مهر نبوت
مُهر نبوت علامتی در میان دو کتف حضرت محمد(ص) بود که نشانه پیامبری او به شمار میرفت. بر اساس روایات، این علامت به شکل برجستگی گوشتی یا خال ظاهر بود و در مقاطع مختلف زندگی پیامبر توسط برخی افراد مشاهده شده است؛ از جمله یوسف یهودی در زمان تولد پیامبر، سلمان فارسی هنگام مسلمانشدن و بَحیرای راهب در دوران کودکی پیامبر(ص).
عارفان آن را فراتر از ظاهر، رمزی از فتوحات غیبی و حقایق تکوینی عالم میدانند و محدثان اهلسنت آن را معجزه شمرده و جزئیاتش را نقل کردهاند.
اهمیت و معرفی
مهر نبوت از معجزههای حضرت محمد(ص)[۱] و نشانههای پیامبری او در تورات[۲] شمرده شده است. منابع شیعه عمدتاً بر اصل وجود آن تأکید دارند، در حالی که منابع اهلسنت جزئیات آن را نقل کردهاند.[۳] محدثانی از اهلسنت چون تِرمِذی در شَمائلالنبی[۴] و بیهَقی در دلائل النّبوه[۵] بابی را به توصیف این مهر اختصاص دادهاند.
بر اساس احادیث شیعه و سنی در میانه دو کتف پیامبر(ص) برجستگی گوشتی یا خالی وجود داشت که به نشانه یا مُهر نبوت معروف بود[۶] و پس از رحلت پیامبر از بدنش محو شد.[۷] بنابر حدیثی، اسرافیل به امر الهی مُهر نبوت را میان دو کتف پیامبر زد و بر آن عبارت لا إلهَ إلا الله و مُحمَّدٌ رسولُ الله نقش بسته بود.[۸] شکل ظاهری مهر در منابع مختلف متفاوت گزارش شده و به اشکالی چون سیب و تخم کبوتر تشبیه شده است.[۹] همچنین، قطب راوندی به نقل از منابع اهلسنت گزارش کرده که این مهر مستند به اخبار متواتر و مورد تأیید همگان بود و پیامبران پیش از تولد حضرت محمد از آن خبر داده بودند.[۱۰]
دیدگاه عارفان
عارفان بیش از دیگران مهر نبوت را مورد توجه قرار داده و برخی عارفان شیعی به تأویل و تفسیر آن پرداختهاند.[۱۱] صائنالدین ترکه اصفهانی، عارف قرن نهم هجری میان دو کتف پیامبر را محل ورود فتوحات غیبی و علوم کشفی دانسته است.[۱۲] محمد خواجوی، عرفانپژوه مهر نبوت را نقشی الهی و رمزی از اسرار تکوینی قلمداد کرده و فهم حقیقت آن را در گرو آگاهی از مبدأ و معاد نفوس و قوس نزولی و صعودی میداند.[۱۳]
افرادی که مهر نبوت را دیده بودند
سلمان فارسی: از طریق شنیدههایش از راهب با نشانههای پیامبری حضرت محمد(ص) آشنا بود و در پی فرصتی برای دیدن مهر نبوت بود.[۱۴] روزی هنگام تشییع جنازه یکی از صحابه و در حالی که پشت سر پیامبر حرکت میکرد، پیامبر نیت او را دریافت و با کنار زدن ردای خویش، مهر نبوت را به او نشان داد.[۱۵] مشاهده این مهر باعث شد سلمان مسلمان شود.[۱۶]
یوسف یهودی: به گزارش تفسیر علی بن ابراهیم یهودیان پیش از بعثت از نشانههای پیامبر آخرالزمان از جمله مهر میان دو کتف آگاه بودند.[۱۷]یوسف یهودی هنگام تولد پیامبر، خال میان دو کتف او را دید و بیهوش شد. وی پس از به هوش آمدن اعلام کرد که نبوت از بنیاسرائیل منتقل شده است.[۱۸]
بَحیرا: به گزارش شیخ صدوق، بحیرای راهب در سفر پیامبر به شام در هشتسالگی، مهر نبوت میان دو کتف او را دید و به ابوطالب سفارش کرد از او در برابر یهودیان و دیگر خطرها محافظت کند.[۱۹]
عباس بن عبدالمُطَّلِب: بر اساس نقل ابنعباس، پدرش، عباس، پس از ولادت پیامبر مهر نبوت را بر بدن او دیده بود.[۲۰]
افرادی که از مهر نبوت اطلاع داشتند
همچنین سیف بن ذییَزَن فاتح حبشه، به عبدالمطلب خبر داد که پسری با خالی میان شانههایش در تِهامَه متولد خواهد شد که رهبری از آن اوست و سفارش کرد از او در برابر شر یهود محافظت شود.[۲۱] همچنین، هِرَقْل، پادشاه روم، برای تحقیق درباره نشانههای پیامبر از جمله مهر نبوت، فردی را به مدینه فرستاد؛ مأمور ابتدا فراموش کرد، اما پیامبر او را یادآور شد.[۲۲]
روایت ابنعباس درباره مهر نبوت و نقد آن
در روضة الواعظین، ابنعباس از پدرش نقل میکند که شاهد ولادت عبدالله بن عبدالمطلب و ولادت حضرت محمد(ص) و مهر نبوت بوده، اما مشاهده مهر را پنهان کرده و سپس فراموش نمود تا روزی که اسلام آورد.[۲۳] سید جعفر مرتضی، تاریخپژوه شیعی، این روایت را ساختگی و با هدف فضیلتتراشی برای عباس میداند. به گفته او، عباس تنها دو سال از پیامبر بزرگتر بود و چگونه ممکن است شاهد ولادت پدر پیامبر باشد و آن را فراموش کرده و حتی پس از بعثت پیامبر به یاد نیاورد، تا آنکه در سال هشتم هجری و هنگام مسلمان شدنش به یاد آورد.[۲۴]
پانویس
- ↑ کاشانی، منهج الصادقین، ۱۳۳۶ش، ج۲، ص۲۸۲.
- ↑ ابوالفتوح رازی، روض الجنان و روح الجنان، ۱۳۷۱ش، ج۸، ص۴۳۳.
- ↑ نفیسی، «تحقیق درباره ماهیت مهر نبوت»، ص۲۰.
- ↑ ترمذی، شمائل النبی، ۱۳۹۵ش، ص۳۵.
- ↑ بیهقی، دلائل النبوه، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۲۵۹.
- ↑ امامی و شرفایی، «نگاهی به شروح عرفانی مُهر نبوت»، ص۳۰.
- ↑ امامی و شرفایی، «نگاهی به شروح عرفانی مُهر نبوت»، ص۳۲.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۵،ص۳۵۳.
- ↑ نفیسی، «تحقیق درباره ماهیت مهر نبوت»، ص۱۴.
- ↑ قطب راوندی، الخرائج و الجرائح، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۳۲؛ مجلسی، بحار الانوار، ۱۳۶۲ش، ج۱۶، ص۱۷۴ ـ ۱۷۵.
- ↑ امامی و شرفایی، «نگاهی به شروح عرفانی مهر نبوت»، ص۲۹ و ۳۱.
- ↑ امامی و شرفایی، «نگاهی به شروح عرفانی مهر نبوت»، ص۳۷.
- ↑ خواجوی، مدارج الفتوة فی شرح مهر النبوه، ۱۳۵۴ش، ص۵.
- ↑ ابنهشام، السیرة النبویة، دار المعرفة، ج۱، ص۲۱۸.
- ↑ شیخ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ش، ج۱، ص۱۶۵؛ ابنهشام، السیرة النبویة، دار المعرفة، ج۱، ص۲۲۰.
- ↑ شیخ صدوق، کمالالدین، ۱۳۹۵ش، ج۱، ص۱۶۵؛ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۱۸۰.
- ↑ قمی، تفسیر قمی، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۳۳، ۸۰ و ۱۹۱.
- ↑ شیخ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ش، ج۱، ص۱۹۶ ـ ۱۹۷.
- ↑ شیخ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۱، ص۱۸۲ ـ ۱۸۶، همچنین ببینید: ابناسحاق، سیره ابن اسحاق، ۱۳۶۸ش، ص۷۵.
- ↑ شیخ صدوق، کمالالدین، ۱۳۹۵ق، ج۱، ص۱۷۶.
- ↑ شیخ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۱، ص۱۷۷ ـ ۱۸۰.
- ↑ قطب راوندی، الخرائج و الجرائح، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۱۰۴.
- ↑ فتال نیشابوری، روضة الواعظین، ۱۳۷۵ش، ج۱، ص۶۴ ـ ۶۵.
- ↑ عاملی، الصحیح من سیرة النبی الاعظم، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۶۶ ـ ۶۸.
منابع
- ابناسحاق، محمد، سیره ابناسحاق، قم، دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی، ۱۳۶۸ش.
- ابنهشام، عبدالملک، السیرة النبویة، بیروت، دار المعرفة، بیتا.
- ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القران، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۷۱ش.
- امامی، علیاشرف و محسن شرفایی، «نگاهی به شروح عرفانی مُهر نبوت»، پژوهشهای ادب عرفانی، شماره ۲۷، پاییز و زمستان ۱۳۹۳ش.
- بیهقی، احمد بن حسین، دلائل النبوه، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۰۵ق.
- ترمذی، محمد بن عیسی، شمائل النبی، عمان، أروقه، ۱۳۹۵ش.
- جمعی از علما، الاصول الستة عشر، قم، دار الشبستری للمطبوعات، چاپ اول، ۱۳۶۳ش.
- خطیب بغدادی، ابوبکر احمد بن علی، تاریخ بغداد و ذیوله، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۷ق.
- خواجوی، محمد، مدارج الفتوة فی شرح مهر النبوه، شیراز، کتابخانه احمدی، ۱۳۵۴ش.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، کمال الدین و تمام النعمه، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۹۵ق.
- عاملی، جعفر مرتضی، الصحیح من سیرة النبی الاعظم، بیروت، دار الهادی، ۱۴۱۵ق.
- فتال نیشابوری، محمد بن احمد، روضة الواعظین، قم، انتشارات رضی، چاپ اول، ۱۳۷۵ش.
- قطب راوندی، سعید بن هبةالله، الخرائج و الجرائح، قم، مؤسسة الامام المهدی(عج)، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.
- قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، قم، دار الکتاب، ۱۳۶۳ش.
- کاشانی، ملافتح الله، منهج الصادقین فی الزام المخالفین، تهران، کتابفروشی محمدحسن علمی، چاپ سوم، ۱۳۳۶ش.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۳۶۲ش/۱۴۰۳ق.
- نفیسی، ابوتراب، «تحقیق درباره ماهیت مهر نبوت حضرت خاتم الانبیاء محمد بن عبدالله(ص)»، مطالعات اسلامی، شماره ۱۵، تابستان ۱۳۵۴ش.