مسواکزدن
 | این مقاله یک نوشتار توصیفی درباره یک مفهوم فقهی است و نمیتواند معیاری برای اعمال دینی باشد. برای اعمال دینی به منابع دیگر مراجعه کنید. |
| بخشی از احکام عملی و فقهی |
|---|
 |
مِسواکزدن، از سنتهای مؤکد اسلامی است که در احادیث متعددی بر آن سفارش شده است. در فقه شیعه، این عمل مستحب شمرده میشود، اما در شرایطی مانند استفاده در حمام و توالت دارای کراهت است. همچنین فروبردن رطوبت مسواک برای فرد روزهدار، باعث بطلان روزه میشود.
مسواکزدن در زمانهایی همچون پیش از نماز، هنگام خواب، قبل از وضو و در سحرگاهان توصیه بیشتری شده است. همچنین آدابی برای این عمل بیان شده است، مانند خواندن دعای مخصوص، مضمضه (آبکشی دهان) و استفاده از چوب اراک یا زیتون. البته در برخی روایات به اصل تمیز کردن دندان سفارش شده است.
جایگاه و اهمیت
مسواکزدن، به عنوان یک مستحب مؤکد،[۱] یکی از آداب نماز و وضو[۲] شمرده میشود. همچنین از سنتهای پیامبران[۳] و بخشی از سفارشهای پیامبر به امام علی(ع)[۴] بوده است.
در روایات معصومان(ع) بر مسواکزدن تأکید شده است. بیش از هشتاد روایت در اهمیت و آداب آن در کتاب وسائل الشیعه نقل شده است.[۵] این موضوع در ابواب مختلف فقهی مانند طهارت،[۶] صلاة،[۷] صوم[۸] و حج[۹] بحث شده است. همچنین در کتب اخلاق و آداب همچون حِلْیة المُتقین علامه مجلسی،[۱۰] اسرار الصلاة مَلکی تبریزی[۱۱] و مفاتیح الحیاة جوادی آملی[۱۲] در مورد آن سخن گفته شده است.
مسواکزدن از ویژگیهای ویژهٔ پیامبر(ص) محسوب شده است[۱۳] و بنا بر روایات اگر چه به دلیل جلوگیری از مشقت بر مسلمانان واجب نشد،[۱۴] اما چنان مورد تأکید بود که پیامبر(ص) گمان برد به زودی واجب خواهد گردید.[۱۵] همچنین فضیلت نمازی که با مسواک خوانده شود، تا هفتاد برابر نماز بدون آن برشمرده شده است.[۱۶]
آثار و آداب مسواکزدن
مسواکزدن در روایات دارای آثار فراوانی است که در یک روایت، دوازده فایده برای آن برشمرده شده است؛[۱۷] از جمله تمیزی دهان، سفیدی و جلوگیری از پوسیدگی دندانها و استحکام لثه.[۱۸]
مسواکزدن مستحب است، اما در اوقاتی مانند سحرگاهان، پیش از وضو و نماز،[۱۹] قبل از خواب،[۲۰] پس از بیداری و پیش از نماز جماعت صبح[۲۱] و نیز هنگام تلاوت قرآن،[۲۲] استحباب بیشتری دارد.
برای مسواکزدن آدابی بیان شده است، از جمله خواندن دعای مخصوص،[۲۳] مضمضه (گرداندن آب در دهان)[۲۴] و حرکت عمودی مسواک.[۲۵] همچنین استفاده از چوب اراک یا چوب زیتون که گفته شده مسواک پیامبر(ص) و دیگر انبیا بوده[۲۶] ترجیح دارد.[۲۷] با این حال، در برخی روایات بر مسواکزدن با انگشت یا شاخه درختان هم سفارش شده است.[۲۸]
احکام فقهی مسواکزدن
- باب طهارت: از نظر فقهیان، مسواکزدن در حمام و دستشویی مکروه است.[۲۹] البته برخی فقها این کراهت را مختص حالت تَخَلّی میدانند[۳۰] و شیخ مفید آن را در حال تخلی حرام دانسته است.[۳۱] همچنین مسواکزدن از آداب مستحب نماز و وضو محسوب میشود.[۳۲]
- باب روزه: به فتوای فقیهان اگر روزهدار مسواک مرطوب را از دهان بیرون آورده و بازگرداند و رطوبت آن را فرو ببرد، روزهاش باطل میشود، مگر اینکه رطوبت در آب دهان از بین برود.[۳۳] همچنین مسواکزدن با چوب مرطوب برای روزهدار کراهت دارد.[۳۴]
- باب حج: مسواکزدن پیش از احرام مستحب است؛[۳۵] اما اگر مُحرم بداند که با مسواکزدن از لثهاش خون میآید، این کار برایش حرام خواهد بود.[۳۶]البته، آیتالله سیستانی مسواکزدن در حال احرام را حتی با علم به خونریزی مجاز میداند.[۳۷]
پانویس
- ↑ ملکی تبریزی، اسرار الصلاة، ۱۴۲۰ق، ص۴۶.
- ↑ مجلسی، لوامع صاحبقرانی، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۴۴۹؛ شیرازی، الفقه - النظافه، ص۸۸.
- ↑ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۵۵.
- ↑ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۵۳.
- ↑ حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۵-۲۷.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۷۰.
- ↑ مجلسی، لوامع صاحبقرانی، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۴۴۹.
- ↑ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۵۸۸؛ مجلسی، لوامع صاحبقرانی، ۱۴۱۴ق، ج۶، ص۳۷۱.
- ↑ محمودی، مناسک عمره مفرده (محشی)، ۱۴۲۹ق، ص۷۵.
- ↑ مجلسی، حلیة المتقین، ۱۳۸۸ش، ص۱۵۵-۱۵۷.
- ↑ ملکی تبریزی، اسرار الصلاة، ۱۴۲۰ق، ص۴۶.
- ↑ جوادی آملی، مفاتیح الحیاة، ۱۳۹۱ش، ص۴۳-۴۵.
- ↑ کرکی، جامع المقاصد، ۱۴۱۴ق، ج۱۲، ص۵۲؛ سیوطی، الخصائص الکبری، دار الکتب العلمیه، ج۲، ص۳۹۶.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۲۲.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۷۳، ص۱۲۶.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۲۲.
- ↑ ملکی تبریزی، اسرار الصلاة، ۱۴۲۰ق، ص۴۵.
- ↑ حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۸.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۲۳.
- ↑ طباطبایی، سنن النبی(ص)، ۱۴۱۶ق، ص۲۶۵؛ ملکی تبریزی، اسرار الصلاة، ۱۴۲۰ق، ص۴۶.
- ↑ طباطبایی، سنن النبی(ص)، ۱۴۱۶ق، ص۲۶۵؛ ملکی تبریزی، اسرار الصلاة، ۱۴۲۰ق، ص۴۶.
- ↑ حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۲۲-۲۳.
- ↑ ملکی تبریزی، اسرار الصلاة، ۱۴۲۰ق، ص۴۶.
- ↑ شیرازی، الفقه - النظافه، ص۸۸.
- ↑ طبرسی، مکارم الاخلاق، ۱۴۱۲ق، ص۵۰.
- ↑ طبرسی، مکارم الاخلاق، ۱۴۱۲ق، ص۴۸.
- ↑ ملکی تبریزی، اسرار الصلاة، ۱۴۲۰ق، ص۴۶.
- ↑ حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۲۳-۲۴.
- ↑ ابنحمزه، الوسیله، ۱۴۰۸ق، ص۴۸؛ محقق حلی، المعتبر فی شرح المختصر، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۱۳۷.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۷۰.
- ↑ شیخ مفید، المقنعه، ۱۴۱۰ق، ص۴۱.
- ↑ مجلسی، لوامع صاحبقرانی، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۴۴۹.
- ↑ بنیهاشمی خمینی، رساله توضیح المسائل مراجع، دفتر انتشارات اسلامی، ج۱، ص۸۹۲.
- ↑ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۵۸۸؛ بنیهاشمی خمینی، رساله توضیح المسائل مراجع، دفتر انتشارات اسلامی، ج۱، ص۹۲۵.
- ↑ محمدی ریشهری، حج و عمره در قرآن و حدیث، ۱۴۲۸ق، ص۱۸۳.
- ↑ پژوهشکده حج و زیارت، مناسک حج محشی، ۱۳۹۶ش، ص۱۹۷.
- ↑ پژوهشکده حج و زیارت، مناسک حج محشی، ۱۳۹۶ش، ص۱۹۷.
منابع
- ابنحمزه، محمد بن علی، الوسیله، قم، انتشارات کتابخانه آیةالله مرعشی نجفی، ۱۴۰۸ق.
- بنیهاشمی خمینی، سید محمدحسن، رساله توضیح المسائل مراجع، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم، بیتا.
- پژوهشکده حج و زیارت، مناسک حج محشی، تهران، مشعر، ۱۳۹۶ش.
- جوادی آملی، عبدالله، مفاتیح الحیاة، قم، نشر اسراء، ۱۳۹۱ش.
- حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، ۱۴۰۹ق.
- سیوطی، عبدالرحمان بن ابیبکر، الخصائص الکبری، بیروت، دار الکتب العلمیه، بیتا.
- شیخ مفید، محمد بن محمد، المقنعه، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم، ۱۴۱۰ق.
- شیرازی، سید محمد حسینی، الفقه - النظافه، بینا، بیتا. (نرمافزار فقه اهل بیت ۲ نور)
- صدوق، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم، ۱۴۱۳ق.
- طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم، العروة الوثقی (المحشی)، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم، ۱۴۱۹ق.
- طباطبایی، سید محمدحسین، سنن النبی(ص)، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم، ۱۴۱۶ق.
- طبرسی، حسن بن فضل، مکارم الاخلاق، قم، نشر شریف رضی، ۱۴۱۲ق.
- کرکی، علی بن حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم، مؤسسة آل البیت، ۱۴۱۴ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۴۰۷ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
- مجلسی، محمدباقر، حلیة المتقین، قم، انتشارات مسجد مقدس جمکران، ۱۳۸۸ش.
- مجلسی، محمدتقی، لوامع صاحبقرانی، قم، اسماعیلیان، ۱۴۱۴ق.
- محقق حلی، جعفر بن حسن، المعتبر فی شرح المختصر، قم، مؤسسه سیدالشهداء(ع)، ۱۴۰۷ق.
- محمدی ریشهری، محمد، حج و عمره در قرآن و حدیث، قم، نشر مشعر، ۱۴۲۸ق.
- محمودی، محمدرضا، مناسک عمره مفرده (محشی)، قم، مشعر، ۱۴۲۹ق.
- ملکی تبریزی، میرزا جواد، اسرار الصلاة، مترجم رضا رجبزاده، تهران، پیام آزادی، ۱۴۲۰ق.
- نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۴ق.