نبش قبر
 | این مقاله یک نوشتار توصیفی درباره یک مفهوم فقهی است و نمیتواند معیاری برای اعمال دینی باشد. برای اعمال دینی به منابع دیگر مراجعه کنید. |
نبشقبر به معنای شکافتن یا تخریب قبر بهگونهای است که موجب آشکارشدن جسد انسان شود. طبق فتوای فقیهان شیعه و سنی، نبشقبر مسلمانان پیش از ازبینرفتن بدن، حرام است و تنها در صورتی جایز خواهد بود که ضرورت شرعی وجود داشته باشد؛ مانند مواردی که میت در مکانی دفن شده باشد که به او بیاحترامی میشود یا در معرض آسیب قرار دارد. همچنین، در مواردی که حقالناس مطرح باشد—مانند دفن بدن میت در زمین غصبی—نبشقبر جایز شمرده شده است.
بهعقیده فقیهان شیعه، اگر میت وصیت کرده باشد که جسد او در حرم ائمه دفن شود، ولی در مکانی دیگر دفن شده باشد، واجب است قبر او نبش و بدنش منتقل شود؛ البته به شرطی که این اقدام موجب هتک حرمت میت نشود و مفسده دیگری نداشته باشد. نمونههایی از این انتقال در تاریخ ثبت شده است؛ از جمله، انتقال پیکر میرزا تقیخان امیرکبیر که ابتدا در کاشان دفن شد و سپس به کربلا منتقل گردید.
در تاریخ اسلام، مواردی از نبشقبر یا اقدام به آن با هدف هتک حرمت ثبت شده است. تلاش خلفای عباسی برای نبشقبر امام حسین(ع) و امام موسی کاظم(ع) از نمونههای آن بهشمار میرود. همچنین، نبشقبر حجر بن عدی در جریان جنگ داخلی سوریه از مواردی است که در قرن چهاردهم شمسی گزارش شده است.
تعریف
نبشقبر بهمعنای شکافتن قبر است، به گونهای که جسد میت آشکار شود.[۱] واژه «نبش» بین دو معنا مشترک است: یکی آشکارکردن امر پوشیده، و دیگری استخراج چیزی.[۲] اما فقیهان تأکید میکنند که اصطلاح فقهی «نبشقبر»، صرفاً بهمعنای آشکارکردن جسد میت است. بنابراین همینکه روی قبر را باز کنند، به شکلی که جسد آشکار شود، در فقه، نبشقبر محسوب میشود؛ هرچند جسد را از آن خارج نکنند.[۳]
حکم فقهی
از نظر فقیهان شیعه، نبشقبر مسلمان حرام است؛ ولی نبشقبر مسلمانی که بدنش در گذر زمان، از بین رفته و استخوانهایش تبدیل به خاک شدهاند، چنانچه باعث هتک حرمت نشود، جایز است. البته نبش قبر امامزادهها و شهدا و عالمان، حتی پس از گذشت سالیان متمادی، حرام است.[۴]
فقیهان از روایاتی که محترمبودن جسد مؤمن را همسنگ انسانِ زنده برشمرده است، چنین برداشت کردهاند که هتکحرمت دلیل حرامبودن نبشقبر است.[۵] در این میان، علامه حلی نبش قبر را از این باب حرام میداند که باعث مُثلهشدن میشود[۶] البته شهید اول و محقق کرکی سخن او را نپذیرفتهاند.[۷]
فقیهان اهلسنت نیز نبشقبر را حرام میدانند، مگر آنکه ضرورتی شرعی برای نبش قبر وجود داشته باشد؛[۸] مانند جایی که پای حقالناس وسط باشد؛ مثلاً مالی که متعلق به دیگران است همراه با میت دفن شده باشد.[۹]
موارد جواز نبش قبر
فقیهان شیعه در شرایط خاصی نبش قبر را جایز میدانند:
- میت در جایی دفن شده باشد که به او بیاحترامی شود یا در معرض آسیب باشد[۱۰] یا اینکه قسمتی از بدن میت با او دفن نشده باشد و بخواهند آن را دفن کنند.[۱۱]
- محل دفن، غصبی باشد یا شیئی غصبی با میت دفن شده باشد یا اموالی که به ورثه تعلّق دارد با او دفن شده باشد.[۱۲]
- برای ثابتشدن حقّی، لازم باشد بدن میت را ببینند یا بخواهند کاری انجام دهند که اهمیت شرعی آن از شکافتن قبر بیشتر است؛[۱۳] مثل اینکه بخواهند بچه زندهای را از شکم زن حامله بیرون آورند. [۱۴]
- از نظر برخی از مراجع تقلید، اگر میت وصیت کرده باشد که جسد او را در حرم ائمه دفن کنند، ولی او را در جایی دیگر دفن کرده باشند، واجب است قبر او را نبش کنند و بدنش را منتقل نمایند؛ البته به شرطی که موجب هتک حرمتش نشود و مفسده دیگری نداشته باشد.[۱۵]
گفتنی است نظر فقیهان شیعه درباره شرایط خاصی که مربوط به موارد جواز نبش قبر است، تفاوتهایی جزئی دارند.[۱۶]
برخی موارد تاریخی نبش قبر
در منابع تاریخی، مواردی از نبش قبر ذکر شده که گاهی به قصد هتک حرمت و گاه برای انتقال جسد به اماکن دینی بوده است. همچنین گاهی برای جلوگیری از نبش قبر و بیحرمتی، قبر را مخفی نگه میداشتند. برای مثال، مخفیکردن قبر امام علی(ع) را به دلیل جلوگیری از نبش قبر و بیحرمتی توسط بنیامیه و خوارج دانستهاند.[۱۷] از موارد اقدام به نبش قبر بزرگان شیعه، نبش قبر زید بن علی در سال ۱۲۲ق، [۱۸] و تلاش ناموفق ابراهیم دیزج برای نبش قبر امام حسین(ع) به دستور متوکل عباسی در سال ۲۳۶ق[۱۹] و شکافتن قبر امام موسی کاظم(ع) در سال ۴۳۳ق[۲۰] است.
به گفته مورخان، عبدالله بن علی عباسی حاکم دمشق نیز در سال ۱۳۲ق دستور نبش قبر معاویة بن ابیسفیان، یزید بن معاویه، عبدالملک بن مروان و هشام بن عبدالملک را صادر کرد و بقایای جسد آنها را به آتش کشید.[۲۱]
در سدهٔ چهاردهم شمسی، قبر حُجر بن عَدِی به دست جبهةالنصرة نبش شد.[۲۲] انتقال جنازه میرزا تقیخان امیرکبیر از کاشان به کربلا از موارد نبشقبر برای انتقال جسد به حرم امامان یا امامزادگان است.[۲۳] مسئله امانتگذاری بدن میت برای اینکه بعدها در جای دیگری دفن شود نیز مربوط به نبشقبر است. برای مثال، جنازه سیدهادی خسروشاهی، که بهصورت امانت در قبرستان بهشت معصومه قم دفن شده بود، پس از گذشت سه سال، به کتابخانهاش در منطقه پردیسان قم منتقل شد.[۲۴] همچنین جسد علی شریعتی در قبرستانی در سوریه به امانت دفن شده تا بعدها به ایران منتقل شود.[۲۵]
پانویس
- ↑ خمینی، ترجمه تحریر الوسیله، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۱۰۵.
- ↑ ابنمنظور، لسانالعرب، ذیل واژه «نبش».
- ↑ منافی، «نبش قبر»، ص۱۳۰-۱۳۱.
- ↑ سیستانی، احکام دفن، مسئله ۶۳۰ و ۶۳۱؛ نوری همدانی، احکام نبش قبر، مسئله ۶۴۲ و ۶۴۳؛ شبیری زنجانی، احکام نبش قبر، مسئله ۷۳۳ و ۷۳۴.
- ↑ حلی، تذکرة الفقهاء، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۱۰۲، به نقل از: منافی، «نبش قبر»، ص۱۳۷.
- ↑ تذکرة الفقها، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۱۰۲، به نقل از: منافی، «نبش قبر»، ص۱۳۳.
- ↑ البیان، ص۸۰، به نقل از: منافی، «نبش قبر»، ص۱۳۵.
- ↑ «حکم نبش قبر از دیدگاه مذاهب اربعه اهل سنت»، خبرگزاری رسا.
- ↑ «بررسی حرمت نبش قبر در نگاه فقهای بزرگ مذاهب اسلامی»، پایگاه تخصصی وهابیتپژوهی.
- ↑ منتظری، رساله توضیحالمسائل، مسئله ۶۷۶.
- ↑ سیستانی، رساله توضیحالمسائل، نبش قبر، مسئله ۸۵۳.
- ↑ منتظری، رساله توضیحالمسائل، مسئله ۶۷۶.
- ↑ منتظری، رساله توضیحالمسائل، مسئله ۶۷۶.
- ↑ مکارم شیرازی، رساله توضیحالمسائل، احکام نبش قبر، مسئله ۵۹۹.
- ↑ سیستانی، توضیحالمسائل، نبش قبر، مسئله ۸۵۳.
- ↑ نگاه کنید به مکارم شیرازی، رساله توضیحالمسائل، احکام نبش قبر، مسئله ۵۹۹؛ سیستانی، رساله توضیحالمسائل، نبش قبر، مسئله ۸۵۳؛ وحید خراسانی، رساله توضیحالمسائل، موارد نبش قبر، مسئله ۶۴۹؛ نوری همدانی، رساله توضیحالمسائل، احکام نبش قبر، مسئله ۶۴۲ و ۶۴۳؛ شبیری زنجانی، رساله توضیحالمسائل، احکام نبش قبر، مسئله ۷۳۳ و ۷۳۴.
- ↑ مقدسی، بازپژوهی تاریخ ولادت و شهادت معصومان(ع)، ۱۳۹۱ش، ص۲۳۹.
- ↑ طبری، تاریخ الطبری، ۱۹۶۷م، ج۷، ص۱۸۷.
- ↑ طوسی، امالی، ۱۴۱۴ق، ص۳۲۶.
- ↑ ابناثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۹۶۵م، ج۹، ص۵۷۷.
- ↑ ابناثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۹۶۵م، ج۵، ص۴۳۰؛ ابوالفداء، تاریخ أبیالفداء، ۱۹۹۷م، ج۱، ص۲۹۴.
- ↑ «نبش قبر صحابی امیرالمومنین توسط تروریستها درسوریه»، سایت همشهری؛ «نبش قبر «حجر بن عدی» در سوریه» سایت تابناک.
- ↑ خورموجی، حقایق الاخبار ناصری، ۱۳۴۴ش، ج۱، ص۱۰۵.
- ↑ پیکر آیتالله خسروشاهی پس از سه سال به محل وصیت منتقل شد، خبرگزاری ایکنا.
- ↑ «احسان شریعتی: پیکر پدرم، مومیایی و برای زمان موقت در سوریه دفن شد»، سایت خبرآنلاین.
منابع
- «احسان شریعتی: پیکر پدرم، مومیایی و برای زمان موقت در سوریه دفن شد»، سایت خبرآنلاین، تاریخ درج مطلب: ۳۰ خرداد ۱۳۹۷ش، تاریخ بازدید: ۲۰ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
- «بررسی حرمت نبش قبر در نگاه فقهای بزرگ مذاهب اسلامی»، پایگاه تخصصی وهابیتپژوهی. تاریخ درج مطلب: ا شهریور ۱۳۹۳ش، تاریخ بازدید: ۲۰ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
- پیکر آیتالله خسروشاهی پس از سه سال به محل وصیت منتقل شد، خبرگزاری ایکنا، تاریخ انتشار: ۰۹ اسفند ۱۴۰۱ش.
- ابوالفداء، اسماعیل بن علی، تاریخ أبی الفداء، ج۱، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۹۹۷م / ۱۴۱۷ق.
- ابنأثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، ج۵، بیروت، دارالصاد، ۱۳۸۵ق/ ۱۹۶۵م.
- ابنمنظور، محمد جمالالدین، لسان العرب، ج۶، بیروت، دارالصادر، چاپ سوم، ۱۹۹۴م.
- حلی، حسن بن یوسف، تذکرة الفقهاء، قم، آلالبیت، ۱۴۱۴ق.
- «حکم نبش قبر از دیدگاه مذاهب اربعه اهل سنت»، خبرگزاری رسا. تاریخ درج مطلب: ۱۵ شهریور ۱۳۹۶ش، تاریخ بازدید: ۱۷ اردیبهشت۱۴۰۲ش.
- خمینی، سید روحالله، ترجمه تحریر الوسیله، با ترجمه موسسه تنظيم و نشر آثار امام خمينى(ره)، چاپ اول، ۱۳۸۵ش.
- خورموجی، محمدجعفر، حقایق الاخبار ناصری، تهران، انتشارات کتاب زوار، ۱۳۴۴ش.
- سیستانی، سیدعلی، رساله توضیحالمسائل، احکام نبش قبر، سایت دفتر آیتالله سیستانی، تاریخ بازدید: ۲۰ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
- شبیری زنجانی، سید موسی، رساله توضیحالمسائل آیتالله شبیری زنجانی، سایت دفتر آیتالله شبیری زنجانی، تاریخ بازدید: ۱۹ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
- طبری، محمد بن جریر، تاریخ الطبری، ج۷، بیروت، روائع التراث العربی، ۱۳۸۷ق/ ۱۹۶۷م.
- طوسی، محمد بن حسن، الأمالی، قم، دار الثقافة، ۱۴۱۴ق.
- مقدسی، یدالله، بازپژوهی تاریخ ولادت و شهادت معصومان(ع)، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ۱۳۹۱ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، رساله توضیحالمسائل، احکام نبش قبر، سایت دفتر آیتالله مکارم شیرازی، تاریخ بازدید: ۲۰ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
- منافی، سیدحسین، «نبش قبر»، پژوهههای فقهی تا اجتهاد، پیش شماره ۱۰، بهار ۱۳۹۳ش.
- منتظری، حسینعلی، رساله توضیحالمسائل، تهران، انتشارات سرایی، ۱۳۸۱ش.
- «نبش قبر «حجر بن عدی» در سوریه» سایت تابناک، تاریخ درج مطلب: ۱۲ اردیبهشت ۱۳۹۲ش، تاریخ بازدید: ۱۹ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
- «نبش قبر صحابی امیرالمومنین توسط تروریستها درسوریه»، سایت همشهری، تاریخ درج مطلب: ۱۲ اردیبهشت ۱۳۹۲ش، تاریخ بازدید: ۱۹ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
- نوری همدانی، حسین، رساله توضیحالمسائل، احکام نبش قبر، سایت دفتر آیتالله نوری همدانی، تاریخ درج مطلب: ۳۰ مرداد ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۱۹ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
- وحید خراسانی، حسین، رساله توضیحالمسائل، موارد نبش قبر، سایت دفتر آیتالله وحید خراسانی، تاریخ بازدید: ۲۰ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.