جعفر سبحانی

جعفر سبحانی

اطلاعات فردی
لقب	آیت‌الله • آیت‌الله‌العظمی
تاریخ تولد	۱۳۰۸ش
محل زندگی	قم
اطلاعات علمی
استادان	آیت‌الله بروجردی • سید محمد حجت کوه‌کمره‌ای • امام خمینی
محل تحصیل	تبریز • قم
تألیفات	الموجز فی علم الأصول • فروغ ابدیت • تفسیر موضوعی، المحاضرات.
فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی
اجتماعی	مرجع تقلید شیعیان
وبگاه رسمی	http://www.tohid.ir

جعفر سبحانی (متولد ۱۳۰۸ش) از مراجع تقلید شیعه و اساتید حوزه علمیه قم. وی در فقه، اصول، تفسیر و علم کلام تخصص دارد. سبحانی از مدیران دارالتبلیغ اسلامی و نویسندگان مجله مکتب اسلام در سال‌های پیش از انقلاب اسلامی ایران و نماینده مردم آذربایجان شرقی در مجلس خبرگان قانون اساسی بود. وی مؤسس مرکز تخصصی کلام اسلامی در حوزه علمیه قم است و آثار متعددی درباره علوم اسلامی از جمله تفسیر، حدیث، فقه، اصول، کلام، تاریخ، فلسفه، ملل و نحل، رجال، درایه، علوم ادبی، دفاع از تشیع و نقد وهابیت نوشته است. کتاب‌های الموجز، فروغ ابدیت، منشور جاوید (تفسیر موضوعی قرآن)، آیین وهابیت، منشور عقاید امامیه و الهیات و معارف اسلامی از جمله آن‌هاست. برخی از آثار او مانند کتاب «المحاضرات فی‌ الالهیات» از کتاب‌های درسی حوزه‌های علمیه به‌شمار می‌رود.

زندگی‌نامه و تحصیلات

آیت‌اللّه جعفر سبحانی در ۲۰ فروردین سال ۱۳۰۸ش در تبریز متولد شد. پدرش شیخ محمدحسین سبحانی خیابانی بود که اجازه در امور حسبیه از سید ابوالحسن اصفهانی داشت. جعفر سبحانی پس از تحصیلات ابتدایی، کتاب‌های گلستان، بوستان، تاریخ معجم، نِصاب الصبیان و ابواب الجنان را خواند. در ۱۴ سالگی وارد مدرسه علمیه طالبیه تبریز شد. علوم ادبی را پیش حسن نحوی و علی‌اکبر نحوی و بخشی از مُطَوَّل، منطق، منظومه و شرح لمعه را در درس محمدعلی مدرس تبریزی شرکت کرد.

با ظهور فرقه دمکرات به رهبری پیشه‌وری در سال ۱۳۲۵ش و تشکیل حکومت خودمختار در منطقه آذربایجان، آیت‌الله سبحانی به قم مهاجرت کرد و باقیمانده فرائد الاصول را در درس محمد مجاهدی تبریزی (۱۳۲۷-۱۳۷۹ق) و میرزا احمد کافی (۱۳۱۸-۱۴۱۲ق) و کفایة الاُصول را در درس آیت‌اللّه گلپایگانی شرکت کرد.

آیت‌اللّه سبحانی در کنار تحصیل دروس فقه و اصول به یادگیری فلسفه، کلام و تفسیر مشغول شد. در تبریز شرح قواعد العقائد را پیش سید محمد بادکوبه‌ای آموخته بود و در حوزه علمیه قم در درس‌های منطق و شرح منظومه و اسفار اربعه علامه طباطبایی شرکت کرد و همزمان، در جلسه شب‌های پنجشنبه و جمعه علامه طباطبائی حاضر می‌شد. او بعد از انتشار کتاب اصول فلسفه و روش رئالیسم به خواست علامه، کتاب اصول‌ فلسفه را به عربی ترجمه کرد که نخستین جلد آن با مقدمه علامه طباطبایی به چاپ رسید.

فعالیت‌های علمی ـ فرهنگی

آیت‌الله سبحانی در زمینه آموزش و فرهنگ، فعالیت‌های بیشتری داشته است. تدریس و پرورش شاگرد، تألیف کتاب‌ و تأسیس موسسه تخصصی کلام از جمله آن‌ها است.

تدریس

آیت‌الله سبحانی، از سال ۱۳۲۱ش به تدریس اشتغال دارد. وی در آغاز ادبیات عرب و بعد چند دوره معالم و لمعتین، ۷ دوره فرائدالاصول شیخ انصاری، چند دوره مکاسب و کفایه و پنج مرتبه شرح منظومه را تدریس کرد و از سال ۱۳۵۴ش به تدریس خارج فقه و اصول مشغول شد.

وی پنج دوره خارج اصول و هر دوره در ۶ سال، تدریس کرده و هم‌اکنون ششمین دوره آن را تدریس می‌کند. تقریرات یک دوره کامل آن در ۴ جلد به نام «المحصول فی علم الأُصول» و «ارشاد العقول الی علم الاصول» منتشر شده است. او در سال‌های تدریس خارج فقه، این بخش‌ها را تدریس کرده است: کتب زکات، حدود، دیات، قضاء، مضاربه (دو بار)، مکاسب محرمه، خیارات، ارث، طلاق، نکاح و خمس. او همچنین کتاب اسفار اربعه را تدریس کرده است. آیت‌الله سبحانی عقاید، رجال، درایه، تاریخ اسلام و تشیع، ملل و نحل و تفسیر هم تدریس کرده است.

شاگردان

در طیّ سالیان طولانی تدریس آیت‌الله جعفر سبحانی -حدود ٧٠ سال- هزاران نفر از دروس ایشان بهره برده‌اند؛ از جمله افراد ذیل قابل یادکردن هستند:

1. رضا استادی
2. مهدی شب‌زنده‌دار
3. یوسف صانعی
4. زهره صفاتی
5. علی ربانی گلپایگانی
6. عبدالحسین خسروپناه
7. مهدی هادوی تهرانی

تألیف

مقالهٔ اصلی: فهرست آثار آیت‌الله سبحانی

آیت‌الله سبحانی تألیفات متعددی درباره علوم دینی دارد از جمله تفسیر، حدیث، فقه، اصول، کلام، تاریخ، فلسفه، ملل و نحل، رجال، درایه، علوم ادبی، دفاع از تشیع، نقد وهابیت و موضوعات دیگر نگاشته است.

کتاب محاضرات في الالهيات جعفر سبحانی

برخی از آثار او جزء متون درسی در حوزه علمیه پس از انقلاب اسلامی است؛ مانند کتاب «المحاضرات فی‌ الالهیات» (این کتاب خلاصه كتاب ۴ جلدی «الالهیات على هدى الكتاب و السنّة و العقل» آیت الله سبحانی است که توسط على ربانى گلپایگانى خلاصه شده است)، خلاصه کتاب ۸ جلدی «بحوث فی‌الملل و النحل»، «کلیات فی ‌علم الرجال» و «اصول الحدیث و أحکامه»

تأسیس مؤسسه آموزشی عالی امام صادق(ع)

آیت الله سبحانی مؤسسه آموزش عالی امام صادق(ع) را به عنوان مرکز تخصصی علم کلام در حوزه علمیه قم در سال ۱۳۷۰ش تأسیس کرد. در این مؤسسه، علم کلام با زیر مجموعه‌های کلام اسلامی و وهابیت‌شناسی در قالب یک رشته تخصصی در مقاطع سطح دو (کارشناسی)، سطح سه (ارشد) و سطح چهار (دکتری) آموزش داده می‌شود. همچنین مجله کلام اسلامی نیز توسط این مرکز منتشر می‌شود.

مکاتبات

بعد از مصاحبه عبدالکریم سروش با میشل هوبینک با عنوان «کلام محمد»، درباره قرآن در آذر ۱۳۸۶ش، آیت‌الله جعفر سبحانی نامه‌ای انتقادی به سروش ارسال کرد. دو نامه از سروش خطاب به آیت‌الله سبحانی، با عنوان «بشر و بشیر» و «طوطی و زنبور» و متقابلاً دو نامه از آیت‌الله سبحانی خطاب به او، با عناوین «دکتر سروش به آغوش اسلام بازگردد» و «دومین نامه آیت‌الله سبحانی به دکتر سروش» منتشر شد. سال ۱۳۹۱ش این گفتگوها در کتاب «مسئله وحی» منتشر شد.

فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی

در جریان واقعه ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ش و دستگیری امام خمینی، آیت‌الله سبحانی از کسانی بود که نامه اعتراضی فضلای حوزه قم به هیئت دولت وقت را امضا کرد. همچنین از امضاکنندگان نامه‌ای به حسنعلی منصور، نخست‌وزیر وقت در اسفند ۱۳۴۲ش بود که طی آن به ادامه زندانی‌شدن امام خمینی و جمعی از علما اعتراض شد. وی در جریان انتقال امام خمینی از ترکیه به نجف اشرف نیز متن تلگرام فضلا در حمایت از امام را امضا کرد. آیت‌الله سبحانی بعد از درگذشت سید مصطفی خمینی، به امام خمینی تسلیت گفت.

تأسیس مجله مکتب اسلام

مقالهٔ اصلی: مکتب اسلام

جعفر سبحانی در کنار مکارم شیرازی، مصطفی زمانی و داوود الهامی، سید هادی خسروشاهی، علی حجتی کرمانی، رضا گلسرخی کاشانی و حاج آقا مجتبی عراقی از گردانندگان اصلی دارالتبلیغ اسلامی بودند. این مرکز در سال ۱۳۴۴ش با هدف تربیت مبلغ دینی و مقابله با تبلیغات ضد دین و ضد شیعی، توسط آیت‌الله شریعتمداری در قم تأسیس شد. آیت‌الله سبحانی ضمن کمک به اداره این مرکز، تدریس و سخنرانی می‌کرد.

آیت‌الله جعفر سبحانی و آیت‌الله مکارم شیرازی

در سال‌های ۱۳۳۷ و ۱۳۳۸ش وی و گروهی از فضلای حوزه به رهبری برخی از مراجع وقت مجله، درس‌هایی از مجله مکتب اسلام را تأسیس کردند. سبحانی یکی از نویسندگان ثابت مجله بود. در حال حاضر نیز صاحب امتیاز آن بوده و مجله، تحت سرپرستی او منتشر می‌شود.

خبرگان قانون اساسی

دیدار خبرگان قانون اساسی با امام خمینی در تاریخ ۲۷ مرداد ۵۸؛ ردیف اول از سمت راست تصویر: ابوالحسن بنی‌صدر، ناصر مکارم شیرازی، جعفر سبحانی،محمد صدوقی، سید محمدعلی انگجی، مرتضی حائری و امام خمینی

آیت‌الله سبحانی ذیل برخی از اعلامیه‌های مدرسین حوزه علمیه قم علیه رژیم پهلوی را امضا کرده است. او پس از پیروزی انقلاب اسلامی با رأی مردم نماینده استان آذربایجان شرقی در مجلس خبرگان قانون اساسی شد.

مرجعیت

آیت‌الله سبحانی با درگذشت آیت‌الله شیخ جواد تبریزی در ۲۹ آبان ۱۳۸۶ش و به درخواست گروهی از مردم آذربایجان، رساله عملیه خود را منتشر کرد.

بزرگداشت‌

در سیزدهمین دوره همایش کتاب سال حوزه که در سال ۱۳۹۰ش در شهر قم برگزار گردید جعفر سبحانی به‌عنوان شخصیت برجسته علمی حوزه معرفی شد و به پاس خدمات علمی و فرهنگی و تدریس و تألیفات در این دوره همایش مورد تقدیر قرار گرفت.

مستند «علامه ذوالفنون» تصویری از شخصیت اخلاقی و اجتماعی جعفر سبحانی

موسسه فرهنگی هنری راسخون مستندی پیرامون شخصیت علمی و معنوی آیت‌الله سبحانی با عنوان علامه ذوالفنون، تولید کرده است. این مستند در سه قسمت منتشر شده است

جستارهای وابسته

• منشور جاوید

پیوند به بیرون

• بررسی کارنامه قرآن‌پژوهی آیت‌الله جعفر سبحانی