مُصلِح‌الدین سعدی شیرازی مشهور به سعدی (۶۰۶ - ۶۹۱ق) شاعر و نویسنده قرن هفتم هجری قمری بود.
 آرامگاه سعدی شیرازی، شیراز | |
| اطلاعات | |
|---|---|
| نام کامل | مُصلِح‌الدین سعدی شیرازی |
| زمینه فعالیت | شعر |
| محل زندگی | شیراز، بغداد |
| محل دفن | شیراز |
| هم‌زمان با | خوارزمشاهیان، حکومت اتابکان فارس، حمله مغولان، عباسیان (بغداد) |
| مذهب | اهل سنت |
| کتاب‌ها | بوستان، گلستان |
| دیوان اشعار | کلیات سعدی |
| اساتید | شهاب‌الدین عمر سهروردی |
سعدی را پیرو مذهب اهل‌سنت دانسته‌اند. او اشعاری در وصف امام علی(ع) سروده و در اشعارش به حضرت زهرا(س) و فرزندانش توسل کرده است.
سعدی تحصیلات مقدماتی را در شیراز فراگرفت سپس به مدرسه نظامیه بغداد رفت و در درس شیخ شهاب‌الدین عمر سهروردی و دیگران شرکت کرد. سپس به شام، حجاز، بعلبک و ... سفر کرد و در سال ۶۵۴ق به شیراز بازگشت.
آثار سعدی شامل ۲۲ رساله و کتاب می‌شود. دو کتاب بوستان و گلستان از مهم‌ترین آثار او در ادبیات فارسی به حساب می‌آید. کتاب گلستان در گذشته در مکتب‌خانه‌ها و حوزه‌های علمیه شیعه و اهل سنت تدریس می‌شد. در تقویم جمهوری اسلامی ایران، اول اردیبهشت روز ملی بزرگداشت سعدی نامگذاری شده است.
زندگی‌نامه
سعدی: ز خاک سعدی بیچاره بوی عشق آید
هزار سال پس از مرگ او اگر بویی[۱]
درباره نام سعدی و تاریخ تولد و وفات او اختلاف هست. برخی «مُشَرَّف‌الدین»[۲] و گروهی دیگر «مُصلِح‌الدین» گفته‌اند.[۳] به‌نظر ذبیح‌الله صفا، ادیب و پژوهشگر ادبیات فارسی، نامش مصلح، برگرفته از نام جد مادری‌اش بوده است.[۴]
پژوهشگران، سال‌های متفاوتی را از سال ۵۷۷ تا ۶۱۰ق، تاریخ تولد سعدی در شیراز دانسته‌اند؛[۵] اما به قرینه سخن سعدی در کتاب گلستان، می‌توان آن را ۶۰۶ق دانست.[۶]
درگذشت سعدی را نیز از سال ۶۹۰ تا ۶۹۴ق در شیراز ذکر کرده‌اند.[۷] سعید نفیسی، نویسنده و پژوهشگر ادبیات فارسی، همه موارد ذکر شده دراین‌باره را بررسی کرده و ۲۷ ذی‌الحجه سال ۶۹۱ق را درست دانسته است.[۸] گفته‌اند خاندان سعدی از علمای اسلام بوده‌اند.[۹] پدرش از نزدیکان حکومت اتابکان فارس بود.[۱۰] سعدی پس از تحصیلات مقدماتی در شیراز، به مدرسه نظامیه بغداد رفت و در درس استادانی مانند شهاب‌الدین عمر سهروردی (درگذشت: ۶۳۲)، صوفی و صاحب عوارف المعارف، شرکت کرد.[۱۱]
وی پس از این دوره، سالیان بسیاری در سرزمین‌های اسلامی مانند شام، حجاز و بعلبک (در لبنان امروزی) سفر کرد و در روزگار سلطنت اتابک ابوبکر بن سعد و پسرش سعد در سال ۶۵۴ق به شیراز بازگشت.[۱۲]
برخی معتقدند که لقب سعدی را از نام «سعد بن ابوبکر» گرفته است؛ اما به نظر ذبیح‌الله صفا و عبدالحسین زرین‌کوب، از پژوهشگران ادبیات، این گفته صحیح نیست و سعدی در آن زمان، فردی شناخته شده بود.[۱۳] اول اردیبهشت در تقویم ایران روز ملی بزرگداشت سعدی نامگذاری شده و مراسم و نشست‌های مختلفی در این روز برگزار می‌شود.[۱۴]
مذهب
سعدی را سُنی‌مذهب دانسته‌اند؛ زیرا در دوره‌ای زندگی می‌کرد که بیشتر مردم آن روزگار به ویژه در شیراز از اهل تسنن بودند.[۱۵] همچنین وی در مدرسه نظامیه بغداد تحصیل کرده‌است و هدف از تأسیس مدارس نظامیه، پرورش افرادی بود که فقه شافعی و کلام اشعری را تدریس کنند.[۱۶] علامه طهرانی براین باور است که افرادی مانند سعدی، عطار و محی الدین عربی در اوایل عمرشان سنی بوده‌اند و بعدها بر اثر مطالعات بسیار و یا تابش نور عرفان حقیقت را دریافته و شیعه شده‌اند.[۱۷] وی همچنین به نقل از قاضی نورالله شوشتری در مجالس المؤمنین دوبیت شعر از سعدی (در یکی از دیوان‌های کهنه او) نقل کرده که دلالت برتشیع او دارد:
آثار
مطهری درباره گلستان و بوستان سعدی:
در میان شعرا سعدی شاعری است همه جانبه که در قسمت‌های مختلف شعر گفته است، یعنی دایره فهم سعدی دایره وسیعی است. شعر او به حماسه و غزل عرفانی و اندرز و نوع دیگر اختصاص ندارد؛ در همه قسمت‌ها هم در سطح عالی است. سعدی مردی است که مدت سی سال در عمرش مسافرت کرده است. این مرد یک عمر نود ساله کرده که سی سال آن به تحصیل گذشته، بعد از آن در حدود سی سال در دنیا مسافرت کرده است و سی سال دیگر دوره کمال و پختگی او بوده که به تألیف کتاب‌هایش پرداخته ست. گلستان و بوستان همه بعد از دوران پختگی اوست. به همین دلیل سعدی یک مرد نسبتاً کامل و پختهای است. در بوستان می‌گوید: در اقصای عالم بگشتم بسی بسر بردم ایام با هر کسی ز هر گوشهای توشهای یافتم ز هر خرمنی خوشهای یافتم *
*منبع: مطهری، آزادی معنوی، صص۱۸۳-۱۸۴.
سعدی در روزگار سلطنت اتابک ابوبکر بن سعد، به شیراز بازگشت و در همین ایام، دو اثر بوستان (به نظم) و گلستان (به نظم و نثر) را نوشت که از مهم‌ترین آثار در ادبیات فارسی است.[۱۹] گفته شده کتاب گلستان سعدی از کتاب‌های اولیه آموزشی در مکتب‌خانه‌ها بوده[۲۰] و علاوه بر مکتب‌خانه، در حوزه‌های علمیه شیعه[۲۱] و اهل سنت[۲۲] نیز تدریس می‌شد.
سعدی علاوه بر این دو کتاب، آثار دیگری نیز دارد که در مجموع شامل ۲۲ رساله و کتاب می‌شود.[۲۳] بیشتر آثار او شامل پند و نصیحت و موعظه در موضوعات اخلاقی-اجتماعی است.[۲۴] آثار وی به زبان‌های مختلفی ترجمه شده است.[۲۵] برخی از آن‌ها عبارت‌اند از: مجالس پنج‌گانه (این کتاب به نثر است و در بردارنده خطابه‌ها و سخنرانی‌های سعدی است)، نصیحة‌الملوک (در پند و اخلاق در موضوعات گوناگون)، قصاید عربی و فارسی و غزلیات که خود شامل چهار بخش است: طیِّبات، بَدایِع، خَواتیم و غزلیات قدیم.[۲۶]
ائمه(ع) در شعر سعدی
سعدی اشعاری در وصف امام علی(ع) سروده‌است. همچنین در برخی از اشعارش به حضرت زهرا(س) و فرزندانش، توسل کرده‌است. شعر زیر از او در وصف امام علی (ع) است:
در اشعار زیر هم به فرزندان حضرت زهرا توسل جسته‌است:
در میان اشعاری که هم نام پیامبر آمده و هم تصریح به کلمه آل شده شعر معروف سعدی در گلستان است که می‌تواند به نحوی بیانگر مذهب وی نیز باشد.
پانویس
- ↑ سعدی، «غزل شمارهٔ ۵۱۵»، سایت گنجور.
- ↑ ابن‌فُوَطی، مجمع الآداب، ۱۳۷۴ش، ج۵، ص۲۴۷ـ۲۴۸.
- ↑ سعدی شیرازی، کلیات سعدی شیرازی، مقدمه مصحح، ۱۳۷۶ش، ص۲.
- ↑ صفا، تاریخ ادبیات در ایران و در قلمرو زبان پارسی، ۱۳۷۸ش، ج۳، ص۵۸۷.
- ↑ نگاه کنید به عباس اقبال آشتیانی، «زمان تولد و اوایل زندگانی سعدی»، تهران، مجله تعلیم و تربیت (ویژه‌نامه سعدی‌نامه)، بی‌نا، سال هفتم، ش۱۱ و ۱۲، بهمن و اسفند ۱۳۷۷ش.
- ↑ صفا، تاریخ ادبیات در ایران و در قلمرو زبان پارسی، ۱۳۷۸ش، ج۳، ص۵۸۹-۵۹۰.
- ↑ اقبال، «زمان تولد و اوایل زندگانی سعدی»، ۱۳۷۷ش، ص۱۴.
- ↑ نگاه کنید به نفیسی، سعید، «تاریخ درست درگذشت سعدی»، تهران، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، سال ششم، ش۱، مهر ۱۳۳۷ش.
- ↑ نفیسی، سخنان سعدی درباره خود، ۱۳۱۶ش، ص۲۴۷؛ سعدی، دیوان اشعار، غزلیات، «غزل ۳۲».
- ↑ زرین‌کوب، با کاروان حله، ۱۳۴۷ش، ص۲۳۱.
- ↑ زرین‌کوب، با کاروان حله، ۱۳۴۷ش، ص۲۳۰.
- ↑ براون، تاریخ ادبیات ایران از فردوسى تا سعدی، ۱۳۶۸ش، ص۲۱۲.
- ↑ زرین‌کوب، با کاروان حله، ۱۳۴۷ش، ص۲۳۲؛ صفا، تاریخ ادبیات در ایران و در قلمرو زبان پارسی، ۱۳۷۸ش، ج۳، ص۵۸۹.
- ↑ «اول اردیبهشت، روز بزرگداشت سعدی»، تابناک.
- ↑ شبیری زنجانی، جرعه‌ای از دریا، ۱۳۸۹ش، ج۲، ص۳۰۰.
- ↑ ابراهیمی دینانی، «سعدی و اشعریه»، ۱۳۷۸ش، ص۳۲.
- ↑ طهرانی، محمدحسین،امام‌شناسی، ج۱۳، ص۱۸۳.
- ↑ طهرانی، محمدحسین،امام‌شناسی، ج۱۳، ص۱۸۳.
- ↑ زرین‌کوب، با کاروان حله، ۱۳۴۷ش، ص۲۳۴.
- ↑ «كودكان از راه گلستان سعدی خواندن و نوشتن آموختند»، وبگاه رادیو ایران.
- ↑ حائری، روزشمار شمسی، ۱۳۸۶ش، ص۷۵۸؛ «استاد محدثی: علمای دینی ید طولایی در زمینه شعر و ادبیات دارند»، وبگاه اشراق؛ «نظام آموزشی مکتب خانه ای قاجار و پهلوی اول(۳)»، وبگاه راسخون.
- ↑ صادقى، تشيع و تسنن كاوشى در اشتراك ها و افتراق ها، ۱۳۸۱ش، ص۱۲-۱۳.
- ↑ زرین‌کوب، با کاروان حله، ۱۳۴۷ش، ص۲۳۴.
- ↑ زرین‌کوب، با کاروان حله، ۱۳۴۷ش، ص۲۳۴.
- ↑ نگاه کنید به ماسه، تحقیق درباره سعدی، ۱۳۶۹ش، ص۳۷۱-۳۹۶.
- ↑ زرین‌کوب، با کاروان حله، ۱۳۴۷ش، ص۲۳۴؛ براون، تاریخ ادبیات ایران از فردوسى تا سعدی، ۱۳۶۸ش، ص۲۱۵.
- ↑ سعدی، مواعظ، «قصاید، قصیده ۱».
- ↑ سعدی، مواعظ، «قصاید، قصیده ۱».
- ↑ سعدی، بوستان، در نیایش خداوند، «فی نعت سید المرسلین علیه الصلوة و السلام».
- ↑ https://ganjoor.net/saadi/golestan/dibache
منابع
- ابراهیمی دینانی، غلامحسین، «سعدی و اشعریه»، تهران، سالنامه سعدی‌شناسی (دفتر دوم)، اردیبهشت ۱۳۷۸ش.
- ابن فُوَطی، عبد الرزاق بن احمد، مجمع الآداب فی معجم الالقاب، به تحقیق محمد کاظم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.
- «استاد محدثی: علمای دینی ید طولایی در زمینه شعر و ادبیات دارند»، وبگاه اشراق، تاریخ نشر: ۲۳ آبان ۱۴۰۰ش، تاریخ بازدید: ۲۵ دی ۱۴۰۱ش.
- «اول اردیبهشت، روز بزرگداشت سعدی»، تابناک، تاریخ درج مطلب: ۱ اردیبهشت ۱۳۹۹ش، تاریخ بازدید: ۲ اسفند ۱۳۹۹ش.
- براون، ادوارد گرانویل، تاریخ ادبیات ایران از فردوسى تا سعدی، با ترجمه فتح‌الله مجتبایی و غلامحسین صدری افشار، تهران، مروارید، ۱۳۶۸ش.
- حائری، علی، روزشمار شمسی، تهران، مرکز پژوهش‌های اسلامی صدا و سیما، ۱۳۸۶ش.
- «خانقاهی که آرامگاه سعدی شد»، ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۳۰ فروردین ۱۳۹۱ش، تاریخ بازدید: ۲۱بهمن ۱۳۹۹ش.
- صفا، ذبیح‌اللّه، تاریخ ادبیات در ایران و در قلمرو زبان پارسی، تهران، فردوس، ۱۳۷۸ش.
- زرین‌کوب، عبدالحسین، با کاروان حُلّه، تهران، جاویدان، ۱۳۴۷ش.
- سعدی شیرازی، مصلح بن عبدالله، کلیات سعدی شیرازی با تصحیح و مقدمه رکن‌زاده‌آدمیت، محمدحسین، تهران، اسلامیه، ۱۳۷۶ش.
- شبیری زنجانی، سید موسی، جرعه‌ای از دریا، قم، موسسه کتاب شناسی شیعه، ۱۳۸۹ش.
- صادقی، سید غلامحسین، تشیع و تسنن کاوشی در اشتراک ها و افتراق ها، قم، مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما، ۱۳۸۱ش.
- «کودکان از راه گلستان سعدی خواندن و نوشتن آموختند»، وبگاه رادیو ایران، تاریخ نشر: ۱۰ خرداد ۱۳۹۹ش، تاریخ بازدید: ۲۵ دی ۱۴۰۱ش.
- ماسه، هانری، تحقیق درباره سعدی، با ترجمه غلامحسین یوسفی، محمدحسن مهدوی اردبیلی، تهران، انتشارات توس، ۱۳۶۹ش.
- «نظام آموزشی مکتب خانه ای قاجار و پهلوی اول(۳)»، وبگاه راسخون، وبگاه اشراق، تاریخ نشر: ۲۱ مهر ۱۴۰۰ش، تاریخ بازدید: ۲۵ دی ۱۴۰۱ش.
- نفیسی، سعید، «سخنان سعدی درباره خود»، تهران، مجله مهر، سال پنجم، شماره ۵، ۱۳۱۶ش.
- نفیسی، سعید، «تاریخ درست درگذشت سعدی»، تهران، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، سال ششم، ش۱، مهر ۱۳۳۷ش.
- https://lms.motahari.ir/book-page/4/آزادی%20معنوی?page=183