نوع‌دوستی
نوع‌دوستی را نوعی محبت با صبغه الهی می‌دانند که بدون توقع پاداش نسبت به همه بندگان خدا ارائه می‌شود. با توجه به دستورات مؤکد دین اسلام به نوع‌دوستی، به جز کافرانی که به حریم اسلام و مسلمین تجاوز می‌کنند، بقیه افراد چه مسلمان و چه غیر مسلمان در دایره وسیع انسان‌دوستی قرار داده شده‌اند. نوع‌دوستی ریشه فطری دارد و پایه بزرگواری و کرامت نفس است و زمینه‌ساز مهر و محبت در جامعه است. برای نوع‌دوستی حدودی مشخص شده است. مطهری در کتاب ولاءها و ولایتها توصیه می‌کند نسبت به کافرانی که با دین اسلام و مسلمانان سر جنگ ندارند، محبت و احسان داشته باشیم و اما درباره کافرانی که با دین اسلام و مسلمانان سر جنگ دارند و می‌خواهند آنها را نابود کنند، توصیه می‌کند که با آنان باید برخورد قهرآمیز داشته باشیم؛ زیرا محبت و احسان به آنها سبب دشمنی با مسلمانان و تقویت قدرت دشمن می‌شود.
برای نوع‌دوستی اهدافی بر شمرده شده است که از جمله می‌توان به حفظ کرامت انسانی، رعایت حقوق هم‌نوعان و گسترش دین اسلام در کل جهان اشاره کرد. از آثار نوع‌دوستی نیز می‌توان به احساس امنیت اجتماعی، فراهم شدن زمینه رشد و هدایت در جامعه، عامل وحدت در جامعه، تقویت روحیه امیدواری و بخشش گناهان را نام برد. راهکارهایی برای ترویج نوع‌دوستی بیان شده است که از جمله به ایجاد وحدت عقیده و هدف، تقویت روحیه تعاون و همیاری اجتماعی و اقتدا به الگو را می‌توان بیان کرد.
تعریف و جایگاه
نوع‌دوستی را دوست داشتن کمالات موجود در نوع انسان و اظهار علاقه به آنها دانسته‌اند و نوع‌دوستی را به معنای دوستی کسی که از کرامت انسانی خالی است، نمی‌دانند.[۱] برخی نیز نوع‌دوستی را نوعی محبت با صبغه الهی می‌دانند که بدون توقع پاداش به همه بندگان خدا ارائه می‌شود.[۲] با توجه به دستورات مؤکد دین اسلام به نوع‌دوستی، به جز کافرانی که به حریم اسلام و مسلمین تعدی می‌کنند بقیه افراد چه مسلمان و چه غیر مسلمان در دایره وسیع انسان‌دوستی قرار داده شده‌اند.[۳] وقتی مردم با هم زندگی مشترک می‌کنند، در تامین بسیاری از احتیاجات و حل بسیاری از مشکلات به همدیگر نیازمندند و به یاری همدیگر امیدوار هستند، بنابراین مجبورند در جامعه یکدیگر را دوست بدارند.[۴]
با توجه به اینکه دین اسلام یک دین جهانی است و هدفی جز هدایت انسان‌ها ندارد بنابراین هدف مسلمانان شناساندن برنامه‌های دین اسلام به هم‌نوعان خویش دانسته شده است.[۵] امام خمینی بر این باور است که دین اسلام می‌خواهد همه با هم برادر و دوست باشند، و به هم محبت داشته باشند.[۶] نوع‌دوستی ریشه فطری دارد و پایه بزرگواری و کرامت نفس است و زمینه‌ساز مهر و محبت در جامعه است.[۷] امام صادق(ع) می‌فرمایند: لقمان حکیم به فرزند خود سفارش می‌کرد با همه مردم با حسن خلق برخورد کن، زیرا خوش اخلاق را خوبان دوست می‌دارند و بدان نیز خود را به وی نزدیک می‌کنند.[۸] نوع‌دوستی از محاسن اخلاقی محسوب می‌شود و محاسن اخلاقی سبب افزایش رزق، عزت اجتماعی و جلب محبت مردم است.[۹] حب نفس در انسان باید با دوست داشتن دیگران و خیر خواهی مردم توام باشد تا تعدیل گردد.[۱۰] نوع‌دوستی زمینه ساز وحدت در جامعه است و می‌توانند نیازهای یکدیگر را تامین کنند. دین اسلام می‌خواهد جامعه‌ای بسازد که مردم خود را برادر یکدیگر بدانند.[۱۱] پیامبر اسلام(ص) دوستی با مردم را نشانه نیرومندی عقل دانسته‌اند.[۱۲]
اگر بعد از این حادثه مسلمانی از غصّه بمیرد جای ملامت نیست، بلکه مرگ او در نظر من شایسته است.[۱۳]
حدود نوع‌دوستی
برای نوع‌دوستی حدودی مشخص شده است که در آیه ۲۹ سوره فتح بیان می‌کند که: محمد(ص) پیامبر خداست و کسانی که با اویند بر کافران سخت‌گیر و با همدیگر مهربانند.[۱۴] بنابراین مسلمانان وظیفه دارند برخی را دوست بدارند و با برخی دیگر دشمن باشند ولی باید دید کافران که در آیه به آن اشاره شده است چه کسانی هستند؟[۱۵] مطهری در کتاب ولاءها و ولایتها، کافران را به دو دسته تقسیم می‌کند. کافرانی که با دین اسلام و مسلمانان سر جنگ ندارند و کافرانی که با دین اسلام و مسلمانان سر جنگ دارند و می‌خواهند آنها را نابود کنند. قرآن کریم در آیه ۸ سوره ممتحنه توصیه می‌کند که نسبت به دسته نخست محبت و احسان داشته باشیم و اما درباره دسته دوم در آیه ۹ سوره ممتحنه توصیه می‌کند که با آنان باید برخورد قهرآمیز داشته باشیم زیرا محبت و احسان به آنها سبب دشمنی با مسلمانان و تقویت قدرت دشمن می‌شود.[۱۶] نامه امام علی(ع) به مالک اشتر را برخی در راستای سنت الهی نوع‌دوستی می‌دانند که در آن می‌فرماید: دلت را در رحمت آوردن بر ملت و محبت و ملاطفت نسبت به آنها کاملا واقف و آگاه‌دار زیرا مردم دو صنفند یا برادری است هم‌کیش و یا غیر هم‌کیشی است که در آفرینش همانند تو است.[۱۷] همچنین امام علی(ع) درباره اینکه خلخال و دستبند و گردنبند و گوشواره زنی غیر مسلمان که در پناه اسلام است را دزدیده‌اند می‌فرماید: اگر بعد از این حادثه مسلمانی از غصّه بمیرد جای ملامت نیست، بلکه مرگ او در نظر من شایسته است.[۱۸]
اهداف نوع‌دوستی
اهدافی را برای نوع‌دوستی بر شمرده‌اند که به آنها اشاره می‌شود:
- یکی از اهداف نوع‌دوستی را کرامت انسانی می‌دانند زیرا اساس مبانی تربیتی دین اسلام بر احترام به شخصیت انسان‌ها است.[۱۹] انسان در دین اسلام دارای دو نوع کرامت ذاتی و کرامت اکتسابی دانسته شده است و انسان در دین اسلام جانشین خدا در روی زمین است و خدا به او کرامت داده است[۲۰] و گفته شده که این کرامت مخصوص یک نفر و یا یک گروه خاص نیست و منشا این تکریم انسانیت آدم است.[۲۱] پیامبر اسلام(ص) نوع‌دوستی را نسبت به تمام افراد مسلمان و غیر مسلمان انجام می‌داد و هنگام دعوت به اسلام طرف مقابل را احترام می‌کرد.[۲۲]
- رعایت حقوق هم‌نوعان: حقوقی که ما باید نسبت به دیگران داشته باشیم به سه نوع قلبی، زبانی و عملی تقسیم شده است. به این معنا که نسبت به دیگران بغض و کینه نداشته باشیم و رفتار خیر خواهانه با آنها داشته باشیم.[۲۳]
- گسترش دین اسلام در کل جهان: از دیگر اهداف نوع‌دوستی گسترش دین اسلام در کل جهان دانسته شده است. دین اسلام می‌گوید با کسانی که با دین مخالفتی و جنگی ندارند زندگی مسالمت‌آمیزی داشته باشید. دین اسلام به دنبال وحدت جامعه بشری بر محور عدل و خیرخواهی افراد بشر با یکدیگر و استقرار آزادی و آزادگی و انسانی ساختن جهان است. دین اسلام می‌خواهد تعالیم حیات بخش الهی به آگاهی همه برسد. قرآن، پیامبر اسلام(ص) را رحمتی برای تمام جهانیان معرفی می‌کند و می‌خواهد تمام افراد بشر عضو بزرگ جامعه اسلامی شوند و در نتیجه با هم برادر گردند.[۲۴]
دلت را در رحمت آوردن بر ملت و محبت و ملاطفت نسبت به آنها کاملا واقف و آگاه‌دار زیرا مردم دو صنفند یا برادری است هم‌کیش و یا غیر هم‌کیشی است که در آفرینش همانند تو است.[۲۵]
آثار نوع‌دوستی
برای نوع‌دوستی آثار زیادی شمرده شده که در زیر به آنها اشاره می‌شود:
- احساس امنیت اجتماعی: نوع‌دوستی انسان‌ها سبب ایجاد احساس امنیت دانسته شده است و همچنین سبب مواسات و برادری بین انسان‌ها می‌گردد.[۲۶]
- فراهم شدن زمینه رشد و هدایت در جامعه: عده‌ای از پژوهشگران بر این باورند که با حس نوع‌دوستی بسیاری از گمراهان به مسیر هدایت و رشد باز می‌گردند. نمونه این را می‌توان در داستان انبیاء و امامان(ع) مشاهده کرد که به خاطر برخورد کریمانه خود سبب هدایت بسیاری از گمراهان شدند.[۲۷]
- سبب تقویت قانون: رعایت نوع‌دوستی سبب تقویت قانون دانسته شده است و افراد، خود را در مرز قانون قرار می‌دهند و می‌کوشند تا از آن مرز فراتر نروند.[۲۸]
- عامل وحدت: اختلاف در جامعه، آن جامعه را در معرض نابودی قرار می‌دهد و نوع‌دوستی جامعه را از این خطر دور می‌سازد.[۲۹]
- امیدواری: پاسخ به ندای فطرت که همان نوع‌دوستی دانسته شده است و تاثیر بسیار مثبتی بر روحیه امیدواری انسان از یکسو و شکوفایی استعدادها از سوی دیگر دارد و طبیعتا انسان‌های امیدوار برای رسیدن به کمالات مادی و معنوی آمادگی بیشتری دارند.[۳۰]
- بخشش گناهان: نوع‌دوستی از آنجا که حسنه دانسته شده است بر اساس آیات قرآن[۳۱] گناهان را محو می‌کند.[۳۲] از امام باقر(ع) نقل شده است: نیکی و حسنه‌ای که بعد از بدی و گناهی صورت می‌گیرد چنان به شدت در تعقیب گناه می‌رود و چنان سریع خود را به آن می‌رساند و نابودش می‌کند که نظیر آن شدت و سرعت هرگز در چیزی ندیده‌ام.[۳۳]
راهکارهای ترویج نوع‌دوستی
برای ایجاد و ترویج نوع‌دوستی لازم است تا مسائلی رعایت گردد که در زیر به آن موارد اشاره می‌شود:
- ایجاد وحدت عقیده و هدف: آموزه‌های قرآن ساختار جامعه را بر پایه وحدت در عقیده و هدف دانسته است و از همه ادیان می‌خواهد تا بر محور عقیده و هدف مشترک گرد هم آیند و در مسیر گسترش آیین توحیدی همکاری داشته باشند.[۳۴]
- پرهیز از خودمحوری و برتری‌جویی: امام صادق(ع) در وصف مؤمن کامل می‌فرماید: آنان کسانی هستند که در روزگار سختی و آسایش به برادران نیکی می‌کنند و در سختی و تنگدستی، دیگران را بر خود ترجیح می‌دهند.[۳۵]
- تقویت روحیه تعاون و همیاری اجتماعی: وظیفه انسانی و اسلامی اقتضا می‌کند که مردم در مشکلات و سختی‌ها یار و یاور یکدیگر باشند و هم‌نوعان خود را یاری کنند. یاری رساندن به هم‌نوعان در مشکلات و سختی‌ها وظیفه انسانی و اسلامی دانسته شده است و افزایش روحیه تعاون و تقویت این فرهنگ کار ساز در حل معضلات و مشکلات فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی یکی از وظایف عمومی مردم دانسته شده است.[۳۶]
- اقتدا به الگو: بر اساس آیه ۲۱ سوره احزاب پیامبر به عنوان الگویی نیکو برای مسلمانان دانسته شده است؛ و این پیامبر دارای صفت ویژه‌ای به نام رحمت نسبت به تمام جهان است. بنابراین انسان مسلمان نیز باید با الگو قرار دادن پیامبر رحمت، با محبت و رحمت خود، دوستی و محبت مردم را جلب کند.[۳۷]
کتاب‌شناسی
در رابطه با نوع‌دوستی کتاب‌هایی نوشته شده است که به آنها اشاره می‌شود:
- «نوع‌دوستی از دیدگاه اسلام» نوشته عین‌الله نوروزی که توسط نشر المصطفی(ص) در قم به چاپ رسیده است.
- «نوع‌دوستی از منظر قرآن و روایات» نوشته حسین بیک‌محمدی که توسط انتشارات ندای کارآفرین در تهران به چاپ رسیده است.
- «نوع‌دوستی و یاری رسانی» نوشته احسان کاظمی و دیگران که توسط نشر قطره در تهران به چاپ رسیده است.
پانویس
- ↑ نوروزی، نوع‌دوستی از دیدگاه اسلام، ۱۳۹۵ش، ص۲۵.
- ↑ حیدری و موسوی، «تاملی بر جایگاه «انسان‌دوستی» در فلسفه تربیتی اسلام»، ص۱۷.
- ↑ بیک‌محمدی، نوع‌دوستی از منظر قرآن و روایات، ۱۳۹۸ش، ص۲۴.
- ↑ نوروزی، نوع‌دوستی از دیدگاه اسلام، ۱۳۹۵ش، ص۲۸.
- ↑ نوروزی، نوع‌دوستی از دیدگاه اسلام، ۱۳۹۵ش، ص۲۹.
- ↑ امام خمینی، صحیفه امام، ۱۳۸۹ش، ج۱۲، ص۵۰۸.
- ↑ نوروزی، نوع‌دوستی از دیدگاه اسلام، ۱۳۹۵ش، ص۳۰.
- ↑ قطب الدین راوندی، قصص الانبیاء(ع)، ۱۴۰۹ق، ص۱۹۵.
- ↑ نوروزی، نوع‌دوستی از دیدگاه اسلام، ۱۳۹۵ش، ص۳۱.
- ↑ نوروزی، نوع‌دوستی از دیدگاه اسلام، ۱۳۹۵ش، ص۳۲.
- ↑ نوروزی، نوع‌دوستی از دیدگاه اسلام، ۱۳۹۵ش، ص۳۵.
- ↑ شیخ صدوق، الخصال، ۱۳۶۲ش، ج۱، ص۱۵.
- ↑ نهج البلاغه، تصحیح صبحی صالح، خطبه ۲۷، ص۷۰.
- ↑ سوره فتح، آیه ۲۹.
- ↑ بیک‌محمدی، نوع‌دوستی از منظر قرآن و روایات، ۱۳۹۸ش، ص۲۳.
- ↑ مطهری، مجموعه آثار استاد شهید مطهری (ولاءها و ولایتها)، ۱۳۸۴ش، ج۳، ص۲۵۸.
- ↑ نهج‌البلاغه، ۱۴۱۴ق، ص۴۲۷؛ رجوع کنید به:بیک‌محمدی، نوع‌دوستی از منظر قرآن و روایات، ۱۳۹۸ش، ص۲۴.
- ↑ نهج البلاغه، ۱۴۱۴ق، ص۷۰.
- ↑ بیک‌محمدی، نوع‌دوستی از منظر قرآن و روایات، ۱۳۹۸ش، ص۲۶.
- ↑ سوره اسراء، آیه ۷۰.
- ↑ بیک‌محمدی، نوع‌دوستی از منظر قرآن و روایات، ۱۳۹۸ش، ص۲۷.
- ↑ بیک‌محمدی، نوع‌دوستی از منظر قرآن و روایات، ۱۳۹۸ش، ص۲۷.
- ↑ بیک‌محمدی، نوع‌دوستی از منظر قرآن و روایات، ۱۳۹۸ش، ص۲۹.
- ↑ بیک‌محمدی، نوع‌دوستی از منظر قرآن و روایات، ۱۳۹۸ش، ص۳۲.
- ↑ نهج‌البلاغه، تصحیح صبحی صالح، نامه ۵۳، ص۴۲۷.
- ↑ نوروزی، نوع‌دوستی از دیدگاه اسلام، ۱۳۹۵ش، ص۱۳۴.
- ↑ نوروزی، نوع‌دوستی از دیدگاه اسلام، ۱۳۹۵ش، ص۱۳۶.
- ↑ نوروزی، نوع‌دوستی از دیدگاه اسلام، ۱۳۹۵ش، ص۱۳۸.
- ↑ نوروزی، نوع‌دوستی از دیدگاه اسلام، ۱۳۹۵ش، ص۱۴۰.
- ↑ بیک‌محمدی، نوع‌دوستی از منظر قرآن و روایات، ۱۳۹۸ش، ص۶۶.
- ↑ سوره هود، آیه ۱۱۴.
- ↑ بیک‌محمدی، نوع‌دوستی از منظر قرآن و روایات، ۱۳۹۸ش، ص۶۷.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۶۸، ص۲۴۳.
- ↑ بیک‌محمدی، نوع‌دوستی از منظر قرآن و روایات، ۱۳۹۸ش، ص۶۹.
- ↑ بیک‌محمدی، نوع‌دوستی از منظر قرآن و روایات، ۱۳۹۸ش، ص۶۹. به نقل از مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۴ق، ج۶، ص۳۵۰.
- ↑ بیک‌محمدی، نوع‌دوستی از منظر قرآن و روایات، ۱۳۹۸ش، ص۷۷.
- ↑ بیک‌محمدی، نوع‌دوستی از منظر قرآن و روایات، ۱۳۹۸ش، ص۷۸.
منابع
- قرآن کریم.
- نهج‌البلاغه، تحقیق: صبحی صالح، قم، هجرت، چاپ اول، ۱۴۱۴ق.
- امام خمینی، سید روح‌الله، صحیفه امام، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س)، چاپ پنجم، ۱۳۸۹ش.
- بیک‌محمدی، حسین، نوع‌دوستی از منظر قرآن و روایات، تهران، ندای کارآفرین، ۱۳۹۸ش.
- حیدری، محمدحسین و ستاره موسوی، «تاملی بر جایگاه «انسان دوستی» در فلسفه تربیتی اسلام»، در مجله تربیت اسلامی، شماره ۱۵، پاییز و زمستان ۱۳۹۱ش.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، الخصال، تحقیق: علی‌اکبر غفاری، قم، جامعه مدرسین، چاپ اول، ۱۳۶۲ش.
- قطب‌الدین راوندی، سعید بن هبةالله، قصص الانبیاء(ع)، محقق: غلامرضا عرفانیان یزدی، مشهد، مرکز پژوهش‌های اسلامی، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، نشر الوفاء، ۱۴۰۴ق.
- مطهری، مرتضی، مجموعه آثار استاد شهید مطهری (ولاءها و ولایتها)، تهران، صدرا، چاپ هفتم، ۱۳۸۴ش.
- نوروزی، عین‌الله، نوع‌دوستی از دیدگاه اسلام، قم، نشر المصطفی(ص)، چاپ دوم، ۱۳۹۵ش.