المصباح، ۱۴۰۳ق، ص۵۱۲.
  22. ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، دارصادر، ج۱، ص۱۳۳. ج۸، ص۱۹؛ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۴۰۳؛ ابن‌عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۱۸۹۹.
  23. ↑ مفید، مسارالشریعه، ۱۴۱۴ق، ص۵۴؛ طوسی، مصباح المتهجد، ۱۴۱۱ق، ص۷۹۳.
  24. ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۴۶۰.
  25. ↑ طبری، ذخائر العقبی، ۱۳۵۶ق، ص۲۶.
  26. ↑ آیا زن مسلمان امروزی می‌تواند از حضرت زهرا(س) الگو بگیرد؟، پایگاه خبری تحلیلی مهرخانه.
  27. ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۶۳.
  28. ↑ یعقوبی، تاریخ یعقوبی، بیروت، ج۲، ص۳۵.
  29. ↑ ابن حنبل، مسند احمد بن حنبل، بیروت، ج۱، ص۳۶۸؛ حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، بیروت، ج۱، ص۱۶۳.
  30. ↑ محقق سبزواری، نمونه بینات در شأن نزول آیات از نظر شیخ طوسی و سایر مفسرین خاصه و عامه، ۱۳۵۹ش، ص۱۷۳–۱۷۴.
  31. ↑ طباطبایی، «ازدواج فاطمه»، ۱۳۹۳ش، ج۱، ص۱۲۸.
  32. ↑ طبری، ذخائر العقبی، ۱۴۲۸ق، ج۱، ص۱۶۷؛ متقی هندی، کنزالعمال، ۱۴۰۱ق، ج۷، ص۱۲۹.
  33. ↑ کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۸، ص۱۶۵؛ مغربی، شرح الاخبار، ۱۴۱۴ق، ج۳، ص۲۹؛ سهمی، تاریخ جرجان، ۱۴۰۷ق، ص۱۷۱.
  34. ↑ طباطبایی، «ازدواج فاطمه»، ۱۳۹۳ش، ج۱، ص۱۲۸.
  35. ↑ اربلی، کشف الغمة، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۳۶۳؛ خوارزمی، المناقب، ۱۴۱۱ق، ص۳۴۳.
  36. ↑ نسایی، السنن الکبری، ۱۴۱۱ق، ج۵، ص۱۴۳؛ حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، دارالمعرفة، ج۲، س۱۶۷ و ۱۶۸.
  37. ↑ طبری امامی، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ص۸۲.
  38. ↑ خوارزمی، المناقب، ۱۴۱۱ق، ص۳۴۳.
  39. ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۸، ص۱۹.
  40. ↑ طوسی، الامالی، ۱۴۱۴ق، ص۳۹.
  41. ↑ صدوق، الامالی، ۱۴۱۷ق، ص۶۵۳؛ اربلی، کشف الغمة، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۳۶۴.
  42. ↑ مفید، الاختصاص، ۱۴۱۴ق، ص۱۴۸.
  43. ↑ مفید، الاختصاص، ۱۴۱۴ق، ص۱۴۸.
  44. ↑ طوسی، الامالی، ۱۴۱۴ق، ص۴۰.
  45. ↑ طبرانی، المعجم الکبیر، ۱۴۱۵ق، ج۱۰، ص۱۵۶؛ خوارزمی، المناقب، ۱۴۱۱ق، ص۳۳۶.
  46. ↑ ابن‌اثیر جزری، اسدالغابة، انتشارات اسماعیلیان، ج۵، ص۵۱۷.
  47. ↑ اربلی، کشف الغمة، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۳۵۸.
  48. ↑ طبری امامی، دلائل الإمامة، ۱۴۱۳ق، ص۸۸–۹۰؛ خوارزمی، المناقب، ۱۴۱۱ق، ص۳۳۵–۳۳۸.
  49. ↑ ابن‌حجر عسقلانی، تهذیب التهذیب، ۱۴۰۴ق، ج۱۲، ص۳۹۱؛ مقریزی، امتاع الاسماع، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۷۳؛ کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۸، ص۳۴۰.
  50. ↑ طوسی، الأمالی، ۱۴۱۴ق، ص۴۳؛ طبری، بشارة المصطفی، ۱۴۲۰ق، ص۴۱۰.
  51. ↑ ابن‌شهرآشوب، مناقب آل‌ابی‌طالب، ۱۳۷۶ق، ج۳، ص۱۳۱.
  52. ↑ خوارزمی، مناقب، ۱۴۱۱ق، ص۲۶۸–۲۷۱.
  53. ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۴ق، ج۴۳، ص۱۹۲ و ۱۹۹؛ جوهری بصری، السقیفة و فدک، ۱۴۱۳ق، ص۶۴.
  54. ↑ طوسی، آمالی، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۹۵؛ مجلسی، بحارالانوار، ج۴۳، ص۵۶–۵۷؛ صدوق، الأمالی، ۱۴۱۷ق، ص۵۵۲.
  55. ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، دارصادر، ج۸، ص۲۵.
  56. ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۴ق، ج۴۳، ص۷۲.
  57. ↑ خوارزمی، المناقب، ۱۴۱۱ق، ص۲۶۸.
  58. ↑ مجلسی، بحارالانوار، ج۴۳، ص۳۷۹.
  59. ↑ حمیری قمی، قرب الإسناد، ۱۴۱۳ق، ص۵۲.
  60. ↑ طبری امامی، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ص۱۴۰–۱۴۲.
  61. ↑ انصاری زنجانی، الموسوعة الکبری، ۱۴۲۸ق، ج‏۱۷، ص۴۲۹.
  62. ↑ علامه مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۳، ص۱۳۴.
  63. ↑ علامه مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۳، ص۱۹۸.
  64. ↑ ابن‌عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۱۳، ص۱۶۳و۱۷۳.
  65. ↑ ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۲۸۰.
  66. ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، دارصادر، ج۸، ص۴۶۵.
  67. ↑ ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۶۹، ص۱۷۶.
  68. ↑ مفید، الإرشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۳۵۵.
  69. ↑ شهرستانی، الملل و النحل، ۱۴۲۲ق، ج۱، ص۵۷؛ ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ۱۴۱۳ق، ج۱۵، ص۵۷۸؛ مسعودی، اثبات الوصیة، ۱۴۱۷ق، ص۱۵۴ و ۱۵۵؛ هلالی، اسرار آل‌محمد، ۱۳۷۸ش، ص۲۳۱.
  70. ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۲۳۸؛ کلینی، کافی، ۱۳۶۳ش، ج۳، ص۲۲۸.
  71. ↑ کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۲۴۱.
  72. ↑ مفید، المقنعة، ۱۴۱۰ق، ص۲۸۹ و ۲۹۰؛ سیدمرتضی، الشافی فی‌الامامة، ۱۴۱۰ق، ج۴، ص۱۰۱؛ مجلسی، بحارالانوار، دارالرضا، ج۲۹، ص۱۲۴؛ اربلی، کشف الغمة، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۳۵۳–۳۶۴.
  73. ↑ جوهری بصری، السقیفة و فدک، ۱۴۱۳ق، ص۶۳؛ ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج‌البلاغة، ۱۳۷۸ق، ج۲، ص۴۷.
  74. ↑ ابن‌ابی‌شیبه کوفی، المصنف، ۱۴۰۹ق، ج۸، ص۵۷۲.
  75. ↑ جوهری بصری، السقیفة و فدک، ۱۴۱۳ق، ص۷۲ و ۷۳.
  76. ↑ طبرسی، الاحتجاج، ۱۳۸۶ق، ج۱، ص۱۰۹.
  77. ↑ طبری امامی، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ص۱۳۴.
  78. ↑ طبرسی، الإحتجاج، ج‏۱، ص۱۰۸.
  79. ↑ ابن‌شهرآشوب، مناقب آل‌ابی‌طالب، ۱۳۷۶ق، ج۳، ص۱۳۷.
  80. ↑ شبیری، «شهادت فاطمه(س)»، ص۳۴۷.
  81. ↑ هلالی، اسرار آل‌محمد، ۱۳۷۸ش، ص۲۳۱؛ طوسی، مصباح المتهجد، ۱۴۱۱ق. ص۷۹۳؛ طبری امامی، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ص۱۳۴؛ طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۳۰۰.
  82. ↑ کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۴۵۸؛ طبری امامی، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ص۱۳۶؛ طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۲۹۰.
  83. ↑ طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۲۹۰.
  84. ↑ مجلسی، بحارالأنوار، ۱۴۰۴ق، ج۲۰، ص۹۶؛ ابن‌کثیر، السیره النبویه، ۱۳۹۶ق، ج۳، ص۵۸.
  85. ↑ واقدی، المغازی، ج۱، ص۲۹۰.
  86. ↑ مجلسی، بحارالأنوار، ۱۴۰۴ق، ج۲۰، ص۲۴۵.
  87. ↑ واقدی، المغازی، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۶۳۵.
  88. ↑ فرهمندپور، «سیره سیاسی فاطمه»، ص۳۰۹–۳۱۶.
  89. ↑ یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، دارصادر، ج۲، ص۱۲۴.
  90. ↑ امینی، الغدیر، ج۱، ص۳۳.
  91. ↑ ابن‌قتیبه دینوری، الامامة و السیاسة، ۱۳۸۰ش، ص۲۹ و ۳۰.
  92. ↑ جوهری بصری، السقیفة و فدک، ۱۴۱۳ق، ص۱۰۹.
  93. ↑ جوهری بصری، السقیفة و فدک، ۱۴۱۳ق، ص۱۰۹.
  94. ↑ کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۵۴۳.
  95. ↑ مفید، الاختصاص، ۱۴۱۴ق، ص۱۸۴ و ۱۸۵؛ حلبی، السیرة الحلبیة، ۱۴۰۰ق، ج۳، ص۴۸۸.
  96. ↑ طبری امامی، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ص۱۱۰–۱۲۱.
  97. ↑ نگاه کنید به بهرام، «فعالیت‌های اجتماعی زنان از دیدگاه فقه و حقوق»، ص۱۱۸.
  98. ↑ یعقوبی، تاریخ یعقوبی، دارصادر، ج۲، ص۱۲۴؛ ابن‌کثیر، تاریخ ابن‌کثیر، ۱۳۵۱–۱۳۵۸ق، ج۵، ص۲۶۶؛ ابن‌هشام، سیرة النبویه، دارالمعرفه، ج۲، ص۶۵۶.
  99. ↑ عسکری، سقیفه: بررسی نحوه شکل‌گیری حکومت پس از پیامبر، ۱۳۸۷ش، ص۹۹.
  100. ↑ ابن‌قتیبه، الامامة والسیاسه، ۱۴۱۳ق، ج۱ ص۳۰.
  101. ↑ ابن عبدربّه اندلسی، العقد الفرید، دارالکتب العلمیة، ۱۴۰۹ق، ج۵، ص۱۳.
  102. ↑ یعقوبی، تاریخ یعقوبی، دارصادر، ج۲، ص۱۰۵.
  103. ↑ ابن ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۳۷۸ق، ج۲، ص۲۱.
  104. ↑ طبری امامی، دلائل الامامه، ۱۴۱۳ق، ص۱۳۴؛ صدوق، معانی الاخبار، ۱۳۷۹ش، ص۲۰۶.
  105. ↑ هلالی، اسرار آل‌محمد، ۱۳۷۸ش، ص۲۳۱.
  106. ↑ هلالی، اسرار آل‌محمد، ۱۳۷۸ش، ص۲۳۱؛ عاملی، رنج‌های حضرت زهرا(س)، ۱۳۸۲ش، ج۲، ص۳۵۰–۳۵۱.
  107. ↑ طبری امامی، دلائل الامامه، ۱۴۱۳ق، ص۱۳۴.
  108. ↑ بخاری، صحیح البخاری، ۱۴۰۱ق، ج۵، ص۸۲.
  109. ↑ ابن‌قتیبه دینوری، الامامة والسیاسة، ۱۴۱۳ق/۱۳۷۱ش، ج۱، ص۳۱.
  110. ↑ کحاله، اعلام النساء، ۱۴۱۲ق/۱۹۹۱م، ج۴، ص۱۲۳–۱۲۴؛ ابن‌قتیبه دینوری، الامامة والسیاسة، ۱۴۱۳ق/۱۳۷۱ش، ج۱، ص۳۱.
  111. ↑ طبرسی، احتجاج، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۱۰۸.
  112. ↑ طبرسی، احتجاج، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۱۰۹.
  113. ↑ طوسی، مصباح المتهجد، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۷۹۳؛ طبری امامی، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ص۱۳۴.
  114. ↑ شهیدی، زندگانی فاطمه زهرا، ۱۳۶۳ش، ص۱۵۴.
  115. ↑ شبیری، «شهادت فاطمه(س)»، ص۳۴۷.
  116. ↑ طوسی، مصباح المتهجد، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۷۹۳؛ طبری امامی، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ص۱۳۴؛ طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۳۰۰.
  117. ↑ طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۳۰۰.
  118. ↑ طبری امامی، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ص۱۳۴؛ اربلی، کشف الغمة، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۴۲۷.
  119. ↑ کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۲۴۱ و ۴۵۸.
  120. ↑ ابن‌شهر آشوب، مناقب آل‌ابی‌طالب، ۱۳۷۶ق، ج۳، ص۱۳۲.
  121. ↑ ابن‌شهر آشوب، مناقب آل‌ابی‌طالب، ۱۳۷۶ق، ج۳، ص۱۳۲.
  122. ↑ اربلی، کشف الغمة، ۱۴۰۵ق، ج۲، ص۱۲۵.
  123. ↑ کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۴۵۸.
  124. ↑ طبری امامی، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ص۱۳۴.
  125. ↑ فرهمندپور، «سیره سیاسی فاطمه»، ۱۳۹۳ش، ج۲، ص۳۱۵.
  126. ↑ صدوق، علل الشرایع، ۱۳۸۵ق، ج۱، ص۱۸۵؛ ابن‌شهر آشوب، مناقب آل‌ابی‌طالب، ۱۳۷۶ق، ج۳، ص۱۳۷.
  127. ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ج۲، ص۳۴؛ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۴۷۳–۴۷۴.
  128. ↑ اربلی، کشف الغمة، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۱۲۵.
  129. ↑ هلالی عامری، کتاب سلیم بن قیس، ۱۴۲۰ق، ص۳۹۳؛ طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۳۰۰؛ صدوق، الخصال، ۱۴۰۳ق، ص۳۶۱؛ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۳۳ و ۳۴.
  130. ↑ مجلسی، بحار الأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۳، ص۱۹۳.
  131. ↑ طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۳۰۰.
  132. ↑ طبری آملی، دلائل الإمامة، ۱۴۱۳ق، ص۱۳۶.
  133. ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۴۶۱.
  134. ↑ ابن عبد الوهاب، عیون المعجزات، قم، ص۵۵.
  135. ↑ طبری، تاریخ الطبری، ۱۳۸۷ق، ج۱۱، ص۵۹۹.
  136. ↑ واقدی، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۴، ص۳۳.
  137. ↑ نجمی، «قبر فاطمه(س) یا قبر فاطمه بنت اسد»، سایت پرتال جامع علوم انسانی.
  138. ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۴ق، ج۲۹، ص۳۳۵.
  139. ↑ سیدمرتضی، الشافی فی الامامة، ۱۴۱۰ق، ج۴، ص۹۵؛ ابن‌شهر آشوب، مناقب آل‌ابی‌طالب، ۱۳۷۶ق، ج۳، ص۱۱۲.
  140. ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۲۹، ص۳۳۵.
  141. ↑ برای نمونه نگاه کنید به طبرسی، الاحتجاج، ۱۳۸۶ق، ج۱، ص۲۱۵؛ سیوطی، الدرالمنثور، ۱۴۰۴ق، ج۵، ص۱۹۸.
  142. ↑ کافی و شفیعیان، «عصمت فاطمه(س)»، ص۷۲.
  143. ↑ ابن‌مردویه اصفهانی، مناقب علی‌بی ابی‌طالب، ۱۴۲۴ق، ص۳۰۵؛ سیوطی، الدرالمنثور، ۱۴۰۴ق، ج۵، ص۱۹۹؛ ابن‌کثیر، البدایة و النهایة، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۳۱۶.
  144. ↑ قزوینی، فاطمه زهرا از ولادت تا شهادت، ص۱۳۱–۱۳۲؛ طوسی، الأمالی، ۱۴۱۴ق، ص۵۲۸.
  145. ↑ ابن‌شهرآشوب، مناقب آل‌ابی‌طالب، ۱۳۷۶ق، ج۳، ص۱۱۶ و ۱۱۷.
  146. ↑ صدوق، علل الشرایع، ۱۳۸۵ق، ج۱، ص۱۸۲.
  147. ↑ ابن‌شهر آشوب، مناقب آل‌ابی‌طالب، ۱۳۷۶ق، ج۳، ص۱۱۹.
  148. ↑ ر. ک. ابن‌طاووس، جمال الاسبوع، ۱۳۷۱ش، ص۷۲؛ کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش. ج۳، ص۳۴۳؛ سیدبن‌طاووس‏، مهج الدعوات، ۱۴۱۱ق‏، ص۱۳۹–۱۴۲.
  149. ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۹، ص۴۳.
  150. ↑ زمخشری، الکشاف، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۲۱۹و۲۲۰؛ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۲۷، ص۵۹۵.
  151. ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۹، ص۴۳و۴۴؛ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۸، ص۴۶و۴۷.
  152. ↑ زمخشری، الکشاف، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۲۱۹و۲۲۰؛ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۲۷، ص۵۹۵؛ ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۳۷۵ش، ج۱۷، ص۱۲۲؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۹، ص۴۳و۴۴؛ بحرانی، البرهان، ۱۴۱۶ق، ج۴، ص۸۱۵؛ سیوطی، الدرالمنثور، ۱۴۰۴ق، ج۶، ص۷.
  153. ↑ حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، بیروت، ج۳، ص۱۵۴.
  154. ↑ میرجهانی، جنة العاصمة، ۱۳۹۸ق، ص۱۴۸.
  155. ↑ گفت‌وگو با آیت الله‌العظمی شبیری زنجانی، سایت جماران.
  156. ↑ مفید، الامالی، ۱۴۱۴ق، ص۲۶۰؛ طوسی، الامالی، ۱۴۱۴ق، ص۲۴؛ ابن حنبل، مسند احمدبن حنبل، بیروت، ج۴، ص۵.
  157. ↑ علامه مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۳، ص۸۶.
  158. ↑ صدوق، علل الشرایع، ۱۳۸۵ق، ج۲، ص۱۸۲؛ طبری امامی، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ص۸۱؛ ابن حنبل، مسند احمدبن حنبل، بیروت، ج۳، ص۸۰؛ بخاری، صحیح البخاری، بیروت، ج۴، ص۱۸۳؛ مسلم نیشابوری، صحیح مسلم، بیروت، ج۷، ص۱۴۳ و ۱۴۴.
  159. ↑ ابن‌کثیر، تفسیر القرآن العظیم، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۳۷۹؛ بلاغی، حجةالتفاسیر، ۱۳۸۶ق، ج۱، ص۲۶۸؛ ترمذی، سنن الترمذی، ۱۴۰۳ق، ج۴، ص۲۹۳ و ۲۹۴.
  160. ↑ برای نمونه نگاه کنید به: ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۸۵ش، ج۲، ص۲۹۳؛ زمخشری، الکشاف، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۶۸؛ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۸، ص۲۴۷.
  161. ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۲۰، ص۳۷۰ و ۳۷۱.
  162. ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۲۰، ص۳۷۰ و ۳۷۱؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۷، ص۳۷۱؛ فخر رازی، التفسیرالکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۳۲، ص۳۱۳؛ بیضاوی، انوار التنزیل، ۱۴۱۸ق، ج۵، ص۳۴۲؛ نیشابوری، تفسیر غرائب القرآن، ۱۴۱۶ق، ج۶، ص۵۷۶.
  163. ↑ طبرسی، مکارم الاخلاق، ۱۳۹۲ق، ص۹۴ و ۹۵.
  164. ↑ مرعشی نجفی، شرح احقاق الحق، کتابخانه مرعشی نجفی، ج۱۹، ص۱۱۴.
  165. ↑ طبری، بشارة المصطفی، ۱۴۲۰ق، ص۲۱۸ و ۲۱۹.
  166. ↑ اربلی، کشف الغمة، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۱۶۹.
  167. ↑ طوسی، التبیان، ۱۴۰۹ق، ج۱۰، ص۲۱۱؛ زمخشری، الکشاف، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۶۷۰؛ فخررازی، التفسیرالکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۳۰، ص۷۴۶ و ۷۴۷.
  168. ↑ محدّث اربلی، کشف الغمة، نشر رضی، ج۲، ص۱۰۷۲.
  169. ↑ صدوق، علل الشرائع، ۱۳۸۵ق، ج۱، ص۱۸۲.
  170. ↑ نگاه کنید به: ابن‌شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۱۳۷۶ق، ج۳، ص۱۱۶.
  171. ↑ کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۲۴۰ و ۲۴۱.
  172. ↑ فیض کاشانی، وافی، ۱۴۰۶ق، ج۳، ص۵۸۱.
  173. ↑ کلینی، کافی، ۱۴۰۱ق، ج۱، ص۲۴۰.
  174. ↑ جوادی آملی، فاطمه اسوه بشر، ۱۳۹۷ش، ص۲۳۱.
  175. ↑ شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، ۱۳۶۵ش، ج۶، ص۱۰.
  176. ↑ علامه مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۳.
  177. ↑ شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۱۴، ص۳۶۸؛ طوسی، تهذیب الأحکام، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۹.
  178. ↑ شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۱۴، ص۳۶۸؛ آل رسول، «اسرار وجودی حضرت زهرا(س)»، ص۱۶۷.
  179. ↑ شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۱۴، ص۳۶۸؛ آل رسول، «اسرار وجودی حضرت زهرا(س)»، ص۱۶۷.
  180. ↑ شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۱۴، ص۳۶۸؛ آل رسول، «اسرار وجودی حضرت زهرا(س)»، ص۱۶۷.
  181. ↑ معموری، «کتابشناسی فاطمه»، ج۲، ص۵۶۱–۵۶۳.
  182. ↑ کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۲۴۱.
  183. ↑ صفار، بصائرالدرجات الکبری، ۱۴۰۴ق، ص۱۷۳ و ۱۸۱.
  184. ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعه، ۱۴۰۳ق، ج۲۱، ص۱۲۶.
  185. ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۳ق، ج۸، ص۹۳؛ ج۱۳، ص۲۲۴.
  186. ↑ صدوق، من لایحضره الفقیه، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص ۳۲۰ و ۳۲۱؛ بخاری، صحیح بخاری، ۱۴۰۱ق، ج۴، ص۴۸ و ۲۰۸.
  187. ↑ صدوق، علل الشرایع، ۱۳۸۵ق، ج۲، ص۳۶۶.
  188. ↑ ابن حنبل، مسند، بیروت، ج۱، ص۱۰۷.
  189. ↑ سیدبن طاووس، جمال الاسبوع، ۱۳۷۱ش، ص۷۰ و ۹۳.
  190. ↑ عالمی، «اشعار فاطمه(س)»، ج۳، ص۱۱۰–۱۲۰.
  191. ↑ مفید، الإرشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۸۴.
  192. ↑ صدوق، المقنع، ۱۴۱۵ق، ص۳۰۲؛ شهیدثانی، الروضة البهیة، ۱۴۱۰ق، ج۵، ص۳۴۴.
  193. ↑ «ماجرای تعطیل شدن روز شهادت حضرت زهرا(س)»، خبرگزاری فارس.
  194. ↑ فاطمیه درقم ؛ پیاده‌روی دو تن از مراجع تقلید تا حرم، خبرگزاری صداو سیما.
  195. ↑ آیین‌نامه‌های مصوب شورای فرهنگ عمومی، اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی کرمانشاه.
  196. ↑ ۱۵ پیشنهاد برای هدیه روز مادر، پایگاه اینترنتی بیتوته.
  197. ↑ نمایشگاه کوچه‌های بنی‌هاشم، خبرگزاری مشرق.
  198. ↑ اجرای نمایشنامه بانوی آب و آیینه، خبرگزاری ایکنا.
  199. ↑ نمایش بانوی غریب‌نشین، خبرگزاری ایکنا.
  200. ↑ «فاطمه نام بیش از ۱۳ میلیون بانوی ایرانی»، سازمان ثبت احوال کشور.
  201. ↑ رصاص، مصباح العلوم، ۱۹۹۹م، ص۲۳–۲۴.
  202. ↑ ربانی گلپایگانی، علی، فاطمیان و قرامطه، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
  203. ↑ مرتضی امیری اسفندقه در گفت‌وگو با تسنیم: ما حسین فهمیده‌های شعر فاطمی هستیم، خبرگزاری تسنیم.
  204. ↑ کنگره «شعر فاطمی» برگزار شد، خبرگزاری ایسنا.
  205. ↑ مرتضی امیری اسفندقه از شعر فاطمی می‌گوید، پایگاه اینترنتی شهرستان ادب.
  206. ↑ غروی اصفهانی، دیوان، نشر دارالکتب الاسلامیه، ص۳۹.
  207. ↑ معموری، «کتابشناسی فاطمه»، ج۲، ۵۶۱.
  208. ↑ معموری، «کتابشناسی فاطمه»، ج۲، ۵۶۱.
  209. ↑ معموری، «کتابشناسی فاطمه»، ج۲، ص۵۶۳؛ ر.ک. طبری، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ۶۵–۷۶.
  210. ↑ معموری، «کتابشناسی فاطمه»، ج۲، ص۵۶۴.
  211. ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۳ق، ج۲۲، ص۳۳۲.
  212. ↑ معموری، «کتابشناسی فاطمه»، ج۲، ص۵۶۷.
  213. ↑ نگاه کنید به: معموری، «کتابشناسی فاطمه»، ج۲، ص۵۶۲–۵۶۷.
  214. ↑ «دانشنامه فاطمی(س)»، وبگاه پژوهشگاه فرهنگ واندیشه اسلامی.
  215. ↑ مصاحبه با خبرگزاری مهر درباره بانوی بی‌نشان
  216. ↑ انیمیشن "بانوی بهشتی"، شبکه اطلاع‌رسانی دانا.
  217. ↑ «بانوی بهشت به نویسندگی یاسر الحبیب اکران می‌شود...»، سایت دین‌آنلاین.

منابع

  • ابن‌ابی‌الحدید، ابوحامد عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، مصر، دار احیاء الکتب العربیة، چاپ اول، ۱۳۷۸ق.
  • ابن‌ابی‌الحدید، عزالدین، شرح نهج‌البلاغة، تحقیق محمدابوالفضل ابراهیم، داراحیاء الکتب العربیة، ۱۳۷۸ق.
  • ابن‌ابی‌شیبه کوفی، عبدالله بن محمد، المصنف فی الاحادیث و الآثار، تحقیق سعید لحام، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۹ق.
  • ابن‌اثیر جزری، علی‌بن محمد، اسدالغابة فی معرفة الصحابة، تهران، انتشارات اسماعیلیان، بی‌تا.
  • ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ‏، بیروت، دارالصادر، ۱۳۸۵ق.
  • ابن‌حجر عسقلانی، احمدبن علی، تهذیب التهذیب، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۴ق.
  • ابن‌سعد، محمدبن سعد، الطبقات الکبری، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیة، چاپ اول، ۱۴۱۰ق.
  • ابن‌سعد، محمدبن سعد، الطبقات الکبری، بیروت، دارصادر، بی‌تا، بی‌جا.
  • ابن‌شهرآشوب، محمدبن علی، مناقب آل ابی‌طالب، گروهی از اساتید نجف اشرف، النجف الاشرف، المکتبة الحیدریة، ۱۳۷۶ق.
  • ابن‌عبدالبر، یوسف بن عبدالله قرطبی، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، تحقیق علی‌محمد بجاوی، بیروت، دارالجیل، ۱۴۱۲ق.
  • ابن‌عبدربّه اندلسی، احمد بن محمد، العقد الفرید، تحقیق علی شیری، بیروت، داراحیاءالتراث العربی، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.
  • ابن‌عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینه دمشق، تحقیق علی شیری، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵ق.
  • ابن‌قتیبه دینوری، ابومحمد عبدالله بن مسلم، الامامة و السیاسة، ترجمه سید ناصر طباطبایی، تهران، ققنوس، ۱۳۸۰ش.
  • ابن‌قتیبه دینوری، ابومحمد عبدالله بن مسلم، الامامة والسیاسة، تحقیق علی شیری، قم، شریف رضی، ۱۴۱۳ق/۱۳۷۱ش.
  • ابن‌کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، تحقیق علی شیری، بیروت، داراحیاء التراث العربی، ۱۴۰۸ق.
  • ابن‌کثیر، اسماعیل بن عمر، تاریخ ابن‌کثیر، مصر، مطبعة السعادة، ۱۳۵۱–۱۳۵۸ق.
  • ابن‌کثیر، اسماعیل بن عمر، تفسیر القرآن العظیم، بیروت، دارالمعرفة، ۱۴۱۲ق.
  • ابن‌مردویه اصفهانی، احمدبن موسی، مناقب علی‌بی ابی‌طالب، تحقیق عبدالرزاق محمدحسین، قم، انتشارات دارالحدیث، ۱۴۲۴ق.
  • ابن‌هشام، ابومحمد عبدالملک بن هشام حمیری، سیرة النبویه لابن هشام، تحقیق مصطفی السقا، ابراهیم الابیاری، عبدالحفیظ الشبلی، بیروت، دارالمعرفه.
  • ابوالسعود، محمدبن محمد عمادی، ارشاد العقل السلیم الی مزایا القرآن الکریم، بیروت، داراحیاء التراث العربی، بی‌تا.
  • ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، تحقیق یاحقی/ ناصح، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۷۵ش.
  • «اجرای نمایشنامه بانوی آب و آیینه»، خبرگزاری ایکنا، تاریخ انتشار: ۱۸-۰۲-۱۳۹۱ش، تاریخ بازدید: ۰۲-۱۲-۱۳۹۵ش.
  • احمدبن حنبل، مسند احمدبن حنبل، بیروت، دارصادر، بی‌تا.
  • اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة فی معرفة الأئمة، قم، رضی‏، چاپ اول، ۱۴۲۱ق.
  • اربلی، علی‌بن‌عیسی، کشف الغمة فی معرفة الائمة، بیروت، دارالاضواء، ۱۴۰۵ق.
  • آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة الی تصانیف الشیعه، بیروت، دارالأضواء، ۱۴۰۳ق.
  • آل رسول، سوسن، «اسرار وجودی حضرت زهرا(س)»، در مجله مطالعات راهبردی زنان، تهران، شورای فرهنگی اجمتاعی زنان و خانواده، بهار ۱۳۸۷ش.
  • آیین‌نامه‌های مصوب شورای فرهنگ عمومی، اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی کرمانشاه، تاریخ بازدید: ۰۲-۱۲-۱۳۹۵ش.
  • آیا زن مسلمان امروزی می‌تواند از حضرت زهرا(س) الگو بگیرد؟، پایگاه خبری تحلیلی مهرخانه، تاریخ انتشار: ۱۱-۰۲-۱۳۹۲ش، تاریخ بازدید: ۱۷-۱۲-۱۳۹۵ش.
  • الانصاری الزنجانی الخوئینی، اسماعیل، الموسوعة الکبری عن فاطمة الزهراء، قم، انتشارات دلیل ما، چاپ اول، ۱۴۲۸ق.
  • امین عاملی، محسن، أعیان الشیعة، بیروت، دار التعارف، بی‌تا.
  • انیمیشن بانوی بهشتی، شبکه اطلاع‌رسانی دانا، منتشر شده در مورخ: ۱۳۹۷/۱۱/۱۹.
  • بتنونی، محمد لبیب، الرحلة الحجازیة، قاهره، المکتبة الثقافیة الدینیه، بی‌تا.
  • بحرانی، سیدهاشم حسینی، البرهان فی تفسیر القرآن، تهران، بنیاد بعثت، ۱۴۱۶ق.
  • بحرانی، سیدهاشم حسینی، غایة المرام و حجة الخصام، تحقیق سیدعلی عاشور، قم، مؤسسة المعارف الاسلامیة، ۱۴۱۳ق.
  • بخاری، محمدبن اسماعیل، صحیح البخاری، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۱ق.
  • بخاری، محمدبن اسماعیل، صحیح البخاری، بیروت، دارصادر، بی‌تا.
  • بلاذری، احمدبن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق سهیل زکار/ ریاض زرکلی، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۷ق.
  • بلاغی، سیدعبدالحجة، حجة التفاسیر و بلاغ الاکسیر، قم، انتشارات حکمت، ۱۳۸۶ق.
  • بیضاوی، عبدالله بن عمر، انوار التنزیل و اسرار التأویل، تحقیق محمد عبدالرحمن مرعشلی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۱۸ق.
  • بهرام، فریده، «فعالیت‌های اجتماعی زنان از دیدگاه فقه و حقوق»، فقه و حقوق نوین، شماره۳، ۱۳۹۹ش.
  • ۱۵ «پیشنهاد برای هدیه روز مادر»، پایگاه اینترنتی بیتوته، تاریخ بازدید: ۰۲-۱۲-۱۳۹۵ش.
  • ترمذی، محمدبن عیسی، سنن الترمذی، تحقیق عبدالوهاب عبداللطیف، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۳ق.
  • تهرانی، مجتبی، بحثی کوتاه پیرامون خطبه حضرت زهرا(س)، تهران، پیام آزادی، زمستان ۱۳۸۷ش.
  • جمعی از محققین، فرهنگ‌نامه علوم قرآن، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ‏‫۱۳۹۴ش.
  • جوادی آملی، عبدالله، فاطمه علیها السلام اسوه بشر، محقق: مهدی آقایی، قم، مرکز نشر اسراء، ۱۳۹۷ش.
  • جوهری بصری، احمدبن عبدالعزیز، السقیفة و فدک، تحقیق محمدهادی امینی، بیروت، شرکة الکتبی، ۱۴۱۳ق.
  • حاکم نیشابوری، محمدبن عبدالله، المستدرک علی الصحیحین، تحقیق، یوسف مرعشلی، بیروت دارالمعرفة، بی‌تا.
  • حلبی، علی‌بن برهان، السیرة الحلبیة، بیروت، دارالمعرفة، ۱۴۰۰ق.
  • حمیری قمی، عبدالله بن جعفر، قرب الإسناد، قم، مؤسسة آل‌البیت لإحیاء التراث، ۱۴۱۳ق.
  • خوارزمی، موفق بن احمد، المناقب، تحقیق مالک محمودی، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۱ق.
  • دولابی، محمدبن احمد، الذریة الطاهرة النبویة، تحقیق سیدمحمدجواد حسینی، قم، نشراسلامی، ۱۴۰۷ق.
  • «ده نام نخست برای دختران و پسران ایرانی»، خبرگزاری فارس، تاریخ انتشار: ۱۵-۰۲-۱۳۹۲ش، تاریخ بازدید: ۰۲-۱۲-۱۳۹۵ش.
  • ذهبی، محمدبن احمد، سیر اعلام النبلاء، تحقیق شعیب الأرنوؤط، بیروت، مؤسسه الرسالة، ۱۴۱۳ق.
  • ربانی گلپایگانی، «علی، فاطمیان و قرامطه»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ انتشار : ۱۳۸۵/۵/۴، تاریخ بازدید: ۱۳۹۵/۱۲/۰۶.
  • رصاص، احمدبن حسن، مصباح العلوم، تحقیق مرتضی بن زید محطوری، مرکز البدر العلمی و الثقافی، صنعا، چاپ اول، ۱۹۹۹م.
  • زمخشری، محمودبن عمر، الکشاف، بیروت، دارالکتب العربی، ۱۴۰۷ق.
  • سمهودی، علی بن احمد، وفاء الوفا باخبار دارالمصطفی، دارالکتب العلمیة، بیروت، ۱۹۷۱م.
  • سهمی، حمزة بن یوسف، تاریخ جرجان، بیروت، عالم الکتب، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
  • سیدبن طاووس، علی‌بن موسی، جمال الاسبوع، تحقیق جواد قیومی، مؤسسة الآفاق، ۱۳۷۱ش.
  • سیدبن‌طاووس‏، علی‌بن موسی، مهج الدعوات و منهج العبادات، قم، دارالذخائر‏، چاپ اول، ۱۴۱۱ق‏.
  • سیدمرتضی، علی‌بن حسین، الشافی فی‌الامامة، تحقیق سیدعبدالزهرا حسینی، قم، انتشارات اسماعیلیان، ۱۴۱۰ق.
  • سیوطی، جلال‌الدین، الدرالمنثور فی تفسیر بالمأثور، قم، کتابخانه مرعشی نجفی، ۱۴۰۴ق.
  • «شاعر اهل بیت زکات طبعش را می‌دهد»، پایگاه اینترنتی شهرستان ادب، تاریخ انتشار: ۲۴-۰۱-۱۳۹۲ش، تاریخ بازدید: ۰۲-۱۲-۱۳۹۵ش.
  • شبیری، سیدمحمد جواد، «شهادت فاطمه(س)»، دانشنامه فاطمی(س)، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ اول، ۱۳۹۳ش.
  • شهرستانی، محمدبن عبدالکریم، الملل و النحل، تحقیق محمد سیدگیلانی، بیروت، دارالمعرفة، ۱۴۲۲ق.
  • شهیدثانی، زین‌الدین بن علی عاملی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، تحقیق سیدمحمدکلانتر، قم، انتشارات داوری، ۱۴۱۰ق.
  • شهیدی، سید جعفر، زندگانی فاطمه زهرا(س)، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۶۳ش.
  • شیخ حر عاملی، محمدبن حسن، وسائل الشیعه، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، ۱۴۰۹ق.
  • صدوق، محمد بن علی بن بابویه، معانی الاخبار، تصحیح و تعلیق: علی اکبر الغفاری، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، ۱۳۷۹ش.
  • صدوق، محمدبن علی بن‌بابویه، علل الشرایع، تحقیق سیدمحمدصادق بحرالعلوم، النجف الاشرف، المکتبة الحیدریة، ۱۳۸۵ق.
  • صدوق، محمدبن علی، الامالی، قم مؤسسه البعثة، ۱۴۱۷ق.
  • صدوق، محمدبن علی، الخصال، تحقیق علی‌اکبر غفاری، قم، نشر اسلامی، ۱۴۰۳ق.
  • صدوق، محمد بن علی، المقنع، [بی‌جا]، نشر مؤسسه امام هادی(ع)، ۱۴۱۵ق.
  • صدوق، محمدبن علی، من لایحضره الفقیه، تحقیق علی‌اکبر غفاری، قم، نشراسلامی، ۱۴۰۴ق.
  • صفار، محمدبن حسن، بصائرالدرجات الکبری، تحقیق میرزا محسن کوچه باغی، تهران، مؤسسة الاعلمی، ۱۴۰۴ق.
  • طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۷ق.
  • طباطبایی، سیدمحمدکاظم، «ازدواج فاطمه»، دانشنامه فاطمی(س)، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ اول، ۱۳۹۳ش.
  • طبرانی، سلیمان‌بن احمد، المعجم الکبیر، قاهره، دار النشر، ۱۴۱۵ق.
  • طبرسی، احمدبن علی، الاحتجاج، تحقیق محمدباقر خرسان، النجف الاشرف، دارالنعمان، ۱۳۸۶ق.
  • طبرسی، حسن‌بن فضل، مکارم الاخلاق، قم، الشریف الرضی، ۱۳۹۲ق.
  • طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری، قم، مؤسسة آل‌البیت لاحیاء التراث، ۱۴۱۷ق.
  • طبرسی، فضل‌بن حسن، مجمع البیان فی تفسیرالقرآن، تهران، انتشارات خسرو، ۱۳۷۲ش.
  • طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیرالقرآن، بیروت، مؤسسة الأعلمی، ۱۴۱۵ق.
  • طبری امامی، محمدبن جریر، دلائل الامامة، قم، مؤسسة البعثة، ۱۴۱۳ق.
  • طبری، احمد بن عبدالله، ذخائر العقبی فی مناقب ذوی‌القربی علیهم السلام، قاهره، مکتبة الاندلسی، ۱۳۵۶ق.
  • طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، تحقیق مجد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دارالتراث، چاپ دوم، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م.
  • طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، تحقیق گروهی از دانشمندان، بیروت، مؤسسة الاعلمی، ۱۴۰۳ق.
  • طبری، محمدبن ابی‌القاسم، بشارة المصطفی لشیعة المرتضی، تحقیق جواد قیومی، قم، نشر اسلامی، ۱۴۲۰ق.
  • طوسی، محمد بن حسن، مصباح المتهجد، بیروت، مؤسسه فقه‌الشیعه، ۱۴۱۱ق.
  • طوسی، محمدبن حسن، اختیار معرفة الرجال، تحقیق سیدمهدی رجایی، قم، مؤسسة آل‌البیت لاحیاء التراث، ۱۴۰۴ق.
  • طوسی، محمدبن حسن، الامالی، تحقیق مؤسسة البعثة، قم، دارالثقافة، ۱۴۱۴ق.
  • طوسی، محمدبن حسن، الامالی، قم، اندیشه هادی، ۱۳۸۸ش.
  • طوسی، محمبن حسن، تهذیب الأحکام، تهران، دارالکتب الإسلامیة، ۱۴۰۷ق.
  • طوسی، محمدبن حسن، التبیان فی تفسیرالقرآن، تحقیق احمد قصیر عاملی، مکتب الاعلام الاسلامی، ۱۴۰۹ق.
  • عالمی، سیدعلیرضا، «اشعار فاطمه(س)»، دانشنامه فاطمی(س)، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ اول، ۱۳۹۳ش.
  • عاملی، سید جعفر مرتضی، رنج‌های حضرت زهرا(س)، ترجمه: محمد سپهری، قم، انتشارات تهذیب، ۱۳۸۲ش.
  • عسکری، مرتضی، سقیفه: بررسی نحوه شکل‌گیری حکومت پس از پیامبر، به کوشش مهدی دشتی، قم، دانشکده اصول دین، ۱۳۸۷ش.
  • «فاطمیه در قم؛ پیاده‌روی دو تن از مراجع تقلید تا حرم»، خبرگزاری صداو سیما، تاریخ انتشار: ۱۴-۰۱-۱۳۹۳ش، تاریخ بازدید: ۰۲-۱۲-۱۳۹۵ش.
  • فتال نیشابوری، محمدبن حسن، روضة الواعظین، قم، شریف الرضی.
  • فخر رازی، محمدبن عمر، التفسیرالکبیر، بیروت، داراحیاء التراث العربی، ۱۴۲۰ق.
  • فرهمندپور، فهیمه، «سیره سیاسی فاطمه»، دانشنامه فاطمی(س)، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ اول، ۱۳۹۳ش.
  • قزوینی، محمد کاظم، فاطمه زهرا از ولادت تا شهادت، ترجمه علی کرمی، مرتضی، ۱۳۸۴ش.
  • «کاتب المسیحی: الزهراء عارضت الظلم وانتفضت لحمایة سیاسة الحق الإلهی»، وبگاه شبکه الکوثر، تاریخ درج مطلب: ۲۳ اسفند ۱۳۹۶ش، تاریخ بازدید: ۲۸ مرداد ۱۴۰۲ش.
  • کافی، عبدالحسین و جواد شفیعیان، «عصمت فاطمه(س)»، در دانشنامه فاطمی (ج۲)، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ اول، ۱۳۹۳ش.
  • کحاله، عمر رضا، اعلام النساء فی عالمی العرب و الاسلام، بیروت، مؤسسة الرسالة، چاپ دهم، ۱۴۱۲ق/۱۹۹۱م.
  • کفعمی، ابراهیم بن علی، المصباح، بیروت، مؤسسه الاعلمی، ۱۴۰۳ق.
  • کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، بیروت، ....، ۱۴۰۱ق.
  • کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق علی‌اکبر غفاری، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۳ش.
  • «گفتگو با آیت الله‌العظمی شبیری زنجانی»، سایت جماران، تاریخ ثبت: ۱۴-۰۱-۱۳۹۳ش، تاریخ بازدید: ۲۹-۱۱-۱۳۹۵ش.
  • «ماجرای تعطیل شدن روز شهادت حضرت زهرا(س)»، خبرگزاری فارس، تاریخ انتشار: ۰۵-۰۲-۱۳۹۱ش، تاریخ بازدید: ۰۲-۱۲-۱۳۹۵ش
  • متقی هندی، علاءالدین علی بن حسام الدین، کنزالعمال، محقق: بکری حیانی / صفوة السقا، بیروت، مؤسسة الرساله، چاپ پنجم، ۱۴۰۱ق.
  • مجلسی، بحار الانوار، تحقیق شیخ عبدالزهرا علوی، بیروت، دارالرضا، بی‌تا.
  • مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، مؤسسة الوفاء، ۱۴۰۴ق.
  • محقق سبزواری، محمدباقر، نمونه بینات در شأن نزول آیات از نظر شیخ طوسی و سایر مفسرین خاصه و عامه، تهران، اسلامی، چاپ دوم، ۱۳۵۹ش.
  • محلاتی، ذبیح‌الله، ریاحین الشریعة، تهران، دارالکتب الاسلامیه، بی‌تا.
  • مدیر شانه‌چی، کاظم، علم‌الحدیث، مشهد، انتشارات دانشگاه مشهد، ۱۳۴۴ش.
  • مرعشی نجفی، سیدشهاب‌الدین، شرح احقاق الحق، قم، کتابخانه مرعشی نجفی، بی‌تا.
  • مسعودی، علی‌بن حسین، اثبات الوصیة للإمام علی‌بن ابی‌طالب، قم، انتشارات انصاریان، ۱۴۱۷ق.
  • مسعودی، محمدفاضل، اسرارالفاطمیه، تحقیق: سیدعادل علوی، مؤسسة الزائر، ۱۴۲۰ق.
  • مسلم نیشابوری، مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
  • معموری، علی، «کتابشناسی فاطمه(س)»، دانشنامه فاطمی(س)، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ اول، ۱۳۹۳ش.
  • مغربی، قاضی نعمان بن محمد تمیمی، دعائم الاسلام، تحقیق آصف فیضی، قاهره، دارالمعارف، ۱۳۸۳ق.
  • مغربی، قاضی نعمان بن محمد تمیمی، شرح الاخبار فی فضائل الائمة الأطهار، تحقیق سید محمد حسینی جلالی، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۴ق، ج۳، ص۲۹.
  • مفید، محمد بن محمد بن نعمان، المقنعة، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۰ق.
  • مفید، محمدبن محمد، الاختصاص، تحقیق علی‌اکبر غفاری، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۴ق.
  • مفید، محمدبن محمد، الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، ۱۴۱۳ق.
  • مفید، محمدبن محمد، الامالی، تحقیق حسین استادولی، علی‌اکبر غفاری، بیروت، دارالمفید، ۱۴۱۴ق.
  • مفید، محمدبن‌محمد، مسارالشریعه فی مختصر تواریخ الشریعة، تحقیق مهدی نجف، بیروت، دارالمفید، ۱۴۱۴ق.
  • مقریزی، احمدبن علی، امتاع الاسماع، تحقیق محمد نمیسی، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۲۰ق.
  • مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۴ش.
  • میرجهانی، سید محمد حسن، جنة العاصمة، تهران، کتابخانه صدر، ۱۳۹۸ق.
  • نسایی، احمدبن شعیب، السنن الکبری، تحقیق عبدالغفار سلیمان بنداری، سیدکسروی حسن، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۱ق.
  • «نمایش بانوی غریب‌نشین»، خبرگزاری ایکنا، تاریخ انتشار: ۲۷-۰۱-۱۳۹۳ش، تاریخ بازدید: ۰۲-۱۲-۱۳۹۵ش.
  • «نمایشگاه کوچه‌های بنی‌هاشم»، خبرگزاری مشرق، تاریخ انتشار: ۲۷-۰۱-۱۳۹۱ش تاریخ بازدید: ۰۲-۱۲-۱۳۹۵ش.
  • نمیری، ابن شبه، تاریخ المدینة المنوره، تحقیق: فهیم محمد شلتوت، قم، دارالفکر، ۱۴۱۰ق.
  • نیشابوری، حسن بن محمد، تفسیر غرائب القرآن و رغائب الفرقان، تحقیق زکریا عمیرات، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۶ق.
  • واقدی، محمدبن عمر، المغازی، تحقیق مارزدن جونز، بیروت، اعلمی، ۱۴۰۹ق.
  • هلالی عامری، سلیم بن قیس، اسرار آل‌محمد، ترجمه اسماعیل انصاری زنجانی خوئینی، قم، نشر الهادی، چاپ پنجم، ۱۳۷۸ش.
  • یعقوبی، احمدبن اسحاق، تاریخ یعقوبی، دارصادر، بیروت، بی‌تا.

پیوند به بیرون


برگرفته از «https://fa.wikishia.net/w/index.php?title=حضرت_فاطمه_زهرا_سلام_الله_علیها&oldid=1254363»