سوره مُزَّمِّل هفتاد و سومین سوره و از سوره‌های مکیقرآن است که در جزء ۲۹ جای گرفته است. نام سوره از آیه اول گرفته شده که اشاره به پیامبر(ص) دارد و به معنای کسی است که لباس به خود پیچیده است. از جمله موضوعاتی که در این سوره مطرح شده، دعوت پیامبر(ص) به عبادت شبانه و قرائت قرآن و شکیبایی برابر کافران و بحث از معاد است. از آیات مشهور این سوره آیه چهارم است که به پیامبر(ص) دستور می‌دهد قرآن را به ترتیل قرائت کند. گفته شده ترتیل به معنای ادای صحیحِ کلمات و تأمل در معانی آیات است. در روایات آمده است کسی که سوره مزمل را در نماز عشاء یا در آخر شب قرائت کند، خداوند به او زندگی پاک می‌دهد و او را پاکیزه می‌میراند.
معرفی سوره
نامگذاری
این سوره را مُزَّمِّل نامیده‌اند، چون خداوند در آیه اول آن، پیامبر(ص) را «مزمل» خوانده است.[۱] مُزّمّل به معنای کسی است که لباس یا چیزی به خود می‌پیچد تا بخوابد یا مثلا سرما را از خود دور کند. گویا در برابر دعوتِ پیامبر(ص) به اسلام، مردم او را اذیت و آزار می‌کردند و آن حضرت برای دورکردن غم و اندوه، جامه‌ای به خود پیچیده بود تا لحظه‌ای استراحت کند.[۲] همچنین گفته شده این لباس‌پیچیدن به خود به دلیل ترس از بار مسئولیتِ رسالت در اوایل بعثت بوده است.[۳]تفسیر نور از برخی نقل کرده که منظور جامه نبوّت است و یا این كه رسالت با گوشه‌گيرى و عزلت و انزوا سازگار نيست و یا این كه رسالت با استراحت سازگار نيست و بايد قيام كنى. [۴] ابن عربی منظور از «مزمل» را کسی دانسته که با پوشش‌ها و لباس‌هایی بدنش را پوشانده است و منظور از برخاستن(قُم) را بیدار شدن از خواب غفلت و هجرت از بیابان و کویر نفس و قلب و عالَم طبیعت برای پیمودن سبیل الله دانسته است.[۵][یادداشت ۱]
«ترتیل» در اصل به معنای «تنظیم» و «ترتیب موزون» است و در اینجا به معنی خواندن آیاتقرآن با تأنی و نظم لازم و ادای صحیح حروف، تبیین كلمات، تأمل در مفاهیم آیات و اندیشه در نتایج آن است.[۱۰] از امام علی(ع) نقل شده‌است: «كلمات قرآن را به طور كامل آشكار كن و آن را مثل شعر نخوان و جداجدا و پراكنده نكن. با تلاوت آن دل‌های خود را به فزع وادارید و هدفتان رسیدن به آخر سوره نباشد». از امام صادق(ع) نیز روایت شده‌است «ترتیل آن است كه در تلاوت قرآن هرگاه به آیات بهشت رسیدید از خداوند بهشت بخواهید و هرگاه به آیات جهنم رسیدید، به خداوند پناه ببرید». در روایتی دیگر از همان امام آمده‌است: «ترتیل آن است كه قرآن با صوتی زیبا خوانده شود».[۱۱]امام علی(ع) در فرازی از خطبه همام خواندن قرآن در دل شب با ترتیل را از خصوصیات با تقوایان برشمرده و در تشریح حالات پرهیزگاران در شبها می‌فرماید:«أَمَّا اللَّيْلُ فَصَافُّونَ أَقْدَامَهُمْ، تَالِينَ لِأَجْزَاءِ الْقُرْآنِ يُرَتِّلُونَها تَرْتِيلًا. يُحَزِّنُونَ بِهِ أَنْفُسَهُمْ وَ يَسْتَثِيرُونَ بِهِ دَوَاءَ دَائِهِمْ»، (پرهيزكاران) در شب همواره بر پا ايستاده‌اند، قرآن راشمرده و با تدبّر تلاوت مى‌كنند، با آن جان خويش را محزون مى‌سازند و داروى درد خود را از آن مى‌گيرند. [۱۲]
ترجمه: و بر آنچه (دشمنان) مى‌گويند صبر كن و به وجهى پسنديده از ايشان دورى جوى.
در آیه قبل پیامبر(ص) مأمور شده بود که خداوند متعال را در تمام کارهایش به عنوان وکیل برگزیند(فَاتَّخِذْهُ وَكِيلًا) واراده او را بر اراده خودش مقدم بدارد وجز او موثری در جهان هستی نبیند و لازمه این کار صبر در برابر آزار و استهزاء دشمنان و برخورد با حُسن خُلق و خیرخواهی در دعوت به حق و حداکثر تلاش برای پرهیز از مقابله به مثل با دشمنان است. [۱۳]در روایتی از امیرالمؤمنین(ع) خطاب قرآن به پیامبر(ص) را (وَاهْجُرْهُمْ هَجْرًا جَمِيلًا) در ارتباط با منافقان دانسته و این که پیش ازنزول این آیه پیامبر در مجالس با آنان مهربانی می‌ورزید. [۱۴]
ترجمه: مسلّماً نماز و عبادت شبانه پابرجاتر و با استقامت‌تر است!
کلمه (ناشئه ) یا مصدر است به معناى نَشئه یعنی حدوث(پیدایش) و تکون (تحقق یافتن) و یا اسم فاعل از ماده نشئه که به موصوف خود اضافه شده(یعنی شب که آفریده شده و مخلوق است) و در هر صورت به معنای شب است ، و اگر حادثه بر شب اطلاق شده و آن را موجودی مخلوق و پدید آمده دانسته است زیرا مانند سایر مخلوقات موجودی مخلوق است.
وبعضى گفته اند: منظور از حادثه(ناشئه) شب همان نماز شب است و این که حادثه شب (أَشَدُّ وَطْئًا) شدیدترین قدم نهادن است کنایه از این است که این عمل بیش از هر عمل دیگر انسان را در صفاى نفس ثابت قدم مى سازد، و بهتر از هر چیز نفس آدمى را از مکدّر شدن به سرگرمی‌های روز مصونیت می‌بخشد و منظور از «أَقْوَمُ قِيلًا» این است که نماز شب استوارترین و صائب‌ترین سخن است ، براى اینکه در نماز شب حضور قلب بیشتر و توجه به کلام دقیق‌تر است .
بعضى گفته‌اند: منظور از «أَشَدُّ وَطْئًا» مطابقت قلب با زبان است چرا که شب را خداوند مایه آرامش قرار داده و انسان در ظرف شب از گرفتاری‌ها و اشتغالات فارغ و منقطع است و به خویشتن می‌پردازد. [۱۵]
در فضیلت تلاوت سوره مزمل، از پیامبر(ص) روایت شده است هر کس این سوره را دائما بخواند، خداوند سختی‌های دنیا و آخرت را از او برمی‌دارد و او پیامبر(ص) را در خواب خواهد دید.[۱۶] همچنین از امام صادق(ع) نقل شده است اگر کسی این سوره را در نماز عشاء یا در آخر شب قرائت کند، شب و روز و خود سوره، به نفع او گواهی می‌دهند و خداوند به او زندگی پاک می‌دهد و او را پاکیزه می‌میراند.[۱۷]
﴿در حقیقت پروردگارت می‌داند که تو و گروهی از کسانی که با تواند نزدیک به دو سوم از شب یا نصف آن یا یک سوم آن را [به نماز] برمی‌خیزید و خداست که شب و روز را اندازه‌گیری می‌کند [او] می‌داند که [شما] هرگز حساب آن را ندارید پس بر شما ببخشود [اینک] هر چه از قرآن میسر می‌شود بخوانید [خدا] می‌داند که به زودی در میانتان بیمارانی خواهند بود و [عده‌ای] دیگر در زمین سفر می‌کنند [و] در پی روزی خدا هستند و [گروهی] دیگر در راه خدا پیکار می‌نمایند پس هر چه از [قرآن] میسر شد تلاوت کنید و نماز را برپا دارید و زکات را بپردازید و وام نیکو به خدا دهید و هر کار خوبی برای خویش از پیش فرستید آن را نزد خدا بهتر و با پاداشی بیشتر باز خواهید یافت و از خدا طلب آمرزش کنید که خدا آمرزنده مهربان است ٢٠﴾
﴿به نام خداوند رحمتگر مهربان. ای جامه به خویشتن فرو پیچیده ١ به پا خیز شب را مگر اندکی ٢ نیمی از شب یا اندکی از آن را بکاه ٣ یا بر آن [نصف] بیفزای و قرآن را شمرده شمرده بخوان ٤ در حقیقت ما به زودی بر تو گفتاری گرانبار القا می‌کنیم ٥ قطعاً برخاستن شب رنجش بیشتر و گفتار [در آن هنگام] راستین‌تر است ٦ [و] تو را در روز آمد و شدی دراز است ٧ و نام پروردگار خود را یاد کن و تنها به او بپرداز ٨ [اوست] پروردگار خاور و باختر خدایی جز او نیست پس او را کارساز خویش اختیار کن ٩ و بر آنچه می‌گویند شکیبا باش و از آنان با دوری گزیدنی خوش فاصله بگیر ١٠ و مرا با تکذیب‌کنندگان توانگر واگذار و اندکی مهلتشان ده ١١ در حقیقت پیش ما زنجیرها و دوزخ ١٢ و غذایی گلوگیر و عذابی پر درد است ١٣ روزی که زمین و کوه‌ها به لرزه درآیند و کوه‌ها به سان ریگ روان گردند ١٤ بی‌گمان ما به سوی شما فرستاده‌ای که گواه بر شماست روانه کردیم همان گونه که فرستاده‌ای به سوی فرعون فرستادیم ١٥ [ولی] فرعون به آن فرستاده عصیان ورزید پس ما او را به سختی فرو گرفتیم ١٦ پس اگر کفر بورزید چگونه از روزی که کودکان را پیر می‌گرداند پرهیز توانید کرد ١٧ آسمان از [بیم] آن [روز] در هم شکافد وعده او انجام یافتنی است ١٨ قطعاً این [آیات] اندرزی است تا هر که بخواهد به سوی پروردگار خود راهی در پیش گیرد ١٩ در حقیقت پروردگارت می‌داند که تو و گروهی از کسانی که با تواند نزدیک به دو سوم از شب یا نصف آن یا یک سوم آن را [به نماز] برمی‌خیزید و خداست که شب و روز را اندازه‌گیری می‌کند [او] می‌داند که [شما] هرگز حساب آن را ندارید پس بر شما ببخشود [اینک] هر چه از قرآن میسر می‌شود بخوانید [خدا] می‌داند که به زودی در میانتان بیمارانی خواهند بود و [عده‌ای] دیگر در زمین سفر می‌کنند [و] در پی روزی خدا هستند و [گروهی] دیگر در راه خدا پیکار می‌نمایند پس هر چه از [قرآن] میسر شد تلاوت کنید و نماز را برپا دارید و زکات را بپردازید و وام نیکو به خدا دهید و هر کار خوبی برای خویش از پیش فرستید آن را نزد خدا بهتر و با پاداشی بیشتر باز خواهید یافت و از خدا طلب آمرزش کنید که خدا آمرزنده مهربان است ٢٠﴾
