کام‌برداشتن نوزاد یا سق‌برداشتن از آداب مستحب هنگام تولد فرزند است که با مالیدن اندکی از آب و خوراکی به سقف دهان نوزاد انجام می‌گیرد. فقیهان شیعه کام‌برداشتن نوزاد با آب فرات همراه با تربت امام حسین(ع) را مستحب می‌دانند. بر پایه برخی احادیث کسی که کامش را با آب فرات برداشته‌اند شیعه و دوست‌دار اهل‌بیت(ع) خواهد شد.
مفهوم‌شناسی
فقیهان شیعه در باب نکاح از فقه به بازکردن کام نوزاد تَحنیک می‌گویند.[۱] این سنت در فرهنگ و ادبیات عمومی با اصطلاحاتی چون کام‌برداشتن، کام برگرفتن،[۲] کام‌گشایی و سق‌برداشتن تعبیر می‌شود.[۳] سق را واژه‌ای عامیانه و به معنای سقف دهان دانسته‌اند. این رسم معمولا توسط قابله یا فردی دیگر با آمیختن سر انگشت به اندکی خوراکی سبک و فشار‌دادن کام نوزاد به بالا انجام می‌شود.[۴]
هدف از کام‌برداشتن نوزاد در باور عمومی را تأمین سلامت او، آسان‌شدن مکیدن شیر مادر، ادای درست کلمات و پیشگیری از لکنت زبان و زمینه‌سازی برای تربیت دینی در بزرگسالی دانسته‌اند.[۵]
اهمیت
وسائل الشیعه بابی را به استحباب برداشتن کام نوزادان و برخی احکام آنان اختصاص داده است.[۶] بر پایه برخی احادیث کسی که کامش را با آب فرات برداشته‌اند شیعه و دوست‌دار اهل‌بیت(ع) خواهد شد.[۷]
سنت برداشتن کام نوزاد پیش از اسلام در میان اقوام مختلف رواج داشت.[۸] برخی تفاسیر اهل سنت در تفسیر آیه ۲۵ سوره مریم پیدایش رسم بازکردن کام کودک با خرما را به زمان خرما‌خوردن حضرت مریم(س) هنگام ولادت حضرت عیسی(ع) نسبت داده‌اند.[۹] در صدر اسلام عادت صحابه بر این بود که هنگام تولد کودکی در مدینه، او را نزد پیامبر(ص) می‌بردند. ایشان کام نوزاد را با خرما برمی‌داشت و برایش دعا می‌کرد.[۱۰] به گزارش ابن اثیر، مورخ اهل سنت زمانی که پيامبر(ص) و خانواده‌اش در شعب ابی‌طالب بودند، عبدالله بن عباس به دنیا آمد. او را نزد پيامبر(ص) آوردند و ایشان كام او را با آب دهان خود برداشت.[۱۱] در عصر امامان شیعه به تدریج کام‌برداشتن با آب فرات و پس از شهادت امام حسین(ع)، با تربت مورد سفارش و تایید آنان قرار گرفت.[۱۲]
سنت سق‌برداشتن و پایبندی مردم ایران به اجرای آن در ادبیات و باورهای عمومی اثر‌گذار بوده است.[۱۳] ایرانیان بر این باورند که سق نوزاد باید به دست فردی درستکار و دارای احترام اجتماعی برداشته شود.[۱۴]
آداب فقهی
فقیهان شیعه کام‌برداشتن نوزاد را از سنت‌های مستحب هنگام تولد فرزند و پیش از نام‌گذاری او می‌دانند.[۱۵] فقهایی چون محقق حلی در کتاب شرائع الاسلام و فخر المحققین برداشتن کام نوزاد با آب فرات همراه با تربت امام حسین(ع) را مستحب می‌دانند.[۱۶] به گفته این دو فقیه در صورت نبود آب فرات باید از آب شیرین استفاده شود. اگر فقط آب شور در دسترس بود، آن را با اندکی خرما یا عسل بیامیزند و کام نوزاد را با آن بردارند.[۱۷] علامه حلی در صورتی که فقط آب شور در دسترس باشد، آمیختن تربت با آن یا اندکی خرما یا عسل را شیوه درست برای برداشتن کام نوزاد دانسته است.[۱۸]
بحرانی در کتاب الحدائق الناضره میان روایات جمع کرده و بازکردن کام نوزاد با آب فرات و در صورت نبود آن با آب باران را مستحب دانسته، به‌گونه‌ای که در هر دو صورت با اندکی تربت، خرما یا عسل آمیخته گردد.[۱۹]
در روایتی آمده امام کاظم(ع) کام فرزندش، امام رضا(ع) را با آب فرات برداشت.[۲۰] امام علی(ع) در حدیثی نقل می‌کند که پیامبر(ص) هنگام تولد حسنین(ع)، کامشان را با خرما برداشت.[۲۱]
اِبن‌قَیّم جوزیه از فقیهان اهل سنت نیز کام‌برداشتن نوزاد را از آداب مستحب هنگام تولد فرزند می‌داند.[۲۲]
پانویس
- ↑ نگاه کنید به: محقق حلی، شرایع الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۲۸۷، بحرانی، الحدائق الناضره، ۱۴۰۵ق، ج۲۵، ص۳۷.
- ↑ دهخدا، لغت‌نامه دهخدا، ذیل واژه «کام‌برداشتن».
- ↑ واحدی، «کام‌برداری نوزاد»، سایت خبرگزاری میزان.
- ↑ کریمی، «سق‌برداشتن»، سایت مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ کریمی، «سق‌برداشتن»، سایت مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی؛ واحدی، «کام‌برداری نوزاد»، سایت خبرگزاری میزان.
- ↑ حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۲۱، ص۴۰۷.
- ↑ ابن قولویه، کامل الزیارات، ۱۳۵۶ش، ص۴۹؛ مجلسی، روضة المتقین، ۱۴۰۶ق، ج۸، ص۶۲۲.
- ↑ واحدی، «کام‌برداری نوزاد»، سایت خبرگزاری میزان.
- ↑ زمخشری، کشاف، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۱۳؛ حقی بروسوی، روح البیان، دار الفکر، ج۵، ص۳۲۷.
- ↑ سبحانی، وهابیت، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۳۳۷.
- ↑ ابن اثیر، اسد الغابه، ۱۹۷۰م، ج۳، ص۲۷۱.
- ↑ واحدی، «کام‌برداری نوزاد»، سایت خبرگزاری میزان.
- ↑ نگاه کنید به: کریمی، «سق‌برداشتن»، سایت مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ نگاه کنید به: کریمی، «سق‌برداشتن»، سایت مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: محقق حلی، شرایع الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۲۸۷؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۳۱، ص۲۵۲.
- ↑ محقق حلی، شرایع الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۲۸۷؛ فخر المحققین، ایضاح الفوائد، ۱۳۸۷ق، ج۳، ص۲۵۸؛ علامه حلی، قواعد الاحکام، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۹۷.
- ↑ محقق حلی، شرایع الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۲۸۷؛ فخر المحققین، ایضاح الفوائد، ۱۳۸۷ق، ج۳، ص۲۵۸.
- ↑ علامه حلی، قواعد الاحکام، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۹۷.
- ↑ بحرانی، الحدائق الناضره، ۱۴۰۵ق، ج۲۵، ص۳۹.
- ↑ حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۲۱، ص۴۰۸.
- ↑ حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۲۱، ص۴۰۷.
- ↑ ابن‌قیم جوزیه، تحفة المودود باحکام المولود، مکتبة القرآن، ص۳۰.
منابع
- ابن‌اثیر، علی بن محمد، أسد الغابة فی معرفة الصحابه، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۹۷۰م.
- ابن‌قولویه، جعفر بن محمد، کامل الزیارات، نجف، دار المرتضویه، چاپ اول، ۱۳۵۶ش.
- ابن‌قیم جوزیه، محمد بن ابی‌بکر، تحفة المودود باحکام المولود، مصر، مکتبة القرآن، بی‌تا.
- بحرانی، یوسف، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهره، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۰۵ق.
- حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.
- حقی بروسوی، اسماعیل بن مصطفی، تفسیر روح البیان، بیروت، دار الفکر، بی‌تا.
- دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه دهخدا، زیر نظر محمد معین و سید جعفر شهیدی، تهران، مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، ۱۳۷۷ش.
- زمخشری، محمود، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت، دار الکتاب العربی، چاپ سوم، ۱۴۰۷ق.
- سبحانی، جعفر، وهابیت: مبانی فکری و کارنامه عملی، قم، مؤسسه امام صادق(ع)، ۱۴۳۰ق/۱۳۸۸ش.
- علامه حلی، حسن بن یوسف، قواعد الاحکام فی معرفة الحلال و الحرام، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۳ق.
- فخر المحققین، محمد بن حسن، ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، قم، مؤسسه اسماعیلیان، چاپ اول، ۱۳۸۷ق.
- کریمی، اصغر، «سق‌برداشتن»، سایت مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، آخرین به‌روزرسانی: ۱ آذر ۱۴۰۰ش، تاریخ بازدید: ۲۰ آذر ۱۴۰۳ش.
- مجلسی، محمدتقی، روضة المتقین فی شرح من لایحضره الفقیه، قم، مؤسسه فرهنگی اسلامی کوشانبور، چاپ دوم، ۱۴۰۶ق.
- محقق حلی، جعفر بن حسن، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم، مؤسسه اسماعیلیان، چاپ دوم، ۱۴۰۸ق.
- نجفی، محمد‌حسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ هفتم، ۱۴۰۴ق.
- واحدی، سید محمد‌رضا، «کام‌برداری نوزاد»، سایت خبرگزاری میزان. تاریخ درج مطلب: ۲۴ فروردین ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۲۴ آذر ۱۴۰۳ش.