پرش به محتوا

دفن موقت

افزودن پیوند
از ویکی شیعه

دفن موقت در میان شیعیان بیشتر به‌منظور فراهم آوردن شرایط برای انتقال جنازه به عتبات انجام می‌شد. برخی فقیهان، مانند سید علی سیستانی، در صورتی که بیرون آوردن جنازه موجب هتک حرمت نشود، آن را مجاز دانسته‌اند. با این حال، مشهور فقیهان شیعه بیرون آوردن جنازه پس از دفن موقت را، در صورتی که موجب نبش قبر شود، غیرجایز می‌دانند.

برای جلوگیری از مشکل نبش قبر پس از دفن موقت، راه‌هایی پیشنهاد شده که به «تودیع المیت» معروف است. در این روش، جنازه را در تابوتی قرار داده و دفن می‌کنند تا هنگام بیرون آوردن، تنها تابوت خارج شود. یا اینکه جسد را در فضایی توخالی درون زمین قرار داده و روی آن دری می‌گذارند تا برای خارج کردن جنازه نیاز به کندن زمین نباشد. صحت این روش‌ها مورد اختلاف فقیهان بوده و برخی، مانند ناصر مکارم شیرازی، آن را جایز شمرده‌اند.

تعدادی از افراد مشهور به دلایل مختلف به‌صورت موقت دفن شده‌اند. شیخ مفید ابتدا در منزلش دفن شد و سپس به حرم کاظمین منتقل گردید. سید مرتضی نیز پس از مدتی دفن در خانه‌اش، به حرم امام حسین(ع) انتقال یافت. پیکر سید حسن نصرالله به‌طور موقت در مکانی نامعلوم به خاک سپرده شد تا شرایط برای تشییع جنازه عمومی فراهم شود. همچنین، پیکر امیرکبیر ابتدا در کاشان دفن شد و چند ماه بعد، با تلاش همسرش، به کربلا منتقل گردید.

کلیات

دفن موقت معمولا در زمانی بوده که انسان به دفن در مکانی مقدس وصیت کرده و بعد از مرگش، امکان انتقال جسد وی به آنجا وجود نداشته است. به همین جهت جنازه را به صورت موقت دفن می‌کردند تا پس از رفع موانع، جسد را منتقل نمایند.[۱] انتقال مردگان به اماکن مقدس از سنت‌های دیرپا بین شیعیان بوده است.[۲] روایات متعددی در فضیلت دفن در مشاهد مشرفه نقل شده است.[۳]

انتقال جنازه با نبش قبر

شهید ثانی، از فقیهان شیعه در قرن دهم هجری، نظر مشهور فقیهان را چنین دانسته که نقل میت پس از دفن، حرام است؛ زیرا نبش قبر حرام بوده و این عمل موجب هتک حرمت میت می‌شود.[۴] دیگران نیز ادعای شهرت بر این تحریم را ذکر کرده‌اند.[۵]

سید ابوالحسن اصفهانی[۶] و امام خمینی[۷] از مراجع تقلید شیعه، نبش قبر برای انتقال به غیر مشاهد مشرفه را جایز ندانسته و انتقال به مشاهد مشرفه را دارای اشکال می‌دانند. همچنین، تبریزی، از دیگر مراجع تقلید شیعه، پیرامون انتقال جسد دفن‌شده به‌جهت عمل به وصیتی که پیش‌تر ممکن نبود، می‌گوید: اگر بدن متلاشی شده و مقدار کمی گوشت باقی مانده باشد، نبش قبر جایز نیست؛ اما اگر تنها استخوان‌هایی بدون گوشت باقی مانده باشد، انتقال آن‌ها به مشاهد مشرفه اشکالی ندارد.[۸]

برخی فقیهان، قائل به جواز دفن موقت و انتقال پس از دفن شده‌اند.[۹] سید علی سیستانی، از مراجع تقلید شیعه، درباره دفن موقت تا زمان انتقال جنازه به مشاهد مشرفه، می‌گوید: اگر موجب هتک حرمت نشود و مانع دیگری نداشته باشد، نبش قبر و انتقال جنازه جایز است.[۱۰]

برخی، به دفن موقت فقیهانی مانند شیخ مفید و سید مرتضی استناد کرده‌اند که جنازه آن‌ها ابتدا به‌صورت موقت دفن شد، سپس براساس وصیت، منتقل گردید. طبیعتاً این امر با اجازه فقیهان آن زمان صورت گرفته است.[۱۱]

انتقال جنازه بدون نبش قبر

برای جلوگیری از نبش قبر راه‌هایی انجام شده که با تعبیر «تودیع المیت» از آن یاد می‌شود.[۱۲] در این روش، جنازه را در زمینی توخالی قرار داده و دری بر روی آن می‌گذارند، به‌گونه‌ای که خارج‌کردن جسد نیاز به کندن زمین ندارد. در این فرض، صرف باز کردن درِ قبر، نبش قبر محسوب نمی‌شود.[۱۳] سید ابوالحسن اصفهانی، «تودیع المیت» را که در زمان وی مرسوم شده بود، دارای اشکال دانسته است.[۱۴] همچنین، امام خمینی این روش را غیرجایز می‌داند.[۱۵]

سیستانی نوع دیگری از «تودیع المیت» را ذکر می‌کند که در آن، جنازه را بر روی زمین قرار داده و بر روی آن بنایی می‌سازند تا پس از مدتی به مشاهد مشرفه منتقل شود.[۱۶] وی این عمل را دارای اشکال می‌داند.[۱۷]

مکارم شیرازی، از مراجع تقلید شیعه، تودیع میت را در صورتی که جنازه در تابوتی قرار داده شده و دفن شود، به‌گونه‌ای که هنگام بیرون آوردن متلاشی نشود، بدون اشکال می‌داند.[۱۸]

برخی فقیهان معتقدند، بیرون آوردن جنازه‌ای که در تابوت قرار داده شده و خاک بر روی آن ریخته است، در صورتی که موجب باز شدن تابوت نگردد، اشکالی ندارد؛ زیرا نبش قبر متوقف بر دیده‌شدن جنازه است و در این فرض، جنازه دیده نشده و نبش قبر صدق نمی‌کند.[۱۹]

موارد مشهور در دفن موقت

پانویس

  1. ↑ احمری، «بررسی فقهی حکم انتقال اموات به مشاهد مشرفه جهت تدفین»، ص۷۱.
  2. ↑ احمری، «بررسی فقهی حکم انتقال اموات به مشاهد مشرفه جهت تدفین»، ص۷۰.
  3. ↑ مجلسی، بحار الأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۷۹، ص۷۰.
  4. ↑ شهید ثانی، روض الجنان، ۱۴۰۲ق، ج۲، ص۸۵۴.
  5. ↑ موسسه دایرةالمعارف فقه اسلامی، موسوعة الفقه الإسلامی، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۱۹۴.
  6. ↑ اصفهانی، وسیلة النجاة، ۱۴۲۲ق، ص۸۶.
  7. ↑ امام خمینی، تحریر الوسیلة، دار العلم، ج۱، ص۹۳.
  8. ↑ تبریزی، صراط النجاة، ۱۴۳۶ق، ج۷، ص۱۱۲.
  9. ↑ محدث بحرانی، الحدائق الناضرة، ۱۴۰۵ق، ج۴، ص۱۴۶.
  10. ↑ ««توضیح المسائل، احکام دفن»». سایت آیت‌الله سیستانی.
  11. ↑ محدث بحرانی، الحدائق الناضرة، ۱۴۰۵ق، ج۴، ص۱۴۸.
  12. ↑ اصفهانی، وسیلة النجاة، ۱۴۲۲ق، ص۸۶.
  13. ↑ لاری، التعلیقة علی ریاض المسائل، ۱۴۱۸ق، ص۲۴۲.
  14. ↑ اصفهانی، وسیلة النجاة، ۱۴۲۲ق، ص۸۶.
  15. ↑ امام خمینی، تحریر الوسیلة، دار العلم، ج۱، ص۹۳.
  16. ↑ حسینی سیستانی، منهاج الصالحین، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۱۱۵.
  17. ↑ حسینی سیستانی، منهاج الصالحین، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۱۱۵.
  18. ↑ ««حکم شرعی امانت‌گذاری میت»»، سایت آیت‌الله مکارم شیرازی.
  19. ↑ آملی، مصباح الهدی، ۱۳۸۰ق، ج۷، ص۴۰.
  20. ↑ نجاشی، رجال النجاشی، ۱۳۶۵ش، ص۴۰۳.
  21. ↑ احمری، «بررسی فقهی حکم انتقال اموات به مشاهد مشرفه جهت تدفین»، ص۹۲.
  22. ↑ خدیر، «خاکسپاری موقت پیکر سید حسن نصرالله»، عصر ایران.
  23. ↑ «نخستین تصویر از محل موقت دفن پیکر شهید صفی‌الدین»، همشهری آنلاین.
  24. ↑ فقیه بحرالعلوم، «تاریخچه انتقال جنائز به عتبات عالیات (شهر کربلا)»، ص۹.
  25. ↑ هژیریان، «دلواری»، ج۱۸، ص۶۱.
  26. ↑ «آقا محمدخان»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
  27. ↑ «۲۰ دی‌ماه، سالروز قتل میرزا تقی‌خان امیرکبیر»، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی.
  28. ↑ «احسان شریعتی: می‌خواهیم وصیت پدرم اجرا شود»، مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
  29. ↑ «۱۴ اسفند و ۱۰ نکته در سال‌مرگ دکتر مصدق»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
  30. ↑ مکی، تاریخ بیست ساله ایران، ۱۳۶۲ش، ج۸، ص۵۲۶-۵۳۳.

منابع

  • نخستین تصویر از محل موقت دفن پیکر شهید صفی الدین»، همشهری آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۱۷ آذر ۱۴۰۳ش، تاریخ بازدید: ۱۳ خرداد ۱۴۰۴ش.
  • «آقا محمدخان»، دایره المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۱۴ دی ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۱۳ خرداد ۱۴۰۴ش.
  • «احسان شریعتی: می‌خواهیم وصیت پدرم اجرا شود»، مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ بازدید: ۱۳ خرداد ۱۴۰۴ش.
  • «14 اسفند و 10 نکته در سال‌مرگ دکتر مصدق»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۱۵ اسفند ۱۳۹۶ش، تاریخ بازدید: ۱۳ خرداد ۱۴۰۴ش.
  • «20دی‌ماه، سالروز قتل میرزا تقی خان امیرکبیر»، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی، تاریخ بازدید: ۱۳ خرداد ۱۴۰۴ش.
  • «توضیح المسائل، احکام دفن». سایت آیت‌الله سیستانی، تاریخ بازدید: ۱۳ خرداد ۱۴۰۴ش.
  • احمری، حسین، «بررسی فقهی حکم انتقال اموات به مشاهد مشرفه جهت تدفین»، پژوهشنامه حج و زیارت، سال هشتم، شماره ۲۲، پاییز ۱۴۰۲ش.
  • اصفهانی، سید ابوالحسن، وسیلة النجاة، تعلیقه: امام خمینی، ‌قم، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ اول، ۱۴۲۲ش.
  • امام خمینی، تحریر الوسیلة، قم، دار العلم، چاپ اول، بی‌تا.
  • آملی، میرزا محمدتقی، مصباح الهدی فی شرح العروة الوثقی، تهران، مؤلف، چاپ اول، ۱۳۸۰ق.
  • تبریزی، جواد، صراط النجاة، قم، دار الصديقة الشهيدة، ۱۴۳۶ق.
  • حسینی سیستانی، سید علی، منهاج الصالحین، قم، دفتر حضرت آیة الله سیستانی، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.
  • خدیر، «خاکسپاری موقت پیکر سید حسن نصرالله»، عصر ایران، تاریخ درج مطلب: ۱۳ مهر ۱۴۰۳ش، تاریخ بازدید: ۱۳ خرداد ۱۴۰۴ش.
  • شهید ثانی، زین الدین بن علی، روض الجنان فی شرح إرشاد الأذهان، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۴۰۲ق.
  • فقیه بحرالعلوم، محمد مهدی، «تاریخچه انتقال جنائز به عتبات عالیات (شهرکربلا)»، فصلنامه فرهنگ زیارت، سال هشتم، شماره ۳۳، زمستان ۱۳۹۶ش.
  • لاری، سید عبدالحسین، التعلیقة علی ریاض المسائل، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، چاپ اول، ۱۴۱۸ق.
  • مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
  • محدث بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، محقق و مصحح: محمدتقی ایروانی، سید عبدالرزاق مقرم‌، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۴۰۵ق.
  • موسسه دایره المعارف فقه اسلامی، موسوعة الفقه الإسلامی طبقا لمذهب أهل البیت علیهم السلام، قم، موسسه دایره المعارف فقه اسلامی، ۱۳۸۸ش.
  • نجاشی، احمد بن علی، رجال نجاشی، (فهرست أسماء مصنفی الشیعة)، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ ششم، ۱۳۶۵ش.
  • هژیریان، حسین، «دلواری»، دانشنامه جهان اسلام، ج۱۸، تهران، بنیاد دایره‌المعارف اسلامی، ۱۳۹۲ش.
برگرفته از «https://fa.wikishia.net/w/index.php?title=دفن_موقت&oldid=1388631»