جزء (قرآن)
جزء از معیارهای تقسیم قرآن است. هر جزء معادل یک سی‌ام قرآن کریم و تقریباً معادل بیست صفحه از آن به خط عثمان طه است. هر جزء به چهار حزب تقسیم می‌شود. جزء سی‌ام با داشتن ۳۷ سوره بیشترین تعداد سوره را دارا است. در برخی فرهنگ‌ها، جزءهای قرآنی را به نام شماره آن جزء یا به نام کلمه آغازکننده جزء می‌خوانند.
مفهوم‌شناسی
«جزء» از تقسیمات قرآنی است. مسلمانان قرآن را به سی جزء، یعنی سی بخش تقسیم کرده‌اند.[۱] در برخی فرهنگ‌ها، جزءهای قرآنی را به نام شماره آن جزء یا به نام کلمه آغازکننده جزء می‌خوانند؛ مثلا «عَمّ جُزء» به معنای جزء سی‌ام است که با «عَمَّ يَتَسَاءَلُونَ» آغاز می‌شود.[۲] هر جزء شامل چهار حِزب است و در رسم‌الخط عثمان طه، هر جزء بیست صفحه را شامل می‌شود.[۳]
تاریخچه جزءبندی قرآن
برخی اصل جزءبندی قرآن را برگرفته از روایتی از پیامبر(ص) می‌دانند که در آن به قرائت قرآن در هر ماه قمری اشاره شده است.[۴] اما درباره تاریخِ شروعِ تقسیم‌بندی قرآن به سی جزء، نظرات مختلفی وجود دارد. گفته شده است این تقسیم‌بندی در زمان حجاج بن یوسف ثقفی (درگذشت ۹۵ق) آغاز شد[۵] تا در هر روز ماه رمضان یک جزء از آن قرائت شود.[۶] برخی نیز گفته‌اند مأمون عباسی (حکومت ۱۹۸-۲۱۸ق) امر کرد که قرآن را این‌گونه تقسیم‌بندی کنند.[۷] زَرکَشی از مفسران قرن هشتم، رواج تقسیم قرآن به ۳۰ جزء را از مدارس دینی می‌دانست.[۸]
جزءخوانی
در ایران و برخی دیگر از کشورهای اسلامی، مسلمانان در ماه رمضان، قرآن را به‌صورت دسته‌جمعی ختم می‌کنند؛ از این‌رو در هر روز یک جزء از قرآن را می‌خوانند که به این سنت، جزءخوانی گفته می‌شود. تلویزیون ایران برخی جزءخوانیها در اماکن مقدس را، به صورت مستقیم از صداوسیما پخش می‌کند.[۱۰]
در برخی کشورهای اسلامی همچون ایران، جزءهای قرآن به‌صورت مستقل نیز چاپ می‌شوند. این قرآن‌ها به سی‌پاره خوانده می‌شوند و در مراسم ترحیم از آن استفاده می‌شود.[۱۱] البته سید محمدحسین تهرانی (درگذشت: ۱۴۱۶ق) با پخش قرآن به صورت جزوه در مجالس ختم مخالف بود. او رواج این روش را از زمان یزید بن معاویه می‌دانست و بر این باور بود که در مجالس ختم، باید از قرآن کامل استفاده شود.[۱۲]
فهرست جزءهای قرآن
| جزء | آیه شروع جزء | شامل سوره‌های | ||
|---|---|---|---|---|
| ۱ | آیه ۱ سوره فاتحه: «بسم الله...» | سوره فاتحه و بقره (۱۴۱ آیه نخست) | ||
| ۲ | آیه ۱۴۲ سوره بقره: «سیقول السفهاء...» | بقره (آیه‌های ۱۴۲ـ۲۵۳) | ||
| ۳ | آیه ۲۵۳ سوره بقره: «تلک الرسل...» | بقره (آیه ۲۵۳ تا پایان سوره) و آل‌عمران (۹۲ آیه نخست) | ||
| ۴ | آیه ۹۳ سوره آل‌عمران: «کل الطعام...» | آل‌عمران (آیه ۹۳ تا پایان) و نساء (۲۳ آیه نخست) | ||
| ۵ | آیه ۲۴ سوره نساء: «و المحصنات...» | نساء (آیه ۲۴ تا ۱۴۸) | ||
| ۶ | آیه ۱۴۸ سوره نساء: «لا یحب الله...» | نساء (آیه ۱۴۸ تا پایان) و مائده (۸۱ آیه نخست) | ||
| ۷ | آیه ۸۲ سوره مائده: «لتجدن...» | مائده (آیه ۸۲ تا پایان) و انعام (۱۱۱ آیه نخست) | ||
| ۸ | آیه ۱۱۲ سوره انعام: «و لو أننا نزلنا...» | انعام (آیه ۱۱۲ تا پایان) و اعراف (۸۸ آیه نخست) | ||
| ۹ | آیه ۸۹ سوره اعراف: «قال الملأ...» | اعراف (آیه ۹۰ تا پایان) و انفال (۴۰ آیه نخست) | ||
| ۱۰ | آیه ۴۱ سوره انفال: «و اعلموا...» | انفال (آیه ۴۱ تا پایان) و توبه (۹۲ آیه نخست) | ||
| ۱۱ | آیه ۹۳ سوره توبه: «إنما السبیل...» | توبه (آیه ۹۳ تا پایان) ، یونس و هود (۵ آیه نخست) | ||
| ۱۲ | آیه ۶ سوره هود: «و ما من دابة...» | هود (آیه ۶ تا پایان) و یوسف (۵۳ آیه نخست) | ||
| ۱۳ | آیه ۵۴ سوره یوسف: «و ما أبرئ...» | یوسف (آیه ۵۴ تا پایان) ، رعد و ابراهیم | ||
| ۱۴ | آیه ۱ سوره حجر: «الر...» | حِجر و نحل | ||
| ۱۵ | آیه ۱ سوره اسراء: «سبحان الذی...» | اِسراء و کهف (۷۴ آیه نخست) | ||
| ۱۶ | آیه ۷۵ سوره کهف: «قال ألم...» | کهف، مریم و طه | ||
| ۱۷ | آیه ۱ سوره انبیاء: «اقترب للناس...» | انبیاء و حج | ||
| ۱۸ | آیه ۱ سوره مؤمنون: «قد أفلح...» | مؤمنون، نور و فرقان (۲۰ آیه نخست) | ||
| ۱۹ | آیه ۲۱ سوره فرقان: «و قال الذين...» | فرقان (آیه ۲۱ تا پایان)، شعراء و نمل (۵۵ آیه نخست) | ||
| ۲۰ | آیه ۵۶ سوره نمل: «فما کان...» | نمل، قصص و عنکبوت (۴۵ آیه نخست) | ||
| ۲۱ | آیه ۴۶ سوره عنکبوت: «و لا تجادلوا...» | عنکبوت (آیه ۴۶ تا پایان)، روم، لقمان، سجده و احزاب (۳۰ آیه نخست) | ||
| ۲۲ | آیه ۳۱ سوره احزاب: «و من یقنت...» | احزاب (آیه ۳۱ تا پایان)، سبأ، فاطر و یس (۲۷ آیه نخست) | ||
| ۲۳ | آیه ۲۸ سوره یس: «و ما أنزلنا...» | یس، صافات، ص و زمر (۳۱ آیه نخست) | ||
| ۲۴ | آیه ۳۲ سوره زمر: «فمن أظلم...» | زمر (آیه ۳۲ تا پایان)، غافر و فصلت (۴۶ آیه نخست) | ||
| ۲۵ | آیه ۴۷ سوره فصلت: «إلیه یرد...» | فصلت (آیه ۴۷ تا پایان)، شوری، زُخرُف، دخان و جاثیه | ||
| ۲۶ | آیه ۱ سوره احقاف: «حـم...» | احقاف، محمد، فتح، حُجُرات، ق، ذاریات (۳۰ آیه نخست) | ||
| ۲۷ | آیه ۳۱ سوره ذاریات: «قال فما خطبکم...» | ذاریات (آیه ۳۱ تا پایان)، طور، نجم، قمر، الرحمن، واقعه و حدید | ||
| ۲۸ | آیه ۱ سوره مجادله: «قد سمع...» | حشر، ممتحنه، صف، جمعه، منافقون، تغابُن، طلاق و تحریم | ||
| ۲۹ | آیه ۱ سوره ملک: «تبارک الذی...» | قلم، حاقه، معارج، نوح، جن، مُزَّمِل، مُدَّثِّر، قیامت، انسان و مُرسَلات | ||
| ۳۰ | آیه ۱ سوره نبأ: «عَمَّ يَتَسَاءَلُونَ...» | نازعات، عَبَس، تَکویر، اِنفِطار، مُطَفِّفین، اِنشِقاق، بروج، طارِق، اَعلی، غاشیه، فَجر، بَلَد، شَمس، لیل، ضُحی، شَرح، تین، عَلَق، قَدر، بَیِّنه، زلزله، عادیات، قارعه، تَکاثُر، عصر، هُمَزه، فیل، قُرَیش، ماعون، کوثر، کافرون، نَصر، مَسَد، اخلاص، فلق، ناس | ||
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ معینی، «جزء»، ص۸۳۶.
- ↑ معینی، «جزء»، ص۸۳۶.
- ↑ رضاپور، دانستنی‌های قرآن، ایران‌داوه.
- ↑ احمد بن احمد بن محمد عبدالله الطویل، فن الترتیل و علومه، ۱۴۲۰ق، ص۶۵.
- ↑ فیض کاشانی، محجةالبیضاء، ۱۴۲۸ق، ص۲۲۴.
- ↑ معینی، «جزء»، ص۸۳۶.
- ↑ معرفت، التمهید، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۳۶۴.
- ↑ زرکشی، البرهان، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۲۵۰.
- ↑ «تصاویر/ مراسم جزءخوانی قرآن کریم در حرم امام حسین(ع)»، خبرگزاری حوزه.
- ↑ برنامه جزءخوانی صدا و سیما، طاووس بهشت.
- ↑ دهخدا، لغت‌نامه دهخدا، ذیل واژه سی‌پاره.
- ↑ «دیدگاه علاّمه طهرانی نسبت به برگزاری محافل جشن و عروسی و ترحیم»، مکتب وحی.
منابع
- احمد بن احمد بن محمد عبدالله الطویل، الترتیل وعلومه، الأوقاف السعودیة، ۱۴۲۰ق/۱۹۹۹م.
- برنامه جزءخوانی صدا و سیما، طاووس بهشت، تاریخ درج مطلب: ۲ اردیبهشت ۱۴۰۰ش، تاریخ بازدید: ۶ مهر ۱۴۰۲ش.
- رضاپور، محمدتقی، دانستنی‌های قرآن، ایران‌داوه. تاریخ درج مطلب: ۳ خرداد ۱۳۹۵ش، تاریخ بازدید: ۱۱ اریبهشت ۱۴۰۲ش.
- دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه دهخدا.
- زرکشی، بدرالدین محمد بن عبدالله، «البرهان فی علوم القرآن»، بیروت، انتشارات دارالجیل، ۱۴۰۸ق.
- فیض کاشانی، محسن، «المحجة البیضاء»، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۲۸ق.
- «تصاویر/ مراسم جزءخوانی قرآن کریم در حرم امام حسین(ع)»، خبرگزاری حوزه، تاریخ درج مطلب: ۸ فروردین ۱۴۰۱ش، تاریخ بازدید: ۶ مهر ۱۴۰۲ش.
- معرفت، محمدهادی، التمهید، قم، موسسة النشر الاسلامی، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
- معینی، محسن، «جزء»، دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی(ج۱)، تهران، دوستان و ناهید، ۱۳۷۷ش.
- «دیدگاه علاّمه طهرانی نسبت به برگزاری محافل جشن و عروسی و ترحیم»، مکتب وحی، بازدید: ۹ آبان ۱۴۰۲ش.
پیوند به بیرون