درسهایی از مکتب اسلام از نشریه‌های حوزه علمیه قم که در سال ۱۳۳۷ش توسط آیت الله شریعتمداری تأسیس شد و تاکنون به صورت ماهنامه منتشر شده است. در سال‌های پیش از انقلاب، مجله مکتب اسلام از معدود نشریات حوزوی بود که می‌کوشید اندیشه‌های نو مذهبی را که در قم پدید می‌آمد و البته متاثر از جریان‌های نوگرای اسلامی بود، به مخاطبان خود عرضه کند. این نشریه در زمینه‌های دینی، علمی و اجتماعی فعالیت داشته است. مهم‌ترین ویژگی مجله، آموزش و روشنگری و تربیت عملی جوانان اسلام‌گرایی بود که در روند شکل‌گیری انقلاب اسلامی تاثیرگذار بودند. مکتب اسلام توانست بخش زیادی از نیازهای دینی پیش از انقلاب را برآورده کند و مورد استقبال گسترده مردم قرار گیرد.
بنیان‌گذار
آیت الله شریعتمداری مجله مکتب اسلام را در سال ۱۳۳۷ش تأسیس کرد.[۱] در اساسنامه این مجله آمده است این مجله «زیر نظر آیت‌الله شریعتمداری و با همکاری دو هیئت علمی و مالی مرکب از ده تن از دانشمندان جوان و روشنفکر حوزه علمیه و ده تن از بازرگانان تهران تأسیس گردید.[۲]
در سال اول انتشار مجله، سید موسی صدر مسئول اصلی مجله بود.[۳] پس از آن تا سال ۱۳۶۶ش آیت الله مکارم شیرازی صاحب امتیاز و مسئول مجله بود و پس از او، این مسئولیت بر عهده آیت‌الله جعفر سبحانی گذاشته شد. سردبیر فعلی نشریه فرج‌الله فرج اللهی است.
هیئت تحریریه
نسل اول: نخستین هیئت تحریریه مکتب اسلام، همان پایه‌گذاران آن بودند که در کنار آنها شخصیت‌هایی همچون سید محمد حسین طباطبائی، لطف الله صافی گلپایگانی، سید موسی شبیری زنجانی، محمد فاضل لنکرانی، علی احمدی میانجی، سید مرتضی جزایری، احمد آذری قمی، سید مهدی روحانی، شهاب‌الدین اشراقی، محمد جواد باهنر، سید غلامرضا سعیدی و... با مجله همکاری داشتند.[۴]
نسل دوم: یک سال پس از انتشار مجله و با استعفای چند نفر از هیئت تحریریه اصلی،[۵] گروهی تحت عنوان هیئت تحریریه فرعی به کمک نشریه آمدند که عبارت بودند از: عباسعلی عمید زنجانی، علی حجتی کرمانی، سید هادی خسروشاهی، حسین حقانی زنجانی، زین العابدین قربانی، محمد مجتهد شبستری، رضا گلسرخی کاشانی و یعقوب جعفری.
نسل سوم: پس از چند سال برای تکمیل کادر مجله و به علت اشتغالات گوناگون اعضای اصلی، افراد دیگری به عضویت تحریریه مجله درآمدند از جمله: داوود الهامی، مهدی پیشوایی، عقیقی بخشایشی، خیرخواه، دوست محمدی و حسنی.
در حال حاضر اعضای هیأت تحریریه مجله عبارتند از: احمد بهشتی، مهدی پیشوایی، یعقوب جعفری، محمود حکیمی و غلامرضا گلی زواره‌ای.
زمینه فعالیت
نشریه درسهایی از مکتب اسلام که بعدها به «مکتب اسلام» مشهور شد[۶] هر چند پیش از آن نیز چندین نشریه در زمینه‌های دینی منتشر می‌شد ولی هیچکدام از آنها به طور رسمی وابسته به حوزه نبود.[۲]
در سال‌های پیش از انقلاب، مجله مکتب اسلام تنها نشریه حوزوی بود که می‌کوشید اندیشه‌های نو مذهبی را که در قم پدید می‌آمد و البته متاثر از جریان‌های نوگرای اسلامی در تهران بود، به مشتاقان عرضه کند.[۷] در این مجله افزون بر مقالات علمی، گاه گزارش‌ها و اخباری از وضعیت قم منعکس می‌شد و گاه نسبت به انحراف‌های فکری پدید آمده در جامعه نیز جسته و گریخته هشدارهایی داده می‌شد.[۸] در سال‌های نخست مهم‌ترین مقالات را علامه طباطبایی می‌نوشت و به معرفی اسلام و برخورد اسلام با نیازمندی‌های روز و مسائل اجتماعی از دیدگاه اسلام می‌پرداخت.[۹] علاوه بر آن، مجله به مطالب مورد نیاز روز، مثل مسایل پزشکی و روانشناسی نیز می‌پرداخت و به سوالات پزشکی مخاطبان پاسخ می‌داد.
بازتاب، تاثیرگذاری و جایگاه مردمی
پس از انتشار مجله مکتب اسلام، حدود سی نامۀ اعتراض‌آمیز برای آیت الله بروجردی ارسال شد تا از انتشار آن جلوگیری شود ولی وی در مقابل همۀ آنان ایستاد و از ادامه انتشار مجله پشتیبانی کرد.[۱۰]
مهم‌ترین ویژگی مجله، آموزش و روشنگری و تربیت عملی جوانان اسلام‌گرایی بود که در روند شکل‌گیری انقلاب تاثیرگذار بودند. مکتب اسلام توانست بخش زیادی از نیازهای دینی پیش از انقلاب را برآورده کند و مورد استقبال مردم قرار گیرد. در مراحل نخست، توزیع و فروش مجله، مردمی بود و مساجد، هیئت‌های مذهبی و مراکز فرهنگی، پایگاه نشر آن بودند و به همین دلیل مجله از انتشار گسترده‌ای برخوردار شد.[۱۱] شماره اول نشریه ابتدا در هزار نسخه چاپ شد ولی به خاطر استقبال زیاد، چندبار تجدید چاپ شد و به تدریج شمارگان آن افزایش یافت و به ۱۲۰ هزار رسید.[۱۲]
توقیف
مجله مکتب اسلام برای آنکه بتواند به فعالیت خود ادامه دهد، به هیچ وجه به مسایل نهضت و انقلاب نمی‌پرداخت.[۱۳] ولی به علت موضع‌گیری در برابر اوضاع فرهنگی جامعه چندین بار توقیف شد که با حمایت و سفارش آیت‌الله بروجردی رفع توقیف گردید.[۱۴] از جمله پس از انتقاد صریح از مواضع ضد دینی رژیم پهلوی در مسئله کشف حجاب، حساسیت‌هایی ایجاد شد و مجله برای نخستین بار در سال ۱۳۴۰ش توقیف گردید. سال ۱۳۴۱ش نیز به علت نشر سرمقاله‌ای درباره مفاسد آزادی‌های نامشروع ناشی از کشف حجاب، به مدت دو ماه توقیف شد. در سال ۱۳۵۵ش نیز مجله به مدت شش ماه توقیف شد ولی با وساطت علمای حوزه علمیه قم و بعضی از روحانیون بانفوذ تهران، رفع توقیف شد.
تجلیل از مکتب اسلام
در ۱۰ اسفند ۱۳۹۱ش همایش تجلیل از نیم قرن انتشار نشریه مکتب اسلام در قم برگزار شد. در این مراسم ضمن گرامیداشت ۵۴ سال انتشار نشریه، از خدمات آیت‌الله مکارم شیرازی و آیت‌الله سبحانی در مدیریت و نویسندگی در این مجله و نیز از جمعی از نویسندگان تجلیل شد و از تمبر یادبود نشریه رونمایی گردید.[۱۵] این مجله همچنین در سال ۱۳۸۲ش در اولین جشنواره مطبوعات دینی به خاطر قدمت و محتوای غنی آن به عنوان نشریه برتر انتخاب شد.
جستار وابسته
پانویس
- ↑ شجاعی، مدار شریعت، ۲۰۱۰م، ص۱۷۰.
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ اساسنامه مکتب اسلام، ص۳، به نقل از جعفریان، جریانها و سازمانهای مذهبی سیاسی ایران، ص۳۰۶
- ↑ امام موسی صدر مصلح بزرگ معاصر، پایگاه اطلاع‌رسانی مرکز بررسی‌های اسلامی.
- ↑ مجله مکتب اسلام به روایت خسروشاهی، سایت تاریخ ایرانی.
- ↑ امام موسی صدر، واعظ زاده، جزائری، محلاتی و موسوی اردبیلی. رجوع کنید به: جعفریان، جریانها و سازمانهای مذهبی سیاسی ایران، ص۳۰۹
- ↑ جعفریان، جریانها و سازمانهای مذهبی سیاسی ایران، ص۳۰۷
- ↑ جعفریان، جریانها و سازمانهای مذهبی سیاسی ایران، ص۳۰۷
- ↑ جعفریان، جریانها و سازمانهای مذهبی سیاسی ایران، ص۳۰۸
- ↑ جعفریان، جریانها و سازمانهای مذهبی سیاسی ایران، ص۳۰۸
- ↑ دوانی، زندگانی آیت الله بروجردی، ص۳۴۹.
- ↑ مجله مکتب اسلام به روایت خسروشاهی، سایت تاریخ ایرانی.
- ↑ جعفریان، جریانها و سازمانهای مذهبی سیاسی ایران، ص۳۰۹
- ↑ دوانی، زندگانی زعیم بزرگ آیت الله بروجردی، ص۳۵۳.
- ↑ ماهنامه مکتب اسلام تنها چراغ روشن در زمان طاغوت بود، خبرگزاری رسمی حوزه.
- ↑ همایش تجلیل از نیم قرن انتشار نشریه " مکتب اسلام" در قم برگزار شد، خبرگزاری مهر.
منابع
- جعفریان، رسول، جریانها و سازمانهای مذهبی سیاسی ایران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی و سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ۱۳۹۰.
- دوانی، علی، زندگانی زعیم بزرگ عالم تشیع آیت الله بروجردی، چاپ سوم، نشر مطهر، ۱۳۷۱.
- شجاعی خوئی، محمد صادق، مدار شریعت (یادنامه حضرت آیت الله شریعتمداری)، بی‌نا، بی‌جا، ۲۰۱۰م.
- مجله مکتب اسلام به روایت خسروشاهی، سایت تاریخ ایرانی، تاریخ انتشار: ۱۲ اردیبهشت ۱۳۹۰ش.
- ماهنامه مکتب اسلام تنها چراغ روشن در زمان طاغوت بود، خبرگزاری رسمی حوزه، ۲۶ آذر ۱۳۹۱ش.
- همایش تجلیل از نیم قرن انتشار نشریه " مکتب اسلام" در قم برگزار شد، خبرگزاری مهر، تاریخ انتشار: ۱۰ اسفند ۱۳۹۱ش.
- امام موسی صدر مصلح بزرگ معاصر، پایگاه اطلاع‌رسانی مرکز بررسی‌های اسلامی، تاریخ بازدید: ۳۱ اسفند ۱۴۰۰ش.