معالم الدین و ملاذ المجتهدین (کتاب)
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | أبو منصور جمال‌الدین الحسن بن زین‌الدین |
| موضوع | فقه و اصول |
| زبان | عربی |
| قطع | وزیری |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | نشر شریف رضی |
| نوع رسانه | مکتوب |
مَعالِمُ الدّین وَ مَلاذُ الْمُجْتَهِدین، مشهور به معالم، کتابی به زبان عربی در زمینه فقه و اصول فقه از حسن بن زین‌الدین، فرزند شهید ثانی. این کتاب از دو بخش فقه و اصول فقه تشکیل شده؛ اما شهرت این کتاب به بخش اصول آن است که به نام معالم الاصول شهرت دارد. بخش فقه، فقط شامل کتاب طهارت است و شامل همه ابواب فقه نیست. نویسنده هدف از تالیف این کتاب را درک و فهم بهتر مباحث فقه و تدریس آن در حوزه‌ها دانسته است. به‌گفته آقا بزرگ تهرانی، این کتاب، حدود ۲۰۰ سال کتاب درسی حوزه بوده است. معالم دارای شرح‌ها و حاشیه‌های متعددی بوده است.
نویسنده
حسن بن زین الدین، فرزند شهید ثانی، مشهور به صاحب معالم، از فقهای شیعه و از عالمان اصول فقه ابتدای قرن یازدهم ق. او در سال ۱۰۱۱ق درگذشت.[۱] مؤلف هدفش را تألیف کتابی خالی از زیاده نویسی خسته کننده و ایجاز مختل کننده، قابل تدریس در حوزه و هموار ساختن فهم فقه و فقاهت دانسته است.[۲] [یادداشت ۱] و همچنین درباره پایان نگارش این کتاب آورده، نگارش این کتاب در سحر شب یکشنبه ۲ ربیع‌الثانی سال ۹۹۴ق به پایان رسیده است.[۳]
محتوا
معالم الدین و ملاذ المجتهدین مشهور به معالم، کتابی در زمینه فقه و اصول فقه از حسن بن زین الدین، فرزند شهید ثانی است.[۴] این کتاب از دو بخش فقه و اصول تشکیل شده است. بخش اصول این کتاب که به نام معالم الاصول مشهور شده، به گفته آقابزرگ طهرانی، حدود ۲۰۰ سال به‌عنوان کتابی درسی در حوزه تدریس شده[۵] و بخش فقه را تحت‌الشعاع خود قرار داده است.[۶] بخش دیگر این کتاب، بخش فقه و فقط شامل کتاب طهارت است و همه ابواب فقه را شامل نمی‌شود.[۷] برخی دلیل عدم شهرت آن را همین مسئله دانسته‌اند.[۸]
شیوه نگارش
صاحب معالم در این کتاب به شرح و توضیح مباحث علم فقه و اصول می‌پردازد. وی در بخش فقه، فقط به بررسی کتاب الطهاره و ابواب آن می‌پردازد.[۹] در این بخش، مولف معمولا حکمی را بیان می‌کند که مورد قبولش است و در آخر نیز همان را مورد استنباط قرار می‌دهد و اگر فروع و جوانبی داشته باشد مورد ارزیابی و تحلیل قرار می‌دهد.[۱۰] بخش دیگر این کتاب درباره علم اصول است. مولف مبانی خود را در این زمینه مستدل و با مناقشه دیگر اقوال نتیجهگیری می‌کند.[۱۱] یکی از ویژگی‌های معالم را از جهت ساختار و چارچوب مطالب، رعایت نظم منطقی در دسته‌بندی و ترتیب موضوعات و فصل‌بندی جزئیات دانسته‌اند.[۱۲]
شروح و حاشیه‌ها
آقا بزرگ تهرانی شرح‌های بسیاری برای این کتاب نام برده است.[۱۳] همچنین مدرسی طباطبایی در کتاب مقدمهای بر فقه شیعه می‌نویسد: حسن بن زین‌الدین، با تألیف متنی مرتب در علم اصول فقه به‌عنوان مقدمهای بر کتاب معالم خود، راه را برای بحث‌های متمرکز بر روی مباحث اصول فقه به شکل حاشیه زدن و شرح گشود و این‌گونه بحث‌ها به‌سبب همین تمرکز و اظهار‌نظرها و نقد و ایرادهای دانشمندان در مورد واحد، با توجه به اظهارات و آراء دیگر در همان‌جا، در پیشبرد اصول فقه بسیار مؤثر بود. دقیق‌ترین نظرات علمی در این باب در قرن یازدهم را به‌وسیله سلطان العلماء حسین بن رفیع الدین مرعشی (۱۰۶۴ق) یکی از حاشیه‌نویسان بر معالم دانسته‌اند.[۱۴]
نسخه‌های خطی
نسخه‌های خطی از این کتاب در کتابخانه مجلس و کتابخانه مرعشی نجفی موجود است که تاریخ کتابت آنها متعلق به سال‌های ۱۰۰۱ق، ۱۰۷۹ق، ۱۲۴۵ق و ۱۲۶۱ق است. برخی از این نسخه‌ها با نسخه اصل به خط مؤلف مقابله شده است.[۱۵]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ افندی، ریاض العلماء، ۱۴۰۱ق، ج۱، ص۲۳۳ و ۲۳۴
- ↑ حسن بن زین الدین، معالم الدین، مؤسسة النشر الاسلامی، ص۵.
- ↑ طهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۲۱، ص۱۹۸.
- ↑ حسن بن زین الدین، معالم الدین، مؤسسة النشر الاسلامی، ص۱.
- ↑ طهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۶، ص۲۰۴.
- ↑ طباطبایی، «معرفی تفصیلی کتاب فقهی»، ص۱۵۴.
- ↑ طهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۲۱، ص۱۹۸.
- ↑ طباطبایی، «معرفی تفصیلی کتاب فقهی»، ص۱۶۲.
- ↑ طهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۲۱، ص۱۹۸.
- ↑ طباطبایی، «معرفی تفصیلی کتاب فقهی»، ص۱۶۵.
- ↑ طباطبایی، «معرفی تفصیلی کتاب فقهی»، ص۱۶۳.
- ↑ طباطبایی، «معرفی تفصیلی کتاب فقهی»، ص۱۶۳.
- ↑ آقا بزرک طهرانی، الذریعة، ۱۴۰۸ق، ج۶، ص۲۰۴-۲۱۰.
- ↑ مدرسی طباطبایی، مقدمهای بر فقه شیعه، ۱۳۶۸ش، ص۱۵.
- ↑ معالم الدین و ملاذ المجتهدین، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
یادداشت
- ↑ وجمعنا بين تحقيق الدليل والمدلول ، بعبارات قريبة إلى الطباع ، وتقريرات مقبولة عند الاسماع ، من غير إيجاز موجب للإخلال ، ولا إطناب معقّب للملال.
منابع
- افندی، عبدالله بن عیسی‌بیگ، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، قم، نشر کتابخانه مرعشی نجفی، ۱۴۰۱ق.
- تهرانی، شیخ آقا بزرگ، الذریعة إلی تصانیف الشیعة، قم، نشر اسماعیلیان و کتابخانه اسلامیه تهران، ۱۴۰۸ق.
- جمال الدین الحسن بن زین الدین العاملی، معالم الدین وملاذ المجتهدین، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، بی‌تا.
- طباطبایی، سید مهدی، «معرفی تفصیلی کتاب فقهی: معالم الدین و ملاذالمجتهدین»، در مجله فقه اهل بیت ع، شماره ۲۴، زمستان ۱۳۷۹ش.
- کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، تاریخ بازدید مطلب: ۲۴ خرداد ۹۷
- مدرسی طباطبایی، حسین، مقدمهای بر فقه شیعه، مترجم: فکرت، محمد آصف، مشهد، نشر: آستان قدس رضوی، ۱۳۶۸ش.
پیوند به بیرون