سوره ضحی

سوره ضحی

لیل سوره لیل ضحی شرح سوره شرح
شماره سوره	۹۳
جزء	۳۰
نزول
ترتیب نزول	۱۱
مکی/مدنی	مکی
اطلاعات آماری
تعداد آیات	۱۱
تعداد کلمات	۴۰
تعداد حروف	۱۶۵

سوره ضحی یا والضحی نود و سومین سوره و از سوره‌های مکی قرآن است که در جزء سی‌ام جای دارد. این سوره از جمله سوره‌هایی است که یک‌جا بر پیامبر(ص) نازل شده است. درباره شأن نزول سوره ضحی آمده است این سوره بعد از مدتی که بر پیامبر وحی نازل نشده بود و کافران بر او خرده می‌گرفتند که خداوند او را رها کرده، نازل شد. سوره ضحی خطاب به پیامبر می‌گوید خداوند تو را رها نکرده است و نعمت‌های پروردگار را بر آن حضرت می‌شمارد و سفارش یتیمان و سائلان را به پیامبر می‌کند و از او می‌خواهد که نعمت‌های خداوند را برای مردم بازگو کند.

در فضیلت تلاوت سوره ضحی آمده است هر کس این سوره را بخواند، شفاعت‌کردن آن شخص در روز قیامت بر پیامبر(ص) واجب می‌شود و ثوابی به تعداد ده‌برابر همه سائل‌ها و یتیمان می‌برد.

معرفی

• نامگذاری

این سوره را ضُحیٰ یا والضحیٰ نامیده‌اند. «ضحی» به معنای روز و روشنایی است. سبب این نامگذاری این است که خداوند در آغاز سوره به ضحی قسم یاد می‌کند.

• ترتیب و محل نزول

سوره ضحی جزو سوره‌های مکی و در ترتیب نزول، یازدهمین سوره‌ای است که بر پیامبر(ص) نازل شده است. این سوره در چینش کنونی مُصحَف، نود و سومین سوره است و در جزء سی‌ام قرآن جای دارد.علامه طباطبایی هر دو احتمال مکی یا مدنی بودن را در سوره ممکن دانسته است.

• تعداد آیات و دیگر ویژگی‌ها

سوره ضحی ۱۱ آیه، ۴۰ کلمه و ۱۶۵ حرف دارد. این سوره به لحاظ حجمی جزو سوره‌های مُفصَّلات است. گفته شده سوره ضحی یکی از چهارده سوره‌ای است که یک‌جا بر پیامبر(ص) نازل شده است.

محتوا

سوره ضحی با دو سوگند آغاز می‌شود؛ سپس به پیامبر(ص) بشارت می‌دهد كه خدا هرگز تو را رها نکرده است. بعد به او نوید می‌دهد كه خداوند آنقدر به او عطا خواهد کرد كه خشنود شوی. در آخرین بخش، گذشتۀ زندگانی پیامبر را یادآوری می‌کند كه خداوند چگونه او را همیشه مورد رحمت خود قرار داده و در سخت‌ترین لحظات زندگی حمایتش کرده است؛ از همین رو در آیات پایانی به او دستور می‌دهد كه به شكرانه این نعمت‌ها با یتیمان و مستمندان مهربانی كند و نعمت خدا را بازگو کند.

شأن نزول

درباره شأن نزول سوره ضحی گفته شده‌است مدتی وحی بر پیامبر(ص) نازل نشد؛ به همین دلیل برخی دشمنان، او را شماتت می‌کردند که خدا پیامبرش را رها کرده‌است. بعد از این واقعه سوره ضحی نازل شد و آن حضرت را شاد کرد. همچنین برخی از مفسران شیعه و اهل‌سنت در شأن نزول آیه پنجم گفته‌اند: پیامبر(ص) دید دخترش فاطمه(س) عبایی از پوست شتر دارد و فرزندان خود را شیر می‌دهد و با دست آرد می‌سازد؛ پس گریه کرد و گفت: دخترم! تلخی دنیا را در برابر شیرینی(ونعمت‌های)آخرت تحمل کن. سپس آیه ۵ سوره والضحی نازل شد: «وَلَسَوْفَ یعْطِیكَ رَبُّكَ فَتَرْضَی: و به‌زودی پروردگارت بخششی به تو خواهد داد تا خشنود شوی».

یتیم بودن پیامبر

تفسیر مجمع البیان و المیزان برای یتیم بودن پیامبر دو احتمال ذکر کرده‌اند۱- معنای مشهور یتیم که همان از دست دادن پدر است. پیامبر(ص) به نقلی پیش از ولادت و یا در زمانی کوتاه پس از ولادت پدرش(عبدالله بن عبدالمطلب) را از دست داد و در دو سالگی مادر(آمنه) و در هشت سالگی پدر بزرگش (عبدالمطلب) را ازدست داد. ۲ - یتیم به معنای کسی که بی نظیر و منحصر به فرد است چنانچه به گوهر بی نظیر دُرّ یتیم گفته می‌شود. واختصاص یافتن پیامبر به رسالت او را در شرافت وفضیلت بی نظیر ساخته است.

نکته تفسیری

محمد حسین طباطبائی نویسنده المیزان آیه وَلَسَوْفَ يُعْطِيكَ رَبُّكَ فَتَرْضى را در واقع تأیید آیه قبل وَلَلْآخِرَةُ خَيْرٌ لَكَ مِنَ الْأُولى می‌داند ومی گوید عطای الهی در این آیه مطلق است و مقید به هیچ قیدی نشده به همین جهت رضای پیامبر(ص) که به دنبال این عطای الهی می‌آید رضای مطلق است. در برخی روایات در تفسیر آیه «وَلَسَوْفَ يُعْطِيكَ رَبُّكَ فَتَرْضى» به گستردگی مقام شفاعت پیامبر در قیامت اشاره شده است تا آنجا که امام باقر(ع) بر اساس روایتی در کتاب الدرالمنثور فرمود: ما اهل بیت امید‌بخش‌ترین آیه در کتاب خدا را همین آیه می‌دانیم که به شفاعت پیامبر اشاره دارد.

قرائت در نماز

از نظر فقه شیعه که واجب است دو سوره در هر رکعت نماز خوانده شود، نمی‌توان در نماز واجب بعد از حمد، فقط سوره انشراح را خواند و این سوره کفایت نمی‌کند،، بلکه باید آن را همراه با سوره ضحی خواند. به گفته فاضل نراقی، نظر مشهور فقیهان، قرائت این دو سوره با هم است.البته خواندن این دو سوره در نماز باید با دوبسم الله جداگانه باشد یعنی در آغاز هر سوره بسم الله لازم است.دلیل این امر ارتباط معنایی این دو سوره با یکدیگر، و همچنین روایاتی است که امام(ع) در نماز این دو سوره را با یکدیگر می‌خواندند.

فضیلت و خواص

مقالهٔ اصلی: فضائل سور

از پیامبر(ص) نقل شده است هر کس سوره والضحی را بخواند، شفاعت آن شخص در روز قیامت بر پیامبر(ص) واجب می‌شود و ثوابی به تعداد ده‌برابر تعداد همه سائل‌ها و یتیمان می‌برد. در روایتی از امام صادق(ع) نقل شده است کسی که سوره‌های والضحی، واللیل، انشراح و شمس را در شب یا روز بسیار بخواند، در روز قیامت همه چیزهایی که در نزد اوست به نفع او شهادت می‌دهند؛ حتی مو، پوست، گوشت، استخوان، خون، رگ‌ها و عصب‌هایش.

متن و ترجمه سوره ضحی

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ

﴿وَالضُّحَى ۝١ وَاللَّيْلِ إِذَا سَجَى ۝٢ مَا وَدَّعَكَ رَبُّكَ وَمَا قَلَى ۝٣ وَلَلْآخِرَةُ خَيْرٌ لَكَ مِنَ الْأُولَى ۝٤ وَلَسَوْفَ يُعْطِيكَ رَبُّكَ فَتَرْضَى ۝٥ أَلَمْ يَجِدْكَ يَتِيمًا فَآوَى ۝٦ وَوَجَدَكَ ضَالًّا فَهَدَى ۝٧ وَوَجَدَكَ عَائِلًا فَأَغْنَى ۝٨ فَأَمَّا الْيَتِيمَ فَلَا تَقْهَرْ ۝٩ وَأَمَّا السَّائِلَ فَلَا تَنْهَرْ ۝١٠ وَأَمَّا بِنِعْمَةِ رَبِّكَ فَحَدِّثْ ۝١١﴾

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ

﴿وَالضُّحَى ۝١﴾

﴿به نام خداوند رحمتگر مهربان. سوگند به روشنایی روز ۝١﴾

﴿وَاللَّيْلِ إِذَا سَجَى ۝٢﴾

﴿سوگند به شب چون آرام گیرد ۝٢﴾

﴿مَا وَدَّعَكَ رَبُّكَ وَمَا قَلَى ۝٣﴾

﴿[که] پروردگارت تو را وانگذاشته و دشمن نداشته است ۝٣﴾

﴿وَلَلْآخِرَةُ خَيْرٌ لَكَ مِنَ الْأُولَى ۝٤﴾

﴿و قطعا آخرت برای تو از دنیا نیکوتر خواهد بود ۝٤﴾

﴿وَلَسَوْفَ يُعْطِيكَ رَبُّكَ فَتَرْضَى ۝٥﴾

﴿و بزودی پروردگارت تو را عطا خواهد داد تا خرسند گردی ۝٥﴾

﴿أَلَمْ يَجِدْكَ يَتِيمًا فَآوَى ۝٦﴾

﴿مگر نه تو را یتیم یافت پس پناه داد ۝٦﴾

﴿وَوَجَدَكَ ضَالًّا فَهَدَى ۝٧﴾

﴿و تو را سرگشته یافت پس هدایت کرد ۝٧﴾

﴿وَوَجَدَكَ عَائِلًا فَأَغْنَى ۝٨﴾

﴿و تو را تنگدست‌یافت و بی‌نیاز گردانید ۝٨﴾

﴿فَأَمَّا الْيَتِيمَ فَلَا تَقْهَرْ ۝٩﴾

﴿و اما [تو نیز به پاس نعمت ما] یتیم را میازار ۝٩﴾

﴿وَأَمَّا السَّائِلَ فَلَا تَنْهَرْ ۝١٠﴾

﴿و گدا را مران ۝١٠﴾

﴿وَأَمَّا بِنِعْمَةِ رَبِّكَ فَحَدِّثْ ۝١١﴾

﴿و از نعمت پروردگار خویش [با مردم] سخن گوی ۝١١﴾

﴿به نام خداوند رحمتگر مهربان. سوگند به روشنایی روز ۝١ سوگند به شب چون آرام گیرد ۝٢ [که] پروردگارت تو را وانگذاشته و دشمن نداشته است ۝٣ و قطعا آخرت برای تو از دنیا نیکوتر خواهد بود ۝٤ و بزودی پروردگارت تو را عطا خواهد داد تا خرسند گردی ۝٥ مگر نه تو را یتیم یافت پس پناه داد ۝٦ و تو را سرگشته یافت پس هدایت کرد ۝٧ و تو را تنگدست‌یافت و بی‌نیاز گردانید ۝٨ و اما [تو نیز به پاس نعمت ما] یتیم را میازار ۝٩ و گدا را مران ۝١٠ و از نعمت پروردگار خویش [با مردم] سخن گوی ۝١١﴾

سوره پیشین: سوره لیل	سوره ضحی سوره‌های مکی • سوره‌های مدنی	سوره پسین: سوره شرح
١.فاتحه ٢.بقره ٣.آل‌عمران ٤.نساء ٥.مائده ٦.انعام ٧.اعراف ٨.انفال ٩.توبه ١٠.یونس ١١.هود ١٢.یوسف ١٣.رعد ١٤.ابراهیم ١٥.حجر ١٦.نحل ١٧.اسراء ١٨.کهف ١٩.مریم ٢٠.طه ٢١.انبیاء ٢٢.حج ٢٣.مؤمنون ٢٤.نور ٢٥.فرقان ٢٦.شعراء ٢٧.نمل ٢٨.قصص ٢٩.عنکبوت ٣٠.روم ٣١.لقمان ٣٢.سجده ٣٣.احزاب ٣٤.سبأ ٣٥.فاطر ٣٦.یس ٣٧.صافات ٣٨.ص ٣٩.زمر ٤٠.غافر ٤١.فصلت ٤٢.شوری ٤٣.زخرف ٤٤.دخان ٤٥.جاثیه ٤٦.احقاف ٤٧.محمد ٤٨.فتح ٤٩.حجرات ٥٠.ق ٥١.ذاریات ٥٢.طور ٥٣.نجم ٥٤.قمر ٥٥.الرحمن ٥٦.واقعه ٥٧.حدید ٥٨.مجادله ٥٩.حشر ٦٠.ممتحنه ٦١.صف ٦٢.جمعه ٦٣.منافقون ٦٤.تغابن ٦٥.طلاق ٦٦.تحریم ٦٧.ملک ٦٨.قلم ٦٩.حاقه ٧٠.معارج ٧١.نوح ٧٢.جن ٧٣.مزمل ٧٤.مدثر ٧٥.قیامه ٧٦.انسان ٧٧.مرسلات ٧٨.نبأ ٧٩.نازعات ٨٠.عبس ٨١.تکویر ٨٢.انفطار ٨٣.مطففین ٨٤.انشقاق ٨٥.بروج ٨٦.طارق ٨٧.اعلی ٨٨.غاشیه ٨٩.فجر ٩٠.بلد ٩١.شمس ٩٢.لیل ٩٣.ضحی ٩٤.شرح ٩٥.تین ٩٦.علق ٩٧.قدر ٩٨.بینه ٩٩.زلزله ١٠٠.عادیات ١٠١.قارعه ١٠٢.تکاثر ١٠٣.عصر ١٠٤.همزه ١٠٥.فیل ١٠٦.قریش ١٠٧.ماعون ١٠٨.کوثر ١٠٩.کافرون ١١٠.نصر ١١١.مسد ١١٢.اخلاص ١١٣.فلق ١١٤.ناس

منابع

• شیخ طوسی، محمد بن حسن، الاستبصار فیما اختلف من الأخبار، ج ‏1، ص 317، تهران، دارالکتب الإسلامیة، چاپ اول، 1390ق
• بحرانی، هاشم بن سلیمان، البرهان فی تفسیر القرآن، مؤسسه البعثه، قم، قسم الدراسات الاسلامیه، ۱۳۸۹ش.
• ثعلبی، احمد بن محمد، الکشف و البیان عن تفسیر القرآن، بیروت، داراحیاء التراث العربی، ۱۴۲۲ق.
• دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، به کوشش بهاءالدین خرمشاهی، تهران، انتشارات دوستان، ۱۳۷۷ش.
• سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌‌بکر، الدر المنثور فی التفسیر بالماثور، قم، کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی(ره)، ۱۴۰۴ق.
• سیوطی، عبدالرحمن ابن ابی بکر، الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور، الناشر: دار الفكر - بيروت، بی تا.
• طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۳ق.
• طبرسی، امین الاسلام، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تحقيق وتعليق : لجنة من العلماء والمحققين الأخصائيين الطبعة: الأولى سنة الطبع: ۱۴۱۵ - ۱۹۹۵ م، المطبعة: الناشر: مؤسسة الأعلمي للمطبوعات - بيروت.
• مکارم شیرازی، ناصر، برگزیده تفسیر نمونه، تهران،‌ دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۸۲ش.

پیوند به بیرون

• قرائت سوره والضحی
• تلاوت مجلسی مشهور عبدالباسط