لُبابه دختر حارِث بن حزن همسر عباس بن عبدالمطلب و از صحابه پیامبر اسلام(ص) و از زنان سرشناس عرب بود. وی مورد احترام پیامبر(ص) بود و برخی منابع به روایاتی در مورد فضیلت او اشاره کرده‌اند. وی از محدثان و راویان حدیث پیامبر(ص) نیز دانسته شده است.
| مشخصات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | لبابه دختر حارث بن حزن بن بجیر هلالیه |
| کنیه | ام فضل |
| لقب | لبابه کبری |
| محل زندگی | مکه |
| مهاجر/انصار | مهاجرین |
| نسب/قبیله | بنی‌زهره |
| خویشاوندان | میمونه همسر پیامبر(ص)(خواهر)، اسماء بنت عمیس(خواهر مادری)، عبدالله بن عباس(فرزند)، عبیدالله بن عباس(فرزند). |
| مشخصات دینی | |
| زمان اسلام آوردن | نخستین زن مسلمان پس از حضرت خدیجه(س). |
| دلیل شهرت | همسر عباس بن عبدالمطلب، مادر رضاعی امام حسین(ع) |
| دیگر فعالیت‌ها | درگیری با ابولهب پس از جنگ بدر و وارد کردن جراحت به او، خبردار کردن امام علی(ع) از شورش عایشه |
لبابه را اولین زنی دانسته‌اند که پس از حضرت خدیجه(س)، مسلمان شد. درگیری او با ابولهب، پس از جنگ بدر و وارد کردن جراحت بر سر او در منابع بازتاب داشته است. گفته شده او مادر رضاعی امام حسین(ع) بود. طبق پاره‌ای از گزارش‌ها که در منابع اهل‌سنت نیز بازتاب داشته است، لبابه در خواب دید که تکه‌ای از بدن پیامبر(ص) در خانه اوست. پیامبر پس از اطلاع، او را از تولد فرزندی برای فاطمه(س) که در خانه او بزرگ خواهد شد، خبر داد و فرمود که نامش حسین(ع) خواهد بود.
لبابه هفت فرزند به دنیا آورد که مهمترین آنها فضل، عبدالله و عبیدالله بودند. وی خواهر میمونه همسر پیامبر(ص) و خواهر مادری اسماء بنت عمیس همسر امام علی(ع) و سلمی بنت عمیس همسر حمزه بن عبدالمطلب بود. گفته شده است که او خبر شورش عایشه، طلحه و زبیر را به اطلاع امام علی(ع) رساند.
جایگاه لبابه در تاریخ اسلام
لبابه دختر حارث بن حزن بن بجیر هلالیه[۱] یا لبابه کبری[۲][یادداشت ۱] از اصحاب[۳] پیامبر بود و او را اولین زنی دانسته‌اند که پس از حضرت خدیجه(س)[۴] همزمان با بعثت پیامبر(ص)[۵] اسلام آورد؛ و بعد از اسلام آوردن شوهرش عباس بن عبدالمطلب به مدینه هجرت کرد.[۶] لبابه را از راویان حدیث پیامبر(ص)[۷] و از زنان محدث دانسته‌اند.[۸]
لبابه از زنان نجیب[۹] و بزرگوار[۱۰] و برترین زنان زمان خویش[۱۱] دانسته شده و در کنار زنانی چون فاطمه بنت عمرو مادر عبدالله بن عبدالمطلب، پدر پیامبر(ص)، عاتکه بنت مرّه مادر هاشم، عبدالشمس و المطلب از زنان نجیب و سرشناس عرب قلمداد شده است.[۱۲] در برخی از گزارش‌ها او فردی پرهیزکار دانسته شده و دو روز هفته را مرتب روزه می‌گرفت.[۱۳] تعدادی منابع به شعری اشاره کرده‌اند که در آن عبدالله یزید هلالی به ستایش ام‌الفضل پرداخته است.[۱۴] [یادداشت ۲]
احترام پیامبر(ص) به لبابه
منابع تاریخی از احترام پیامبر اسلام(ص) به لبابه سخن به میان آورده‌اند؛ به‌گونه‌ای که پیوسته به دیدار او می‌رفت و در منزلش استراحت می‌نمود[۱۵] و حتی طبق گزارشی که ابن‌سعد در کتاب الطبقات الکبری به نقل از زید بن علی بن حسین آورده است، موهای پیامبر را شانه کرده و به چشمان آن حضرت سرمه می‌کشید.[۱۶]
حدیثی از پیامبر اسلام(ص) نقل شده که او و خواهرانش را از زنان مؤمن معرفی کرده است[۱۷] به همین علت او را جزو خواهران هفت‌گانه اهل بهشت دانسته‌اند.[۱۸] چنانکه امام باقر(ع) علاوه بر درخواست رحمت الهی برای لبابه، وی را اهل بهشت معرفی کرد.[۱۹]
مادر رضاعی امام حسین(ع)
لبابه مادر رضاعی و فرزندش قثم برادر رضاعی امام حسین(ع) دانسته شده است.[۲۰] طبق روایتی که به‌صورت گسترده در منابع شیعه[۲۱] و اهل‌سنت[۲۲] نیز بازتاب داشته است، لبابه خوابی دید و خواب خود را مبنی بر اینکه تکه‌ای از بدن پیامبر(ص) در خانه اوست، برای پیامبر(ص) تعریف کرد و از این خواب اظهار نگرانی کرد. پیامبر خواب را خیر و درست دانست و او را از تولد فرزندی برای فاطمه(س) که در خانه او بزرگ خواهد شد، خبر داد و فرمود که نامش حسین(ع) خواهد بود.[۲۳]
با توجه به این که در برخی از کتب روایی نقل شده که امام حسین(ع) از هیچ زنی حتی مادرش شیر ننوشیده بود و تنها از انگشت ابهام و زبان پیامبر(ص) مقداری شیر نوشید و سرشت ایشان از وجود پیامبر(ص) شکل گرفت،[۲۴] برخی معتقدند که لبابه امام حسن(ع) را با شیر فرزندش قثم پرورش داد[۲۵] و مادر رضاعی ایشان بود.[۲۶] نه امام حسین(ع).
اقدامات
طبق پاره‌ای از گزارش‌ها پس از اعلام خبر شکست مشرکان در جنگ بدر، ابورافع غلام پیامبر توسط ابولهب مورد ضرب و شتم قرار گرفت. لبابه برای دفاع از ابورافع با عمود به سر ابولهب زد.[۲۷] ابولهب پس از هفت روز از دنیا رفت. برخی معتقدند که علت مرگ ابولهب، همین ضربه بود.[۲۸]
لبابه در زمان خلافت امام علی(ع) در طی نامهای، امام را از فعالیت‌های طلحه، زبیر و عایشه که در مکه بر علیه امام در حال توطئه بودند، آگاه کرد[۲۹] و مسیر حرکت آنها[۳۰] به سوی بصره برای جنگ را به اطلاع آن حضرت رساند.[۳۱]
راوی حدیث
لبابه روایات فراوانی از پیامبر(ص) نقل کرده است[۳۲] که در منابع شیعه[۳۳] و اهل‌سنت[۳۴] آمده است؛ چنانکه ارتباط و گفتگوهای او با پیامبر(ص) نیز در منابع اسلامی بازتاب داشته است.[۳۵] گفته شده از لبابه ۳۰[۳۶] یا ۳۲[۳۷] حدیث وجود دارد که سه مورد آن در صحیح بخاری و صحیح مسلم آمده است[۳۸] و دیگر کتب صحاح سته نیز به این روایات اشاره کرده‌اند.[۳۹]
عبدالله بن عباس، تمام بن عباس، عمیر بن الحارث، انس بن مالک، عبداللّه بن الحارث بن نوفل، [۴۰] قابوس بن ابی المخارق، کریب، شدّاد ابوعمار، هند بنت حارث خثعمیه، و شرحبیل از او روایت نقل کرده‌اند.[۴۱] رجالیان شیعه به تبعیت از شیخ طوسی تنها به نام او به‌عنوان اصحاب پیامبر اشاره کرده و در مورد وثاقت او اظهار نظری نکرده‌اند؛ اما مامقانی او را در ذکر حدیث، حَسَن معرفی کرده است.[۴۲]
گزارش آخرین نماز پیامبر(ص) و خواندن سوره مرسلات در نماز[۴۳] و سفارش به فرزندش به خواندن آن سوره در نماز،[۴۴] سؤال از پیامبر(ص) در اواخر عمر آن حضرت در مورد سرنوشت نزدیکان پیامبر و اشاره ایشان به مظلوم واقع شدن آنها از جمله روایات نقل شده در منابع گوناگون است؛[۴۵] از لبابه نقل شده زمانی‌که امام حسین(ع) در دامنش بود، پیامبر وارد خانه شد و با دیدن امام حسین(ع) چشمانش پر از اشک شد. وقتی دلیل آن را از پیامبر(ص) پرسیدم، فرمود: جبرئیل به من خبر داد امت من فرزندم حسین را به شهادت می‌رسانند.[۲۳] گزارشی نیز از رفتار پیامبر(ص) در مورد لباس متنجس به بول طفل خردسال از جمله روایات فقهی نقل شده از او در منابع اهل‌سنت است.[۴۶]
خاندان
لبابه از طایفه بنی‌زهره[۴۷]، همسر عباس بن عبدالمطلب[۴۸] و از اصحاب[۳] و راویان حدیث پیامبر(ص)[۷] بود. کنیه او ام‌الفضل بود[۴۹] و به همین نام شهرت داشت.[۵۰] نام مادرش هند یا خوله دختر عوف بن زهیر[۵۱] و یا هند دختر عمرو[۵۲] دانسته‌اند.
گفته شده است که او در سال ۳۲ق، [۵۳] قبل از شوهرش عباس و در زمان خلافت عثمان بن عفان از دنیا رفت.[۵۴] این در حالی است که گزارش‌هایی از زنده بودن او در سال ۳۶ق و همزمان با واقعه جمل وجود دارد.[۵۵]
خویشاوندان سرشناس
گفته شده ام‌الفضل یک برادر و شش خواهر پدر و مادری داشت[۵۶] که میمونه همسر پیامبر اسلام(ص)[۵۷] و لبابه صغری مادر خالد بن ولید[۵۸] از جمله آنها بودند؛ چنانکه به داشتن نُه خواهر مادری از جمله اسماء بنت عمیس[۵۹] همسر امام علی(ع)[۶۰] و سلمی بنت عمیس[۶۱] همسر حمزة بن عبدالمطلب[۶۲] نیز اشاره شده است که مادر همه آنها هند بنت عوف الکنانیه بود.[۶۳]
فرزندان
ام فضل هفت فرزند برای عباس به دنیا آورد[۶۴] شش پسر به نامهای فضل، عبدالله، معبد، عبیدالله، قثم و عبدالرحمن[۶۵] و دختری به نام ام حبیب[۶۶]. ادعا شده وی مادر بیشتر فرزندان عباس[۶۷] و حتی تمام بنی‌عباس[۶۸] بود. برخی از محققان در مدح او آورده‌اند که برای عباس شش مرد به دنیا آورد که هیچ زنی مانند آنها نیاورده است.[۶۹]
پانویس
- ↑ ابن‌عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۱۹۰۷؛ حسینی، التذکرة بمعرفة رجال الکتب العشرة، ۱۴۱۸ق، ج۴، ص۲۳۵۴؛ مامقانی، تنقیح المقال، بی‌تا، ج۳، ص۷۳.
- ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۸، ص۲۱۶؛ ابن‌حجر العسقلانی، الإصابة، ۱۴۱۵ق، ج۸، ص۲۹۹، ۴۴۹؛ ابن‌عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۳۷، ص۴۷۳؛ اعلمی حائری، تراجم أعلام النساء، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۲۹۶.
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ نووی، تهذیب الأسماء و اللغات، ۱۴۳۰ق، ص۴۹۵.
- ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۸، ص۲۱۷؛ ابن‌اثیر، أسد الغابة، ۱۴۰۹ق، ج۶، ص۲۵۳؛ ذهبی، تاریخ الإسلام، ۱۴۱۳ق، ج۴، ص۲۸۷.
- ↑ بلاذری، أنساب الأشراف، ۱۴۱۷ق، ج۴، ص۱.
- ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۸، ص۲۱۷.
- ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ شیخ طوسی، رجال الطوسی، ۱۳۷۳ش، ص۵۲؛ الرجال ؛ تقی الدین حلی، الرجال، ۱۳۴۲ش، ق۱، ص۴۱۰؛ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۸، ص۲۷۷؛ حسینی، التذکرة بمعرفة رجال الکتب العشرة، ۱۴۱۸ق، ج۴، ص۲۳۵۴.
- ↑ مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه خواهران، بانوان عالمه و آثار آنها، ۱۳۷۹ش، ص۲۲.
- ↑ ابن‌حجر العسقلانی، الإصابة، ۱۴۱۵ق، ج۸، ص۴۵۰.
- ↑ زرکلی، الأعلام، ۱۹۸۹م، ج۵، ص۲۳۹.
- ↑ کحاله، اعلام النساء، ۱۴۰۴ق، ج۴، ص۲۷۲.
- ↑ ابن‌حبیب، المحبر، بیروت، ص۴۵۵.
- ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۸، ص۲۱۷.
- ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۸، ص۲۱۷؛ ابن‌اثیر، أسد الغابة، ۱۴۰۹ق، ج۶، ص۲۵۳؛ زرکلی، الأعلام، ۱۹۸۹م، ج۵، ص۲۳۹؛ علیاری تبریزی، بهجة الآمال، ۱۴۱۲ق، ج۷، ص۵۶۹.
- ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۸، ص۲۱۷؛ ابن‌عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۱۹۰۸؛ ابن‌اثیر، أسد الغابة، ۱۴۰۹ق، ج۶، ص۲۵۳.
- ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۸، ص۲۱۷-۲۱۸.
- ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۸، ص۲۱۷؛ ابن‌عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۱۹۰۹؛ ابن‌حجر العسقلانی، تهذیب التهذیب، ۱۳۲۵ق، ج۱۲، ص۴۵۰.
- ↑ شیخ صدوق، الخصال، ۱۳۶۲ش، ج۲، ص۳۶۳.
- ↑ شیخ صدوق، الخصال، ۱۳۶۲ش، ج۲، ص۳۶۳؛ مجلسی، بحار الأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۲۲، ص۱۹۵.
- ↑ عزیزی، الرواة المشترکون بین الشیعة و السنة، ۱۴۳۰ق، ج۲، ص۲۵۶.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: طبری آملی، دلائل الإمامة، ۱۴۱۳ق، ص۱۷۹؛ شیخ مفید، الإرشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۲۹؛ اربلی، کشف الغمة، ۱۳۸۱ق، ج۲، ص۷؛ ابن‌نما حلی، مثیر الأحزان، ۱۴۰۶ق، ص۱۶؛ عزیزی، الرواة المشترکون بین الشیعة و السنة، ۱۴۳۰ق، ج۲، ص۲۵۶.
- ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۸، ص۲۱۸؛ مصعب بن عبد الله، کتاب نسب قریش، ۱۹۹۹م، ص۲۴؛ ابونعیم، معرفة الصحابة، ۱۴۲۲ق، ج۳، ص۲۵۸؛ ابن‌عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۱۴، ص۱۱۴؛ ابن‌حجر العسقلانی، الإصابة، ۱۴۱۵ق، ج۸، ص۴۵۰.
- ↑ ۲۳٫۰ ۲۳٫۱ طبری آملی، دلائل الإمامة، ۱۴۱۳ق، ص۱۷۹؛ شیخ مفید، الإرشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۲۹؛ اربلی، کشف الغمة، ۱۳۸۱ق، ج۲ ؛ ص۷؛ ابن‌نما حلی، مثیر الأحزان، ۱۴۰۶ق، ص۱۶.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۴۶۵؛ ابن‌قولویه، کامل الزیارات، ۱۳۵۶ش، ص۵۷.
- ↑ نمازی شاهرودی، مستدرکات علم رجال الحدیث، ۱۴۱۴ق، ج۸، ص۵۵۷؛ ابن‌اثیر، اسد الغابة، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۴۸۸.
- ↑ مجلسی، بحار الأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۳، ص۲۴۲ به نقل از کتاب العدد ابن‌قولویه؛ امینی، أصحاب أمیرالمؤمنین(ع)، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۴۷۴.
- ↑ شوشتری، قاموس الرجال، ۱۴۱۰ق، ج۱۲، الألقاب المنسوبة، ص۲۱۵.
- ↑ ابن‌شهر آشوب مازندرانی، مناقب آل أبی طالب(ع)، ۱۳۷۹ق، ج۱، ص۷۵؛ زرکلی، الأعلام، ۱۹۸۹م، ج۵، ص۲۳۹.
- ↑ شیخ مفید، الکافئة فی إبطال توبة الخاطئة، ۱۴۱۳ق، ص۱۸.
- ↑ شیخ طوسی، الأمالی، ۱۴۱۴ق، ص۷۱۶؛ مجلسی، بحار الأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۳۲، ص۶۹-۷۰.
- ↑ ابن‌اعثم، الفتوح، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۴۵۶؛ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۴، ص۴۵۱.
- ↑ ابن‌عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۱۹۰۸.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: شیخ طوسی، الأمالی، ۱۴۱۴ق، ص۳۸۵؛ شیخ حر عاملی، وسائل الشیعة، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۴۴۹.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: ابن‌اثیر، أسد الغابة، ۱۴۰۹ق، ج۶، ص۲۵۴؛ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، خامسة۱، ص۳۷۴؛ صالحی الشامی، سبل الهدی، ۱۴۱۴ق، ج۸، ص۲۲.
- ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۸، ص۲۱۷-۲۱۸.
- ↑ نووی، تهذیب الأسماء و اللغات، ۱۴۳۰ق، ص۴۹۵؛ زرکلی، الأعلام، ۱۹۸۹م، ج۵، ص۲۳۹.
- ↑ طبرانی، المعجم الکبیر، ۱۴۰۵ق، ج۲۵، ص۱۷-۲۸.
- ↑ نووی، تهذیب الأسماء و اللغات، ۱۴۳۰ق، ص۴۹۵؛ زرکلی، الأعلام، ۱۹۸۹م، ج۵، ص۲۳۹.
- ↑ غروی نایینی، محدثات شیعه، ۱۳۷۵ش، ص۹۳.
- ↑ ابن‌اثیر، أسد الغابة، ۱۴۰۹ق، ج۶، ص۲۵۴؛ حسینی، التذکرة بمعرفة رجال الکتب العشرة، ۱۴۱۸ق، ج۴، ص۲۳۵۴؛ ابن‌حجر العسقلانی، تهذیب التهذیب، ۱۳۲۵ق، ج۱۲، ص۴۴۹.
- ↑ غروی نایینی، محدثات شیعه، ۱۳۷۵ش، ص۹۱.
- ↑ مامقانی، تنقیح المقال، بی‌تا، ج۳، ص۷۳.
- ↑ ابن‌اثیر، أسد الغابة، ۱۴۰۹ق، ج۶، ص۲۵۴؛ علیاری تبریزی، بهجة الآمال، ۱۴۱۲ق، ج۷، ص۵۶۹.
- ↑ ابونعیم، معرفة الصحابة، ۱۴۲۲ق، ج۵، ص۳۰۲.
- ↑ شیخ طوسی، الأمالی، ۱۴۱۴ق، ص۱۲۲؛ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۸، ص۲۱۷-۲۱۸.
- ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰، خامسة۱، ص۳۷۴؛ صالحی الشامی، سبل الهدی، ۱۴۱۴ق، ج۸، ص۲۲.
- ↑ ابن‌حبیب، المحبر، بیروت، ص۴۰۹.
- ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۸، ص۲۱۷؛ ابن‌حجر العسقلانی، الإصابة، ۱۴۱۵ق، ج۸، ص۲۹۹، ۴۴۹؛ ابن‌عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۱۹۰۸؛ امین، اعیان الشیعة، ۱۴۰۳ق، ج۳، ص۴۸۳.
- ↑ ابن‌قتیبه، المعارف، ۱۹۹۲م، ص۱۳۷؛ بلاذری، أنساب الأشراف، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۴۴۷؛ مامقانی، تنقیح المقال، بی‌تا، ج۳، ص۷۳.
- ↑ ابن‌حجر العسقلانی، الإصابة، ۱۴۱۵ق، ج۸، ص۲۹۹؛ زرکلی، الأعلام، ۱۹۸۹م، ج۵، ص۲۳۹؛ غروی نایینی، محدثات شیعه، ۱۳۷۵ش، ص۹۰.
- ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۸، ص۲۱۷؛ غروی نایینی، محدثات شیعه، ۱۳۷۵ش، ص۹۰.
- ↑ ابن‌قتیبه، المعارف، ۱۹۹۲م، ص۱۳۷.
- ↑ غروی نایینی، محدثات شیعه، ۱۳۷۵ش، ص۹۰.
- ↑ ابن‌حجر العسقلانی، تهذیب التهذیب، ۱۳۲۵ق، ج۱۲، ص۴۵۰.
- ↑ ابن‌اعثم، الفتوح، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۴۵۶؛ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۴، ص۴۵۱؛ شیخ مفید، الکافئة فی إبطال توبة الخاطئة، ۱۴۱۳ق، ص۱۸؛ شیخ طوسی، الأمالی، ۱۴۱۴ق، ص۷۱۶.
- ↑ ابن‌حجر العسقلانی، تهذیب التهذیب، ۱۳۲۵ق، ج۱۲، ص۴۴۹-۴۵۰.
- ↑ ابن‌حبیب، المحبر، بیروت، ص۴۰۹؛ ابن‌اثیر، أسد الغابة، ۱۴۰۹ق، ج۶، ص۲۵۳؛ نووی، تهذیب الأسماء و اللغات، ۱۴۳۰ق، ص۴۹۵
- ↑ ابن‌حجر العسقلانی، الإصابة، ۱۴۱۵ق، ج۸، ص۲۹۹؛ ابن‌عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۱۹۰۹؛ نووی، تهذیب الأسماء و اللغات، ۱۴۳۰ق، ص۴۹۵.
- ↑ علیاری تبریزی، بهجة الآمال، ۱۴۱۲ق، ج۷، ص۵۶۹.
- ↑ مقدمی بصری، التاریخ و أسماء المحدثین و کناهم، ۱۴۲۸ق، ص۱۸۸-۱۸۹؛ علیاری تبریزی، بهجة الآمال، ۱۴۱۲ق، ج۷، ص۵۶۹.
- ↑ ابن‌عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۱۹۰۸.
- ↑ علیاری تبریزی، بهجة الآمال، ۱۴۱۲ق، ج۷، ص۵۶۹.
- ↑ ابن‌اثیر، أسد الغابة، ۱۴۰۹ق، ج۶، ص۲۵۳؛ ابن‌حجر العسقلانی، تهذیب التهذیب، ۱۳۲۵ق، ج۱۲، ص۴۴۹؛ علیاری تبریزی، بهجة الآمال، ۱۴۱۲ق، ج۷، ص۵۶۹.
- ↑ زرکلی، الأعلام، ۱۹۸۹م، ج۵، ص۲۳۹.
- ↑ ابن‌حبیب، المحبر، بیروت، ص۴۰۹؛ بلاذری، أنساب الأشراف، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۴۴۷؛ ابن‌سیدالناس، عیون الأثر، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۳۶۲؛ نووی، تهذیب الأسماء و اللغات، ۱۴۳۰ق، ص۴۹۵.
- ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۸، ص۲۱۷.
- ↑ ابن‌عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۱۹۰۸.
- ↑ احمدی میانجی، مکاتیب الأئمة، ۱۴۲۶ق، ج۲، ص۳۱۶.
- ↑ ابن‌عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۱۹۰۸؛ ابن‌اثیر، أسد الغابة، ۱۴۰۹ق، ج۶، ص۲۵۳؛ نووی، تهذیب الأسماء و اللغات، ۱۴۳۰ق، ص۴۹۵.
یادداشت
- ↑ برخی معتقدند که برای تفکیک از خواهر دیگرش که به همین نام بود به لبابه کبری نامیده شد.(زرکلی، الأعلام، ۱۹۸۹م، ج۵، ص۲۳۹.) چنانکه گفته شده در برابر لبابه بنت عبیدالله بن عباس بود.(نمازی شاهرودی، مستدرکات علم رجال الحدیث، ۱۴۱۴ق، ج۸، ص۵۵۷.)
- ↑ مضمون سروده عبدالله یزید هلالی این است:«ما در هيچ كوهسار و بیابانی سراغ نداريم كه هیچ زن نیک‌نژادی از شوهرش همچون ام‌فضل شش شكم زاييده باشد. ام‌فضل، چه زن خوبی است و هم‌چنین شوهرش»
منابع
- ابن‌اثیر، علی بن محمد الجزری، أسد الغابة فی معرفة الصحابة، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۹ق.
- ابن‌اعثم الکوفی، أبو محمد أحمد، کتاب الفتوح، تحقیق علی شیری، بیروت، دارالأضواء، ۱۴۱۱ق.
- ابن‌حبیب، محمد بن حبیب بن امیة الهاشمی البغدادی، کتاب المحبر، تحقیق ایلزة لیختن شتیتر، بیروت، دارالآفاق الجدیدة، بی‌تا.
- ابن‌حجر العسقلانی، احمد بن علی، الإصابة فی تمییز الصحابة، تحقیق عادل احمد عبد الموجود و علی محمد معوض، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۵ق.
- ابن‌حجر العسقلانی، احمد بن علی، تهذیب التهذیب، بیروت، دار صادر، ۱۳۲۵ق.
- ابن‌سعد، محمد، الطبقات الکبری، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۰ق.
- ابن‌سیدالناس، أبوالفتح محمد، عیون الأثر فی فنون المغازی و الشمائل و السیر، تعلیق ابراهیم محمد رمضان، بیروت، دارالقلم، ۱۴۱۴ق.
- ابن‌شهرآشوب مازندرانی، محمد بن علی، مناقب آل أبی طالب علیهم السلام، قم، علامه، ۱۳۷۹ق.
- ابن‌عبدالبر، یوسف بن عبد الله بن محمد، الاستیعاب فی معرفة الأصحاب، تحقیق علی محمد البجاوی، بیروت، دارالجیل، ۱۴۱۲ق.
- ابن‌عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینة دمشق و ذکر فضلها و تسمیة من حلها من الأماثل أو اجتاز بنواحیها من واردیها و أهلها، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵ق.
- ابن‌قتیبة، عبدالله بن مسلم المعارف، تحقیق ثروت عکاشة، القاهرة، الهیئة المصریة العامة للکتاب، چاپ دوم، ۱۹۹۲م.
- ابن‌قولویه، جعفر بن محمد، کامل الزیارات، نجف، دارالمرتضویه، ۱۳۵۶ش.
- ابن‌کثیر، اسماعیل بن عمر الدمشقی، البدایة و النهایة، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۷ق.
- ابن‌نما حلی، جعفر بن محمد، مثیر الأحزان، قم، مدرسه امام مهدی، چاپ سوم، ۱۴۰۶ق.
- ابوالفرج اصفهانی، علی بن الحسین، مقاتل الطالبیین، تحقیق سید احمد صقر، بیروت، دارالمعرفة، بی‌تا.
- ابونعیم، احمد بن عبدالله، معرفة الصحابة، بیروت، دارالکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون، ۱۴۲۲ق.
- احمدی میانجی، علی، مکاتیب الأئمة علیهم السلام، قم، دارالحدیث، ۱۴۲۶ق.
- اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة فی معرفة الأئمة (ط - القدیمة)، تبریز، بنی هاشمی، ۱۳۸۱ق.
- اعلمی حائری، محمد حسین، تراجم أعلام النساء، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۴۰۷ق.
- امین، محسن، أعیان الشیعة، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، ۱۴۰۳ق.
- امینی، محمدهادی، أصحاب أمیرالمؤمنین علیه‌السلام و الرواة عنه، بیروت، دارالغدیر، ۱۴۱۲ق.
- بلاذری، أحمد بن یحیی بن جابر، انساب الأشراف، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۷ق.
- تقی الدین حلی، حسن بن علی، الرجال، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۴۲ش.
- حسینی، محمد بن علی، التذکرة بمعرفة رجال الکتب العشرة، قاهره، مکتبة الخانجی، ۱۴۱۸ق.
- ذهبی، محمد بن محمد، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام، تحقیق عمر عبد السلام تدمری، بیروت، دارالکتاب العربی، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق.
- زرکلی، خیر الدین، الأعلام قاموس تراجم لأشهر الرجال و النساء من العرب و المستعربین و المستشرقین، بیروت، دارالعلم للملایین، چاپ هشتم، ۱۹۸۹م.
- شبر، جواد، أدب الطف، بیروت، دارالمرتضی، ۱۴۰۹ق.
- شوشتری، محمد تقی، قاموس الرجال، قم، جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم، چاپ دوم، ۱۴۱۰ق.
- شیخ حر عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، قم، مؤسسة آل البیت علیهم السلام، ۱۴۰۹ق.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، الخصال، قم، جامعه مدرسین، ۱۳۶۲ش.
- شیخ طوسی، محمد بن الحسن، الأمالی، قم، دارالثقافة، ۱۴۱۴ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، رجال الطوسی، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، چاپ سوم، ۱۳۷۳ش.
- شیخ مفید، محمد بن محمد، الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، ۱۴۱۳ق.
- شیخ مفید، محمد بن محمد، الکافئة فی إبطال توبة الخاطئة، قم، کنگره شیخ مفید، ۱۴۱۳ق.
- صالحی الشامی، محمد بن یوسف، سبل الهدی و الرشاد فی سیرة خیر العباد، تحقیق عادل احمد عبد الموجود و علی محمد معوض، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۴ق.
- طبرانی، سلیمان بن احمد، المعجم الکبیر، قاهره، مکتبة ابن‌تیمیة، ۱۴۰۵ق.
- طبری آملی صغیر، محمد بن جریر بن رستم، دلائل الإمامة، قم، بعثت، ۱۴۱۳ق.
- طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، بیروت، دارالتراث، ۱۳۸۷ق.
- عزیزی، حسین، الرواة المشترکون بین الشیعة و السنة، تهران، المجمع العالمی للتقریب بین المذاهب الإسلامیة، ۱۴۳۰ق.
- علیاری تبریزی، علی بن عبدالله، بهجة الآمال فی شرح زبدة المقال، تهران، بنیاد فرهنگ اسلامی کوشانپور، چاپ دوم، ۱۴۱۲ق.
- غروی نایینی، نهله، محدثات شیعه، تهران، دانشگاه تربیت مدرس، ۱۳۷۵ش.
- کحاله، عمر رضا، اعلام النساء، بیروت، مؤسسة الرساله، ۱۴۰۴ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۴۰۷ق.
- مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال فی علم الرجال، رحلی، بی‌نا، بی‌جا، بی‌تا.
- مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
- مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه خواهران، معاونت پژوهش، بانوان عالمه و آثار آنها، قم، حوزه علمیه قم، مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه خواهران، ۱۳۷۹ش.
- مصعب بن عبد الله، کتاب نسب قریش، قاهره، دارالمعارف، چاپ چهارم، ۱۹۹۹م.
- مقدمی بصری، محمد بن احمد، التاریخ و أسماء المحدثین و کناهم، قم، کتابخانه عمومی حضرت آیت الله العظمی مرعشی نجفی (ره)، ۱۴۲۸ق.
- نمازی شاهرودی، علی، مستدرکات علم رجال الحدیث، تهران، فرزند مولف، ۱۴۱۴ق.
- نووی، یحیی بن شرف، تهذیب الأسماء و اللغات، دمشق، دارالرسالة العالمیة، ۱۴۳۰ق.