حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها: تفاوت میان نسخه‌ها

| طول عمر = اختلافی: نظر رایج [[شیعه]]: ۱۸ سال

}}

[[سوره کوثر]]، [[آیه تطهیر]]، [[آیه مودت]] و [[آیه اطعام]] و [[حدیث|احادیثی]] چون [[حدیث بضعه|حدیث بَضعه]] در [[فضایل حضرت فاطمه(س)|شأن و فضیلت فاطمه]] نازل و نقل شده‌اند. در روایات آمده است که پیامبر(ص)، فاطمه(س) را برترین زن در دو عالم معرفی کرده و خشم و خشنودی او را خشم و خشنودی [[خدا|خداوند]] دانسته است.

آثاری که راجع به فاطمه زهرا(س) تألیف یا جمع‌آوری شده، می‌توان به سه دسته مُسنَدنگاری، مَنقَبَت‌نگاری و زندگینامه‌نویسی تقسیم کرد.

[[اقبال لاهوری]] متفکر و شاعر مسلمان، بزرگی خانواده حضرت زهرا را چنین ترسیم کرده است:

{{شعر جدید

<div style="display: block;overflow-y: auto;">{{تبارنامه حضرت فاطمه زهرا}}</div>

{{گاهشمار زندگی فاطمه زهرا(س)}}

فاطمه(س) آخرین فرزند [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] و [[حضرت خدیجه کبری سلام الله علیها|خدیجه(س)]] است.<ref>نگاه کنید به: صدوق، الخصال، ۱۴۰۳ق، ص۴۰۴؛ ابن‌هشام، سیرة النبویه، دار المعرفة، ج۱، ص۱۹۰.</ref> به اتفاق مورخان، فاطمه در [[مکه]] و در منزل خدیجه در محلی به نام زُقاق (کوچه، گذرگاه) العطّارین و زُقاق الحجر در نزدیکی [[مسعی|مَسعی]] به دنیا آمد.<ref>بتنونی، الرحلة الحجازیة، المکتبة الثقافیة الدینیه، ص۱۲۸.</ref>

بر اساس دیدگاه رایج [[شیعه|شیعیان]]، حضرت فاطمه(س) در [[سال ۵ بعثت]] مشهور به سَنَه اَحقافیه (سال نزول [[سوره احقاف]])<ref>جمعی از محققین، فرهنگ‌نامه علوم قرآن، ‏‫۱۳۹۴ش، ج۱، ص۲۴۴۳.</ref> متولد شد.<ref>کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۴۵۸؛ طوسی، مصباح المتهجد، ۱۴۱۱ق، ص۷۹۳؛ فتال نیشابوری، روضة الواعظین، قم، شریف الرضی، ص۱۴۳؛ طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۲۹۰؛ ابن‌شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۱۳۷۶ق، ج۳، ص۱۳۲.</ref> [[شیخ مفید]] و [[ابراهیم بن علی عاملی کفعمی|کفعمی]] [[سال دوم بعثت]] را زمان تولد فاطمه(س) دانسته‌اند.<ref>مفید، مسارالشریعه، ۱۴۱۴ق، ص۵۴؛ کفعمی، المصباح، ۱۴۰۳ق، ص۵۱۲.</ref> طبق دیدگاه رایج [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]]، ولادت فاطمه(س) پنج سال پیش از [[بعثت|مبعث]] بود.<ref>ابن‌سعد، الطبقات الکبری، دارصادر، ج۱، ص۱۳۳. ج۸، ص۱۹؛ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۴۰۳؛ ابن‌عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۱۸۹۹.</ref>

از زندگی فاطمه در کودکی و نوجوانی گزارش‌های تاریخی کمی وجود دارد.<ref>[http://mehrkhane.com/fa/news/6613 آیا زن مسلمان امروزی می‌تواند از حضرت زهرا(س) الگو بگیرد؟]، پایگاه خبری تحلیلی مهرخانه.</ref> بر اساس گزارش‌های تاریخی، پس از آشکار شدن دعوت پیامبر، فاطمه در برخی موارد شاهد خشونت‌های [[شرک|مشرکان]] علیه پدرش بود. علاوه بر این، سه سال از دوران کودکی فاطمه، در [[شعب ابی‌طالب|شِعب ابی‌طالب]] و تحت فشارهای اقتصادی و اجتماعی مشرکان علیه [[بنی‌هاشم]] و پیروان پیامبر اسلام گذشت.<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۶۳.</ref> فاطمه همچنین در کودکی، مادرش خدیجه را از دست داد.<ref>یعقوبی، تاریخ یعقوبی، بیروت، ج۲، ص۳۵.</ref> تصمیم [[قبیله قریش|قریش]] برای قتل پیامبر(ص)<ref>ابن حنبل، مسند احمد بن حنبل، بیروت، ج۱، ص۳۶۸؛ حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، بیروت، ج۱، ص۱۶۳.</ref> خروج شبانه پیامبر از [[مکه]] و [[هجرت به مدینه]]، و هجرت فاطمه به [[مدینه]] همراه با [[امام علی علیه‌السلام|علی(ع)]] و برخی از زنان، مهم‌ترین رخدادهای دوران کودکی زهرا(س) بوده است.<ref>محقق سبزواری، نمونه بینات در شأن نزول آیات از نظر شیخ طوسی و سایر مفسرین خاصه و عامه، ۱۳۵۹ش، ص۱۷۳–۱۷۴.</ref>

{{اصلی|ازدواج علی(ع) و فاطمه(س)}}

فاطمه(س) خواستگاران متعددی داشت؛ اما در نهایت با امام علی(ع) [[ازدواج]] کرد. به اعتقاد برخی پژوهشگران پس از [[هجرت به مدینه|هجرت پیامبر(ص) به مدینه]] و رهبری جامعه اسلامی، فاطمه(س) به سبب نسبت فرزندی با [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] در میان [[اسلام|مسلمانان]] مورد احترام قرار گرفت و جایگاه والایی یافت.<ref>طباطبایی، «ازدواج فاطمه»، ۱۳۹۳ش، ج۱، ص۱۲۸.</ref> در کنار این مسئله ابراز محبت پیامبر به فاطمه(س)<ref>طبری، ذخائر العقبی، ۱۴۲۸ق، ج۱، ص۱۶۷؛ متقی هندی، کنزالعمال، ۱۴۰۱ق، ج۷، ص۱۲۹.</ref> و ویژگی‌های فاطمه در مقایسه با زنان دوره خود<ref>کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۸، ص۱۶۵؛ مغربی، شرح الاخبار، ۱۴۱۴ق، ج۳، ص۲۹؛ سهمی، تاریخ جرجان، ۱۴۰۷ق، ص۱۷۱.</ref> موجب شد برخی از مسلمانان به دنبال [[ازدواج]] با دختر پیامبر(ص) باشند.<ref>طباطبایی، «ازدواج فاطمه»، ۱۳۹۳ش، ج۱، ص۱۲۸.</ref> شماری از بزرگان قریش که زودتر از دیگران [[اسلام]] آورده بودند یا از قدرت مالی مناسبی برخوردار بودند از فاطمه خواستگاری کردند.<ref>اربلی، کشف الغمة، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۳۶۳؛ خوارزمی، المناقب، ۱۴۱۱ق، ص۳۴۳.</ref> [[ابوبکر بن ابی‌قحافه|ابوبکر]]، [[عمر بن خطاب|عمر]]<ref>نسایی، السنن الکبری، ۱۴۱۱ق، ج۵، ص۱۴۳؛ حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، دارالمعرفة، ج۲، س۱۶۷ و ۱۶۸.</ref> و [[عبدالرحمن بن عوف]]<ref>طبری امامی، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ص۸۲.</ref> از این افراد بودند. همه خواستگاران جواب ردّ از پیامبر شنیدند.<ref>خوارزمی، المناقب، ۱۴۱۱ق، ص۳۴۳.</ref> پیامبر در پاسخ به درخواست آنان می‌فرمود: «ازدواج فاطمه امری آسمانی است و نیازمند حکم الهی است.»<ref>ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۸، ص۱۹.</ref> و در مواردی نیز نارضایتی فاطمه(س) از ازدواج با خواستگاران را مطرح می‌کرد.<ref>طوسی، الامالی، ۱۴۱۴ق، ص۳۹.</ref>

[[امام علی علیه‌السلام|علی(ع)]] به سبب ارتباط خانوادگی با پیامبر و ویژگی‌های اخلاقی و دینی فاطمه، علاقه زیادی برای [[ازدواج]] با فاطمه داشت؛<ref>صدوق، الامالی، ۱۴۱۷ق، ص۶۵۳؛ اربلی، کشف الغمة، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۳۶۴.</ref> اما به گفته مورخان به خود اجازه نمی‌داد از دختر پیامبر [[خواستگاری]] کند.<ref>مفید، الاختصاص، ۱۴۱۴ق، ص۱۴۸.</ref> [[سعد بن معاذ]] این مسئله را به پیامبر منتقل کرد و پیامبر با خواستگاری علی(ع) موافقت نمود.<ref>مفید، الاختصاص، ۱۴۱۴ق، ص۱۴۸.</ref> پیامبر(ص) درخواست امام علی(ع) و ویژگی‌های رفتاری و فضیلت او را برای فاطمه(س) بیان کرد که با رضایت فاطمه همراه شد.<ref>طوسی، الامالی، ۱۴۱۴ق، ص۴۰.</ref> پیامبر نیز به امر الهی فاطمه(س) را به [[ازدواج علی(ع) و فاطمه(س)|ازدواج با علی(ع)]] درآورد.<ref>طبرانی، المعجم الکبیر، ۱۴۱۵ق، ج۱۰، ص۱۵۶؛ خوارزمی، المناقب، ۱۴۱۱ق، ص۳۳۶.</ref> علی(ع) مانند دیگر [[مهاجرین|مهاجران]]، در ماه‌های نخستینِ پس از [[هجرت به مدینه|هجرت]]، وضعیت اقتصادی سختی داشت.<ref>ابن‌اثیر جزری، اسدالغابة، انتشارات اسماعیلیان، ج۵، ص۵۱۷.</ref> از این‌رو به توصیه پیامبر، زره خود را فروخت (یا رهن داد) و قیمت آن را [[مهریه فاطمه(س)|مهر فاطمه]] قرار داد.<ref>اربلی، کشف الغمة، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۳۵۸.</ref> مراسم [[صیغه ازدواج|عقد]] علی(ع) و فاطمه(س) در حضور مسلمانان در [[مسجد]] برگزار شد.<ref>طبری امامی، دلائل الإمامة، ۱۴۱۳ق، ص۸۸–۹۰؛ خوارزمی، المناقب، ۱۴۱۱ق، ص۳۳۵–۳۳۸.</ref> دربارهٔ تاریخ مراسم عقد اختلاف وجود دارد. در بیشتر منابع، سال دوم هجری ذکر شده است.<ref>ابن‌حجر عسقلانی، تهذیب التهذیب، ۱۴۰۴ق، ج۱۲، ص۳۹۱؛ مقریزی، امتاع الاسماع، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۷۳؛ کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۸، ص۳۴۰.</ref> مراسم عروسی پس از [[غزوه بدر|جنگ بدر]] در [[شوال]] یا [[ذی‌الحجة]] [[سال ۲ هجری قمری]] برگزار شد.<ref>طوسی، الأمالی، ۱۴۱۴ق، ص۴۳؛ طبری، بشارة المصطفی، ۱۴۲۰ق، ص۴۱۰.</ref>

{{همچنین ببینید|خانه فاطمه(س)}}

در گزارش‌های تاریخی و روایی آمده است فاطمه(س) به [[امام علی علیه‌السلام|علی(ع)]] به گونه‌های متفاوت و حتی در حضور پیامبر محبت می‌کرد و او را بهترین همسر می‌خواند.<ref>ابن‌شهرآشوب، مناقب آل‌ابی‌طالب، ۱۳۷۶ق، ج۳، ص۱۳۱.</ref> نقل شده است فاطمه، علی(ع) را در خانه با کلمات محبت‌آمیز<ref>خوارزمی، مناقب، ۱۴۱۱ق، ص۲۶۸–۲۷۱.</ref> و در میان مردم با [[کنیه]] اباالحسن خطاب می‌کرد.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۴ق، ج۴۳، ص۱۹۲ و ۱۹۹؛ جوهری بصری، السقیفة و فدک، ۱۴۱۳ق، ص۶۴.</ref> در گزارش‌هایی آمده است که فاطمه(س) در خانه با عطر و وسایل زینتی خود را می‌آراست.<ref>طوسی، آمالی، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۹۵؛ مجلسی، بحارالانوار، ج۴۳، ص۵۶–۵۷؛ صدوق، الأمالی، ۱۴۱۷ق، ص۵۵۲.</ref>

امام علی(ع) متقابلا فاطمه را احترام می‌کرد. روایتی که از امام علی(ع) نقل شده است که نه من هیچ‌گاه فاطمه را به خشم آوردم و نه فاطمه هیچ‌گاه مرا به خشم آورد.<ref>علامه مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۳، ص۱۳۴.</ref>در ماجرای درخواست ابوبکر و عمر از امام علی(ع) برای ملاقات با فاطمه(س)، وی خطاب به علی(ع) گفت: خانه از آنِ توست و این زن آزاده‌ای که با تو سخن می‌گوید همسر تو، هر کاری خواستی انجام بده.<ref>علامه مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۳، ص۱۹۸.</ref>

منابع شیعه و [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]] هم‌رأی‌اند که [[امام حسن مجتبی علیه‌السلام|حسن]]،<ref>ابن‌عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۱۳، ص۱۶۳و۱۷۳.</ref> [[امام حسین علیه‌السلام|حسین]]،<ref>ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۲۸۰.</ref> [[حضرت زینب سلام الله علیها|زینب]]<ref>ابن‌سعد، الطبقات الکبری، دارصادر، ج۸، ص۴۶۵.</ref> و [[ام‌کلثوم دختر امام علی(ع)|ام‌کلثوم]]<ref>ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۶۹، ص۱۷۶.</ref> چهار فرزند فاطمه و علی هستند.<ref>مفید، الإرشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۳۵۵.</ref> در منابع [[شیعه]] و برخی از منابع [[اهل سنت و جماعت|اهل سنت]] از فرزند دیگری برای او نام برده شده که بر اثر آسیبی که در جریان حوادثِ پس از پیامبر(ص) بر فاطمه وارد شد [[سقط جنین|سقط]] گردید. نام او [[محسن بن علی(ع)|مُحسِن]] یا مُحَسَّن ذکر شده است.<ref>شهرستانی، الملل و النحل، ۱۴۲۲ق، ج۱، ص۵۷؛ ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ۱۴۱۳ق، ج۱۵، ص۵۷۸؛ مسعودی، اثبات الوصیة، ۱۴۱۷ق، ص۱۵۴ و ۱۵۵؛ هلالی، اسرار آل‌محمد، ۱۳۷۸ش، ص۲۳۱.</ref>

در چند ماه پایانی زندگی فاطمه(س) حوادث ناگواری برای او اتفاق افتاد؛ چنان‌که گفته شده در این دوره هیچ‌کس زهرا(س) را خندان ندید.<ref>ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۲۳۸؛ کلینی، کافی، ۱۳۶۳ش، ج۳، ص۲۲۸.</ref> درگذشت [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]]،<ref>کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۲۴۱.</ref> [[واقعه سقیفه بنی‌ساعده|ماجرای سقیفه]]، غصب [[خلافت]][[ماجرای فدک|، مصادره فدک]] توسط [[ابوبکر بن ابی‌قحافه|ابوبکر]] و خواندن [[خطبه فدکیه]] در حضور [[صحابه]]<ref>مفید، المقنعة، ۱۴۱۰ق، ص۲۸۹ و ۲۹۰؛ سیدمرتضی، الشافی فی‌الامامة، ۱۴۱۰ق، ج۴، ص۱۰۱؛ مجلسی، بحارالانوار، دارالرضا، ج۲۹، ص۱۲۴؛ اربلی، کشف الغمة، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۳۵۳–۳۶۴.</ref> مهم‌ترین وقایع پایانی زندگی اوست. فاطمه در کنار علی(ع) یکی از مخالفان اصلی شورای سقیفه و خلافت ابوبکر بود؛<ref>جوهری بصری، السقیفة و فدک، ۱۴۱۳ق، ص۶۳؛ ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج‌البلاغة، ۱۳۷۸ق، ج۲، ص۴۷.</ref> به همین دلیل مورد تهدید دستگاه خلافت قرار گرفتند که نمونه آن تهدید به آتش‌زدن خانه فاطمه است.<ref>ابن‌ابی‌شیبه کوفی، المصنف، ۱۴۰۹ق، ج۸، ص۵۷۲.</ref> [[بیعت]] نکردن علی(ع) و مخالفان ابوبکر و تحصن آنان در خانه فاطمه موجب شد یاران خلیفه به خانه او حمله کنند و در این [[واقعه هجوم به خانه حضرت فاطمه(س)|هجوم]] فاطمه به سبب ممانعت از بردن علی برای بیعتِ اجباری با ابوبکر<ref>جوهری بصری، السقیفة و فدک، ۱۴۱۳ق، ص۷۲ و ۷۳.</ref> آسیب دید و فرزندش سقط شد.<ref>طبرسی، الاحتجاج، ۱۳۸۶ق، ج۱، ص۱۰۹.</ref> فاطمه(س) پس از این واقعه در بستر بیماری افتاد و پس از مدت کوتاهی به [[شهادت]] رسید.<ref>طبری امامی، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ص۱۳۴.</ref> در کتاب [[الاحتجاج علی اهل اللجاج (کتاب)|الاحتجاج]] سخنانی نیز از او در جمع زنان مدینه که به قصد عیادت به خانه‌اش آمده بودند گزارش شده است که در بردارنده پاره‌ای دیگر از مواضع حضرت و اظهار نارضایتی از مواضع مردم پس از وفات پیامبر(ص) است.<ref>طبرسی، الإحتجاج، ج‏۱، ص۱۰۸.</ref>

عمر او را هجده سال گفته‌اند؛<ref>کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۴۵۸؛ طبری امامی، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ص۱۳۶؛ طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۲۹۰.</ref> اما در روایتی از [[امام محمد باقر علیه‌السلام|امام باقر(ع)]] عمر او ۲۳ سال ذکر شده است.<ref>طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۲۹۰.</ref>

فاطمه(س) فعالیت‌های اجتماعی و موضع‌گیری‌های سیاسی متعددی داشته است. [[هجرت به مدینه]]، مداوای [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] در جریان [[غزوه احد|جنگ احد]]،<ref>مجلسی، بحارالأنوار، ۱۴۰۴ق، ج۲۰، ص۹۶؛ ابن‌کثیر، السیره النبویه، ۱۳۹۶ق، ج۳، ص۵۸.</ref> حضور در کنار بدن [[حمزة بن عبدالمطلب|حمزه سیدالشهدا]] همراه با [[صفیه دختر عبدالمطلب|صفیه]] خواهر حمزه وعمه [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] در [[غزوه احد |اُحُد]]<ref>واقدی، المغازی، ج۱، ص۲۹۰.</ref> رساندن آذوقه برای پیامبر در جنگ [[غزوه خندق|خندق]]<ref>مجلسی، بحارالأنوار، ۱۴۰۴ق، ج۲۰، ص۲۴۵.</ref> و همراهی‌اش در [[فتح مکه]]<ref>واقدی، المغازی، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۶۳۵.</ref> از جمله فعالیت‌های وی قبل از [[رحلت پیامبر(ص)]] است؛ اما بیشتر فعالیت‌های سیاسی فاطمه(س) مربوط به دوران کوتاه زندگی‌اش پس از رحلت پیامبر است. از مهم‌ترین موضع‌گیری‌های سیاسی وی این موارد است: مخالفت با [[واقعه سقیفه بنی‌ساعده|واقعه سقیفه]] و انتخاب [[ابوبکر بن ابی‌قحافه|ابوبکر]] به عنوان [[خلافت|خلیفه]] پس از پیامبر، رفتن به خانه سران [[مهاجرین|مهاجر]] و [[انصار]] برای اقرار گرفتن از آنان در خصوص شایستگی و برتری امام علی(ع) برای خلافت، تلاش برای بازپس‌گیری مالکیت [[فدک]]، خواندن [[خطبه فدکیه]] در جمع [[مهاجرین]] و [[انصار]]، دفاع از علی(ع) در [[واقعه هجوم به خانه حضرت فاطمه(س)|ماجرای هجوم به خانه او]]، سخنرانی در جمع زنان (مهاجر وانصار) که به عیادتش آمدند و وصیت کردن برای انجام مراسم پس از مرگش به صورت مخفیانه و پنهانی. به باور برخی پژوهشگران، بسیاری از گفتارها و رفتارهای فاطمه پس از [[رحلت پیامبر(ص)]] به نوعی واکنش سیاسی و اعتراض به [[غصب خلافت]] از سوی ابوبکر و طرفداران دستگاه خلافت او بود.<ref>فرهمندپور، «سیره سیاسی فاطمه»، ص۳۰۹–۳۱۶.</ref>

{{اصلی|واقعه سقیفه بنی‌ساعده}}

{{نقل قول یک طبقه|عنوان= [[میشل کعدی]]؛ نویسنده مسیحی|فاطمه زهرا مجاهد در راه خدا، اسلام و حق است. او در مقابل ظلم ایستادگی کرد و برای حمایت از سیاست بر حق الهی به‌پا خواست. او زمانی اعتراض خود را به اوج رساند که وصیت کرد شبانه دفن شود تا افرادی که منکر حق شدند و او را اذیت کردند، نتوانند در تشییع او حاضر شوند.|خط آخر=[https://www.alkawthartv.ir/news/127669 «کاتب المسیحی: الزهراء عارضت الظلم وانتفضت لحمایة سیاسة الحق الإلهی»]، وبگاه شبکه الکوثر. |عرض= 25 | تراز=چپ | پس زمینه عنوان= | رنگ خط عنوان= | پس زمینه= |}}

پس از تشکیل شورای سقیفه و [[بیعت]] عده‌ای با [[ابوبکر بن ابی‌قحافه|ابوبکر]] به عنوان [[خلافت|خلیفه]]، فاطمه در کنار علی(ع) و شماری از صحابه نظیر [[طلحة بن عبیدالله|طلحه]] و [[زبیر بن عوام|زبیر]] با این اقدام مخالفت کردند؛<ref>یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، دارصادر، ج۲، ص۱۲۴.</ref> زیرا در [[واقعه غدیر]]، [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] امام علی(ع) را جانشین خود معرفی کرده بود.<ref>امینی، الغدیر، ج۱، ص۳۳.</ref> بر اساس گزارش‌های تاریخی فاطمه به همراه علی به سراغ صحابه می‌رفتند و از آنان طلب یاری می‌کردند. صحابه در پاسخ به درخواست فاطمه می‌گفتند اگر پیش از آنکه با ابوبکر [[بیعت]] کنند چنین درخواستی می‌کرد، از [[خلافت امام علی(ع)|خلافت علی(ع)]] حمایت می‌کردند.<ref>ابن‌قتیبه دینوری، الامامة و السیاسة، ۱۳۸۰ش، ص۲۹ و ۳۰.</ref>

{{اصلی|ماجرای فدک| خطبه فدکیه}}

پس از آنکه ابوبکر فدک را از فاطمه(س) گرفت و آن را به نفع [[خلافت]] خود مصادره کرد، فاطمه(س) با این اقدام او مخالفت کرد.<ref>جوهری بصری، السقیفة و فدک، ۱۴۱۳ق، ص۱۰۹.</ref> او برای بازپس‌گیری فدک با ابوبکر گفتگو کرد و پس از ارائه دلیل و شاهد،<ref>جوهری بصری، السقیفة و فدک، ۱۴۱۳ق، ص۱۰۹.</ref> ابوبکر در نوشته‌ای فدک را از آنِ فاطمه دانست؛ اما [[عمر بن خطاب]] با بی‌احترامی آن نوشته را از فاطمه(س) گرفت و پاره کرد.<ref>کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۵۴۳.</ref> برخی منابع از ضربه عمر به فاطمه(س) و آسیب دیدن و [[سقط جنین]]ش در این ماجرا خبر داده‌اند.<ref>مفید، الاختصاص، ۱۴۱۴ق، ص۱۸۴ و ۱۸۵؛ حلبی، السیرة الحلبیة، ۱۴۰۰ق، ج۳، ص۴۸۸.</ref> فاطمه پس از بی‌نتیجه ماندن تلاشش برای بازپس‌گیری فدک، به [[مسجدالنبی|مسجد پیامبر]] رفت و در حضور [[صحابه]] خطبه‌ای، که بعدها به [[خطبه فدکیه]] مشهور شد، خواند و در آن، اقدام ابوبکر در مصادره فدک و [[غصب خلافت]] را نکوهش کرد. فاطمه(س) در این خطبه نتیجه اقدامات ابوبکر و طرفداران او را آتش [[جهنم|دوزخ]] دانست.<ref>طبری امامی، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ص۱۱۰–۱۲۱.</ref> از این خطبه برای اثبات جواز مشارکت زنان مسلمان در اجتماعات سیاسی استفاده می‌شود.<ref>نگاه کنید به بهرام، «فعالیت‌های اجتماعی زنان از دیدگاه فقه و حقوق»، ص۱۱۸.</ref>

{{اصلی|واقعه تحصن در خانه فاطمه}}

پس از آنکه [[صحابه]]، ابوبکر را [[خلافت|خلیفه]] خواندند و با او [[بیعت]] کردند و سخن پیامبر(ص) بر جانشینی [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] را نادیده گرفتند، فاطمه(س) به همراه علی(ع)، [[بنی‌هاشم]] و تعدادی از صحابه با این بیعت مخالفت کردند و در خانه فاطمه تحصن کردند.<ref>یعقوبی، تاریخ یعقوبی، دارصادر، ج۲، ص۱۲۴؛ ابن‌کثیر، تاریخ ابن‌کثیر، ۱۳۵۱–۱۳۵۸ق، ج۵، ص۲۶۶؛ ابن‌هشام، سیرة النبویه، دارالمعرفه، ج۲، ص۶۵۶.</ref> [[عباس بن عبدالمطلب]]، [[سلمان فارسی]]، [[ابوذر غفاری]]، [[عمار یاسر|عمار بن یاسر]]، [[مقداد بن عمرو|مقداد]]، [[ابی بن کعب انصاری|اُبیّ بن کَعب]]، و گروهی از [[بنی‌هاشم]] از جمله تحصن‌کنندگان بودند.<ref>عسکری، سقیفه: بررسی نحوه شکل‌گیری حکومت پس از پیامبر، ۱۳۸۷ش، ص۹۹.</ref>

{{اصلی|واقعه هجوم به خانه حضرت فاطمه(س)}}

مهاجمان پس از آنکه از تحصن‌کنندگان به اجبار بیعت گرفتند، برای آنکه از امام علی(ع) و بنی‌هاشم نیز بیعت بگیرند، دوباره به خانه فاطمه(س) هجوم بردند و درِ خانه را آتش زدند. فاطمه که پشت در قرار داشت، بر اثر آتش و فشار و ضربه عمر، [[قنفذ]] و دیگر همراهان بر درب خانه، مجروح و جنینش ([[محسن بن علی(ع)|محسن(ع)]]) سقط شد.<ref>طبری امامی، دلائل الامامه، ۱۴۱۳ق، ص۱۳۴؛ صدوق، معانی الاخبار، ۱۳۷۹ش، ص۲۰۶.</ref> در برخی گزارش‌ها آمده است قنفذ، فاطمه(س) را بین در و دیوار گذاشت<ref>هلالی، اسرار آل‌محمد، ۱۳۷۸ش، ص۲۳۱.</ref> و در را به فاطمه(س) کوبید و پهلوی او را شکست.<ref>هلالی، اسرار آل‌محمد، ۱۳۷۸ش، ص۲۳۱؛ عاملی، رنج‌های حضرت زهرا(س)، ۱۳۸۲ش، ج۲، ص۳۵۰–۳۵۱.</ref> فاطمه(س) پس از این ماجرا در بستر بیماری افتاد.<ref>طبری امامی، دلائل الامامه، ۱۴۱۳ق، ص۱۳۴.</ref>

برخوردهای شدید [[ابوبکر بن ابی‌قحافه|ابوبکر]] و [[عمر بن خطاب|عمر]] با فاطمه و علی بر سر [[ماجرای فدک]] و وقایع مرتبط با [[بیعت]] اجباری با [[خلافت|خلیفه]]، خشم فاطمه از ابوبکر و عمر را تا پایان زندگی‌اش به دنبال داشت.<ref>بخاری، صحیح البخاری، ۱۴۰۱ق، ج۵، ص۸۲.</ref> بر اساس گزارش‌ها پس از هجوم عمر و دیگر مهاجمان به خانه فاطمه، ابوبکر و عمر تصمیم گرفتند برای عذرخواهی به خانه فاطمه بروند؛ اما فاطمه اجازه ورود به آنان نداد. آنان در نهایت با وساطت علی وارد خانه فاطمه شدند. فاطمه در دیدار با آن دو، روی خود را به دیوار کرد و [[سلام]] آنان را بی‌پاسخ گذاشت. فاطمه پس از یادآوری [[حدیث بضعه]] که در آن پیامبر خشنودی و خشم خود را در گرو خشنودی و خشم فاطمه قرار داده بود، به ابوبکر و عمر اعلام کرد که باعث خشم او شده‌اند.<ref>ابن‌قتیبه دینوری، الامامة والسیاسة، ۱۴۱۳ق/۱۳۷۱ش، ج۱، ص۳۱.</ref> در برخی از گزارش‌ها آمده است فاطمه [[سوگند]] خورد پس از هر [[نماز|نمازی]] آنان را نفرین کند.<ref>کحاله، اعلام النساء، ۱۴۱۲ق/۱۹۹۱م، ج۴، ص۱۲۳–۱۲۴؛ ابن‌قتیبه دینوری، الامامة والسیاسة، ۱۴۱۳ق/۱۳۷۱ش، ج۱، ص۳۱.</ref>

{{اصلی|خطبه حضرت فاطمه در جمع زنان مدینه}}

پس از [[رحلت پیامبر(ص)]] و بستری‌شدن فاطمه، در خانه جمعی از زنان مهاجر و انصار از فاطمه(س) و سخنان حضرت در پاسخ به احوالپرسی آنان یکی از این حوادث است. حضرت فاطمه(س) در این دیدار پس از حمد و ثنای الهی و درود فرستادن بر پدرش به شدت مردان (مهاجران و انصار) را به این سبب توبیخ و نکوهش کرد که جانشینی پیامبر را از جایگاهش کندند و از پایگاه رسالت دورش کردند؛ و خود را گرفتار زیانی آشکار ساختند. حضرت زهرا(س) در ادامه سخنش علت روی‌گردانی مردم و انتقامشان از امام علی(ع) را پایبندی و محافظت او بر اجرای عدالت دانست و تصریح کرد که اگر به حکومتش دل می‌دادند و او را می‌پذیرفتند؛ آنان را به آبشخوری گوارا وارد می‌کرد که آب از دو سوی آن لبریز بود، و درهای برکات زمین و آسمان بر آنان باز می‌شد واینک که حکومت و حاکمیتش را نپذیرفتند خداوند آنان را به آنچه کرده‌اند مؤاخذه و عِقاب خواهد کرد.<ref>طبرسی، احتجاج، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۱۰۸.</ref> بر اساس برخی گزارش‌ها پس از این دیدار چون مردان مهاجر و انصار در جریان قرار گرفتند برای (به ظاهر) عذرخواهی و (بیشتر به قصد) توجیه کاری (بیعت با ابوبکر) که کرده بودند به حضور فاطمه آمدند که حضرت زهرا(س) به آنان فرمود: دور شوید از من، که دیگر، بعد از عذرخواهی‌های غیر صادقانه، عذری باقی نمانده است و این تقصیر و اشتباه شما قابل برگشت نخواهد بود.<ref>طبرسی، احتجاج، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۱۰۹.</ref>

{{اصلی|شهادت حضرت فاطمه(س)|تشییع و تدفین حضرت فاطمه(س)}}

فاطمه پس از مدتی بیماری ناشی از صدمات جسمی که در حوادث پس از رحلت پیامبر متحمل شد، در سال [[سال ۱۱ هجری قمری|۱۱ هجری قمری]] درگذشت.<ref>طوسی، مصباح المتهجد، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۷۹۳؛ طبری امامی، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ص۱۳۴.</ref> دربارهٔ تاریخ [[شهادت]] اختلاف‌نظر وجود دارد و از چهل شب پس از رحلت پیامبر(ص) تا هشت ماه پس از آن ذکر شده است.<ref>شهیدی، زندگانی فاطمه زهرا، ۱۳۶۳ش، ص۱۵۴.</ref> مشهورترین قول نزد [[شیعه]]،<ref>شبیری، «شهادت فاطمه(س)»، ص۳۴۷.</ref> [[۳ جمادی‌الثانی|سوم جمادی الثانی]] است؛<ref>طوسی، مصباح المتهجد، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۷۹۳؛ طبری امامی، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ص۱۳۴؛ طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۳۰۰.</ref> یعنی ۹۵ روز پس از رحلت پیامبر(ص).<ref>طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۳۰۰.</ref> مستند این قول روایتی از [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]] است.<ref>طبری امامی، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ص۱۳۴؛ اربلی، کشف الغمة، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۴۲۷.</ref> بر اساس دیدگاه‌های دیگر، ۷۵ روز پس از رحلت پیامبر<ref>کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۲۴۱ و ۴۵۸.</ref> ([[۱۳ جمادی‌الاول]])، [[۸ ربیع‌الثانی|هشتم ربیع الثانی]]،<ref>ابن‌شهر آشوب، مناقب آل‌ابی‌طالب، ۱۳۷۶ق، ج۳، ص۱۳۲.</ref> [[۱۳ ربیع‌الثانی|سیزدهم ربیع الثانی]]<ref>ابن‌شهر آشوب، مناقب آل‌ابی‌طالب، ۱۳۷۶ق، ج۳، ص۱۳۲.</ref> و [[۳ رمضان|سوم رمضان]]<ref>اربلی، کشف الغمة، ۱۴۰۵ق، ج۲، ص۱۲۵.</ref> روز شهادت فاطمه(س) است.

به اعتقاد برخی پژوهشگران، وصیت فاطمه بر [[دفن]] پنهانی پیکرش، آخرین اقدام سیاسی او در مخالفت با دستگاه [[خلافت]] بود.<ref>فرهمندپور، «سیره سیاسی فاطمه»، ۱۳۹۳ش، ج۲، ص۳۱۵.</ref>

{{اصلی|محل دفن حضرت فاطمه(س)}}

حضرت فاطمه قبل از شهادت، [[وصیت]] کرده بود دوست ندارد افرادی که به او ستم کردند و اسباب خشم و غضب او را فراهم کردند، بر پیکرش [[نماز میت|نماز]] بخوانند و در [[تشییع جنازه|تشییع]] او حاضر شوند؛ از این رو خواسته بود او را مخفیانه تشییع و [[دفن]] کنند و محل دفن او مخفی بماند.<ref>صدوق، علل الشرایع، ۱۳۸۵ق، ج۱، ص۱۸۵؛ ابن‌شهر آشوب، مناقب آل‌ابی‌طالب، ۱۳۷۶ق، ج۳، ص۱۳۷.</ref> به گفته مورخان، علی(ع) به کمک [[اسماء دختر عمیس|اسماء بنت عُمیس]]، همسرش را [[غسل میت|غسل]] داد<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ج۲، ص۳۴؛ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۴۷۳–۴۷۴.</ref> و خود بر پیکرش [[نماز میت|نماز]] خواند.<ref>اربلی، کشف الغمة، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۱۲۵.</ref> به غیر از امام علی(ع) چند نفر دیگر نیز در نماز شرکت کردند که در مورد تعداد و نام افراد اختلاف وجود دارد. منابع تاریخی [[امام حسن مجتبی علیه‌السلام|امام حسن]]، [[امام حسین علیه‌السلام|امام حسین]]، [[عباس بن عبدالمطلب]]، [[مقداد بن عمرو|مقداد]]، [[سلمان فارسی|سلمان]]، [[ابوذر غفاری|ابوذر]]، [[عمار یاسر|عمار]]، [[عقیل بن ابی‌طالب|عقیل]]، [[زبیر بن عوام|زبیر]]، [[عبدالله بن مسعود]] و فضل بن عباس را افرادی دانسته‌اند که در این نماز شرکت داشتند.<ref>هلالی عامری، کتاب سلیم بن قیس، ۱۴۲۰ق، ص۳۹۳؛ طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۳۰۰؛ صدوق، الخصال، ۱۴۰۳ق، ص۳۶۱؛ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۳۳ و ۳۴.</ref>

امام علی(ع) پس از دفن، آثار قبر بودن را از بین برد تا قبر مشخص نباشد.<ref>مجلسی، بحار الأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۳، ص۱۹۳.</ref> علاوه بر نامعلوم بودن مکان دقیق قبر، در کلیت مکانی که قبر در آن قرار دارد نیز نقل‌های مختلفی وجود دارد:<ref>طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۳۰۰.</ref>

{{اصلی|فضایل حضرت فاطمه(س)}}

در منابع روایی، تفسیری و تاریخیِ [[شیعه]] و [[اهل سنت و جماعت|اهل سنت]] فضائل متعددی برای حضرت زهرا(س) گزارش شده است. برخی از این فضیلت‌ها منشأ [[قرآن|قرآنی]] دارند، مانند [[آیه تطهیر]] و [[آیه مباهله]]. در این گونه فضائل [[اسباب نزول|شأن نزول]] آیات دربارهٔ [[اهل‌بیت(ع)|اهل‌بیت پیامبر]] است و فاطمه نیز یکی از اهل‌بیت است. شماری از فضیلت‌ها نیز در روایات نقل شده‌اند نظیر [[حدیث بضعه|حدیث بَضعه]] و مُحَدَّثه بودن.

{{اصلی|عصمت حضرت زهرا(س)}}

به گفته [[محمدباقر مجلسی|علامه مجلسی]]، شیعیان اجماع قطعی بر عصمت حضرت فاطمه(س) دارند.<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۴ق، ج۲۹، ص۳۳۵.</ref> [[آیه تطهیر]]،<ref>سیدمرتضی، الشافی فی الامامة، ۱۴۱۰ق، ج۴، ص۹۵؛ ابن‌شهر آشوب، مناقب آل‌ابی‌طالب، ۱۳۷۶ق، ج۳، ص۱۱۲.</ref> [[حدیث بضعه]] و احادیث بیان کننده عصمت اهل بیت(ع) از دلایل عصمت فاطمه(س) به‌شمار می‌روند.<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۲۹، ص۳۳۵.</ref> بر اساس آیه تطهیر، خداوند اراده کرده است اهل بیت(ع) را از هرگونه زشتی و پلیدی پاک گرداند و بنابر بسیاری از [[حدیث|روایات]] شیعه و اهل سنت، فاطمه یکی از مصادیق [[اهل‌بیت(ع)|اهل‌بیت]] است.<ref>برای نمونه نگاه کنید به طبرسی، الاحتجاج، ۱۳۸۶ق، ج۱، ص۲۱۵؛ سیوطی، الدرالمنثور، ۱۴۰۴ق، ج۵، ص۱۹۸.</ref> لازمه معصوم بودن حضرت زهرا(س) آن است که از برخی شئون پیامبران و امامان(ع)، مانند حجیت گفتار و رفتار و تقریر و مرجعیت دینی و صلاحیت تفسیر و تبیین دین برخوردار بوده و سیره عملی و موضع‌گیرهای او ملاک تشخیص حق از باطل باشد و همچنین الگوی کامل در عرصه‌های زندگی به‌شمار می‌رود.<ref>کافی و شفیعیان، «عصمت فاطمه(س)»، ص۷۲.</ref>

در منابع روایی و تاریخی [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]] نیز روایاتی گزارش شده که [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] با استشهاد به آیه تطهیر، اهل بیت خود یعنی فاطمه(س)، علی(ع)، [[امام حسن مجتبی علیه‌السلام|حسن(ع)]] و [[امام حسین علیه‌السلام|حسین(ع)]] را از هرگونه [[گناه]] مبری دانسته است.<ref>ابن‌مردویه اصفهانی، مناقب علی‌بی ابی‌طالب، ۱۴۲۴ق، ص۳۰۵؛ سیوطی، الدرالمنثور، ۱۴۰۴ق، ج۵، ص۱۹۹؛ ابن‌کثیر، البدایة و النهایة، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۳۱۶.</ref>

{{اصلی|نماز حضرت فاطمه(س)}}

فاطمه زهرا(س) همانند پیامبر(ص) علاقه زیادی به [[عبادت]] داشت و بخشی از اوقات خود را به [[نماز]] و مناجات می‌گذراند.<ref>قزوینی، فاطمه زهرا از ولادت تا شهادت، ص۱۳۱–۱۳۲؛ طوسی، الأمالی، ۱۴۱۴ق، ص۵۲۸.</ref> در برخی منابع گزارش‌هایی دربارهٔ [[امداد غیبی]] نسبت به فاطمه(س) وجود دارد؛ برای نمونه [[سلمان فارسی]] از اینکه زهرا(س) در کنار سنگ آسیاب در حال قرائت قرآن است و سنگ آسیاب به خودی خود می‌چرخد، تعجب کرد و موضوع را با پیامبر در میان گذاشت. پیامبر در جواب فرمود: «... خداوند [[جبرئیل]] را فرستاده است تا آسیاب را برای او بگرداند».<ref>ابن‌شهرآشوب، مناقب آل‌ابی‌طالب، ۱۳۷۶ق، ج۳، ص۱۱۶ و ۱۱۷.</ref> طولانی بودن نمازها، [[احیا|شب‌زنده‌داری]]، [[دعا]] برای دیگران از جمله همسایه‌ها،<ref>صدوق، علل الشرایع، ۱۳۸۵ق، ج۱، ص۱۸۲.</ref> [[روزه|روزه‌داری]]، زیارت قبور شهدا از جمله ویژگی‌های رفتاری فاطمه(س) است که در سخنان اهل‌بیت، برخی [[صحابه]] و [[تابعین]] بر آن تأکید شده است.<ref>ابن‌شهر آشوب، مناقب آل‌ابی‌طالب، ۱۳۷۶ق، ج۳، ص۱۱۹.</ref> بر همین اساس در کتاب‌های [[دعا]] و مناجات برخی از نمازها، ادعیه و تسبیحات به فاطمه(س) منسوب است.<ref>ر. ک. ابن‌طاووس، جمال الاسبوع، ۱۳۷۱ش، ص۷۲؛ کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش. ج۳، ص۳۴۳؛ سیدبن‌طاووس‏، مهج الدعوات، ۱۴۱۱ق‏، ص۱۳۹–۱۴۲.</ref>

علمای [[شیعه]]<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۹، ص۴۳.</ref> و [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]]،<ref>زمخشری، الکشاف، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۲۱۹و۲۲۰؛ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۲۷، ص۵۹۵.</ref> براساس [[آیه]] ۲۳ [[سوره شوری]] مشهور به [[آیه مودت]]، محبت و دوست داشتن فاطمه را سفارش [[خدا]] به [[اسلام|مسلمانان]] دانسته‌اند. در آیه مودت پاداش رسالت [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] دوستی و محبت با خویشاوندان معرفی شده است که مفسران از آن به [[اهل‌بیت(ع)]] تعبیر کرده‌اند.<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۹، ص۴۳و۴۴؛ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۸، ص۴۶و۴۷.</ref> بر اساس روایات، خویشاوندان یا (به تعبیر مفسران) اهل‌بیت در این آیه، فاطمه(س)، [[امام علی علیه‌السلام|علی(ع)]] و [[حسنین|حسنین(ع)]] هستند.<ref>زمخشری، الکشاف، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۲۱۹و۲۲۰؛ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۲۷، ص۵۹۵؛ ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۳۷۵ش، ج۱۷، ص۱۲۲؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۹، ص۴۳و۴۴؛ بحرانی، البرهان، ۱۴۱۶ق، ج۴، ص۸۱۵؛ سیوطی، الدرالمنثور، ۱۴۰۴ق، ج۶، ص۷.</ref> علاوه بر آیه مودت، روایاتی از پیامبر(ص) نقل شده است که بر اساس آن [[خدا|خداوند]] به خشم فاطمه خشمگین و به خشنودی او خشنود می‌شود.<ref>حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، بیروت، ج۳، ص۱۵۴.</ref>

در روایات متعددی که شیعیان و اهل‌سنت نقل کرده‌اند آمده است فاطمه برترینِ زنان [[بهشت]]، [[سیدة نساء العالمین|برترینِ زنان دو عالم]] و برترینِ زنان [[امت]] است.<ref>صدوق، علل الشرایع، ۱۳۸۵ق، ج۲، ص۱۸۲؛ طبری امامی، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ص۸۱؛ ابن حنبل، مسند احمدبن حنبل، بیروت، ج۳، ص۸۰؛ بخاری، صحیح البخاری، بیروت، ج۴، ص۱۸۳؛ مسلم نیشابوری، صحیح مسلم، بیروت، ج۷، ص۱۴۳ و ۱۴۴.</ref>

از میان زنان مسلمان تنها فاطمه(س) برای حضور در [[مباهله پیامبر(ص) با مسیحیان نجران]] انتخاب شد. این ماجرا در [[آیه مباهله]] ذکر شده است. بنابر منابع تفسیری، روایی و تاریخی، آیه مباهله در برتری و فضیلت اهل‌بیت پیامبر نازل شده است.<ref>ابن‌کثیر، تفسیر القرآن العظیم، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۳۷۹؛ بلاغی، حجةالتفاسیر، ۱۳۸۶ق، ج۱، ص۲۶۸؛ ترمذی، سنن الترمذی، ۱۴۰۳ق، ج۴، ص۲۹۳ و ۲۹۴.</ref> فاطمه، [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]]، [[امام حسن مجتبی علیه‌السلام|امام حسن(ع)]] و [[امام حسین علیه‌السلام|امام حسین(ع)]] همراهان پیامبر در این واقعه بودند.<ref>برای نمونه نگاه کنید به: ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۸۵ش، ج۲، ص۲۹۳؛ زمخشری، الکشاف، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۶۸؛ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۸، ص۲۴۷.</ref>

تداوم نسل پیامبر از فاطمه و تعیین [[امامان شیعه]] از فرزندان فاطمه به عنوان یکی از فضائل او ذکر شده است.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۲۰، ص۳۷۰ و ۳۷۱.</ref> برخی از [[تفسیر قرآن|مفسران]] استمرار نسل پیامبر از فاطمه را مصداق [[کوثر]] یعنی خیر فراوان در [[سوره کوثر]] دانسته‌اند.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۲۰، ص۳۷۰ و ۳۷۱؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۷، ص۳۷۱؛ فخر رازی، التفسیرالکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۳۲، ص۳۱۳؛ بیضاوی، انوار التنزیل، ۱۴۱۸ق، ج۵، ص۳۴۲؛ نیشابوری، تفسیر غرائب القرآن، ۱۴۱۶ق، ج۶، ص۵۷۶.</ref>

[[سخاوت]] فاطمه(س) به عنوان یکی از ویژگی‌های رفتاری او گزارش شده است. او در زندگی مشترک خود با علی(ع) زمانی که در وضعیت مطلوب اقتصادی قرار داشت ساده‌زیست بود و همیشه انفاق می‌کرد.<ref>طبرسی، مکارم الاخلاق، ۱۳۹۲ق، ص۹۴ و ۹۵.</ref> اهدای لباس نو در شب عروسی خود به فرد محتاج،<ref>مرعشی نجفی، شرح احقاق الحق، کتابخانه مرعشی نجفی، ج۱۹، ص۱۱۴.</ref> بخشیدن گردنبند به فقیر<ref>طبری، بشارة المصطفی، ۱۴۲۰ق، ص۲۱۸ و ۲۱۹.</ref> و دادن همه غذای خود به مسکین، [[یتیم]] و [[اسیر]] از جمله این موارد است.<ref>اربلی، کشف الغمة، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۱۶۹.</ref> بر اساس گزارش‌های روایی و تفسیری پس از آنکه فاطمه(س)، علی(ع) و حسنین(ع) سه روز پی‌در پی هنگام [[افطار]] همه غذای خود را به نیازمند دادند [[آیه اطعام]] در شأن آنان نازل شد.<ref>طوسی، التبیان، ۱۴۰۹ق، ج۱۰، ص۲۱۱؛ زمخشری، الکشاف، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۶۷۰؛ فخررازی، التفسیرالکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۳۰، ص۷۴۶ و ۷۴۷.</ref>

[[جهیزیه حضرت فاطمه(س)|جهیزیه حضرت فاطمه]] شانزده یا نوزده قلم جنس بوده است که شانزده عدد آن اسباب و وسیلهٔ مختصر برای یک زندگی کوچک بود هنگامی که رسول خدا(ص) چشمش به آن افتاد این‌گونه دعا کرد: «اللّهُمَّ بارِک لِقَومٍ جُلُّ آنِیَتِهِمُ الخَزَفُ» خداوندا زندگی را بر کسانی که بیشتر وسایلشان گلی و سفالین است مبارک گردان».<ref>محدّث اربلی، کشف الغمة، نشر رضی، ج۲، ص۱۰۷۲.</ref>

[[تحدیث|سخن‌گفتن فرشتگان]] با فاطمه(س) یکی از ویژگی‌های او است که موجب شد او را مُحَدَّثه بنامند.<ref>صدوق، علل الشرائع، ۱۳۸۵ق، ج۱، ص۱۸۲.</ref> گفتگوی فرشتگان با فاطمه در زمان پیامبر و پس از رحلت وی، برای تسلی دادن فاطمه(س) و خبردادن از آینده نسل پیامبر بوده است.<ref>نگاه کنید به: ابن‌شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۱۳۷۶ق، ج۳، ص۱۱۶.</ref> رویدادهای آینده را که فرشته الهی به فاطمه می‌گفت، امام علی(ع) می‌نوشت که به [[مصحف فاطمه(س)|مصحف فاطمه]] معروف شد.<ref>کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۲۴۰ و ۲۴۱.</ref> در این گزارش تنها به سخن گفتن یک [[فرشته]] آن هم یک سویه اشاره شده و فاطمه(س) تنها شنونده بوده است و آنچه را فاطمه(س) می‌شنیده امام علی(ع) نیز می‌شنیده و یادداشت می‌کرده است. حضور امام علی(ع) هنگام دیدار با آن فرشته به در خواست حضرت فاطمه(س) بوده است. علت این در خواست هم به نظر [[محمدمحسن فیض کاشانی|فیض کاشانی]] در [[الوافی (کتاب)| وافی]] ترس و بیمی بوده که هنگام تنهایی و هم‌سخن شدن با فرشته داشته است.<ref>فیض کاشانی، وافی، ۱۴۰۶ق، ج۳، ص۵۸۱.</ref> اما در پاورقی [[الکافی (کتاب)|الکافی]] با تصحیح [[علی‌اکبر غفاری]] و محمد آخوندی علت درخواست حضرت فاطمه(س) از امام علی(ع) برای همراهی با او هنگام حضور فرشته نگرانی از به خاطر نماندن سخنان فرشته دانسته شده است.<ref>کلینی، کافی، ۱۴۰۱ق، ج۱، ص۲۴۰.</ref>

الگوبودن حضرت فاطمه زهرا(س) در ابعاد مختلف عبادی، تربیتی، اخلاقی، همسرداری و… لازمه‌اش بهره‌مندی وی از دانش و کمالات علمی ویژه است تا بتواند در پرتو آن پاسخگوی نیازهای علمی مراجعان مختلف باشد.<ref>جوادی آملی، فاطمه اسوه بشر، ۱۳۹۷ش، ص۲۳۱.</ref> در فرازی از زیارت‌نامه حضرت فاطمه(س) به او این گونه سلام داده شده است عنوان «السَّلاَمُ عَلَیْکِ أَیَّتُهَا الْمُحَدَّثَةُ الْعَلِیمَةُ» (سلام بر تو ای هم‌سخن با ملائکه و ای بسیار دانا)<ref>شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، ۱۳۶۵ش، ج۶، ص۱۰.</ref>

نمونه‌ای از دانش فاطمه(س) و رعایت اخلاق و ادب دینی و تواضع بی‌نظیرش در برابر سؤال‌کننده ماجرایی است که در روایتی از [[امام حسن عسکری علیه‌السلام| امام حسن عسکری(ع)]] نقل شده است که روزی زنی نزد حضرت فاطمه(س) گفت مادرم ناتوان است، برای انجام [[نماز|نمازش]] مسئله‌ای برایش پیش آمده و مرا فرستاده است تا پاسخ آن را از شما دریافت نمایم. حضرت زهرا(س) پاسخش را داد. سپس آن زن سؤال دیگری مطرح کرد و حضرت دوباره جواب او را داد آن زن سئوالات دیگری را مطرح کرد تا آن که به ده مرتبه رسید در این هنگام آن زن خجالت زده شد و گفت شما را خسته و ناراحت کردم، بیش از این مزاحم شما نمی‌شوم و شما را خسته نمی‌کنم. فاطمه(س) پاسخ داد هر سؤالی داری بپرس سپس افزود به من بگو اگر شخصی اجیر شده باشد تا باری سنگین را به جایی ببرد و در ازای آن مبلغ صد هزار دینار مزد بگیرد آیا ناراحت می‌شود؟

بعد از آن فاطمه(س) فرمود من برای هر سؤال که جوابش را بگویم اجیر تو هستم و مزد و پاداش آن نزد خداوند متعال به ارزشی بیش از آنچه که در این جهان است می‌باشد.<ref>علامه مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۳.</ref>

در برخی از منابع [[شیعه]] برای زهرا(س) زیارت‌نامه‌ای توسط [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]] بیان شده است.<ref>شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۱۴، ص۳۶۸؛ طوسی، تهذیب الأحکام، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۹.</ref> بنا بر متن زیارت‌نامه، فاطمه(س) قبل از آفریده شدن مورد امتحان [[خدا|خداوند]] قرار گرفته و در این امتحان [[حلم|صبور]] بوده است.<ref>شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۱۴، ص۳۶۸؛ آل رسول، «اسرار وجودی حضرت زهرا(س)»، ص۱۶۷.</ref>

در این زیارت‌نامه قبول کردن [[ولایت]] حضرت زهرا(س) مانند قبولی ولایت همه [[پیامبران|انبیاء]] و حضرت محمد(ص) و اطاعت از آنها دانسته شده است.<ref>شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۱۴، ص۳۶۸؛ آل رسول، «اسرار وجودی حضرت زهرا(س)»، ص۱۶۷.</ref> همچنین طبق این زیارت کسی که از حضرت زهرا(س) اطاعت کرده و ثابت‌قدم باشد، از پلیدی‌ها و [[گناه|گناهان]] پاک می‌شود.<ref>شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۱۴، ص۳۶۸؛ آل رسول، «اسرار وجودی حضرت زهرا(س)»، ص۱۶۷.</ref>

{{جعبه نقل قول| عنوان =| نقل‌قول =[[حضرت زهرا(س)|حضرت زهرا سلام الله علیها]]:{{سخ}}{{حدیث| مَن اَصعَدَ اِلَی اللهِ خالِصَ عِبادَتِه اَهبَطَ اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ اِلَیهِ اَفضَلَ مَصلَحَتِه|ترجمه=کسی که عبادت‌های خالصانه خود را به سوی خدا فرستد، پروردگار بزرگ، برترین مصلحت را به سویش فرو خواهد فرستاد.}}|تاریخ بایگانی| منبع = [[عدة الداعی]]، ص ۲۳۳| تراز = چپ| عرض = 200px| اندازه خط = 12px|رنگ پس‌زمینه =#E7E8E9| گیومه نقل‌قول =| تراز منبع = چپ}}

سخنان و زندگی عبادی، سیاسی و اجتماعی فاطمه(س) به مثابه میراثی برجای مانده از او مورد توجه مسلمانان قرار گرفته است و در آثار مسلمانان از آن‌ها یاد شده است. مصحف فاطمه، خطبه فدکیه، تسبیحات و نماز حضرت زهرا بخشی از میراث معنوی فاطمه است.

شیعیانْ فاطمه(س) را الگوی خود می‌دانند و سیره فاطمه(س) در فرهنگ شیعه و زندگی شیعیان جریان دارد. برخی از نمونه‌های آن عبارت‌اند از:

*انتساب به فرزندان فاطمه(س): در میان فرقه‌های شیعه، [[زیدیه]] معتقدند امامت و رهبری برای کسی است که از فرزندان فاطمه باشد. از این رو زیدیان تنها از کسی به عنوان [[امامت|امام]] پیروی می‌کردند و حکومت او را بر حق می‌دانستند که از نسل فاطمه(س) باشد.<ref>رصاص، مصباح العلوم، ۱۹۹۹م، ص۲۳–۲۴.</ref> علاوه بر زیدیه [[فاطمیان]] نیز که نام حکومتشان برگرفته از فاطمه(س) است نسب خود را به فرزندان فاطمه(س) می‌رساندند.<ref>[http://www.hawzah.net/fa/article/view/6400 ربانی گلپایگانی، علی، فاطمیان و قرامطه]، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.</ref>

برخی از شاعران و ادیبان فارسی‌زبان آثاری ادبی دربارهٔ فاطمه(س) تألیف و اشعاری دربارهٔ وی سروده‌اند. برخی معتقدند قدیمی‌ترین شعر فاطمی به قرن پنجم هجری برمی‌گردد.<ref>[https://www.tasnimnews.com/fa/news/1393/01/04/310012/ مرتضی امیری اسفندقه در گفت‌وگو با تسنیم: ما حسین فهمیده‌های شعر فاطمی هستیم]، خبرگزاری تسنیم.</ref> در دوره معاصر شعر فاطمی در میان شاعران رواج بیشتری داشته است، به طوری که کنگره‌هایی با عنوان شعر فاطمی با حضور شاعرانی که در این زمینه شعرهایی سروده‌اند برگزار می‌شود.<ref>[http://www.isna.ir/news/95112920169/کنگره-شعر-فاطمی-برگزار-شد کنگره «شعر فاطمی» برگزار شد]، خبرگزاری ایسنا.</ref> افزایش اشعار فاطمی سروده‌شده موجب شده برخی از پژوهشگرانِ حوزه ادبیات، شعر فاطمی را یکی از سبک‌های [[شعر آیینی]] بدانند که در آن به مقام و سیره فاطمه پرداخته می‌شود.<ref>[http://shahrestanadab.com/Content/articleType/ArticleView/articleId/1815/شاعر-اهل-بیتی-زکات-طبعش-را-میدهد مرتضی امیری اسفندقه از شعر فاطمی می‌گوید]، پایگاه اینترنتی شهرستان ادب.</ref>

}}

{{اصلی|فهرست کتاب‌های دربارهٔ حضرت زهرا(س)}}

در میان مسندها و مجموعه‌های روایی‌ای که شیعیان تدوین کرده‌اند، «دلائل الامامة» اثر [[محمد بن جریر بن رستم طبری|طبری]]، کهن‌ترین مسند موجود دربارهٔ فاطمه(س) است.<ref>معموری، «کتابشناسی فاطمه»، ج۲، ص۵۶۳؛ ر.ک. طبری، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ۶۵–۷۶.</ref> برخی دیگر از مسندهای شیعیان عبارتند از:

از میان مناقب‌نگاری‌ها نیز می‌توان به چند کتاب زیر اشاره کرد:

از میان مسندهای [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]] دربارهٔ فاطمه(س) می‌توان به «السقیفه و فدک» اثر جوهری بصری، «مَن رُویَ عَن فاطمة مِن اولادِها» اثر ابن‌عقده جارودی و «مسند فاطمه» اثر دارقطنی شافعی و از میان مناقب‌نگاری‌ها می‌توان به «[[فضائل فاطمة الزهراء]]» اثر [[حاکم نیشابوری]]، «الثغور الباسمة فی فضائل السیدة فاطمة» اثر [[جلال‌الدین سیوطی]] و «[[اتحاف السائل بما لفاطمة من المناقب و الفضائل (کتاب)|اتحاف السائل بما لفاطمة من المناقب و الفضائل]]» اثر محمدعلی مناوی اشاره کرد.<ref>نگاه کنید به: معموری، «کتابشناسی فاطمه»، ج۲، ص۵۶۲–۵۶۷.</ref>

[[دانشنامه فاطمی (کتاب)|دانشنامه فاطمی(س)]] زیر نظر [[علی‌اکبر رشاد]] نیز در شش جلد به زندگی، منزلت، آثار و معارف حضرت فاطمه(س) و مباحث فقهی، حقوقی و اجتماعی زن و خانواده پرداخته است. این دانشنامه در سال ۱۳۹۴ش در هفدهمین [[همایش کتاب سال حوزه]] برگزیده شد.<ref>[http://iict.ac.ir/daneshfatemi/ «دانشنامه فاطمی(س)»، وبگاه پژوهشگاه فرهنگ واندیشه اسلامی.]</ref>

نمایشنامه بانوی بی‌نشان عنوان نمایشنامه‌ای است که سید حسین فدائی‌حسین آن را بر اساس [[کشتی پهلو گرفته (کتاب)]] نوشته است. این نمایشنامه چندین بار در شهرهای مختلف ایران در [[ایام فاطمیه]] به اجرا گذاشته شده است.<ref>[https://www.mehrnews.com/news/1585848/ مصاحبه با خبرگزاری مهر درباره بانوی بی‌نشان]</ref>

[[بانوی بهشت (فیلم)|فیلم سینمایی بانوی بهشت]] به کارگردانی الی‌کینگ نیز در سال ۲۰۲۰ ساخته شد و به صورت محدود به نمایش درآمد.<ref>[https://www.dinonline.com/23794// «بانوی بهشت به نویسندگی یاسر الحبیب اکران می‌شود...»]، سایت دین‌آنلاین.</ref>

{{پانوشت}}

{{منابع}}

* ابن‌ابی‌الحدید، ابوحامد عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، مصر، دار احیاء الکتب العربیة، چاپ اول، ۱۳۷۸ق.

{{پایان}}

{{حضرت فاطمه(س)}}

{{زنان اهل بیت}}