فهرست کنیه‌ها و لقب‌های امام علی(ع)
(تغییرمسیر از القاب حضرت علی(ع))
این مقاله دربارهٔ فهرستی از کنیه‌ها و لقب‌های امام علی(ع) است. برای آشنایی با امام علی(ع)، مدخل امام علی علیه‌السلام را ببینید.
فهرست کنیه‌ها و لقب‌های امام علی(ع) مجموعه لقب‌ها و کنیه‌های امام علی(ع) است که در منابع متعدد شیعه و اهل سنت آمده است. علی‌اصغر شکوهی در اسماء و القاب امیرالمومنین، بیش از ۳۰۰،[۲] علامه هادی بن ابراهیم در البروج فی اسماء امیرالمومنین تا ۲۹۰[۳] و ثابتی در کتاب القاب و صفات مولای متقیان، بیش از ۵۹۰ عنوان اسم، لقب و صفت[۴] را برای امام علی(ع) شمرده‌اند. قاضی نورالله شوشتری در احقاق الحق و ازهاق الباطل، ۲۴۷ لقب از پیامبر(ص) برای امام علی(ع) نام برده است.[۵]
اسدالله، امیرالمؤمنین، زوج البتول، ساقی کوثر، صاحب اللواء، حیدر کرار، یعسوب الدین و ابوتراب از القاب مشهور امام علی(ع) است.
بنا بر آنچه در منابع متقدم و متأخر درباره القاب و کنیه‌های امام علی(ع) آمده، فهرست آن‌ها به‌ترتیب حروف الفبا به این شرح است:
کنیه‌ها
| اَبوالْاَئمّه | اَبوتُراب | ابوالحسن | ابوالحُسین | ابوالحَسَنین |
| اَبو الرّیْحانَتَیْن | ابوالسِبطَین | اَبوشُبَّر | اَبوالشُّهَداء | اَبوالْعِترَه |
| ابوالقاسم | اَبوالْقَصَم (قصم به کسی گفته می‌شود که با هر چه برخورد کند، آن را در هم می‌کوبد)[۶] | اَبومُحمد | اَبوالْمُؤمِنین | اَبوالنّورَیْن |
القاب
عالمان شیعه و سنی در کتاب‌هایشان، لقب‌های بسیاری را برای امام علی(ع) ذکر کرده‌اند.[۷] [۸] [۹] [۱۰] [۱۱] [۱۲] [۱۳] [۱۴] [۱۵] [۱۶] [۱۷] [۱۸] [۱۹] [۲۰] [۲۱] [۲۲][۲۳] [۲۴] [۲۵]
| لقب | معنا |
|---|---|
| ابوالیَتامی والمساکین | پدر یتیمان و بینوایان |
| اسدالله | شیر خدا |
| اسدالله الغالب الکرار | شیر خدا (نماد شجاعت و دلاوری) |
| اَخُ الرّسول | برادر پیامبر |
| اَذان | اعلان کننده بیزاری خدا و پیامبر از مشرکان |
| اُذُن الله الواعیه | گوش شنوای خدا |
| ازْهَدُ الزّاهِدین | بی‌رغبت‌ترین زاهدان به دنیا |
| اسـمُ اللهِ الرَضیّ | نام پسندیده خـدا |
| اصَلُ القَدیُم | گوهر دیرینه |
| امیرالبَرَرة | امیر نیکان |
| امیر الجُیُوش | فرمانده لشگرها |
| امیرالمؤمنین | فرمانده و رهبر مسلمانان |
| امیرالنَّحْلِ | امیر مؤمنان و شیعیان (نحل به‌معنای زنبور عسل است و شیعیان به زنبور تشبیه شده‌اند.) |
| امام | پیشوا و رهبر |
| امامُ الاَبرار | پیشوای نیکان |
| امام الاتقیاء | پیشوای پارسایان |
| امام الاولیاء | پیشوای دوستان خدا |
| امام الاُمّة | پیشوای امت پیامبر |
| امام البَریّه | پیشوای آفریدگان خدا |
| امام الحق | پیشوای حق و راستی |
| امام خلق الله | پیشوای آفریدگان خدا |
| امام الصّالِحین | پیـشوای شـایستگان |
| امام القَوم | پیشوای مردم |
| امام المتّقین | پیشوای پارسایان و تقوا پیشگان |
| امام المـُخلِصین | پیشوای بـی‌آلایشان |
| امام المرحومین | پیشوای مهریابان و مهر‌آوران |
| امام المسلمین | پیشوای مسلمانان |
| امام المؤمنین | پیشوای دین‌داران |
| امام ذَوِی الألباب | پیشوای خردمندان |
| امام النّاصِحُ | پیشوای خیرخواه |
| اَمینُ الرّسول | رازدار پیامبر(ص) |
| اَنزع البَطین | کسی که از شرک و دو گانه‌پرستی جدا و از علم و دانش پُر گشته |
| اَنیسُ المُؤمنین | دوست و همراه دین‌داران |
| اَورَعُ الْمُبین | زاهدترین و روشنگر فضائل و کمالات |
| اَوَّلُ العابِدینَ | اولین عبادت‌کنندگان |
| اَوَّلُ القَومِ اسلاما | نخستین کسی که اسلام را پذیرفت |
| اَوَّلُ مـَظْلُوم | نخستین کسی که در راه خدا ستم دیده |
| اَوَّلُ مـَن آمـَنَ بـِالله‌ِ | نخستین کسی که به خدا ایمان آورد |
| اَوَّلُ مَن غُصِبَ حَقُّهُ | نخستین کسی که حقّش غصب شد |
| اَعْلَمُ الرّزین | کسی که در کمال علم و دانایی قرار دارد |
| آمر بالمعروف | امر کننده به خوبی |
| ابو اللِّواء | صاحب پرچم |
| اَشرفُ المَکین | شریف‌ترین در نَسَب و حَسَب |
| اَشْجَعُ المَتین | شجاع‌ترین و صاحب متانت و قوّت |
| اَصلَعُ الاَمین | به‌دور از شرک و مورد اعتماد امت |
| بابُ اللهِ | باب رحمت پروردگار |
| باب الحطّة | باب عفو کننده خدا |
| بابُ حِکْمَة ربّ العالمین | درِ علم و حکمت پروردگار |
| بابُ المقام | درگاه مقصود |
| باب مدینةُ الْعِلم | درِ شهر علم |
| باب دار الحکمة | درِ شهر علم و حکمت |
| بَحْرُ العِلْمِ المَسجُور | دریای جوشان و لبریز دانش |
| بَحْرُ العُلُومِ | دریای دانش‌ها |
| بَدْرُ المُضیء | ماه درخشان |
| بُرهانُ الْمـُنیر | برهان نـوربخش |
| بیضة البَلَد | کسی که در شهر خود یگانه و بزرگ است و همتایی ندارد و دیگران حول او می‌گردند |
| تالی کتاب الله | دنباله‌رو کتاب خدا |
| حَبْل‌ُالله المَتین | ریسمان استوار خدا |
| حُجَّةُالله | حجت خدا |
| حُجَّةُ الأبرار | حجّت نیکان |
| حُجَّةُ الخِصام | دلیل قاطع بر خصومت‌کنندگان |
| حافظ لحدودالله | نگهبان حدود الهی |
| حَیدرة | به معنای شیر و کنایه از شجاعت و دلاوری |
| حَلیفُ الِمحراب | ملازم محراب |
| خاتم الوَصیّین | آخرین وصی |
| خازِنُ عِلْمِ الله | خزانه‌دار دانش خداوند |
| خاصَّةُ الله | برگزیده خدا |
| خالِصَةُ الرَّسول | چکیده پیامبر |
| خلیفةالله | جانشین خدا بر روی زمین |
| خلیفة رسول‌الله | جانشین رسول خدا |
| خیر البریة | بهترین مخلوق خدا |
| خیر الأوصیاء | بهترینِ سرپرست‌ها |
| خاصِفُ النّعل | وصله‌زننده کفش (کنایه از تواضع) |
| خَلیل‌َالله | دوست خداوند |
| دابّةُالأرض | جدا کننده کافر از مؤمن |
| دَوحَةُ الهاشمیّة | درخت شکوفان و تنومند خاندان هاشمی |
| دَیّانُ الدّین | حاکم قیامت |
| ذو القَرْنَین هذه الاُمّه | ذوالقرنین امت پیامبر |
| ذو النّورین | دارای دو نور (زینب و ام‌کلثوم) |
| ذِکر | یاد؛ کسی که یاد کردنش عبادت است. |
| رایةُ الْهُدی | پرچم هدایت |
| رُکْنُ الأولیاء | اساس دوسـتان خدا |
| رَفیق | دوست و همراه |
| زوج البتول | همسر فاطمه زهرا(س) |
| زَینُ الصِّدّیقینَ | زینت راستی‌پیشگان |
| زَیْنُ المُوَحِّدینَ النُّجَباء | زینت یکتاپرستان نجیب |
| ساقی کوثر | کسی که از حوض کوثر دیگران را سیراب می‌کند. |
| سامِعُ السِّرِ و النَّجوی | شـنونده راز و نیاز |
| سِدْرَةُ المُنْتَهی | جایگاه یا درختی در آسمان که در قرآن و حدیث معراج به آن اشاره شده است. |
| سراجُ المُنیر | چراغ فروزان (نماد روشنگری و هدایت) |
| سِرُّ الله | راز پروردگار |
| سیف‌الله | شمشیر خدا |
| سَیْفُ رَسول‌الله | شمشیر رسول‌خدا |
| سَفینةُ النَّجَاة | کشتی نجات |
| سید العرب | بزرگِ قوم عرب |
| سید البَرَرَة | بزرگ نیکوکاران |
| سید المسلمین | بزرگِ مسلمانان |
| سید الأوصیاء | بزرگ پیامبران |
| سید الوصیین | آقا و بزرگِ اوصیاء |
| سید النجباء | آقای بزرگ‌زادگان |
| سعید | سعادتمند، مبارک |
| شاه مردان | الگوی کامل مردانگی |
| شاهدٌ لِرَسول‌ِالله | گواه و دلیل برای پیامبر(ص) |
| شبیه هارون | همانند هارون(ع)؛ همان طور که هارون برادر موسی(ع) بود امام علی(ع) نیز برادر رسول اکرم(ص) است. |
| شَجَرَةُ التَّقوی | درخت تنومند و سربلند پرهیزکاری |
| شِهابُ الثاقب | شهاب شکافنده |
| صدیق اکبر | صدیق به کسی می‌گویند که در کردار و گفتار، راست و درست باشد و تصدیق‌کننده حق است |
| صدّیق اَعظم | بسیار راست‌گو |
| صراطُ المستقیم | راه راست |
| صاحب اللواء | پرچمدار |
| صاحبُ العصاء | مولای مردم |
| صاحب القَضایا | صاحب قضاوت‌ها |
| صالح المؤمنین | بهترین مؤمنان (در آیه ۴ سوره تحریم، بنابر قول برخی از مفسران شیعه[۲۶] [۲۷] و سنی[۲۸] مراد از عبارت صالح المومنین، امام علی است.) |
| صَفْوَة اللّه | دوست وفادار خداوند |
| طَریقُ المُستقیم | راه راست |
| عَلَمُ التُّقی | پرچم پرهیزکاری |
| عَلَم الهادی | پرچم هدایت (نماد روشنگری و هدایت) |
| عَمُودُ الدِّین | ستون دین |
| عُروَةُ الله الوُثقی | دستاویز محکم الاهی |
| عِصمَةُ الأولیاء | زمام دوستان خدا |
| عـَیبَةُ عـِلْمِ الله | رازگاه دانش خدا |
| غُرّةُ المهاجرین | جلودار مهاجران |
| فاروق | روشنگر و جداکننده حق از باطل |
| فاصل الفَضَاء | |
| فاصل القَضَاء | کسی که درباره قضاوت‌ها حکم قطعی می‌دهد. |
| فارِسُ العَرَب | جنگجوی عرب |
| قرآن ناطق | قرآن گویا |
| قائد | رهبر و پیشوا |
| قائدُ الغُرِّ المُحَجَّلین | پیشوای روسفیدان و مه‌جبینان |
| قائدُ الاُمّة الی الجنة | پیشوای امت به‌سوی بهشت |
| قائدُ المُتّقین | پیشوای پرهیزکاران |
| قائدُ البَرَرَة | پیشوای نیکوکاران |
| قاصِمُ الکَفرَةِ | شکننده کافران |
| قَسیمُ الجَنَّة و النَّار | قسمت‌کننده بهشت و دوزخ |
| قَصْدُ السَّبِیل | هدایت‌کننده به راه راست و درست |
| قاتِلُ الفَجَرَة | از بین‌برنده فاجران و جنایتکاران |
| قاتِلُ النّاکِثین و المارِقین و القاسِطین | از بین‌برنده ناکثین و مارقین و قاسطین |
| قَاضِی دَیْنِ رسول‌الله | ادا‌کننده قرض و وام پیامبر خدا |
| قَرْمُ الْحَدِیدُ | بزرگ‌مرد |
| کاشِفُ الْکرُوب | برطرف‌کننده |
| کرّار غیر الفرّار | حمله‌بَرَنده‌ای که فرار نمی‌کند |
| کَنَفُ الفُقَراء | حامی تهیدستان |
| لِسانُ الصّدق | زبان راست‌گفتار |
| مرتضی | پسندیده‌شده (خداوند او را پسندید و از او خشنود شد) |
| مُختار | برگزیده (زیرا خدای تعالی او را بهترین نفر برگزید) |
| مَنهَجُ الواضِح | راه آشکار |
| محَجَّة البیضاء | راه روشن |
| محَجَّة الکبرَی | راه بزرگ |
| محَجَّة الواضِحَةُ | راه پیـدا |
| مَظْهَرُ العَجائب | مظهر شگفتی‌ها |
| مُنْفِق | انفاق‌کننده |
| مُشْتَریٰ نَفْسَه | كسى كه جانش را [براى خشنودى خدا] مى‌فروشد (اشاره به آیه لیلة المبیت) |
| مَعْدِنُ الحِکْمَة | مخزن حکمت و دانش |
| مولی | پیشوا و سرور |
| مُنْجِز الْوَعْدِ | کسی که به وعده خود وفا می‌کند |
| مَارِدُ الْجَانِّ | |
| مولی کلّ مؤمن و مؤمنة | پیشوای هر مرد و زن مؤمن |
| مُفَرّجُ الکَرب | رفع‌کننده غم و اندوه |
| مِحْنَةُ الْکبْرَی | آزمایش بزرگ |
| مُهْلِک الْجَان | هلاک کننده جنیان |
| مُفْتِی الْقُرُون | فتوا دهنده در تمام قرون |
| مُکِرُّ الْکرَّات | پی در پی حمله کننده |
| مُدِیلُ الدَّوْلَات | جابجا کننده دولت ها |
| مُبیدُ الشرک | نابود‌کننده شرک و دوگانه‌پرستی |
| مَولَی الْمؤمنین | مولای مؤمنان |
| میزانُ الأعْـمال | تـرازوی اعمال |
| نَبَأُ العَظیم | خبر بزرگ |
| نَقْدُ السّبیل | |
| نعمة | نعمت الهی |
| ناهی عَنِ المُنکَر | بازدارنده از بدی‌ها |
| ناصرُ لِدین‌ِالله | یاور دین خدا |
| نَفْسُ الرّسول | جانِ پیامبر(ص) |
| وَصی | ولی و سرپرست |
| وَفیّ | کسی که به وعده خود وفا می‌کند |
| وجه‌الله | جلوه خدا و آینه خدانما |
| وزیر | جانشین پیامبر(ص) |
| ولی‌الله | ولی و سرپرست از جانب خدا |
| هادی | هدایت‌گر |
| یَعسوب‌ُ الدّین | سرپرست و جلودار مؤمنان |
تک‌نگاری
کتاب اَسماءُ و اَلقابُ اَمیرِالْمؤمنین علیِّ بْنِ ابی‌طالب(ع)، به زبان عربی و نوشته علی‌اصغر شکوهی قوچانی، نزدیک به ۲۵۰ لقب از امام علی(ع) همراه با شرح آن را ذکر کرده است. این کتاب توسط آستان قدس رضوی، در سال ۱۳۸۷ش چاپ شد.[۲۹]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ «الضریح المقدس»، شبکة الامام علی(ع) میدیا.
- ↑ شکوهی قوچانی، اسماء و القاب امیرالمومنین، ۱۳۸۵ش.
- ↑ علامه هادی بن ابراهیم، البروج فی اسماء امیرالمؤمنین، ۱۳۸۷ش.
- ↑ ثابتی، القاب و صفات مولای متقیان، ۱۳۷۷ش.
- ↑ شوشتری، احقاق الحق، ۱۴۰۹ق، ج۴، ص۴-۱۰.
- ↑ المعجم الوسیط، واژه قصم
- ↑ رشاد، دانشنامه امام علی،۱۳۷۷ش، ج۱۰، ص۳۳۱ تا ۳۷۵.
- ↑ ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۱۳۷۹ق، ج۳، ص۳۳۳و۳۲۸.
- ↑ خصیبی، الهدایة الکبری، ۱۴۱۱ق، ص۹۳.
- ↑ ابن طاووس، الیقین،۱۴۱۳ق، ص ۲۹۱.
- ↑ اسکافی، منتخب الأنوار، ۱۳۸۰ش، ص۵۲ و ۵۳.
- ↑ شاذان بن جبرئیل، الروضة، ۱۴۲۳ق، ص۲۳۲و۲۳۳.
- ↑ طبرسی، إعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۳۰۷.
- ↑ حموی، أنیس المؤمنین، ۱۳۶۳ش، ص۸۳.
- ↑ سبط بن الجوزی، تذکرة الخواص، ۱۴۲۶ق، ص ۱۶-۵۰.
- ↑ خنجی، وسیلة الخادم، ۱۳۷۵ش، ص۱۱۴.
- ↑ العاصمی، العسل المصفی، ج۲، ص۳۷۱.
- ↑ ابن طاوس، التحصین، ۱۴۱۳ق، ص۵۴۲
- ↑ عاملی، التتمة فی تواریخ الأئمة(ع)، ۱۴۱۲ق، ص۴۷ و ۴۸.
- ↑ ابن شاذان، کتاب الفضائل، ص۱۷۲.
- ↑ بخاری، صحیح بخاری، ۱۴۲۲ق، ح۵۹۲۴، ح ۱۲۵۸.
- ↑ قندوزی، ینابیع المودة، ۱۳۸۴ق، ج۱، ص۲۴۱.
- ↑ طبری، فضائل علی بن ابی طالب و کتاب الولایه، ۱۳۷۹ش، ص۷۵
- ↑ شوشتری، احقاق الحق، ۱۴۰۹ق، ج۴، ص۴-۱۰.
- ↑ شهرابی فراهانی، علی علیه السلام در آیینه نامها، کنیه‌ها و القاب، ۱۳۸۶ش.
- ↑ قمی، تفسیر قمی، ۱۴۲۳ق، ج۲، ص۳۹۳
- ↑ عروسی حویزی، تفسیر نورالثقلین، ج۵، ص۳۷۰، ح۱۰ و ۱۱ و ۱۴.
- ↑ سیوطی، الدّر المنثور، ۱۴۰۴ق، ج۸، ص۲۲۴.
- ↑ شکوهی قوچانی، اسماء والقاب امیرالمؤمنین علی بن ابی‌طالب(ع)، ۱۳۸۷ش، فهرست و شناسنامه.
منابع
- ابن شهر آشوب مازندرانی، محمد بن علی، مناقب آل ابی طالب، قم، علامه، ۱۳۷۹ق.
- اسکافی، محمد بن همام، منتخب الأنوار فی تاریخ الأئمة الأطهار علیهم السلام، تحقیق و استداک علی رضا هزار، قم، دلیل ما، ۱۳۸۰ش.
- بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح بخاری،دار طوق النجاة، ۱۴۲۲ق.
- برسی، حافظ رجب، مشارق انوار الیقین فی اسرار امیرالمومنین، قم و نجف، مکتبه الحیدریه، ۱۳۷۵ش.
- ثابتی، فرزین، القاب و صفات مولای متقیان علی بن ابی طالب(ع)، تهران، نشر سبحان، ۱۳۷۷ش.
- حسینی عاملی، تاج الدین، التتمة فی تواریخ الأئمة علیهم السلام، قم، بعثت، ۱۴۱۲ق.
- حموی، محمد بن اسحاق، أنیس المؤمنین، تحقیق میرهاشم محدث، تهران، بنیاد بعثت، ۱۳۶۳ش.
- خصیبی، حسین بن حمدان، الهدایة الکبری، بیروت، مؤسسة البلاغ، ۱۴۱۱ ق.
- خنجی اصفهانی، فضل‌الله، وسیله الخادم الی المخدوم، قم، انتشارات انصاریان، ۱۳۷۵ش.
- رشاد، علی اکبر، دانشنامه امام علی(ع)، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و امدیشه اسلامی، ۱۳۸۰ش.
- سبط ابن جوزی، تذکرة الخواص من الامة فی ذکر خصائص الائمة، قم، مجمع جهانی اهل بیت، ۱۴۲۶ق.
- سید بن طاووس، الیقین، قم، موسسه الثقلین لاحیاء التراث الاسلامی، ۱۴۱۳ق.
- شکوهی، علی اصغر، اسماء و القاب امیرالمومنین علی بن ابی طالب، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی استان قدس رضوی، ۱۳۸۵ش.
- شوشتری، قاضی نورالله، احقاق الحق و ازهاق الباطل، قم، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.
- شهرابی فراهانی، زهرا، علی علیه‌السلام در آیینه نامها، کنیه‌ها و القاب، در مجله سفینه، شماره ۱۴، بهار ۱۳۸۶ش.
- «الضریح المقدس»، شبکة الامام علی(ع) میدیا، تاریخ بازدید: ۱۴ اسفند ۱۴۰۰ش.
- طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری باعلام الهدی، قم، تحقیق و نشر موسسه آل البیت لاحیاء التراث، ۱۴۱۷ق.
- طبری، محمد بن جریر، فضائل علی بن ابی طالب و کتاب الولایه، قم انتشارات دلیل، ۱۳۷۹ش.
- عاصمی، احمد بن محمد، العسل المصفی من تهذیب زین الفتی فی شرح سورة هل أتی، قم، مجمع إحیاء الثقافة الإسلامیة، ۱۴۱۸ق.
- علامه هادی بن ابراهیم، البروج فی اسماء امیرالمومنین، قم، انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب، ۱۳۷۸ش.
- علی بن طاووس، رضی الدین، التحصین لاسرار مازاد من اخبار کتاب الیقین، قم، موسسه الثقلین لاحیاء التراث الاسلامی، ۱۴۱۳ق.
- قمی، شاذان بن جبرئیل، الروضة فی فضائل امیرالمؤمنین، تحقیق علی شکرچی، قم، مکتبة الامین، ۱۴۲۳ق.
- قندوزی، سلیمان بن ابراهیم، ینابیع المودة، نجف، چاپخانه حیدریه، ۱۳۸۴ق.