قیلوله یا خواب قیلوله نوعی خواب کوتاه مقارن با ظهر است. در این که خواب قیلوله بعد از وقت نماز ظهر و یا قبل از آن است، اختلافاتی وجود دارد. تعدادی از روایات بر انجام خواب قیلوله سفارش کرده‌اند. گفته شده اهل‌بیت(ع) به خواب قیلوله در برنامه روزانه خود اهتمام داشتند. در قرآن کریم نیز به خواب قیلوله اشاره شده است.
برخی از محدثان شیعه از جمله شیخ حر عاملی و علامه حلی، خواب قیلوله را مستحب دانسته و روایاتی را در این زمینه گرد آورده‌اند؛ اما بعضی محققان، استحباب این خواب را نپذیرفته و آن را صرفا ارشاد به یک کار عقلائی می‌دانند.
جایگاه و اهمیت خواب قیلوله در منابع اسلامی
خواب قیلوله در متون اسلامی مورد تأکید گفتاری و رفتاری اهل‌بیت قرار گرفته است.[۱] در روایتی از امام صادق(ع) آمده که پیامبر اسلام(ص) برای حل مشکل فراموش‌کاری یک بادیه‌نشین به او توصیه کرد که به عادت قبلی خود در انجام خواب قیلوله برگردد.[۲] در روایت دیگری از امام صادق(ع) چنین آمده که با خواب قیلوله، یکدیگر را بر عبادت شبانه یاری رسانید.[۳] همچنین امام کاظم(ع) به روزه‌داران سفارش کرده خواب قیلوله انجام دهند.[۴] تأکید به خواب قیلوله در منابع اهل سنت نیز وجود دارد. طبق یکی از این روایات، پیامبر اسلام(ص) به خواب قیلوله سفارش کرده؛ چراکه شیطان خواب قیلوله نمی‌کند.[۵]
در سیره رفتاری اهل‌بیت(ع) نیز اشاره‌هایی به خواب قیلوله وجود دارد. ابن‌سعد از مورخان قرن سوم (درگذشته ۲۴۰ق) و دیگران آورده‌اند که امام علی(ع) بر خواب قیلوله مداومت داشت.[۶] مطابق نقل احمد بن حنبل و بخاری از انس بن مالک، این‌طور آمده که پیامبر(ص) و اصحاب بعد از نماز جمعه خواب قیلوله انجام می‌دادند.[۷]
در قرآن کریم نیز به خواب قیلوله اشاره شده؛ ولی به خوبی یا بدی آن نپرداخته است. در آیه چهارم سوره اعراف، به عذاب کفار در وقت خواب نیم‌روزی اشاره دارد[۸] که بر اساس تفاسیر در مورد قوم شعیب است.[۹] همچنین در آیه ۲۴ سوره فرقان به استراحت نیم‌روزی اهل بهشت اشاره دارد.[۱۰]
زمان خواب قیلوله
در اینکه زمان خواب قیلوله قبل از ظهر، مقارن و یا بعد از ظهر باشد، اختلاف است. گفته شده، مشهور زمان خواب قیلوله را قبل از ظهر شرعی می‌داند.[۱۱] علی‌اکبر غفاری، حدیث‌شناس شیعه، در حاشیه کتاب کافی توصیه امام کاظم(ع) به قیلوله را به خواب قبل از ظهر تفسیر می‌کند.[۱۲] در مقابل، برخی باور دارند علاوه بر اینکه دلیلی برای تفسیر قیلوله به قبل از ظهر وجود ندارد؛ از لغت، فرهنگ عربی و روایات استفاده می‌شود که زمان خواب قیلوله بعد از نماز ظهر و خوردن غذای نیم‌روزی تا پیش از وقت نماز عصر است.[۱۳]
در روایتی، امام رضا(ع)، زمان خواب قیلوله را بعد از نماز ظهر می‌داند. در این روایت، فضل بن شاذان (درگذشت: ۲۶۰ق) از امام سؤال می‌کند که چرا خداوند نمازهای پنج‌گانه را در این اوقات خاص قرار داده است؟ امام رضا(ع) پاسخ می‌دهد که خداوند دوست دارد اطاعت و عبادت بر کارهای روزمره از جمله خواب قیلوله مقدم شود.[۱۴]
استحباب خواب قیلوله
برخی از فقها معتقدند خواب قیلوله مستحب است. بدین رو شیخ حر عاملی (درگذشت: ۱۱۰۴ق)، فقیه و محدث امامی، بابی در کتاب وسائل الشیعه تحت عنوان «استحباب خواب قیلوله» به آن اختصاص داده است.[۱۵] همچنین علامه حلی، فقیه و متکلم شیعه (درگذشت: ۷۲۶ق)، در کتاب منتهی المطلب خواب قیلوله را مستحب می‌داند.[۱۶] در مقابل بعضی از محققان، استحباب خواب قیلوله را نپذیرفته‌اند. آنها مدعی‌اند توصیه اهل‌بیت(ع) به خواب قیلوله، تنها جنبه ارشادی دارد و برای توانایی جهت انجام عبادت‌های شبانه بوده است.[۱۷] بعضی معتقدند خواب قیلوله برای مناطقی است که روزهای طولانی و بسیار گرم دارند و فلسفهٔ نیاز به خواب قیلوله نیز گرمای بسیار شدید و خستگی جسم است.[۱۸]
پانویس
- ↑ حر عاملی، وسائل الشیعه، بی‌تا، ج۶، ص۵۰۱-۵۰۲.
- ↑ شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ۱۴۱۳ ق، ج۱، ص۵۰۳ و با اندکی اختلاف: حر عاملی، وسائل الشیعه، بی‌تا، ج۶، ص۵۰۱.
- ↑ شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، ۱۴۰۷ ق، ج۴، ص۱۹۹.
- ↑ کلینی، کافی، ۱۴۰۷ ق، ج۴، ص۶۵.
- ↑ متقی هندی، کنز العمال، ۱۴۰۱ ق، ج۷، ص۸۰۲.
- ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۸، ص۳۳۴؛ حسون، أعلام النساء المؤمنات، ۱۴۲۱ق، ص۲۰۳؛ ابن‌حجر عسقلانی، الاصابه، ۱۴۱۵ق، ج۸، ص۴۳۸.
- ↑ مبارکفوری، تحفة الاحوذی، ۱۹۹۰م، ج۳، ص۵۲-۵۳.
- ↑ سوره اعراف، آیه۴.
- ↑ فیض کاشانی، تفسیر صافی، ۱۴۱۵ ق، ج۲، ص۱۸۰.
- ↑ سوره فرقان، آیه۲۴.
- ↑ دشتی، «تأملی بر روایات خواب قیلوله»، ص۷۵.
- ↑ غفاری، حاشیه کتاب کلینی، کافی، ۱۴۰۷ ق، ج۴، ص۶۵.
- ↑ دشتی، «تأملی بر روایات خواب قیلوله»، ص۷۵.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۳۹۸ش، ج۷۹، ص۳۴۹.
- ↑ حر عاملی، وسائل الشیعه، بی‌تا، ج۶، ص۵۰۱.
- ↑ حلی، منتهی المطلب، ۱۴۱۲ ق، ج۱، ص۳۰۶.
- ↑ دشتی، «تأملی بر روایات خواب قیلوله»، ص۷۳.
- ↑ دشتی، «تأملی بر روایات خواب قیلوله»، ص۷۳.
منابع
- قرآن کریم
- ابن‌حجر عسقلانی، احمد بن علی، الاصابه فی تمییز الصحابه، بیروت، دار الکتب العلمیه، منشورات محمدعلی بیضون، ۱۴۱۵ق.
- ابن‌سعد، محمد بن سعد، الطبقات الکبری، بیروت، دار الکتب العلمیه، منشورات محمدعلی بیضون، ۱۴۱۰ق.
- حر عاملی، محمد بن الحسن، وسائل الشیعه، تحقیق: موسسه آل البیت لإحیاء التراث، قم، موسسه آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث. بی‌تا.
- حسون، محمد، أعلام النساء المؤمنات، تهران، اسوه، چاپ دوم، ۱۴۲۱ق.
- حلی، حسن بن یوسف، منتهی المطلب فی تحقیق المذهب، مشهد، مجمع البحوث الاسلامیه، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
- دشتی، سید محمود، «تأملی بر روایات خواب قیلوله» در فصلنامه علوم حدیث، شماره۴، سال یازدهم (پیاپی ۴۲)، زمستان ۱۳۸۵ش.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، تحقیق: علی‌اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، تحقیق: حسن موسوی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- علامه مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار، اصفهان، مرکز القائمیه للدراسات الکمبیوتریه، ۱۳۹۸ش.
- فیض کاشانی، محسن، تفسیر صافی، تحقیق: شیخ حسین اعلمی، قم، مؤسسه الهادی، چاپ دوم، ۱۴۱۶ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق: علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- مبارکفوری، محمد عبدالرحمان، تحفة الاحوذی، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۹۹۰م.
- متقی هندی، علی بن حسام، کنز العمال فی سنن الاقوال والافعال، تحقیق: بکری حیانی و صفوه السقا، بیروت، موسسه الرساله، ۱۴۰۱ق.