بین‌الحرمین

نمایی از بین‌الحرمین پس از سقوط حکومت صدام

بینُ الْحَرَمَین حد فاصل حرم امام حسین(ع) و حرم حضرت عباس(ع) و مسیری به‌طول ۳۷۸ متر است. در گذشته بین الحرمین به‌صورت فضای آزاد میان دو حرم نبود، بلکه حد فاصل حرمین، منازل مسکونی و تجاری قرار داشت، در دوره صدام، اماکن مسکونی و بناهای این محدوده با انگیزه توسعه اطراف حرمین تخریب شد و فضای کنونی بین‌الحرمین به‌وجود آمد. پس از سقوط صدام، توسعه بین‌الحرمین به‌عنوان یکی از طرح‌های مهم ستاد بازسازی عتبات عالیات ایران و عراق مورد بررسی قرار گرفته و اجرایی شد.

اصطلاح بین الحرمین

رجوع به کتب تاریخی، زندگی‌نامه‌ها و حتی دانشنامه‌ها و اشعار قدیمی آیینی، نشان می‌دهد که تا پیش از تخریب خانه‌های میان حرمین، نام بین الحرمین مرسوم نبوده است. تنها نامی که از بین الحرمین دیده می‌شود، بازار بین الحرمین تهران است که در زمان قاجار ساخته شده و میان دو مسجد شاه و جامع تهران است. این اصطلاح، پس از ساخت بین الحرمین در کربلا وارد ادبیات عاشورایی و آیینی شد.

در روایات به مکه و مدینه حرم اطلاق شده و از این دو به عنوان حرمین یاد شده است. اصطلاح بین‌الحرمین در منابع قدیمی روایی وجود دارد و منظور فاصله میان مکه و مدینه است و برایش آثار و احکامی ذکر شده است؛ به عنوان نمونه امام صادق(ع) در روایتی فرمود هر کس در بین الحرمین بمیرد روز قیامت( از عذاب) در امان است. و مانند حکم به کراهت خواندن نماز در مکان‌هایی از بین الحرمین مانند ذات الجیش و نیز وقوع حوادثی را به عنوان نشانه‌های پیش از ظهور در بین الحرمین در برخی روایات پیشگویی کرده‌اند. در سالیان اخیر شیعیان، به ویژه ایرانیان، منطقه میان حرم مطهر پیامبر (ص) در مسجدالنبی و حرم امامان شیعه، در بقیع را «بین الحرمین» می‌نامند. این اصطلاح نیز در مواردی که فاصله ای میان دو حرم(خواه از حرم‌های امامان معصوم یا امام زاده‌ها) وجود داشته باشد بکار می‌رود مانند حد فاصل میان حرم احمد بن موسی و سید علاء الدین حسین در شیراز و حد فاصل رواق بین حرم امامزاده حمزه و حرم عبدالعظیم حسنی که به رواق بین الحرمین نامگذاری شده است.

ساخت بین الحرمین

پیش از ساخت بین الحرمین، حد فاصل دو حرم، محله‌ای مانند دیگر محلات کربلا بوده و بافتی قدیمی دارای کوچه‌پس‌کوچه‌های باریک و پیچ‌درپیچ و خانه‌ها و مغازه‌های مردم بوده است. سید محسن حکیم در این اندیشه بود که دو حرم را توسعه داده و به هم متصل کند؛ اما تملک خانه‌ها و مغازه‌ها هم هزینه هنگفتی داشت و هم رضایت مالکان سخت و دور از دسترس بود. همچنین در این میان، مدارس و مساجدی بود که این مسأله را دشوارتر می‌کرد.

وزارت اوقاف عراق در سال ۱۳۹۳ق، اداره عتبات عالیات در عراق را به‌دست گرفت و در سال ۱۴۰۰ق کارگروهی برای بازسازی و توسعه حرمین تشکیل شد.

تصویر قدیمی از فاصله میان حرم امام حسین(ع) و حرم حضرت عباس(ع)

صدام در محرم ۱۴۰۵ق - ۱۹۸۴م با حضور در کربلا اعلام می‌کند که ده‌ها میلیون دینار برای توسعه حرمین و نیز اتصالشان با میدان واحدی اختصاص خواهد داد. در این طرح اراضی و محلات اطراف حرم تملک شد. مبلغ یک میلیون دینار عراقی – معادل ۱۰ میلیون دلار- برای توسعه حرمین و احداث بین الحرمین به استاندار کربلا داده شد.

بین الحرمین پس از انتفاضه شعبانیه

پس از دو سال، در ۳ جمادی‌الثانی ۱۴۰۷ق (۱۳ بهمن ۱۳۶۵ش) بین الحرمین به‌همراه دیگر طرح‌های توسعه حرمین مانند تجدید طلاکاری گنبد حرم امام حسین افتتاح شد. در طرح توسعه حرمین، خانه‌ها، بازار و مغازه‌ها به عرض ۴۰ متر از بین رفت. در این میان برخی آثار تاریخی و مدارس علمیه و مساجد قدیمی و همچنین برخی از مقبره بزرگان نیز تخریب شد.

در دو طرف بین الحرمین، ساختمان‎هایی تجاری ساخته شد. این ساختمان‎ها تا سال ۱۹۹۱م وجود داشت. به دنبال انتفاضه شعبانیه ساختمان‎های تجاری اطراف بین الحرمین بر اثر درگیری میان انقلابیون و ارتش بعثی مورد اصابت قرار گرفت. پس از تسلط مجدد صدام بر این منطقه، ساختمان‎های اطراف بین الحرمین به‌طور کامل تخریب شده و فضای بین الحرمین گسترده‎تر شد. در ۱۴۱۵ق /۱۹۹۴م درختکاری بین الحرمین به همت شیعیان بغداد انجام شد.

قیام شیعیان در انتفاضه ۱۹۹۱م و حمله ارتش بعثی به کربلا، صدمات بسیاری به حرمین کربلا وارد ساخت. اگرچه سال‎های بعد، حکومت صدام در پی بازسازی برآمد، اما تا دوره پس از سرنگونی صدام، آثار حمله به حرمین کربلا همچنان باقی بود.

موقعیت بین الحرمین

بین الحرمین حد فاصل بین حرم امام حسین(ع) و حرم حضرت عباس(ع) به طول ۳۷۸ متر است. تصاویر هوایی قدیمی از بین الحرمین گویای آن است که حد فاصل حرمین به صورت فضای آزاد نبوده بلکه بین دو حرم مملو از منازل مسکونی متعددی بوده و تنها باریکه‎ای به‌اندازه کوچه یا خیابانی کم عرض از حرم امام حسین(ع) تا حرم حضرت عباس(ع) وجود داشته و راه ارتباطی دو حرم بوده است. اما در دوره حکومت صدام بناهای میان حرمین در دو مرحله تخریب و فضای آزاد شبیه خیابان عریضی ایجاد شده و به بین الحرمین شهرت یافته است.

به کارگیری فضای بین الحرمین برای زائران

پس از سرنگونی رژیم صدام و همزمان با اجرای طرح‎های بازسازی عتبات عالیات در عراق، طرح بازسازی و توسعه حرم امام حسین(ع) و حرم حضرت عباس(ع) نیز در دستور کار قرار گرفت. در این میان فضای آزادی که میان دو حرم ایجاد شده بود طی عملیاتی عمرانی مورد استفاده زائران قرار گرفت. به دلیل موقعیت مناسب بین الحرمین به ویژه استفاده این محدوده در عزاداری میلیونی زائران در اربعین حسینی، طرح توسعه بین الحرمین پایه‌ریزی و آغاز شد.

طرح توسعه بین الحرمین

طرح‌ توسعه بین الحرمین با هدف آماده‌سازی محوطه بین الحرمین متناسب با فضای معنوی و همچنین تأمین امکانات و خدمات لازم برای زائران در این محوطه و تسهیل عبور و مرور آنان بین حرم امام حسین(ع) و حرم حضرت عباس(ع) و نیز تأمین حداکثر فضای مسقف ممکن از مهرماه ۱۳۸۹ش آغاز شد. در یکی از پروژه‌های این طرح، عملیات تخریب برخی ساختمان‌ها و هتل‌های موجود در محدوده طرح آغاز شد. مساحت این پروژه حدود یک میلیون و پانصد هزار متر مربع بوده که از خیابان «میثم تمار» آغاز و با گذشتن از خیابان «جمهوری» به سمت دیگر بین الحرمین منتهی می‌شود.

به‌دلیل گران‌بودن ساختمان‌ها و هتل‌های موجود در این منطقه، اعتبار بسیار بالایی برای خریداری و تخریب آن مورد نیاز بوده که بخشی از آن را دولت عراق، مقداری نیز از بودجه شهرداری کربلا و هدایا و نذورات حرمین دریافت شد. قرار است این طرح تا سال ۲۰۳۵م پایان یابد.

طرح سنگ‌فرش کردن بین الحرمین

یکی دیگر از پروژه‎های بین الحرمین، پروژه سنگ‌فرش کردن بین الحرمین بود. عملیات سنگ‌فرش بین الحرمین با مرمر درجه یک ایتالیایی توسط وزارت بازسازی و مسکن عراق با مبلغی برابر با ۲۵ میلیارد و ۳۹۳ میلیون دینار عراقی و در مساحتی برابر با ۲۴۲۷۰ متر مربع در سال ۱۳۸۹ آغاز شده و در مرداد سال ۱۳۹۲ به پایان رسید. این طرح شامل سنگ‌فرش بین الحرمین با مرمر، سایبان، توسعه تأسیسات زیربنائی و برقی، آب سردکن و کولر گازی، دوربین مداربسته و دستگاه‌های صوتی بوده است. سنگ به کار رفته در محوطه بین الحرمین نیز دقیقا همانند سنگِ به‌کار رفته در صحن مسجد الحرام است که ضخامت آن ۵ سانتی متر و دارای ویژگی خنک نگه داشتن محیط است.

در کنار این پروژه، پروژه شبکه آبیاری فضای سبز، شبکه فاضلاب، شبکه برق و روشنائی، تصفیه آب همراه با آب سردکن، وضوخانه و برخی سیستم‌های کنترلی و اطلاع رسانی، پیجر، اعلام حریق و دیگر امکانات مورد نیاز اجرا شده است.

طرح جامع سفینة النجاه در بین الحرمین

طرح سفینه النجاه بزرگترین پروژه توسعه بین الحرمین است که در آن حد فاصل حرم امام حسین(ع) و حرم حضرت عباس(ع) به صورت بنایی در دو طبقه با حفظ وضعیت فعلی حرم‌ها احداث خواهد شد. این طرح از سوی مهندسان ایرانی ارائه گردید سپس توسط ستاد بازسازی عتبات عالیات ایران در مناقصه بین‌المللی طرحِ جامع بین‌الحرمین مطرح شد و در نهایت با تأیید داوران بین‌‌المللی بیشترین امتیاز مناقصه را از آن خود کرد.

جستارهای وابسته

• کف العباس
• نهر علقمه
• گودال قتلگاه
• تل زینبیه