فهرست مدفونان در کربلا کسانی هستند که در دوره‌های بعد از واقعه کربلا و دفن‌شدن امام حسین(ع) و دیگر شهدای کربلا به‌سبب مقدس شمرده‌شدن این سرزمین در فرهنگ شیعه، در آن دفن شده‌اند. شخصیتهای بسیاری از جمله فرزندان و نوادگان ائمه(ع)، عالمان، پادشاهان و سادات که از دیرباز در داخل و خارج از حرم و به‌طور کلی در شهر، به خاک سپرده شده‌اند و قبر و نشان مشخصی برای برخی از آنان بر جای مانده است.
امامزادگان
- محمد بن نبی بن کاظم(ع)
وی نوۀ امام موسی کاظم(ع) است که در میان عرب‌ها به امام نوح شهرت دارد و در منطقه «طویرج»، دوازده کیلومتری کربلا، دفن است. [۱]
- اخرس بن کاظم علیه‌السلام
محمد بن ابی الفتح مشهور به «الاخرس»، از نواده‌های امام موسی بن جعفر(ع)، در محله‌ای به نام الابتر در اطراف کربلا به خاک سپرده شده است. در آن محل زیارت‌گاهی بنا شده و زائران زیادی به آن جا می‌روند.[۲] سادات آل خرسان در نجف به الاخرس منسوب هستند.
- سید احمد ابوهاشم
نسب وی با چند واسطه به امام موسی کاظم(ع) می‌رسد. سید احمد در شمال غربی منطقه شفائه (در ۲۵ کیلومتری آن) دفن شده و مزار و گنبد و صحن دارد و گنبد آن با کاشی‌های آبی مزین شده است.[۳]
عماد الدین ابو محمد بن علی بن حمزه بن حسن بن عبید اللّٰه بن عباس بن علی(ع)، مشهور به ابن حمزه و از نواده‌های حضرت عباس(ع) است. وی از عالمان و فقیهان برجسته و راویان حدیث بود و در قبرستان قدیمی کربلا، که امروزه در جنوب شرقی حرم حضرت عباس (ع) کنار بزرگراه کربلا - طویرج قرار گرفته، دفن شده است.
عالمان
- ابو احمد حسین بن محمد ( ۳۰۴ ق - ۴۰۰ ق)
نسب او با سه نسل به امام موسی کاظم(ع) می‌رسد. وی پدر گرامی سید رضی و سید مرتضی است.
- سید رضی ( ۳۵۸ ق - ۴۰۶ ق)
سید رضی از عالمان شیعه در قرن چهارم هجری و گردآورنده نهج البلاغه است. او در کنار پدر و برادرش در نزدیکی قبر سید ابراهیم مجاب در رواق غربی حرم دفن است.[۴]
- سید مرتضی ( ۳۵۵ ق - ۴۳۶ ق)
سید مرتضی یا شریف مرتضی، از عالمان و فقیهان شیعه در قرن چهارم هجری و صاحب تألیفات زیادی است.
- ابن فهد حلی (۷۵۸ ق - ۸۴۱ ق)
قبر شیخ احمد بن محمد بن فهد، فقیه امامیه، در غرب خیابان باب القبله، داخل مسجدی قرار دارد که به نام او معروف است. وی خانه‌اش را برای زائران به عنوان منزل‌گاهی وقف کرده بود و پس از مرگش او را در همان خانۀ خود به خاک سپردند. شاه عباس در ۱۰۳۳ ق باغ جنوب قبر ابن فهد را به صورت مسجدی در آورد و آن را کاشی کاری کرد و گنبدی روی قبر وی برپا ساخت.
- شیخ یوسف بحرانی (۱۱۰۷ ق - ۱۱۸۶ ق)
شیخ یوسف آل عصفور بحرانی، صاحب کتاب الحدائق الناضره، در رواق شرقی حرم دفن شده است. وی به همراه سید علی طباطبایی و وحید بهبهانی در یک مقبره آرمیده‌اند.
- علامه وحید بهبهانی (۱۱۱۸ ق - ۱۲۰۵ ق)
شیخ محمد باقر بن محمد اکمل مشهور به وحید بهبهانی، از عالمان شیعه در قرن دوازدهم هجری است. وی در رواق شرقی حرم دفن شده است. او در کربلا رهبری و مرجعیت شیعیان را بر عهده داشت.
- سید کاظم رشتی (۱۲۱۴ ق - ۱۲۵۹ق)
سید کاظم بن قاسم حسینی رشتی از شاگردان شیخ احمد احسایی است. قبر وی در رواق شرقی حرم است.
- سید احمد بن سید کاظم رشتی
سید احمد بن سید کاظم رشتی در ۱۲۹۵ ق به قتل رسید و در رواق شرقی حرم، کنار پدرش، به خاک سپرده شد.
- شریف العلماء(-۱۲۴۶ ق)
محمد شریف بن حسن آملی، از عالمان شیعه، و استاد شیخ مرتضی انصاری است. وی در سمت جنوب شرقی آستان، در یکی از کوچه‌های فرعی خیابان امام حسین علیه‌السلام دفن شد و دارای بقعه بود که امروزه از میان رفته است.
سید علی طباطبایی، صاحب کتاب ریاض المسائل در فقه است. وی در رواق شرقی حرم خاک شد. او دیوار شهر کربلا را بنا کرد. فرزند او به سید محمد مجاهد معروف است.
- مجاهد ( ۱۱۸۰ - ۱۲۴۲ ق)
سید محمد مجاهد فرزند سید علی طباطبایی صاحب ریاض و نوۀ دختری وحید بهبهانی، صاحب کتاب مفاتیح و مناهل است. او به سبب حضورش در صحنه نبرد با روس‌ها، به مجاهد معروف شد. قبرش در بین الحرمین کربلا دارای گنبد و ضریح فولادی بوده است که در توسعه کنونی از میان رفته است.
- محمدتقی شیرازی (- ۱۳۳۸ ق)
شیخ محمد تقی شیرازی از مراجع شیعه واز رهبران قیام مردم عراق علیه سلطه انگلستان (۱۹۲۰ م) است که با مجاهدت‌های خود، سلطه و نفوذ انگلیس را در عراق از بین برد. او را درضلع جنوب شرقی صحن در مقبره اختصاصی خود دفن کردند. در ۱۲۶۳ ق، هنگام توسعۀ صحن، بقعه‌ای به نام «ایوان شیرازی» به مساحت دویست متر در کنار آن قبر بنا شد که محل تدریس و تحصیل طلبه‌ها شده بود ولی به دستور رژیم بعث تعطیل شد.
- خاندان قزوینی (مجتهد قزوینی)
در داخل صحن و در مسیر صحن امام حسین(ع) به سوی صحن ابوالفضل العباس یعنی باب قاضی الحاجات در حجره‌ای سه تن از خاندان مجتهد قزوینی دفن شده‌اند:
- آقا سید ابرهیم بن محمد مجتهد قزوینی صاحب ضوابط الاصول(۱۲۶۲ ق)
- آقا سید مهدی مجتهد
- شیخ محمد حسین قزوینی (۱۲۸۱ ق).
در دالان صحن کوچک همین مکان قبر شیخ الاسلام قزوینی واقع است.
شیخ عبدالحسین تهرانی از فقیهان و عالمان معاصر بود که در یکی از حجره‌های سمت غربی صحن خاک شده است.
- سید عبداللّٰه بحرانی
سید عبداللّٰه بحرانی عالم و فقیه و مؤلف الافاضات الحسینیه و شرح مختصر النافع علامه حلی است که در رواق ابراهیم مجاب به خاک سپرده شده است. در کنار او فرزندش سید محسن و نوه‌اش سید محمد بن سید محسن، صاحب کتاب‌های الفصول البهیه فی بعض الاخبار الحجج المرضیه و هدایة العباد، دفن شده‌اند.
سید ابراهیم بن محمد باقر موسوی قزوینی حائری عالم شیعه و معروف به صاحب ضوابط، در میدان مقابل باب الشهداء دفن است. تألیف او در باب فقه شهرت دارد.
- خاندان برغانی
چند تن از خاندان برغانی، که همه از عالمان و فقیهان شیعه بوده‌اند، در رواق غربی حرم (رواق بالاسر) به خاک سپرده شده‌اند. معروف‌ترین آنها ملا محمد علی برغانی است که در ۱۲۷۱ ق از دنیا رفت. وی تألیفات فراوانی در فقه و تفسیر دارد. دیگر فرزندش میرزا عبد الوهاب از عارفان و فقیهان عصر قاجار بود که در ۱۲۹۴ ق فوت کرد. قبر ملا علی برغانی متوفی ۱۲۶۹ ق نیز در این مکان واقع است.
- سید مرتضی طباطبایی
سید مرتضی فرزند سید محمد طباطبایی حسینی بروجردی پدر سید مهدی بحر العلوم است که در ۱۲۰۴ ق از دنیا رفت. او را در رواق شرقی حرم به خاک سپردند.
- خاندان آل کمونه
چند تن از مشاهیر خاندان آل کمونه در زیر زمین خزانۀ جواهر آستان، بین رواق پادشاهان و مسجد آستان حسینی، دفن هستند. این افراد از عالمان و ادیبان کربلا بودند؛ از جمله شیخ مهدی کمونه (ف ۱۲۷۲ ق) کلید‌دار آستان، شیخ میرزا حسن کمونه (ف ۱۲۹۲ ق) هم چنین برادرش که پس از او به تولیت آستان رسید و نیز شیخ محمد علی کمونه (ف ۱۲۸۲ ق)، که از شاعران شیعه بوده است.
قبر وی در قبرستان وادی ایمن یا وادی الصفای کربلا است.
- سید ابوالقاسم شجاعی در وادی ایمن کربلا
- عبدالزهراء کعبی در وادی ایمن کربلا
پادشاهان آل بویه
چند تن از پادشاهان آل بویه در صحن حرم امام حسین دفن شده‌اند. در زمان‌های پیشین، بقعه‌ای بر فراز قبر آنان وجود داشت که در ۱۲۶۸ ق تخریب شد.
پادشاهان و رجال قاجار
وی از پادشاهان قاجار است که فرمان مشروطیت را در ۱۳۲۴ ق صادر کرد و در همان‌سال از دنیا رفت. بر اساس وصیتش او را در کربلا به خاک سپردند. قبر وی داخل رواق پادشاهان است.
محمد علی شاه فرزند مظفرالدین شاه از پادشاهان دورۀ قاجار و از مخالفان مشروطه است که به سبب به توپ بستن مجلس شورای ملی شهرت دارد. وی در ۱۳۴۱ ق از دنیا رفت و در کنار قبر پدرش دفن شد.
احمد شاه فرزند محمد علی شاه و آخرین پادشاه سلسله قاجار است که در دوران وی کودتای ۱۲۹۹ رضا خان به وقوع پیوست. او در ۱۳۴۸ ق از دنیا رفت و در کنار قبر پدرش به خاک سپرده شد.
میرزا تقی خان هزاوه‌ای مشهور به امیر کبیر، صدر اعظم معروف ناصرالدین شاه است که به دستور وی در ۱۲۹۸ ق در حمام فین کاشان به قتل رسید و در رواق پادشاهان به خاک سپرده شد. در کنار قبر وی فرزندش ساعد الملک و برادرش میزا حسین خان دفن شده‌اند.
- معیر الممالک
دوستعلی خان معیر الممالک، رییس ضراب‌خانه و امور دارایی عصر ناصری، در داخل رواق دفن است. قبر او در اتاقی کوچک و آینه کاری شده قرار دارد.
- حاجی میرزا آغاسی
از وزیران عصر محمد شاه قاجار است. او را در رواق پادشاهان به خاک سپردند.
- ظل السلطان
ظل السلطان فرزند ناصرالدین شاه و حاکم اصفهان در عصر ناصری و مظفری است. قبر وی در رواق پادشاهان قرار دارد.
علاوه بر خاندان قاجار شاهزادگانی از هند نیز در حرم مدفونند که معروف‌ترین آنها زاهدالدین شاه و سلطان برهان نظام شاه پسر سلطان احمد هندی است.
جستارهای وابسته
پانویس
یادداشت
منابع
- بحر العلوم، سید مهدی، الفوائد الرجالیه، تهران، مکتبة الصادق، ۱۴۰۵ق.