پنج‌تن
پَنجْ تَن عنوانی برای حضرت محمّد، حضرت علی، حضرت فاطمه، امام حسن و امام حسین علیهم‌السّلام که فضایل و مقامات مشترک و مشابه ایشان سبب امتیاز آنان در میان معصومین چهارده‌گانه نزد شیعه امامیه شده است. اینان به آل عبا، اصحاب کساء یا آل کسا، خمسه آل عبا و خمسه طیبه نیز مشهورند.
فضائل پنج تن در قرآن
شهرت پنج تن، در آیات و روایات برگرفته از شأن نزول آیه تطهیر[۱] است. این آیه هنگام گردآمدن پیامبر(ص) و اهل بیت وی در زیر عبایی نازل شد. [۲] مفسّران شیعه و بسیاری از عامّه، اهل بیت پیامبر (ص) را در آن زمان منحصر به حضرت فاطمه(س) و شوهر و فرزندانش دانسته‌اند که در این آیه بدان اشاره شده و آنان را به دور از هرگونه پلیدی معرفی کرده است. عناوین آل عبا و آل کسا نیز ناظر به این امر است.
از آیات دیگری نیز فضیلت پنج تن استنباط شده است از جمله:
- آیه مباهله[۳] که در آن از علی (ع) به نفس پیامبر (ص)، از حضرت فاطمه(س) به زن برگزیده خاندان پیامبر (ص) و از حسنین علیهماالسّلام به فرزندان پیامبر (ص) تعبیر شده است. [۴]
- آیه اطعام[۵]، که به دنبال روزه گرفتن سه روزه علی، فاطمه و حسنین علیهم السّلام و بخشیدن افطار خود در هر سه شب به مسکین و یتیم و اسیر نازل شد و اخلاص و ایثار ایشان ستایش شد. [۶]
- آیه مودت[۷] که در آن مطابق تفاسیر شیعه [۸] و اهل سنت[۹] مصداق ذَوِی القُربای (خویشاوندان) پیامبر (ص)، علی (ع) و فاطمه (س) و حسنین علیهماالسّلام بوده و مودّت ایشان اجر رسالت پیامبر (ع) قرار داده شده است.
- آیات ۱۹ تا ۲۲ سوره الرحمن، که در آنها از علی و فاطمه علیهماالسّلام به دو دریا تعبیر شده است که پیامبر به مثابه برزخی میان ایشان بوده و حسنین علیهماالسّلام چون لؤلؤ و مرجانی هستند که از ملاقات این دو دریا پدید می‌آیند.[۱۰]
- آیه ۳۷ سوره بقره، فتلقّی آدم من ربّه کلمات، که مطابق بعضی روایات عامّه و خاصه در تفسیر این آیه، توسل حضرت آدم(ع) به انوار خمسه طیبه و خواندن خداوند به اسماء ایشان (کلمات) سبب آمرزش و قبولی توبه وی گردید.[۱۱] در بعضی از این روایات[۱۲] به اشتقاق نامهای پنج تن (محمّد، علی، فاطمه، حسن و حسین) از اسامی خداوند (محمود و حمید، علی و عالی و اعلی، فاطر و فاطم، محسن و ذوالاحسان و ذوالاسماء الحسنی) با اختلاف تصریح شده است.
در تفسیر و تأویل این آیه و آیه و اذ ابتلی ابراهیم ربّه بکلماتٍ فاتمهّن[۱۳] علاوه بر تأویل کلمات به پنج تن و تأویل فَأتَمَّهُنَّ به ۹امام از نسل امام حسین علیهم السّلام، مناقب و فضایل عدیده‌ای در شأن آل عبا نقل شده است.[۱۴]
همچنین در آیه اَسْتَکْبَرْتَ اَم کَنتَ مِن العالین[۱۵] عالین به خَمْسه طَیِّبه تأویل شده است.[۱۶]
آیات دیگری نیز مطابق بعضی روایات عامّه و خاصه به مقام پنج تن اشاره دارد که از آن جمله است: آیه ۶۹ سوره نساء، آیه ۲۴ سوره ابراهیم، آیه ۴۳ سوره نحل، آیه ۱۳۲ سوره طه، آیه ۷۴ سوره فرقان، آیه ۲۷ سوره ذاریات، آیه ۲۱ سوره طور و آیه ۹ سوره حشر.[۱۷]
فضائل پنج تن در احادیث
گذشته از آیات قرآن، در جوامع روایی عامّه و خاصّه، ابوابی در اختصاصات و مناقب پنج تن آمده است.[۱۸]
در بعضی از روایات نیز جبرئیل ششمین نفر پس از پنج تن (جَبْریلُ سادِسُنا) خوانده شده است.[۱۹] در حدیث معروف کساء نیز جبرئیل از خداوند اذن می خواهد که با هبوط به زمین و قرار گرفتن در جمع اصحاب کساء به عنوان ششمین نفر از آنها باشد.[۲۰]
احترام و افتخار به پنج تن در کلمات و احتجاجات و خطبه‌های اهل بیت علیهم السلام نیز به چشم می‌خورد. در بسیاری از مناشدات و معرفی‌های افتخارگونه که از ائمه ایراد کرده‌اند تصریح به نامهای خمسه طیبه به منزله شاخص در اصالت و حسب و نسب اهل بیت وجود دارد[۲۱]
دوستی پنج تن
در روایتی از پیامبر(ص) درباره خویشاوندانی که براساس آیه مودت، دوستی آنها واجب شده است، سؤال شد. پیامبر(ص) فرمود: مراد از آنها، علی(ع) و فاطمه(س) و فرزندان آن دو هستند».[۲۲]
فخرالدین رازی با استناد به آیه مودت، صلوات تشهد و سیره پیامبر(ص)، محبت و دوستی علی(ع) و فاطمه(س) و فرزندان آنها را واجب دانسته است.[۲۳] از نظر او شکی نیست که پیامبر(ص) علی، فاطمه، حسن و حسین(علیهم السلام) را دوست می‌داشت. پیروی از پیامبر(ص) براساس آیاتی همچون آیه ۱۵۸ سوره اعراف، آیه ۳۱ سوره آل عمران و آیه ۲۱ سوره احزاب واجب است. بر این اساس، دوستی آنها بر همه امت واجب است.[۲۴]
برتری پنج تن بر سایر امامان
برتری و فضیلت پنج تن در میان ائمه چهارده گانه به مدد قراین ثابت می‌شود. این قراین همان مناقب مشترک و اختصاصی خمسه طیبه است. نیز شهادت امام حسین علیه‌السلام (۶۱ق) که خاتم پنج تن بوده و در ادعیه و زیارات[۲۵] به «خامس اهل العباء» و «خامس اصحاب الکساء» موسوم است به منزله وفات همه پنج تن و ازین رو اعظم مصایب تلقّی شده است[۲۶] این القاب برای علی علیه‌السلام نیز احتراماً به کار رفته است.[۲۷]
در میان پنج تن نیز ترتیب فضیلت و برتری به دلالت بعضی اخبار تا حدودی روشن است. آنچه مسلّم است پیامبر(ص) بر سایر پنج تن و امیرالمؤمنین بر فاطمه(س) و حسنین(ع) برتری دارند[۲۸] و در افضلیت فاطمه بر حسنین یا بالعکس اختلاف است.[۲۹]
پانویس
- ↑ سوره احزاب، آیه ۳۳.
- ↑ العروسی الحویزی، تفسير نور الثقلين، ج۴، ص۲۷۲.
- ↑ سوره آل عمران، آیه ۶۱.
- ↑ طباطبایی، المیزان، منشورات اسماعيليان،ج۳، ص۲۲۳.
- ↑ سوره انسان، آیات ۵-۹.
- ↑ مجلسی، بحار الأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۳۵، ص۲۴۹.
- ↑ سوره شوری، آیه ۲۳.
- ↑ طباطبایی، المیزان، منشورات اسماعيليان، ج۱۸، ص۴۶، ج۱۱، ص۳۴۹.
- ↑ به عنوان نمونه نگاه کنید به: فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۲۷، ص۵۹۵.
- ↑ شوشتری، احقاق الحق، ۱۳۷۷ش، ج۳، ص۲۷۴-۲۷۹، ج۹، ص۱۰۷-۱۰۹؛ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۲۴، ص۹۷-۹۹، ج۳۷، ص۶۴، ۷۳، ۹۶؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۰۸ق، ذیل آیه.
- ↑ شوشتری، احقاق الحق، ۱۳۷۷ش، ج۳، ص۷۶-۸۰، ج۵، ص۱۱، ج۹، ص۱۰۲-۱۰۵؛ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۲۶، ص۳۲۳-۳۲۸، ۳۳۳؛ حسینی فیروزآبادی، فضائل الخمسة، ۱۴۰۲ق، ج۱، ص۲۰۵؛ امینی، الغدیر، ۱۳۸۷ق، ج۷، ص۳۰۰-۳۰۱؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۰۸ق، ذیل آیه؛ ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۳۶۵-۱۳۷۵ش، ذیل آیه.
- ↑ شوشتری، احقاق الحق، ۱۳۷۷ش، ج۵، ص۴؛ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۵، ص۹، ۱۴-۱۵، ج۲۵، ص۶، ج۲۶، ص۳۲۷-۳۲۸، ج۳۷، ص۴۷، ۶۲-۶۳؛ امینی، الغدیر، ۱۳۸۷ق، ج۲، ص۳۰۰-۳۰۱
- ↑ سوره بقره، آیه ۱۲۴.
- ↑ برای نمونه رجوع کنید به طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۰۸ق، ذیل آیه مذکور؛ شوشتری، احقاق الحق، ۱۳۷۷ش، ج۳، ص۷۹، ج۵، ص۲۶۲-۲۶۵، ج۷، ص۱۸۰-۱۸۳، ج۱۸، ص۳۴۴-۳۴۷؛ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۲۵، ص۲۳، ۶، ۱۶-۱۷، ج۲۶، ص۲۷۳، ۳۱۱-۳۱۲، ۳۲۳-۳۲۷، ۳۴۳؛ حسینی فیروزآبادی، فضائل الخمسة، ۱۴۰۲ق، ج۱، ص۲۰۷؛ امینی، الغدیر، ۱۳۸۷ق، ج۲، ص۳۰۰-۳۰۱؛ قندوزی، ینابیع الموده، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۲۹۰.
- ↑ سوره ص، آیه ۷۵.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۲۵، ص۲، ج۲۶، ص۳۴۶-۳۴۷.
- ↑ نگاه کنید به: شوشتری، احقاق الحق، ۱۳۷۷ش، ج۳، ص۴۸۲-۴۸۳، ۵۴۲، ۵۶۰، ج ۱۴، ص۳۷۵، ۳۸۹-۳۹۱، ۵۴۲، ۵۵۰، ۵۹۱-۵۹۳، ۶۳۷، ۶۸۲؛ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۲۵، ص۱۶، ۳۰، ۲۲۰، ۲۴۱، ج۳۷، ص۸۳.
- ↑ نگاه کنید به: حسینی فیروزآبادی، فضائل الخمسة، ۱۴۰۲ق، ج۱، ص۲۶۴-۳۱۱؛ شوشتری، احقاق الحق، ۱۳۷۷ش، ج۵، ص۳۴، ۱۱-۲۲، ۴۵-۴۶، ج۱۸، ص۳۸۴ به بعد؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۳۷، ص۳۵-۱۰۷. نیز برای فضیلت پنج تن، محبت به ایشان و تعابیری که درباره مقام دنیوی و اخروی ایشان به کار رفته است نگاه کنید به: مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۳۷، ص۳۶-۳۷، ۴۷، ۶۴-۶۵، ۷۵، ۷۸، ۸۴-۸۵؛ حسینی فیروزآبادی، فضائل الخمسة، ۱۴۰۲ق، ج۱، ص۳۰۰، ج۲، ص۷۸، ج۳، ص۱۳۳، ۱۳۹-۱۴۱؛ امینی، الغدیر، ۱۳۸۷ق، ج۲، ص۳۰۰-۳۰۱؛ شوشتری، احقاق الحق، ۱۳۷۷ش، ج۵، ص۲۰، ۵۳، ۹۰، ج۱۸، ص۳۴۸-۳۵۵؛ زمخشری، الکشاف، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۲۱۹و۲۲۰؛ قندوزی، ینابیع الموده، ۱۴۱۶ق، ج۲، ص۶۸، ۲۹۷.
- ↑ قندوزی، ینابیع الموده، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۳۲۳؛ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۲، ص۶۳، ج۴۳، ص۴۹.
- ↑ قمی، مفاتیح الجنان، حدیث کساء
- ↑ نگاه کنید به: شوشتری، احقاق الحق، ۱۳۷۷ش، ج۵، ص۲۸-۲۹، ۳۱-۳۲، ۳۹؛ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۳۳، ص۱۸۴، ج۳۷، ص۴۸، ۶۶، ج۴۵، ص۱۳۸؛ امینی، الغدیر، ۱۳۸۷ق، ج۱، ص۱۶۰ و ۲۰۹.
- ↑ حاکم حسکانی، شواهد التنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۱۸۹-۱۹۶؛ زمخشری، الکشاف، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۲۱۹و۲۲۰.
- ↑ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۲۷، ص۵۹۵.
- ↑ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۲۷، ص۵۹۵.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۵، ص۲۵۰، ج۹۸، ص۱۷۹، ۱۹۶، ۲۳۵، ۳۱۳، ۳۱۸، ۳۶۰.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۴، ص۲۶۹-۲۷۰، ج۴۵، ص۲، ۸۸.
- ↑ نگاه کنید به: مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۶۵، ص۱۳۰، ج۹۷، ص۲۰۵، ۳۰۲، ۳۷۳.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۲۶، ص۲۷۲، ج۳۷، ص۷۵، ۸۷، ج۳۹، ص۹۰-۹۲.
- ↑ نگاه کنید به: آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۴، ص۳۵۹؛ میرزای قمی، جامع الشتات، ۱۲۷۷ش، ج۲، ص۷۸۵؛ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۳، ص۲۶۴، ج۴۵، ص۳.
- ↑ https://ganjoor.net/attar/ma/sh1
منابع
- آقابزرگ طهرانی، محمدمحسن، الذریعة الی تصانیف الشیعة، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت، ۱۴۰۳ق-۱۹۸۳م.
- ابوالفتوح رازی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، چاپ محمدجعفر یاحقی و محمدمهدی ناصح، مشهد، ۱۳۶۵-۱۳۷۵ش.
- امینی، عبدالحسین، الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب، بیروت، ۱۳۸۷ق-۱۹۶۷م.
- حاکم حسکانی، عبیدالله‌بن عبدالله، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، تحقیق محمدباقر محمودی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول، ۱۴۱۱ق.
- حسینی فیروزآبادی، سید مرتضی، فضائل الخمسة من الصحاح الستة، بیروت، ۱۴۰۲ق-۱۹۸۲م.
- زمخشری، محمود بن عمر، الکشاف عن حقایق غوامض التنزیل، تصحیح مصطفی حسین احمد، بیروت، دارالکتب العربی، چاپ اول، ۱۴۰۷ق.
- شوشتری، نورالله بن شریف الدین، احقاق الحق و ازهاق الباطل، با تعلیقات شهاب الدین مرعشی، قم، چاپ محمود مرعشی، ۱۳۷۷ش.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، چاپ هاشم رسولی محلاتی و فضل‌الله یزدی طباطبایی، بیروت، ۱۴۰۸ق-۱۹۸۸م.
- فخر رازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر(مفاتیح الغیب)، بیروت، داراحیاء التراث العربی، چاپ سوم، ۱۴۲۰ق.
- قندوزی، سلیمان بن ابراهیم، ینابیع المَودَّةِ لِذَوی القُربی، چاپ علی جمال اشرف حسینی، قم، ۱۴۱۶ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، مؤسسة الوفاء، ۱۴۰۳ق-۱۹۸۳م.
- میرزای قمی، ابوالقاسم بن محمدحسن، جامع الشتات، چاپ سنگی، تهران، ۱۲۷۷ش.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: دانشنامه جهان اسلام
- دایره المعارف بزرگ اسلامی