دعای جوشن کبیر

مقاله نامزد خوبیدگی
از ویکی شیعه
(تغییرمسیر از جوشن کبیر)
جوشن کبیر
اطلاعات دعا و زیارت
موضوعنام ها و صفات خداوند
مأثور/غیرمأثورمأثور
صادره ازجبرئیل
راویامام سجاد(ع) از امام حسین(ع) از امام علی(ع) از پیامبر اکرم(ص)
منابع شیعیجنة الامانالبلد الامین
تک‌نگاری‌هاشرح الاسماء(ملا هادی سبزواری)
زمانشب‌های قدر
دعاها و زیارات مشهور
دعای توسلدعای کمیلدعای ندبهدعای سماتدعای فرجدعای ابوحمزه ثمالیزیارت عاشورازیارت جامعه کبیرهزیارت وارثزیارت امین‌اللهزیارت اربعین


نیایش

جوشن کبیر دعایی منقول از پیامبر اکرم(ص) در ۱۰۰ بند، حاوی ۱۰۰۱ نام و صفت خداوند است. این دعا را جبرئیل به پیامبر اسلام(ص) در یکی از جنگ‌ها برای در امان بودن از آسیب‌های جنگ آموزش داد.

این دعا را کفعمی در المصباح و البلد الامین نقل کرده و علامه مجلسی در بحار الانوار و شیخ عباس قمی نیز در مفاتیح الجنان به نقل از کفعمی ذکر کرده‌اند.

در روایات برای این دعا فضیلت‌های متعددی ذکر شده است؛ از جمله در امان خدا بودن. در برخی روایات به نوشتن این دعا بر روی کفن سفارش شده است. علامه مجلسی در زاد المعاد، براساس برخی روایات، خواندن این دعا را از اعمال شب‌های قدر ذکر کرده است.

جوشن کبیر از دعاهای مشهور و رایج میان شیعیان ایران است و معمولاً در مراسم شب‌های قدر به صورت گروهی خوانده می‌شود.

شرح‌هایی بر دعای جوشن کبیر نوشته شده که مشهورترین آنها شرح ملا هادی سبزواری به نام شرح الاسماء است.

جایگاه و فضیلت

جوشن کبیر از دعاهای مشهور میان شیعیان به ویژه شیعیان ایران است که غالباً در شب‌های قدر به صورت گروهی و فردی در مساجد و تکایا خوانده می‌شود. [۱]

بنا بر روایتی، هر کس دعای جوشن کبیر را هنگام خروج از خانه‌ بخواند، خدا او را حفظ می‌کند و ثواب بسیار به او می‌دهد و هرکس آن را بر کفنش بنویسد از عذاب قبر مصون می‌ماند و هرکس آن را اول ماه رمضان بخواند، خدا به او درک فضیلت شب قدر را روزی می‌دهد و هر کس آن را سه‌بار در این ماه بخواند، در طول زندگی‌اش در امان خدا قرار می‌گیرد و بهشت بر او واجب و آتش جهنم، حرام می‌شود.[۲] از امام حسین(ع) نقل شده که امام علی(ع) به او وصیت کرد که این دعا را حفظ کند و آن را بر کفن او بنویسد و به دیگران نیز تعلیم دهد.[۳]

به گفته علامه مجلسی در زاد المعاد، در برخی روایات نقل شده که این دعا در شب‌های قدر، ۱۹، ۲۱ و شب بیست و سوم رمضان خوانده شود.[۴] شیخ عباس قمی در مفاتیح‌الجنان نیز به پیروی از علامه مجلسی،‌ خواندن این دعا را یکی از اعمال شب‌های قدر ذکر کرده است.[۵]

ماجرای نزول دعا

فراز ۲۸ دعای جوشن کبیر
یا عِمَادَ مَنْ لا عِمَادَ لَهُ یا سَنَدَ مَنْ لا سَنَدَ لَهُ یا ذُخْرَ مَنْ لا ذُخْرَ لَهُ یا حِرْزَ مَنْ لا حِرْزَ لَهُ یا غِیاثَ مَنْ لا غِیاثَ لَهُ یا فَخْرَ مَنْ لا فَخْرَ لَهُ یا عِزَّ مَنْ لا عِزَّ لَهُ یا مُعِینَ مَنْ لا مُعِینَ لَهُ یا أَنِیسَ مَنْ لا أَنِیسَ لَهُ یا أَمَانَ مَنْ لا أَمَانَ لَهُ
ای تکیه‏‌گاه آن‏که تکیه‌‏گاه ندارد، ای پشتیبان آن‏که پشتیبانی ندارد، ای اندوخته آن‏که‌ اندوخته‌‏ای ندارد، ‌ای پناه آن‏که پناهی ندارد، ای فریادرس آن‏که فریادرسی ندارد، ای افتخار آن‏که افتخاری ندارد، ای عزّت آن‏که عزّتی ندارد، ‌ای مددرسان آن‏که مددی ندارد، ای همدم آن‏که همدمی ندارد، ای ایمنی‏‌بخش آن‏که ایمنی ندارد

امام سجاد(ع) از پدرش امام حسین(ع) و او از امام علی(ع) نقل کرده‌ است که در یکی از جنگ‌ها (جنگ احد[۶]پیامبر(ص) زرهی سنگین پوشیده بود و گرمای شدید هوا وگرمای زره جسمش را اذیت می‌کرد و توان پیامبر را گرفته بود. جبرئیل نازل شد و ضمن رساندن سلام خدا بر پیامبر(ص) گفت: «این زره را از بدنت بیرون بیاور و به جای آن این دعا را بخوان که برای تو و امت تو امان است...».[۷] علت نام‌گذاری این دعا به جوشن کبیر (به معنای زره بزرگ) نیز همین است؛ البته این ماجرا در منابع تاریخی نقل نشده است.[نیازمند منبع]

دعای جوشن کبیر را کفعمی در المصباح[۸] و البلد الامین[۹] و علامه مجلسی در بحار الانوار[۱۰] و شیخ عباس قمی نیز در مفاتیح الجنان[۱۱] به نقل از کفعمی نقل کرده‌اند.

محتوا

فراز ۵۲ دعای جوشن کبیر
یا سُرُورَ الْعَارِفِینَ یا مُنَی الْمُحِبِّینَ یا أَنِیسَ الْمُرِیدِینَ یا حَبِیبَ التَّوَّابِینَ یا رَازِقَ الْمُقِلِّینَ یا رَجَاءَ الْمُذْنِبِینَ یا قُرَّةَ عَینِ الْعَابِدِینَ یا مُنَفِّسَ عَنِ الْمَکْرُوبِینَ یا مُفَرِّجَ عَنِ الْمَغْمُومِینَ یا إِلَهَ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ
ای شادی‏ عارفان، ای آرزوی شیفتگان، ای همدم مریدان، ای محبوب توبه‌‏کاران، ای روزی‏دهنده بی‏‌چیزان ،ای‏ امید گنهکاران، ای نور چشم عبادت‏‌کنندگان، ای گشاینده‌ اندوه دلگیران، ای غمگسار غمزدگان، ‌ای معبود گذشتگان و آیندگان
فراز ۹۹ دعای جوشن کبیر
یا مَنْ لا یشْغَلُهُ سَمْعٌ عَنْ سَمْعٍ یا مَنْ لا یمْنَعُهُ فِعْلٌ عَنْ فِعْلٍ یا مَنْ لا یُلْهِیهِ قَوْلٌ عَنْ قَوْلٍ یا مَنْ لا یُغَلِّطُهُ سُؤَالٌ عَنْ سُؤَالٍ یا مَنْ لا یَحْجُبُهُ شَی‏ءٌ عَنْ شَی‏ءٍ یا مَنْ لا یُبْرِمُهُ إِلْحَاحُ الْمُلِحِّینَ یا مَنْ هُوَ غَایةُ مُرَادِ الْمُرِیدِینَ یا مَنْ هُوَ مُنْتَهَی هِمَمِ الْعَارِفِینَ یا مَنْ هُوَ مُنْتَهَی طَلَبِ الطَّالِبِینَ یا مَنْ لا یخْفَی عَلَیهِ ذَرَّةٌ فِی الْعَالَمِینَ
ای آن‏که شنیدنی از شنیدن دیگر بازش ندارد، ای آن‏که کاری از کار دیگر منعش نکند، ای آن‏که گفتاری از گفتار دیگر سرگرمش نکند، ای آن‏که درخواستی از درخواست دیگر او را به اشتباه نیافکند، ای آن‏که چیزی از چیز دیگر مانعش نشود، ‌ای آن‏که اصرار اصرارکنندگان او را به ستوه نیاورد، ای آن‏که آرمانِ واپسینِ جویندگان است، ای آن‏که نهایت همّت‏ عارفان است، ای آن‏که پایان جستجوی جویندگان است، ای آن‏که ذره‌ای در سراسر هستی بر او پوشیده نیست

دعای جوشن کبیر ۱۰۰ بند یا فصل دارد و هر بند حاوی ۱۰ اسم از اسم‌های خداوند است[۱۲] و در مجموع هزار اسم خداوند در آن آمده است؛[۱۳] البته در بند ۵۵ این دعا یازده اسم ذکر شده است.[۱۴] [یادداشت ۱] ازاین‌رو، برخی دعا را شامل ۱۰۰۱ اسم دانسته‌اند.[۱۵] به گفته شیخ عباس قمی، اسم اعظم خدا نیز در این دعا است.[۱۶] [یادداشت ۲]

به گفته کفعمی در پایان هر بند، این عبارت خوانده می‌شود: «سُبْحَانَک‏ یا لَا إِلَهَ‏ إِلَّا أَنْتَ‏ الْغَوْثَ‏ الْغَوْثَ‏ خَلِّصْنَا مِنَ‏ النَّارِ یا رَبِّ».[۱۷] در کتاب بلد الامین آمده که در ابتدای هر بند «بسم الله» و در پایان هر بند در انتهای جمله فوق «یا ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِکرَامِ یا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ» گفته شود.[۱۸]

علامه مجلسی در کتاب زاد المعاد در ابتدای هر فصل، خاصیتی برای آن بیان شده است، مثلاً برای بند ۳ گفته: «برای درخواست نصرت و زیادشدن روزی» و برای بند ۲۴: «برای روشن شدن دل و بخشیده شدن لغزش‌ها» و بند ۳۹ را برای از بین رفتن فقر دانسته است.[۱۹]

در این دعا، بیشتر نام‌های خدا از قرآن گرفته شده است[نیازمند منبع] و به گونه‌ای در کنار هم قرار گرفته‌اند که علاوه بر مُسَجَّع و موزون بودن، در بیشتر موارد، اسماء و صفات از لحاظ حروف پایانی نیز یک شکل و مشابه‌اند.[۲۰] به عنوان نمونه عبارت‌های «قابل التوبات» در بند ۲، «قابل التَّوب» در بند ۲۰، و «یَا مَنْ یَقْبَلُ التَّوْبَةَ عَنْ عِبَادِهِ» در بند ۶۷ از آیه ۱۰۴ سوره توبه و ۲۵ سوره شوری؛ برگرفته شده‌ و عبارت «خیرالرازقین»، از آيه ۱۱۴ سوره مائده، و ۵۸ سوره حج؛ و عبارت «یَا مَنْ یَحُولُ بَیْنَ الْمَرْءِ وَ قَلْبِهِ» از آیه ۲۴ سوره انفال آیه استفاده شده است.

تکرار بعضی صفات

شش صفت از صفات خداوند در این دعا دوبار تکرار شده‌اند: «یا من لم یتخذ صاحبةً و لا ولدا» در بندهای ۶۲ و ۸۴، «یا نافع» در بندهای ۹ و ۳۲، «یا من هو بمن رجاه کریم» در بند‌های ۱۸ و ۹۶، «یا من هو بمن عصاه حلیم» در بند‌های ۱۸ و ۹۶، «یا من فضله عمیم» در بندهای ۴۸ و ۹۸، «یا انیس من لا انیس له» در بندهای ۲۸ و ۵۹.[۲۱] و احتمالا این تکرارها ناشی از اشتباهات و تصحیف‌هایی است که توسط نسخه‌برداران نخستین رخ داده و در اسناد بعدی نیز تکرار شده است.[نیازمند منبع]

افزون بر این گاه یک نام یا صفت با چند تعبیر نزدیک به هم در این دعا ذکر شده است. همانند: «یا طبیب القلوب»، «یا طبیب»، «یا نعم الطبیب»، «یا طبیبنا»، و «یا طبیب من لا طبیب له». و یا صفت علم که با تعابیر «یا علیم»، «یا عالم الخَفیّات»، «یا من هو عالم بکل شئ»، «یا من هو بکل شئ علیم»، «یا عالم السر»، «یا عالم»، «یا عالماً لا یجهل»، «یا اعلمَ من کل علیم»، و چندین تعبیر دیگر در این دعا مورد اشاره قرار گرفته است.

نگاهی به ساختار

نخستین بند دعای جوشن کبیر با عبارت اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُكَ بِاسْمِكَ شروع شده و پس از هر سه بند که با نام های خداوند آغاز شد مجدداً بند بعدی با اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُكَ بِاسْمِكَ... شروع شده است یعنی میان هر فرازی که با عبارت اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُكَ بِاسْمِكَ شروع شده با فراز بعدی که با این عبارت شروع شده سه بند فاصله است و این نظم در دعای جوشن کبیر وجود دارد و فقط بند۴۴ که با عبارت اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُكَ بِاسْمِكَ... شروع شده تا بند بعدی(بند ۴۹) با همین عبارت ۴ بند فاصله افتاده است. و همین تغییر در بند ۲۹ تا بند بعدی (بند۳۲)با دو فاصله وجود دارد و در مجموع ۲۵ بار «اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُكَ بِاسْمِكَ» در دعای جوشن تکرار شده است. [۲۲]

بند ۳۵ دعای جوشن کبیر از تمام بندهای متمایز است زیرا هر یک ازنام‌های ده‌گانه ای که در آن است موضوع و زمینه‌ای برای نام بعدی خداوند شده است یَا مَنْ هُوَ فِی عَهْدِهِ وَفِیٌّ، یَا مَنْ هُوَ فِی وَفَائِهِ قَوِیٌّ، یَا مَنْ هُوَ فِی قُوَّتِهِ عَلِیٌّ، یَا مَنْ هُوَ فِی عُلُوِّهِ قَرِیبٌ، یَا مَنْ هُوَ فِی قُرْبِهِ لَطِیفٌ، یَا مَنْ هُوَ فِی لُطْفِهِ شَرِیفٌ، یَا مَنْ هُوَ فِی شَرَفِهِ عَزِیزٌ، یَا مَنْ هُوَ فِی عِزِّهِ عَظِیمٌ، یَا مَنْ هُوَ فِی عَظَمَتِهِ مَجِیدٌ، یَا مَنْ هُوَ فِی مَجْدِهِ حَمِیدٌ.[یادداشت ۳]

شرح‌ها

کتاب شرح الأسماء، شرح دعاء الجوشن الکبیر؛ تألیف ملاهادی سبزواری

عالمان شیعه بر دعای جوشن کبیر شرح‌هایی نوشته‌اند،[۲۳] مشهورترین شرح، شرح ملا هادی سبزواری است. این شرح رنگ و بویی عرفانی و فلسفی دارد. سبزواری براساس بندهای دعا، به اشعار فارسی و عربی استشهاد کرده و برای مباحث لغوی به کتاب قاموس اللغه فیروزآبادی بسیار مراجعه کرده است. او همچنین در موارد مختلف به اقتضای بحث، مباحث فلسفی، عرفانی و کلامی را طرح کرده است.[۲۴] وی هم‌چنین برخی از فرازها را متفاوت شرح کرده به عنوان نمو نه در بند۷ «يَا كَاشِفَ الْبَلايَا» می‌گوید که «کشف» هم به معنای اظهار و آشکار ساختن است و هم به معنای برداشتن و در اینجا اولویت با معنای نخست است و در برابر دفعِ بلا است و این بلا که نصیب انسان می‌شود نشانه دوستی و ولای خداست چنان‌چه در دعا خداوند را در برابر بلا حمد می‌کنیم همان گونه که به خاظر نعمت‌هایش او را شکر می‌گزاریم (نَحمَدك على بلائك كما نَشكُرك على آلائك) و نیز می‌تواند «کاشف البلا» به معنای پرده‌بردای از بلا باشد تا انسان بفهمد که این بلا عینِ رحمت است. سبزواری برای تأیید به اشعاری از مولوی استشهاد کرده که می‌گوید:

هر بلا كز دوست آيد رحمت است آن بلا را بر دلم صد منت است
ای بلاهاى تو آرامِ دلم حاصل از درد تو شد كامِ دلم

[۲۵]

متن دعای جوشن کبیر

جستارهای وابسته

پانویس

  1. اکبری بیرق، «جوشن کبیر»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی.
  2. مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۱، ص۳۸۳ و ۳۸۴؛ قمی، مفاتیح الجنان، اسوه،‌ ص۸۶.
  3. مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۱، ص۳۸۴؛ قمی، مفاتیح الجنان، اسوه،‌ ص۸۶.
  4. مجلسی، زاد المعاد، ۱۴۲۳ق، ص۱۲۷.
  5. قمی، مفاتیح الجنان، اسوه،‌ ص۸۶ و ۲۲۶.
  6. مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۱، ص۳۹۸.
  7. مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۱، ص۳۸۲-۳۹۷.
  8. کفعمی، المصباح، ۱۳۲۱ش، ص۲۴۷-۲۶۰.
  9. کفعمی، البلد الامین، ۱۴۱۸ق، ص۴۰۲-۴۱۱.
  10. مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۱، ص۳۸۲-۳۹۷.
  11. قمی، مفاتیح الجنان، اسوه،‌ ص۸۶.
  12. کفعمی، المصباح، ۱۳۲۱ش، ص۲۴۷.
  13. مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۱، ص۳۸۴؛ قمی، مفاتیح الجنان،‌اسوه، ص۸۶.
  14. کفعمی، المصباح، ۱۳۲۱ش، ص۲۵۴.
  15. اکبری بیرق، «جوشن کبیر»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی.
  16. قمی، مفاتیح الجنان،‌اسوه، ص۸۶.
  17. کفعمی، المصباح، ۱۳۲۱ش، ص۲۴۷.
  18. کفعمی، البلد الامین، ۱۴۱۸ق، ص۴۰۲.
  19. نگاه کنید به: مجلسی، زاد المعاد، ۱۴۲۳ق، ۴۳۰-۴۴۲.
  20. نگاه کنید به: کفعمی، المصباح، ۱۳۲۱ش، ص۲۴۷-۲۶۰.
  21. نگاه کنید به: کفعمی، المصباح، ۱۳۲۱ش، ص۲۴۷-۲۶۰.
  22. متن دعا
  23. رک: آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۶۶-۶۷، ج۵، ص۲۸۷، ج۱۳، ص۲۴۷-۲۴۸.
  24. سبزواری، شرح الاسماء، ۱۳۷۵ش، ص۳۳.
  25. سبزواری، شرح الاسماء الحسنی، ج۱، ص۵۶.

یادداشت

  1. یَا مَنْ نَفَذَ فِی کُلِّ شَیْ‏ءٍ أَمْرُهُ یَا مَنْ لَحِقَ بِکُلِّ شَیْ‏ءٍ عِلْمُهُ یَا مَنْ بَلَغَتْ إِلَی کُلِّ شَیْ‏ءٍ قُدْرَتُهُ یَا مَنْ لا تُحْصِی الْعِبَادُ نِعَمَهُ یَا مَنْ لا تَبْلُغُ الْخَلائِقُ شُکْرَهُ یَا مَنْ لا تُدْرِکُ الْأَفْهَامُ جَلالَهُ یَا مَنْ لا تَنَالُ الْأَوْهَامُ کُنْهَهُ یَا مَنِ الْعَظَمَةُ وَ الْکِبْرِیَاءُ رِدَاؤُهُ یَا مَنْ لا تَرُدُّ الْعِبَادُ قَضَاءَهُ یَا مَنْ لا مُلْکَ إِلا مُلْکُهُ یَا مَنْ لا عَطَاءَ إِلا عَطَاؤُهُ
  2. از ظاهر عبارت مفاتیح فهمیده می‌شود که وجود اسم اعظم در دعای جوشن کبیر را شیخ عباس نقل قول کرده است
  3. اى که در پیمانش وفادار و اى که در وفا کردن به پیمانش نیرومند است اى که در نیرومندیش بلند مرتبه است اى که در عین بلند مرتبه اى نزدیک است اى که در عین نزدیکى دقیق است اى که در عین دقت بزرگوار است اى که در عین بزرگوارى با عزت است اى که در عین عزت با عظمت است اى که در عین عظمتش برجسته است اى که در عین برجستگى ستوده است.

منابع

  • آقا بزرگ طهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت، دار الأضواء، ۱۴۰۳ق.
  • اکبری بیرق، حسن، «جوشن کبیر»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۹ دی ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۲۹ فروردین ۱۴۰۱ش.
  • سبزواری، هادی بن مهدی(ملا هادی)، شرح الاسماء (شرح دعاءالجوشن الکبیر)، تهران، چاپ نجفقلی حبیبی، ۱۳۷۵ش.
  • قمی، شیخ عباس، مفاتیح الجنان، قم، نشر اسوه، بی‌تا.
  • کفعمی، ابراهیم بن علی، البلدالامین و الدّرع الحصین، بیروت، مؤسسه الاعلمی، چاپ اول، ۱۴۱۸ق.
  • کفعمی، ابراهیم بن علی، المصباح (جُنة الأمان الواقیة و جَنة الإیمان الباقیة)، قم، دار الرضی، چاپ دوم، ۱۴۰۵ق.
  • مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار(ع)، بیروت، دار احیاءالتراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
  • مجلسی، محمد باقر، زاد المعاد-مفتاح الجنان، تحقیق علاءالدین اعلمی، بیروت، مؤسسه الاعلمی، چاپ اول، ۱۴۲۳ق.

پیوند به بیرون