محمد بن عبدالملک تبان
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | محمد بن عبدالملک تَبّان |
| تاریخ وفات | ۴۱۹ق |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | سید مرتضی |
| تألیفات | المسائل التبّانیات • کتاب المعدوم • کتابٌ فی تکلیف مَنْ عَلِم اللهُ انه یکْـفُرُ |
محمد بن عبدالملک تَبّان (درگذشته ۴۱۹ق)، از متکلمان شیعی قرن چهارم و پنجم قمری است. او نزد سید مرتضی، شاگردی کرد، و سوالاتی را به صورت مکتوب از استادش پرسید. این سوالات نشان‌گر تبحر کلامی و اصولی اوست. نسخه‌ای از این سوالات، با عنوان المسائل التبانیات در کتابخانه آستان قدس رضوی موجود است. سید مرتضی در پاسخ او، جوابات المسائل التبانیات را نگاشت.
نسب
کنیه او ابوعبداللّه و نام جدّش محمد تبّان بوده است. تَبّان به معنای کاه‌فروش است. بدون تشدید نام مکانی در واسط، و با ضم تاء و بدون تشدید باء منسوب به تُبان، روستایی در سُونَج از ناحیة خُزار در ماوراءالنهر است[۱] در وجه تسمیه او، احتمال دو مورد اول بیشتر است.
از تاریخ تولد و جزئیات زندگانی تبّان اطلاع چندانی در دست نیست؛ او در ۴۱۹ق درگذشت.[۲]
مذهب
تبان نخست معتزلی مذهب بود و سپس به تشیع گروید، با این‌همه درباره او گفته‌اند که ثبات رأی چندانی نداشته است.[۳]
استاد
او مدتی نزد سید مرتضی علم الهدی به تحصیل علم کلام و اصول فقه پرداخت، وی در محضر سید مرتضی سؤالاتی برایش مطرح شد که آنها را به صورت مکتوب از او پرسید، سیدمرتضی به آنها پاسخ داد. از سؤالات تبّان می‌توان به مهارت و تبحر او در علم کلام و قواعد اصول فقه پی برد.[۴]
آثار
الاسئلة التبّانیـّة یا المسائل التبّانیات؛ سوالاتی است که او از سید مرتضی پرسید. و پاسخ آنها به جوابات المسائل التبانیات معروف است. از کتاب اخیر که در رسائل الشریف المرتضی[۵] به چاپ رسیده است، معلوم می‌شود که سؤال‌ها در باره شناخت احکام شرعی از طریق «ادلة» آنها بوده است. سیدمرتضی عمل به خبر واحد را جایز نمی‌داند و تبّان بر این مبنای سید، نقض و شبهه وارد می‌کند. سؤالات تبّان در دَه فصل تنظیم شده و پاسخ هر سؤال در پایان همان فصل آمده است.
آقابزرگ طهرانی[۶] جوابات المسائل التبّانیات را دو کتاب دانسته است: یکی در جواب سلطان التُبان در سه مسئله، دیگری در دَه فصل، که پاسخ محمدبن عبدالملک تبّان است، اما حسینی[۷] جوابات المسائل التبّانیات را که شامل سه مسئله است همان جوابات المسائل الموصلیات الاولی می‌داند. گفتنی است که در هیچیک از کتاب‌هایی که در زمان سیدمرتضی، یا اندکی بعد، کتب او را فهرست کرده‌اند، از جوابات المسائل التبّانیات نامی برده نشده است، اما سیاق کلام در این کتاب با سیاق سایر کتاب‌های سید مرتضی مطابق است[۸]
نسخه‌ای از المسائل التبّانیات در کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی به شماره ۲۳۴۰ موجود است[۹] و نسخه ناقصی نزد حسینی خوانساری بوده که او خود آن را از نسخه دیگری رونویسی کرده بوده است.[۱۰]
آثار دیگر
- کتاب المعدوم
- کتابٌ فی تکلیف مَنْ عَلِم اللهُ انه یکْـفُرُ.
پانویس
- ↑ یاقوت حموی، ج ۲، ص ۱۰؛ آقابزرگ طهرانی، ج ۲، ص۷۸ـ۷۹
- ↑ نجاشی، ج ۲، ص ۳۳۳؛ بغدادی، ج ۲، ستون ۶۳
- ↑ نجاشی، ج ۲، ص ۳۳۳؛ علامه حلّی، ص ۲۷۰
- ↑ آقابزرگ طهرانی، آقابزرگ طهرانی، ج ۲، ص ۷۸ـ۷۹
- ↑ علم الهدی، ج ۱، ص ۹۳ـ۹۶
- ↑ آقا بزرگ، ج ۲، ص ۷۸ـ ۷۹
- ↑ حسینی، ص ۳۴
- ↑ آقا بزرگ، ج ۲، ص ۷۸ـ ۷۹
- ↑ فکرت، ص ۱۷۳
- ↑ حسینی خوانساری، ج ۴، ص ۴۱۸
یادداشت
منابع
- آقابزرگ طهرانی.
- اسماعیل بغدادی، هدیة العارفین، ج۲، در حاجی خلیفه، ج۶.
- احمد حسینی خوانساری، کشف الاستار عن وجه الکتب و الاسفار، ج۴، قم، ۱۴۱۵ق.
- حسن بن یوسف علامه حلّی، خلاصة الاقوال فی معرفة الرجال، چاپ جواد قیومی، قم، ۱۴۱۷ق.
- علی بن حسین علم الهدی، رسائل الشریف المرتضی، ج۱، چاپ مهدی رجائی، قم، ۱۴۰۵ق.
- محمدآصف فکرت، فهرست الفبائی کتب خطی کتابخانة مرکزی آستان قدس رضوی، مشهد، ۱۳۶۹ش.
- احمدبن علی نجاشی، رجال النجاشی، چاپ محمدجواد نائینی، بیروت، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.
- یاقوت حموی، معجم البلدان، بیروت، ۱۹۹۵م.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: دانشنامه جهان اسلام