فضل بن عباس بن عبدالمطلب
| مشخصات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | فضل بن عباس بن عبدالمطلب |
| کنیه | اباعبدالله / ابامحمد |
| محل زندگی | مکه و مدینه |
| مهاجر/انصار | مهاجر |
| نسب/قبیله | قریش، بنی‌هاشم |
| خویشاوندان | پیامبر(ص) (پسرعمو) • امام علی(ع) (پسرعمو) • عباس (پدر) • لُبابه (مادر) • امام حسن(ع) (داماد) • عبدالله بن عباس (برادر) • عبیدالله بن عباس (برادر) • قثم بن عباس (برادر) |
| مشخصات دینی | |
| حضور در جنگ‌ها | فتح مکه، حنین |
| هجرت به | مدینه |
| دلیل شهرت | صحابه |
| دیگر فعالیت‌ها | نقل روایت |
فَضل بن عباس بن عبدالمُطَّلِب پسرعمو و صحابه پیامبر که همواره حامی پیامبر(ص) و امام علی(ع) بود. او در فتح مکه، جنگ حُنَین و حَجَّةُ الوداع حضور داشت. فضل در غسل و دفن پیامبر(ص) مشارکت داشت و در واقعه سقیفه بنی‌ساعده با ابوبکر بیعت نکرد. به گفته اِربِلی در کتاب کَشفُ الغُمَّة، فضل یکی از شرکت‌کنندگان در تشییع و تدفین حضرت فاطمه(س) بوده است.
از فضل بن عباس روایاتی از طریق ابوهُرَیره و عبدالله بن عباس نقل شده است. تنها فرزند او ام‌کلثوم، ابتدا با امام حسن(ع) و سپس با ابوموسی اشعری ازدواج کرد.
معرفی
فضل بن عباس بن عبدالمطلب، از قبیله بنی‌هاشم،[۱] پسرعموی پیامبر(ص) و فرزند بزرگ عباس بوده است.[۲] کنیه‌اش اباعبدالله و ابامحمد[۳] و مادرش لُبابه دختر حارث بن حزن خواهر میمونه همسر پیامبر(ص) است.[۴] فضل بن عباس از صحابه پیامبر[۵] و راویان حدیث به‌شمار رفته[۶] و افرادی همچون ابوهریره و عبدالله بن عباس از او نقل حدیث کرده‌اند.[۷]
در اَنساب الاَشراف (تألیف قرن سوم)، او مردی زیبارو، راستگو و زاهد معرفی شده[۸] که دارای ویژگی‌های اخلاقی منحصربه‌فردی بوده است.[۹] پیامبر(ص) برای ازدواج او اقدام کرده[۱۰] و در مراسم ازدواج او حضور داشت.[۱۱] تنها فرزند او ام‌کلثوم ابتدا با امام حسن(ع) و سپس با ابوموسی اشعری ازدواج کرد.[۱۲] او نخستین زن از قبیله قریش است که در ظَهْرِ کوفه (نجف فعلی) دفن شد.[۱۳]
همراهی پیامبر
فضل بن عباس در فتح مکه با پیامبر همراه بود[۱۴] و در کنار ایشان به درون کعبه وارد شد.[۱۵] در جنگ حنین[۱۶] و حجة الوداع حضور داشت.[۱۷] او پیامبر را در ایام بیماریِ پیش از وفات یاری رساند.[۱۸] وی در غسل دادن بدن پیامبر بعد از وفات[۱۹] و شستن بدن ابراهیم پسر رسول خدا(ص) مشارکت داشته است.[۲۰]
حمایت از امام علی(ع)
فضل از جمله کسانی بود که در سقیفه بنی ساعده در حزب هاشمیان قرار داشت و در دفاع از امیرمومنان(ع) و انصار سخن گفت.[۲۱] پس از واقعه سقیفه بنی‌ساعده نیز، او به حمایت از امام علی(ع) با ابوبکر بن ابی‌قُحافه بیعت نکرد.[۲۲] به گفته اِربلی در کتاب کَشفُ الغُمَّة در تشییع و تدفین حضرت فاطمه(س) شرکت داشت.[۲۳] فضل بن عباس در دفاع از امام علی(ع)[۲۴] و ذکر مناقب او[۲۵] اشعاری سروده است:
ترجمه: ولایت بعد از پیامبر با علی است، علی همه جا و در تمام عرصه‌ها همراه پیامبر بوده و اوست وصیِّ برحقِ پیامبر و داماد او، اولین نمازگزار (در کنار پیامبر) است و مذمتی نسبت به دینداری او نیست.
درگذشت
در ارتباط با تاریخ درگذشت فضل بن عباس نظرات مختلفی وجود دارد؛ به نقلی در جنگ اجنادَیْن (جنگ میان مسلمانان و رومیان) در زمان خلافت ابوبکر و سال ۱۳ق رخ داده است؛[۲۷] به گزارش دیگری در همان سال و در روز مرج الصُّفّر بوده است.[۲۸] درگذشت او را در سال ۱۸ق و بر اثر طاعون عَمَواس در شام[۲۹] و نیز در جنگ یرموک و در زمان خلافت عمر بن خطاب نیز دانسته‌اند.[۳۰]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ ابن‌اثیر، اسد الغابة، ۱۴۱۵ق، ج۴، ص۳۴۹.
- ↑ ابن‌حجر عسقلانی، الإصابة فی تمییز الصحابة، ۱۴۱۵ق، ج۵، ص۲۸۷.
- ↑ ابن‌اثیر، اسد الغابة، ۱۴۱۵ق، ج۴، ص۳۴۹.
- ↑ ابن‌اثیر، اسد الغابة، ۱۴۱۵ق، ج۴، ص۳۴۹.
- ↑ ابن‌حجر عسقلانی، الإصابة فی تمییز الصحابة، ۱۴۱۵ق، ج۵، ص۲۸۷.
- ↑ ابن‌حجر عسقلانی، الإصابة فی تمییز الصحابة، ۱۴۱۵ق، ج۵، ص۲۸۷.
- ↑ ابن‌حجر عسقلانی، الإصابة فی تمییز الصحابة، ۱۴۱۵ق، ج۵، ص۲۸۷.
- ↑ بلاذری، اَنساب الاَشراف، ۱۴۱۷ق، ج۴، ص۲۴.
- ↑ بلاذری، اَنساب الاَشراف، ۱۴۱۷ق، ج۴، ص۲۴–۲۶.
- ↑ ابن‌حجر عسقلانی، الإصابة فی تمییز الصحابة، ۱۴۱۵ق، ج۵، ص۲۸۷.
- ↑ عسکری، «فضل بن عباس»، ص۵۰۳.
- ↑ ابن‌اثیر، اسد الغابة، ۱۴۱۵ق، ج۴، ص۳۴۹.
- ↑ بلاذری، اَنساب الاَشراف، ۱۴۱۷ق، ج۴، ص۲۶.
- ↑ ابن‌اثیر، اسد الغابة، ۱۴۱۵ق، ج۴، ص۳۴۹.
- ↑ عاملی، الصحیح من سیرة النبی الأعظم، ۱۴۲۶ق، ج۲۲، ص۲۲۹.
- ↑ یعقوبی، تاریخ یعقوبی، دار صادر، ج۲، ص۶۲.
- ↑ ابن‌اثیر، اسد الغابة، ۱۴۱۵ق، ج۴، ص۳۴۹.
- ↑ عسکری، «فضل بن عباس»، ص۵۰۸ و ۵۰۹.
- ↑ ابن‌اثیر، اسد الغابة، ۱۴۱۵ق، ج۴، ص۳۴۹.
- ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۱۴.
- ↑ زبیر بن بکار، الاخبار الموفقیات، ۱۳۹۲ق، ص۵۹۵-۵۹۹؛ یعقوبی، تاریخ، دار صادر، ج۲، ص۱۲۸.
- ↑ عاملی، الصحیح من سیرة النبی الأعظم، ۱۴۲۶ق، ج۳۳، ص۳۰۴.
- ↑ اربلی، کشف الغمة، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۴۷۴–۴۷۵.
- ↑ عسکری، «فضل بن عباس»، ص۵۱۶.
- ↑ ابن‌شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۱۳۷۹ق، ج۳، ص۵۲.
- ↑ ابن‌شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۱۳۷۹ق، ج۳، ص۵۲.
- ↑ عسکری، «فضل بن عباس»، ص۵۱۹.
- ↑ ابن‌اثیر، اسد الغابة، ۱۴۱۵ق، ج۴، ص۳۴۹.
- ↑ یعقوبی، تاریخ یعقوبی، دار صادر، ج۲، ص۱۵۱.
- ↑ عسکری، «فضل بن عباس»، ص۵۱۹.
منابع
- ابن‌اثیر، علی بن محمد، اسد الغابة فی معرفة الصحابة، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.
- ابن‌حجر عسقلانی، احمد بن علی، الإصابة فی تمییز الصحابة، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.
- ابن‌سعد، محمد، الطبقات الکبری، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، ۱۴۱۰ق.
- ابن‌شهرآشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی‌طالب، قم، علامه، چاپ اول، ۱۳۷۹ق.
- اِربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة فی معرفة الأئمة، قم، الشریف الرضی، ۱۴۲۱ق.
- بلاذری، احمد بن یحیی، اَنساب الاَشراف، بیروت، دارالفکر، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.
- زبیر بن بکار، الاخبار الموفقیات، به تحقیق سامی مکی العانی، بغداد، مطبعۀ العانی، ۱۳۹۲ق.
- عاملی، سید جعفر مرتضی، الصحیح من سیرة النبی الاعظم، قم، مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، ۱۴۲۶ق.
- عسکری، عبدالرضا، «فضل بن عباس»، دائرة المعارف صحابه پیامبر اعظم(ص)، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، ۱۳۹۳ش.
- یعقوبی، احمد بن ابی‌یعقوب، تاریخ یعقوبی، بیروت، دار صادر، بی‌تا.